Quod Omnis Probus Liber Sit

Ὁ μὲν πρότερος λόγος ἦν ἡμῖν, ὦ Θεόδοτε, περὶ τοῦ δοῦλον εἶναι πάντα φαῦλον, ὡς καὶ διὰ πολλῶν καὶ εἰκότων καὶ ἀληθῶν ἐπιστωσάμεθα· οὑτοσὶ δ’ ἐκείνου συγγενής, ὁμοπάτριος καὶ ὁμομήτριος ἀδελφὸς καὶ τρόπον τινὰ δίδυμος, καθ’ ὃν ἐπιδείξομεν, ὅτι πᾶς ὁ ἀστεῖος ἐλεύθερος.

τὸν μὲν οὖν τῶν Πυθαγορείων ἱερώτατον θίασον λόγος ἔχει μετὰ πολλῶν καὶ ἄλλων καλῶν καὶ τοῦτ’ ἀναδιδάσκειν, "ταῖς λεωφόροις μὴ βαδίζειν ὁδοῖς“, οὐχ ἵνα κρημνοβατῶμεν — οὐ γὰρ ποσὶ κάματον παρήγγελλεν —, ἀλλ’ αἰνιττόμενος διὰ συμβόλου τὸ μήτε λόγοις μήτ’ ἔργοις δημώδεσι καὶ πεπατημένοις χρῆσθαι.

ὅσοι δὲ φιλοσοφίαν γνησίως [*](Tit. Φίλωνος τοῦ τοῦ πάντα σπουδαῖον ἐλεύθερον εἶναι M (Eus): φῶνος περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύθερον G, φίλωνος ἰουδαίου περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύθερον AQ, τοῦ αὐτοῦ περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύθερον F, περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύθερον HP, φίλωνος ὅτι πᾶς ἀστεῖος ἐλεύθερος T 3 πρότερος] πρῶτος QT ὦ om. QT 3. 4 δοῦλον εἶναι πάντα φαῦλον M (cf. Eus. Hist. eccl. II 18,6): πάντα δοῦλον εἶναι φαῦλον F, πάντα δοῦλον εἶναι φαῦλον ceteri (v) 4 καὶ ἀληθῶν om. Q ἀληθῶν M: ἀληθινῶν ceteri (v) 5 δέ M 6 δίδυμον ’P ante ἀστεῖος om. G 7 οὖν om. Α πυθαγορίων MP 8 τοῦτο AT, ταῦτ’ F 10 παρήγγελλεν MF-: παρήγγειλεν ceteri (Turn.) 10. 11 μήτε λόγοις μήτ’ ἔργοις] μήτ’ ἔργοις μήτε λόγοις MHP (v) 11. 2, 1 φιλοσοφίας γνησίας ἐσπάσαντο coni. Mang.) [*](3 cf. Diog. La. VII 121 (Stoicorum doctrina) μόνον τ’ ἐλεύθερον (scil. τὸν σοφὸν εἶναι), τοὺς δὲ φαύλους δούλους. Cic. Parad. V Ὅτι μόνος 6 σοφὸς ἐλεύθερος καὶ πᾶς ἄφρων δοῦλος. 8 cf. Diog. La. VIII 17 ἣν δ’ αὐτῷ (Pythagorae) τὰ σύμβολα τάδε· „. . . τὰς λεωφόρους μὴ βαδίειν“, Aelian. Var. Hist. IV 17 προσέταττε δὲ 6 αὐτὸς Πυθαγόρας . . . μηδέ βαδίζειν τὰς λεωφόρους ὁδούς. Clem. Alex. Strom. V b p. 664 P. καὶ Πυθαγόρας οὐκ ὀκνεῖ ἀπαγορεύειν τὰς λεωφόρους ὁδοὺς βαδίζειν, προστάττων μὴ δεῖν ταῖς τῶν πολλῶν ἕπεσθαι γνώμαις ἀκρίτοις καὶ ἀνομολογουμέναις οὔσαις. Porphyr. Vita Pythag. 42 ἦν δὲ καὶ ἄλλο εἶδος τῶν συμβόλων τοιοῦτον· „. . . τὰς δέ λεωφόρους μὴ βαδίζειν“, δι’ οὗ ταῖς τῶν πολλῶν ἕπεσθαι γνώμαις ἐκώλυεν.)

