Magna Moralia

τίνος ἐστὶν ἡ ἀρετὴ στοχαστική, πότερον τοῦ τέλους ἢ τῶν πρὸς τὸ τέλος, οἷον πότερον τοῦ καλοῦ ἢ τῶν πρὸς τὸ καλόν.

πῶς οὖν ἡ ἐπιστήμη; πότερον τῆς οἰκοδομικῆς ἐστιν ἐπιστήμης τὸ τέλος καλῶς προθέσθαι, ἢ τὰ πρὸς τὸ τέλος ἰδεῖν; ἂν γὰρ τοῦτο καλῶς [*](1189b, 25—1190a, 7 ═ Ε. Ε. 1227a, 18—b, 11. cf Ε. Ν. 1113a, 13—b, 2. || 1190a, 8—33 ═ Ε. Ε. 1227 b, 12—1228a, 2.) [*](24. δὴ Scaliger ἄριστόν Mb et pr. Kb (crx. rc.) 25. ἁμαρτία 〈ἐν τῇ διανοίᾳ καὶ ὑπὲρ τούτων βουλεύονται〉 olim ci. Rassovius πρακτικοῖς Mb Ald. Bk. et pr. K (crx. rc. et γρ. πρακτοῖς Vict.) 26. οὖν] οὖν καὶ Kb, γὰρ Mb || πρακτικοῖς Mb Ald.Bk. et pr. Kb (crx. rc. et γρ. πρακτοῖς Vict.) || 33 δύναται Kb, δύνηται Ald. || 1190a, 1. ἐνταῦθα post ἤδη Μb Bk. Bu. || 4. ἀλλὰ δὴ Scaliger || 〈περὶ〉 τὰ ci Spengelius || 11. ἐστιν om. Kb Ald. )

ὡσαύτως ἄρα δόξειεν ἂν ἔχειν καὶ ἐπʼ ἀρετῆς, μᾶλλον εἶναι αὐτῆς τὸν σκοπὸν [πρὸς] τὸ τέλος, ὃ δεῖ ὀρθῶς προθέσθαι, τὰ πρὸς τὸ τέλος· καὶ ἐξ ὧν τοῦτʼ ἔσται οὐθεὶς ἄλλος ποριεῖ, καὶ εὑρήσει ἂ δεῖ πρὸς τοῦτο. καὶ εὔλογον δὲ τούτου εἶναι προθετικὴν τὴν ἀρετήν· ἐν οἷς γὰρ ἡ ἀρχὴ τοῦ βελτίστου ἐστίν, ἕκαστον καὶ προθετικὸν καὶ ποιητικόν. οὐθὲν οὖν βέλτιον τῆς ἀρετῆς ἐστίν· ταύτης γὰρ ἕνεκα καὶ τἆλλα ἐστίν, καὶ πρὸς ταύτην ἐστὶν ἡ ἀρχή, καὶ τούτου ἕνεκεν μᾶλλον τὰ πρὸς τοῦτʼ ἐστίν

τὸ δὲ τέλος ἀρχῇ τινι ἔοικεν, καὶ τούτου ἕνεκέν ἐσπτιν ἕκαστον. ἀλλὰ κατὰ τρόπον τοῦτο ἔστκι. ὥστε δῆλον ὡς κἀπὶ τῆς ἀρετῆς, ἐπειδὴ βελτίστη ἐστὶν αἰτία, ὅτι τοῦ τέλους ἐστὶ στοχαστικὴ μᾶλλον τῶν πρὸς τὸ τέλος.

— ἀρετῆς δέ γʼ ἐστὶ τέλος τὸ καλόν. τούτου ἄρʼ ἐστὶ[ν ἡ ἀρετὴ] στοχαστικὴ μᾶλλον ἢ ἐξ ὧν ἔσται. ἔτι δὲ καὶ ταῦτα ταύτης. ὅλως δὲ δὴ φαίνεται ἄτοπον· ἴσως γὰρ ἂν ἐν γραφικῇ εἴη τις ἀγαθὸς μιμητής, ὅμως δὲ οὐκ ἂν ἐπαινεθείη, ἂν μὴ τὸν σκοπὸν θῇ τὰ βέλτιστα μιμεῖσθαι. τῆς ἀρετῆς ἄρα παντελῶς τοῦτʼ ἐστίν, τὸ καλὸν προθέσθαι. διὰ τί οὗν, ἄν τις εἴποι, πρότερον μὲν ἐλέγομεν τὴν [*](34—1190b, 6 = E. E. 1228a, 2—19.) [*](16. τὸ σκοπεῖν Rieckher (fors. recte) ||17. πρὸς prius secl. Rieckher Spengelius 19. τούτου] τούτων mg. Casaub. || 20. γὰρ h. l. rc. P Rassovius, post 21. ἕκαστον Π2P2, om. Kb Ald. Va. Bk. Bu. 21. ἑκάστου aut ἑκάστῳ ci. Spengelius (haud recte) || καὶ ποιητικὸν καὶ προθετικόν Kb Ald. Va Bk. Bu. 23. καὶ Π2 P2 Va., om. Kb Ald. Bk. Bu. (Scaliger) || τούτου—26. ἔσται corrupta, τούτου—24. ἐστίν post 24. καὶ deletis 24. τινι et 25. 26. ἔσται tri. Scaliger 26. ἐστίν Spengelius, ἄν Ald. || ὡς secl. Scalinger || 28. ἀρετῆς Π2 P2 Va., τῆς Kb Ald. || 29. ἡ ἀρετὴ Π1 Va., om. Π2 Bk. Bu. 30. ταῦτα Kb P2 Va., ταυτὸν Π2 Ald. || ὅλως δὲ (τε Π2 P2) δὴ corrupta, εἰ δὲ μὴ Rieckher, ἄλλως δὲ δὴ? Susem. 32. θῆ Bk., φῆ Π2 P2, φῆις Kb, θεὶς Ald. || τὰ κάλλιστα Bk. Bu. (fore. recte), μάλιστα Π2 || 33. ἄρα παντελῶρ Kb P2 Va., ἄρα πᾶν τέλος Π2, περιπαντελοῦς Ald. || 35. ἕξιν τὴν] ἀρετὴν Π1 Va. Bk.Bu. || οὗ Va. Bas.1, ὧν Π Ald. || 1190 b 1. βελτίω Π Va. || 7. ἐπεὶ δὲ Ald et rc. Kb, ἀλλʼ ἐπεὶ Mb P2 Bk. Bu. et rc. Pb, om. pr. Kb Pb || [ἐπεὶ — 8. εἰσίν.] ✶✶. 9. ἐπεὶ Ramsauer Susem., tabulam (διαγραφήν) potius virtutum moralium ante 7. ἐπεὶ excidisse altera est coniectura Ramsaueri: v. append. 9. ἐστιν om. || 11. ἀποβάλῃ Ald. et corr. Kb || 13 νόσον ex E. N. 1115 a, 17. 29 Spengelius, μόνον Π Ald. Va. Bk. || 19. οἷον om. Kb Ald. Bk. Bu. πολλοὶ] λοιποὶ Kb Ald. Va. || 20.ἢ ἅπαντες Π (fors. recte) || ἐν τούτοις post ὁ Π2 Ρ2.Bk.Βu. (fors. recte), πρὸς τούτοις Ald. || 21. τοίνυν] οὖν || 28. δὴ Bonitzius, δὲ Kb Pb Bk., γε Ald., om Mb P2 || 29. φάσκων post εἷναι Mb Bk.Bu. || οὔ φαμεν οὐδʼ ἐροῦσιν haud sana esse ci. Spengelius || 32. δʼ αὖ Π2 Ρ2 Va., οὖν Κb Ald. || 1191a, 4. οὐδὲ δεῖ Kb P2, οὐ δεῖ δὲ Π2 Ald. Va. Bk.Bu. || τὸ add. Kb P2 Cv, c. c. om. Bk.Bu. || 5. οἷον εἰ Π1 Va., οἷον οἱ Pb, Mb Bk.Bu. || 8. ὁ ὅμηρος Π2.)