λέγω δὲ μὴ καθαρούς, ὅσοι ἢ παιδείας εἰς ἅπαν ἄγευστοι διετέλεσαν ἢ πλαγίως ἀλλὰ μὴ ἐπ’ εὐθείας αὐτὴν ἐδέξαντο κάλλος τὸ σοφίας εἰς τὸ σοφιστείας αἶσχος μεταχαράξαντες.

οὗτοι τὸ νοητὸν φῶς ἰδεῖν οὐ δυνάμενοι δι’ ἀσθένειαν τοῦ κατὰ ψυχὴν ὄμματος, ὃ ταῖς μαρμαρυγαῖς πέφυκεν ἐπισκιάζεσθαι, καθάπερ ἐν νυκτὶ διάγοντες ἀπιστοῦσι τοῖς ἐν ἡμέρᾳ ζῶσι καὶ ὅς’ ἂν αὐγαῖς ἀκράτοις τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων εἰλικρινέστατα περιαθρήσαντες διηγῶνται τεράστια νομίζουσι φάσμασιν ἐοικότα, τῶν ἐν τοῖς θαύμασιν οὐ διαφέροντα.

πῶς γὰρ οὐκ ἐκτόπια καὶ θαύματ’ ὄντως, φυγάδας μὲν καλεῖν τοὺς μὴ μόνον ἐν μέσῃ τῇ πόλει διατρίβοντας, ἀλλὰ καὶ βουλεύοντας καὶ δικάζοντας καὶ ἐκκλησιάζοντας, ἔστι δ’ ὅτε καὶ ἀγορανομίας καὶ γυμνασιαρχίας καὶ τὰς ἄλλας λειτουργίας ὑπομένοντας,

πολίτας δὲ τοὺς ἢ μὴ ἐγγραφέντας τὸ παράπαν ἢ ὧν ἀτιμία καὶ φυγὴ κατέγνωσται, πέραν ὅρων ἀνθρώπους ἐληλαμένους, οὐ μόνον οὐκ ἐπιβῆναι τῆς χώρας ἀλλ’ οὐδ’ ἐξ ἀπόπτου τὸ πατρῷον ἔδαφος θεάσασθαι δυναμένους, εἰ μή τισι Ποιναῖς ἐλαύνοιντο [*](1 γινόμενοι HAQT προστάγματι] πράγματι AQT νόμον M: λόγον ceteri (v; αὐτὸν P 2 ὑπετόπασαν Α δόξας δ’ GA: δόξας (om. δ’) ceteri, καὶ δόξας v ἀγελαίας GT 3 ἄλλην codd.: ἄβατον Mang. ἄβατον hoc loco M: om. ceteri ἰδιώτας Turn. 4 ἀνατείλαντες M: ἀνατείλαντες ceteri (v) ψαύειν M: ψαῦσαι ceteri (v) 6 αὐτὴν ἐδέξαντο] αὐτῆς ἐγεύσαντο AQT (Mang.) σοφιστείας GH, σοφιστίας P Urbin. : σοφίας ceteri 6. 7 μεταχαράξαντες] παραχαράξαντες HP (v) 7 οὗτοι γὰρ G τὸ om. M Urbin. οὐ MFGA Urbin.: μὴ HPQT (v) 8 κατὰ ψυχὴν] κατ’ ὄψιν QT 9 ὅσ’ FGAP: ὅσα Η (v), ὅσοι M, ὡς QT 10 αὐγαῖς M: αὐτοῖς ceteri (v) ; ἐν αὐγαῖς conicio ἀκράτοις τῶν ἡλιακῶν M ἀκτίνων addidi): ἀκτίνων κρατούντων FG, ἀκτίνων κρατούντων ἡλιακῶν AQT, ἡλιακῶν ἀκτίνων ἐπικρατούντων HP (v) εἱλικρινεστέραις M παραθρήσαντες A 10. 11 διηγῶνται] διάγονται M; ἐκεῖνοι διηγῶνται conicio 11 φάσματα AQT ἐοικότα—θαύματ᾿ (12) om. AQT τοῖς om. Mang. 12 ἔκτοπα F θαύματα F2, αὐτόματα M ante φυγάδας add. ὡς AQT 13 καὶ δικάζοντας om. AQT 16 ἢ om. F πέραν ὅρων] πέραν ὁρῶν G, πέρας ὅρων F, περιορᾶν HP (Turn.) 17 ἐπιβῆναι] ἀποβῆναι AQ 18 ἔδαφος] πέδον F in textu, ἔδαφος mg F δυνάμενοι M) [*](4—9 Cod. Urbin. gr. fol. 306V: φῶνος· λέγω ὸἑ μὴ καθαροὺς — ἀπιστοῦσι τοῖς ἐν ἡμέρᾳ ζῶσιν. 7—11 cf. Plat. Resp. VII 514 ss. 17 sq. Etiseb. Hist. eccl. III 6,3 τὸ πᾶν ἔθνος (ludaeorum) ἐξ ἐκείνου καὶ τῆς περὶ τά Ἱεροσόλυμα γῆς πάμπαν ἐπιβαίνειν εἴργεται νόμου δόγματι καὶ διατάξεσιν Ἀδριανοῦ, ὡς ἄν μηδ’ ἐξ ἀπόπτου θεωροῖεν τὸ πατρῷον ἔδαφος, ἐγκελευσαμένου· Ἀρίστων 6 Πελλαῖος ἱστορεῖ.)

πῶς δὲ οὐ παράλογα καὶ γέμοντα πολλῆς ἀναισχυντίας ἢ μανίας ἢ οὐκ ἔχω τί λέγω —διὰ γὰρ ὑπερβολὴν οὐδ’ οἰκείων ὀνομάτων εὐπορῆσαι ῥᾴδιον—πλουσίους μὲν ὀνομάζειν τοὺς ἀπορωτάτους καὶ τῶν ἀναγκαίων ἐνδεεῖς, λυπρῶς καὶ ἀθλίως ἀποζῶντας, μόλις τὸ ἐφήμερον ἐκπορίζοντας, ἐν εὐθηνίᾳ κοινῇ λιμὸν ἐξαίρετον ἔχοντας, ἀρετῆς αὔρᾳ, καθάπερ ἀέρι φασὶ τοὺς τέττιγας, τρεφομένους,

πένητας δὲ τοὺς ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ καὶ πλήθει κτημάτων καὶ προσόδων καὶ ἄλλων ἀμυθήτων ἀγαθῶν ἀφθονίᾳ περιρρεομένους, ὧν ὁ πλοῦτος οὐ συγγενεῖς καὶ φίλους αὐτὸ μόνον ὤνησεν, ἀλλὰ καὶ τῆς οἰκίας ἔξω προελθὼν μεγάλους ὁμίλους δημοτῶν καὶ φυλετῶν, διαβὰς δ’ ἔτι μεῖζον καὶ πόλει χορηγεῖ τὰ πάντα, ὧν εἰρήνη χρεῖος ἢ πόλεμος;

ἀπὸ δὲ τῆς αὐτῆς ὀνειρώξεως τοῖς μὲν ἀμφιθαλέσι καὶ τῷ ὄντι εὐπατρίδαις, ὧν οὐ γονεῖς μόνον ἀλλὰ καὶ πάπποι καὶ πρόγονοι μέχρι τῶν ἀρχηγετῶν καὶ πρὸς ἀνδρῶν καὶ πρὸς γυναικῶν ἐπιφανέστατοι γεγόνασι, δουλείαν ἐτόλμησαν ἐπιφημίσαι, τοῖς δ’ ἐκ τριγονίας στιγματίαις, πεδότριψι καὶ παλαιοδούλοις, ἐλευθερίαν.

ἐστὶ δὲ τὰ τοιαῦτα, ὡς ἔφην, πρόφασις ἀνθρώπων, οἳ διάνοιαν μὲν ἠμαύρωνται, δοῦλοι δ’ εἰσὶ δόξης ἐπανέχοντες αἰσθήσεσιν, ὧν τὸ συνέδριον ὑπὸ τῶν κρινομένων ἀεὶ δεκαζόμενον ἀβέβαιον.