[ἐπεὶ δὲ μεσότητάς τινας τῶν παθῶν κατηρ θᾶ, λεκτέον ἂν εἴη περὶ ποῖα τῶν παθῶν εἰσίν.]

✶✶ ἐπεὶ οὖν ἐστιν ἡ ἀνδρεία περὶ θάρρη καὶ φόβους, σκεπτέον ἂν εἴη περὶ ποίους φόβους καὶ θάρρη. ἦρʼ οὖν εἰ μέν τις φοβεῖται μὴ ἀποβάλλῃ τὴν οὐσίαν, οὗτος δειλός, εἰ δέ τις θαρρεῖ περὶ ταῦτα, ἀνδρεῖος; ἢ οὔ; ὁμοίως δʼ εἴ τις φοβεῖται νόσον ἢ θαρρεῖ, οὔτε δειλὸν φατέον εἶναι τὸν φοβούμενον οὔτʼ ἀνδρεῖον τὸν μὴ φοβούμενον. οὐκ ἄρα ἐν τοῖς τοιούτοις φόβοις καὶ θάρρεσίν ἐστιν ἡ ἀνδρεία.

ἀλλὰ μὴν οὐδʼ ἐν τοῖς τοιούτοις, οἷον εἰ μή τις φοβεῖσται βροντὰς ἢ ἀστραπὰς ἢ ἄλλο τι τῶν ὑπὲρ ἄνθρωπον φοβερῶν, οὐκ ἀνδρεῖος ἀλλὰ μαινόμενός τις. ἐν φόβοις ἄρα καὶ θάρρεσίν ἐστιν ὁ ἀνδρεῖος τοῖς κατʼ ἀνθρώπους· λέγω δὲ οἷον ἃ οἱ πολλοὶ φοβοῦνται ἢ οἱ πάντες, ἐν τούτοις ὁ ὢν θαρραλέος, οὗτος ἀνδρεῖος.

τούτωρντοίνυν διωρισμένων σκεππτέον ἂνεἴη, ἐπειδὴ κατὰ πολλά εἰσιν οἱ ἀνδρεῖοι, ὁ ποῖος ἀνδρεῖος. ἔστιν γὰρ καὶ κατʼ ἐμπειρίαν τις ἀνδρεῖος, οἷον οἱ στρατιῶται. οὗτοι γὰρ σἴδσι διʼ ἐμπειρίαν ὅτι ἐν τοιούτῳ τόπῳ ἢ ἐν τοιούτῳ καιρῷ ἢ οὕτως ἔχοντι ἀδύνατόν τι παθεῖν. ὁ δὲ ταῦτα εἰδὼς καὶ διὰ ταῦτα ὑπομένων τοὺς πολεμίους οὐκ ἀνδρεῖοςʼ ἐὰν γὰρ τούτων μηθὲν ὑπάρχῃ, οὐχ ὑπομένει.

διὸ τοὺς διʼ ἐμπειρίαν οὐ φατέον ἀνδρείους. οὐδὲ Σωκράτης δὴ ὀρθῶς ἕεμεν ἐπιστήμην φάσκων εἶναι τὴν ἀνδρείαν. ἡ γὰρ ἐπιστήμη ἐξ ἔθους τὴν ἐμπειρίαν λαβοῦσα ἐπιστήμη γίνεται· τοὺς δὲ διʼ ἐμπειρίαν ὑπομένοντας οὔ φαμεν, οὐδʼ ἐροῦσιν ἀνδρείους αὐτοὺς εἶναι· οὐκ ἄρα ἡ ἀνδρεία ἐπιστήμη ἂν εἴη.

— πάλιν δʼ αὖ εἰσιν ἀνδρεῖοι ἐκ τοῦ ἐναντίου τῆς ἐμπειρίας· οἱ γὰρ ἄπειροι τῶν ἐκβησομένων οὐ φοβοῦνται διὰ τὴν ἀπειρίαν. οὐδὲ δὴ οὐδὲ τούτους φατέον ἀνδρείους.