χρῆν δὲ αὐτούς, [*](1 κατὰ στειχόντων MA, καταστιχόντων P (Turn.) 1. 2 δι’ αὐτῶν M 2 δ’ M 3 λέγω] λέγειν GAQT 4 οὐδ’] οὐκ QT 5 ἐνδεεῖς] ἐπιδεεῖς HP (v) λυπηρῶς M (Mang.) 6 ἐκπορίζοντας] εὐπορίζοντας F, κομίζοντας H (v) ἐν] ἢ T 7 κοινῇ] πολλὴ M αὔραις M ἀέρος Α, ἀέρι om. QT, δρόσῳ coni. Mang. 8 τοὺς] τῶν ἐν QT 8. 9 κτημάτων] χρημάτων Α 11 οἰκίας] οἰκείας FH2 11. 12 δ’ ἔτι] δέ τι Η (v), τὲ (om. δ’) M 12 εἰρήνην M πόλεμον M 13 δὲ] γὰρ M 14 μόνον M: μόνοι ceteri (v) 15 alterum πρὸς om. Α ἐτόλμησαν M: ἐπετόλμησαν ceteri (v) 16 τριγονίας MFG: τριγενείας ceteri (v) στιγματίαις] μαστιγίαις QT, ἐπηματίοισ M πεδότριψι MG (Wilamowitz): παιδότριψι ceteri (v) ; οἰκότριψι coni. Mang. παλαιοδούλοις] παλιμβόλοις coni. Wilamowitz, sed cf. § 147 17 ἀνθρώπων] ἀνδρῶν M 19 δεκαζόμενον v (Turn.): δικαζόμενον codd. ἀβέβαιον] οὐ βέβαιον Α ἐχρῆν AQT δ’ GA) [*](7 Philo de vita contempl. § 35 . . . ἐθισθέντες, ὥσπερ φασὶ τὸ τῶν τεττίγων γένος, ἀέρι τρέφεσθαι. cf. Plat. Phaedr. 259 c . . . ἐξ ὧν τὸ τεττίγων γένος μετ’ ἐκεῖνο φύεται, γέρας τοῦτο παρὰ Μουσῶν λαβόν, μηδὲν τροφῆς δεῖσθαι, ἀλλ’ ἄσιτόν τε καὶ ἄποτον εὐθὺς γενόμενον ἅδειν, ἕως ἄν τελευτήσῃ. Theocr. IV 16 μὴ πρῶκας σιτίζεται ὥσπερ ὁ τέττιξ. Vergil. Ecl. V 77 dumque thymo pascentur apes, dum rore cicadae. Plin. Nat. Hist, XI 91 Chamaeleonum stelliones qui quodam modo naturam habent, rore tantum viventes praeterque araneis, (92) Similis cicadis vita.)

ἐπειδὴ δὲ κατὰ τὸν ἱερώτατον Πλάτωνα „φθόνος ἔξω θείου χοροῦ ἵσταται", θειότατον δὲ καὶ κοινωνικώτατον σοφία, συγκλείει μὲν οὐδέποτε τὸ ἑαυτῆς φροντιστήριον, ἀναπεπταμένη δὲ ἀεὶ δέχεται τοὺς ποτίμων διψῶντας λόγων, οἷς ἀκράτου διδασκαλίας ἄφθονον ἐπαντλοῦσα νᾶμα μεθύειν τὴν νηφάλιον ἀναπείθει μέθην.

οἱ δὲ ὥσπερ ἐν ταῖς τελεταῖς ἱεροφαντηθέντες, ὅταν ὀργίων γεμισθῶσι, πολλὰ τῆς πρόσθεν ὀλιγωρίας ἑαυτοὺς κακίζουσιν, ὡς οὐ φεισάμενοι χρόνου, βίον δὲ τρίψαντες ἀβίωτον, ἐν ᾧ φρονήσεως ἐχήρευσαν.

ἄξιον οὖν νεότητα τὴν πανταχοῦ πᾶσαν τὰς ἀπαρχὰς τῆς πρώτης ἀκμῆς μηδενὶ μᾶλλον ἢ παιδείᾳ ἀναθεῖναι, ᾗ καὶ ἐνηβῆσαι καὶ ἐγγηράσαι καλόν· ὥσπερ γάρ, φασί, τὰ καινὰ τῶν ἀγγείων ἀναφέρει τὰς τῶν πρώτων εἰς αὐτὰ ἐγχυθέντων ὀσμάς, οὕτως καὶ αἱ τῶν νέων ψυχαὶ τοὺς πρώτους τῶν φαντασιῶν τύπους ἀνεξαλείπτους ἐναποματτόμεναι, τῇ φορᾷ τῶν αὖθις ἐπεισρεόντων ἥκιστα κατακλυζόμεναι, τὸ ἀρχαῖον διαφαίνουσιν εἶδος.

Ἅλις μὲν δὴ τούτων. ἀκριβωτέον δὲ τὸ ζητούμενον, ἵνα μὴ τῇ τῶν ὀνομάτων ἀσαφείᾳ παραγόμενοι πλαζώμεθα, καταλαβόντες δὲ [*](1 ἐζήλουν] ἐζήτουν M 2 ἑαυτοῖς H1P 6 δεῖ om. FG; γὰρ conicio ἱερώτατον M: λιγυρώτατον ceteri (v) 7 δέ M: τε ceteri (Turn., om. Mang.) κοινωνικώτατον] κοινότατον Turn. 8 ἀναπεπταμένη Η2: ἀναπεπταμένως MQT, ἀναπεπταμένῳ GAH1P, ἀναπεπταμένοις F δέ om. FT ἀεὶ M: om. ceteri (Turn.) δέχεται codd: εἰσδέχεται Mang. ποτίμοις διψῶντας λόγοις F 9 οἷς] εἰς M ἐπαντλοῦσα] γρ. ἐπαντλοῦντες mg M 10 δέ MA: δ’ ceteri 11 γεμισθῶσι] μεθυσθῶσι G; γε μυηθῶσι coni. Mang. κακίζωσιν H1P 12 χρόνου M: χρόνων ceteri (Turn.) 14 μηδενὶ ἄλλω μᾶλλον G ἐνηβάσαι Α καὶ αἰ 15 φασί] φησι M καινά M: κοινὰ F, κενὰ Α, κενὰ ceteri (Turn.) ἀναφέρει codd.: ἀναφέρειν v πρώτων] πρώτως MA, πρῶτον QT 16 ἐγχυθέντων εἰς αὐτὰ transp. M ἐγχυθέντων MQT: ἐκχυθέντων ceteri οὕτως M: οὕτω ceteri (v) τῶν νέων codd.: τῶν om. v τοὺς om. AQT 18 ἐπιρρεόντων M κατακλυζόμεναι] κατασκευαζόμεναι HP (Turn.) 19 τούτων] τοῦτο QT 20 ὀνομάτων] νοημάτων coni. Mang. ἀσαφείᾳ] ἀσφαλεία M) [*](6 Plat. Phaedr. 247 a. 7 cf. Diog. La. VII 123 κοινωνικὸς γὰρ φύσει καὶ πρακτικός (ὁ σπουδαῖος). 8 ποτίμων λόγων: Plat. Phaedr. 243 d ἐπιθυμῶ ποτίμῳ οἷον ἁλμυρὰν ἀκοὴν ἀποκλύσασθαι. 15 Horat. Episi. I 2,69 quo semel est imbuta recens, servabit odorem | testa diu. Quintil. I 1, 5 et natura tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis percepimus, ut sapor, quo nova imbuas, durat. cf. A. Otto, Die ӧrter der ӧmer 346.)

δουλεία τοίνυν ἡ μὲν ψυχῶν, ἡ δὲ σωμάτων λέγεται· δεσπόται δὲ τῶν μὲν σωμάτων ἄνθρωποι, ψυχῶν δὲ κακίαι καὶ πάθη. κατὰ ταὐτὰ δὲ καὶ ἐλευθερία· ἡ μὲν γὰρ ἄδειαν σωμάτων ἀπ’ ἀνθρώπων δυνατωτέρων, ἡ δὲ διανοίας ἐκεχειρίαν ἀπὸ τῆς τῶν παθῶν δυναστείας ἐργάζεται.

τὸ μὲν οὖν πρότερον οὐδὲ εἷς ζητεῖ· μυρίαι γὰρ αἱ ἀνθρώπων τύχαι, καὶ πολλοὶ πολλάκις καιροῖς ἀβουλήτοις τῶν σφόδρα ἀστείων τὴν ἐκ γένους ἀπέβαλον ἐλευθερίαν· ἀλλ’ ἔστιν ἡ σκέψις περὶ τρόπων, οὓς οὔτ’ ἐπιθυμίαι οὔτε φόβοι οὔθ’ ἡδοναὶ οὔτε λῦπαι κατέζευξαν, ὥσπερ ἐξ εἱρκτῆς προεληλυθότων καὶ δεσμῶν οἷς ἐπεσφίγγοντο διαφειμένων.