— εἰσὶν δʼ αὗ ἄλλοι δοκοῦντες ἀνδρεῖοι εἶναι διὰ τὰ πάθη, οἷον οἱ ἐρῶντες ἢ οἱ ἐνθουσιάζοντες. οὐδὲ δὴ τούτους φατέονἀνδρείους εἶναι· ἐὰν γὰρ αὐτῶν τὸ πάθος ἀφαιρεθῇ, οὐκέτι εἰσὶν ἀνδρεῖοι, δεῖ δὲ τὸν ἀνδρεῖον [*](1191 a) ἀεὶ εἶναι ἀνδρεῖον.

διὸ οὐδὲ τὰ θηρί οἷον τοὺς σῦς οὐκ ἄν τις εἴποι ἀνδρείους διὰ τὸ ἀμύνεσθαι, ἐπειδὰν πληγέντες λυπηθῶσιν, οὐδὲ δεῖ τὸν ἀνδρεῖον διὰ [τὸ] πάθος εἶναι ἀνδρεῖον. —

πάλιν ἔστιν ἄλλη ἀνδρεία πολιτικὴ δοκοῦσα εἶναι, οἷον εἰ διʼ αἰσχύνην τὴν πρὸς τοὺς πολίτας ὑπομένουσι τοὺς κινδύνους καὶ δοκοῦσιν ἀνδρεῖοι εἶναι. σημεῖον δὲ τούτου· καὶ γὰρ Ὅμηρος πεποίηκε τὸν Ἕκτορα λέγοντα

—ἔτι καὶἄλλως εἰσὶν ἀνδρεῖοι δοκοῦντες εἶναι οἱ διʼ ἐλπίδα καὶ προσδοκίαν ἀγαθοῦ. οὐδὲ δὴ τούτους φατέον εἶναι ἀνδρείους, ἐπειδὴ τοὺς τοιούτους καὶ ἐν τοῖς τοιούτοις ἀνδρείους λέγειν ἄτοπον φαίνεται.

οὐδένα οὖν τῶν τοιούτων ἀνδρεῖον θετέον εἶναι· τὸν [ὁ]ποῖρν οὖν ἀνδρεῖον, καὶ τίς ὁ ἀνδρεῖος σκεπτέον.

ὡς ἀπλῶς μὲν εἰπεῖν, ὁ διὰ μηθὲν τῶν προςιρημένων ἀνδρεῖος ὤν, ἀλλὰ διὰ τὸ νομίζειν αὐτὸ εἶναι καλόν, καὶ τοῦτο ποιῶν κἂν παρ τις κἂν μὴ παρῇ.

οὐδὲδὴ παντελῶς ἄνευ πάθουςκαὶ ὁρμῆς έγγίγνεται ἡ ἀνδρεία. δεῖ δὲ τὴν ὁρμὴν γίνεσθαι ἀπὸ τοῦ λόγου διὰ τὸ καλόν. ὁ δὴ ὁρμῶν διὰ λόγον ἕνεκεν τοῦ καλοῦ ἐπὶ τὸ κινδυνεύειν, ἄφοβος ὢν περὶ ταῦτα, οὗτος ἀνδρεῖος, καὶ ἡ ἀνδρεία περὶ ταῦτα.

ἄφοβος δὲ οὐχ ὅταν οὕτω συμπέσῃ τῷ ἀνδρείῳ ὥστε ὅλως μὴ φοβεῖσθαι. ὁμὲν γὰρ τοιοῦτος οὐκ ἀνδρεῖος, ᾧ ὅλως μηθέν ἐστι φοβερόν· οὕτω μὲν γὰρ 〈ἂν〉 ὁ λίθος εἴη καὶ τἆλλα ἄψυχα ἀνδρεῖα· ἀλλὰ δεῖ φοβεῖσθαι μέν, ὑπομένειν δέ εἰ γὰρ αὖ μὴ φοβούμενος ὑπομένει, οὐκ ἂν εἴη ἀνδρεῖος.