ἀνελόντες οὖν ἐκποδὼν τὰς προφασιστικὰς εὑρεσιλογίας καὶ τὰ φύσεως μὲν ἀλλότρια δόξης δ’ ἠρτημένα ὀνόματα οἰκοτρίβων ἢ ἀργυρωνήτων ἢ αἰχμαλώτων τὸν ἀψευδῶς ἐλεύθερον ἀναζητῶμεν, ᾧ μόνῳ τὸ αὐτοκρατὲς πρόσεστι, κἂν μυρίοι γράφωσι δεσπότας ἑαυτούς. ἀναφθέγξεται γὰρ ἐκεῖνο τὸ Σοφόκλειον οὐδὲν τῶν πυθοχρήστων διαφέρον·

κατ’ ἐμὴν δὲ [*](1 εὐσκόπως] εὐκόλως F ἐφαρμόττομεν M, ἐφαρμόσωμεν AQT δουλεία μὲν τοίνυν M 2 ψυχῶν] ψυχῆς HP (Turn.) 3 κακίαι M: κακία ceteri (Turn.) καταυτὰ M (κατὰ ταὐτὰ scripsi): κατὰ ταὐτὸν F, κατὰ τὰ αὐτὰ ceteri (v) ἐλευθερίαι M (ἐλευθερία scripsi): ἡ ἐλευθερία ceteri (v) 4 σωμάτων] σώμασιν M ἀπ’] ἐπ’ F δυνατωτέρων] σωμάτων δυνατωτέρων Η (v) 5 ἐκκεχειρίαν APQT δυναστείας] διανοίας HP (Turn.), δυναστείας mg P οὑν] δὴ M 6 μυρίων AQT αἱ M: om. ceteri (v) τύχαι M: ψυχαὶ ceteri (Turn.) πολλοῖς F 7 καιροῖς] καὶ τοῖς QT σφόδρ’ FGH 8 σκῆψις HP, post σκέψις add. τούτων F 9 οὔτε ἡδοναὶ M εἰρκτῆς MPT 10 ἐκποδὼν] ἐκ ποδῶν FG, ἐκ προγόνων M 11 προφητικάς G; σοφιστικάς coni. Mang. εὑρεσιλογίας] ἐλευθερίας Η mg P (v) εὑρησιλογίας G 12 ἡ ἀργυρωνήτων ἢ M: καὶ ἀργυρωνήτων (om. altero ἡ) ceteri (Turu.) 13 ἐπιζητῶμεν AQT 14 ἀναφθέγγεται F 14. 15 τῶν πυθοχρήστῳ Α 16 ἐμὸς codd.: ἐμοὶ v θνητὸς] θνητῶν HP (v) δ’ MA: δὲ ceteri (v) οὐδείς AQT: οὐδὲ εἷς ceteri (v) 17 μόνῳ] μόνος QT δέ om. QT) [*](1 sqq. Ambros. Epist. 37, 24 . . . gemina enim servitus est, altera corporis, animarum altera: domini autem corporis quidem homines, animarum autem malitiae et passiones, a quibus sola animi libertas sapientem vindicat, ut servitio ei liceat exire. 13 Philo de post. Caini § 138 τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ δογματικώτατον (τὸ δόγμα τὸ Στωικὸν coni. Wendl.), ὅτι 6 σοφὸς μόνος ἐλεύθερός τε καὶ ἄρχων, κἄν μυρίους τοῦ σώματος ἔχῃ δεσπότας. 14 sqq. Ambros. Epist. 37, 28 Quis est qui Sophoclea in medium ferat carmina dicentia: „Iupiter mihi praeest, nullus autem hominum?" 16 Soph. frg. 688,3 ap. Arist. Eth. Eud. 7,10 p. 1242a 37, ubi εὺς ἐμὸς ἄρχων· fortasse etiam Philo Ζεὺς scripsit, si quidem Ambrosius Philonem transscribens vertit lupiter.)