De Abrahamo

μερίδι τῶν ἐχθρῶν αὐτοβοεὶ διαφθεῖραι· βαρβαρικὰ δὲ ἔθνη μέχρι πολλοῦ παιδοκτονίαν ὡς ὅσιον ἔργον καὶ θεοφιλὲς προσέσθαι, ὧν μεμνῆσθαι τοῦ ἄγους καὶ τὸν ἱερώτατον Μωυσῆν· αἰτιώμενος γὰρ αὐτοὺς τοῦ μιάσματος φάσκει, ὅτι "τοὺς υἱοὺς αὐτῶν καὶ τὰς θυγατέρας κατακαίουσι τοῖς θεοῖς αὐτῶν“ (Deut. 12, 31)·

Ἰνδῶν δὲ τοὺς γυμνοσοφιστὰς ἄχρι νῦν, ἐπειδὰν ἄρχηται καταλαμβάνειν ἡ μακρὰ καὶ ἀνίατος νόσος, τὸ γῆρας, πρὶν βεβαίως κρατηθῆναι, πυρὰν νήσαντας ἑαυτοὺς ἐμπιπράναι, δυναμένους ἔτι πρὸς πολυετίαν ἴσως ἀντισχεῖν· ἤδη δὲ καὶ γύναια προαποθανόντων ἀνδρῶν ὁρμῆσαι γεγηθότα πρὸς τὴν αὐτὴν πυρὰν καὶ ζῶντα τοῖς ἐκείνων σώμασιν ὑπομεῖναι συγκαταφλεχθῆναι·

ταῦτα μὲν εἰκότως ἄν τις τῆς εὐτολμίας θαυμάσειεν ἐκ πολλοῦ τοῦ περιόντος καταφρονητικῶς ἔχοντα θανάτου καὶ ὡς ἐπ’ ἀθανασίαν αὐτὸν ἱέμενα καὶ ἀπνευστὶ θέοντα· τὸν δὲ τί προσῆκεν ἐπαινεῖν ὡς ἐγχειρητὴν κεκαινουργημένης πράξεως, ἣν καὶ ἰδιῶται καὶ βασιλεῖς καὶ ὅλα ἔθνη δρῶσιν ἐν καιροῖς;

ἐγὼ δὲ πρὸς τὴν τούτων βασκανίαν καὶ πικρίαν ἐκεῖνα λέξω· τῶν καταθυόντων παῖδας οἱ μὲν ἔθει τοῦτο δρῶσιν, ὥσπερ ἐνίους ἔφασκον τῶν βαρβάρων, οἱ δὲ δι’ ἀβουλήτους καὶ μεγάλας ὑποθέσεις πόλεών τε καὶ χωρῶν ἑτέρως κατορθοῦσθαι μὴ δυναμένων, ὧν οἱ μὲν ἀνάγκῃ τοὺς αὑτῶν ἐπιδιδόασιν ὑπὸ δυνατωτέρων βιασθέντες, οἱ δὲ δόξης καὶ τιμῆς ἐφιέμενοι καὶ εὐκλείας μὲν τῆς [*](1 τεταγμένας ΒΕ: τεταγμένους KHP, τεταγμένη ceteri 2 αὐτοβοΐ E δ’ ΒΕΚ 3 παιδοκτονεῖν F ὅσιον] θεῖον BEK προσέσθαι v (Arm): προέσθαι codd. ὧν] ὡς Arm 4 τοῦ ἄγους BEKHP: τοῦ μύσους C, τοὺς αὐτοὺς AFG, om. M μωσῆν BEK, μωσέα ceteri 5 μιάσματος] μυσούς coni. Mang. φάσκειν Κ υἱοὺς αὐτῶν BEK: αὐτῶν om. ceteri τὰς om. BEK 6 Ἰνδῶν] ἰδὼν CA 7 νῦν BEK: τοῦ νῦν ceteri ἡ] ἢ Α μακρὰ] μιαρὰ coni. Mang. 8 πυρὰν νήσαντας scripsi (sic Arm): πυρὰν ἀνήσαντας Κ, πυρὰ νήσαντας corr. ex πῦρ ἀνήσαντας Β, πῦρ ἀνήσαντας Ε, πῦρ ἅψαντες C, πῦρ ἅψαντας ceteri (v) ἑαυτοὺς BEK: αὑτοὺς Η2, αὐτοὺς ceteri 9 ἐμπιμπράναι CM πρὸς πολυετίαν ἴσως ΒΕΚ Arm: πρὸς πολὺ ἴσον H1P, πρὸς πολὺ ἴσως ceteri (Turn. Μang.) 10 προἀποθανάτων (sic) Ε 11 συγκαταφλεχθῆναι C: συναναφλεχθῆναι ceteri 12 τῆς εὐτολμίας θαυμάσειεν ΒΕΚ: θαυμάσειε τῆς εὐτολμίας ceteri 14 αὐτὸν] αὐτὴν FH (Turn. Mang.), om. Arm ἱέμενα Η2: ἱέμενα KM, ἱέμενον F, ἱέμενον C, ἱέμενον ceteri δὲ τί H2: δέ τι M, δ’ ἔτι ceteri 15 ἐγχειρητὴν] ἐγχειρεῖ τῆς ΜF, ἐγχειριτῆς Α, ἐγχειρεῖν τῆς BE Arm 17 πικρίαν] φιλοπονηρίαν coni. Mang. 18 ἔφασκον ΒΕΚ Arm: om. F, φασὶ ceteri τῶν βαρβάρων BEK: τῶν om. ceteri διαβουλήτους MA 19 πόλεων ΒΕΚΗ2: πολέμων ceteri χορῶν Α 20 ὧν om. CFG αὐτῶν Β: αὐτῶν ceteri ὑποδιδόασιν Α 21 post βιασθέντες add. Turn. Mang. οἱ δὲ φόβῳ τῷ ἀπ’ ἀνθρώπων (e C: cf. ad 42,15) 21—42,15 οἱ δὲ—καὶ μὴν om. CFG 21 τιμῆς] ἀτιμίας H1P)

οἱ μὲν οὖν ἔθει σφαγιάζοντες οὐδὲν ὡς ἔοικε μέγα δρῶσιν· ἐγχρονίζον γὰρ ἔθος ἐξισοῦται φύσει πολλάκις, ὡς καὶ τὰ δυσυπομόνητα καὶ δυσκαρτέρητα ῥᾳδίως ἐπελαφρίζειν, τὰς ὑπερβολὰς τῶν φοβερῶν ἐξευμαρίζον.

τῶν δ’ ἕνεκα δέους ἐπιδιδόντων ἔπαινος οὐδείς· ὁ γὰρ ἔπαινος ἐν ἑκουσίοις κατορθώμασι γράφεται, τὰ δ’ ἀβούλητα ἑτέροις ἀνάκειται πράγμασιν, ἢ καιροῖς ἢ τύχαις ἢ ταῖς ἀπ’ ἀνθρώπων ἀνάγκαις.

εἰ δέ τις δόξης ὀρεγόμενος υἱὸν ἢ θυγατέρα προΐεται, ψέγοιτ’ ἂν ἐνδίκως μᾶλλον ἢ ἐπαινοῖτο, θανάτῳ τῶν φιλτάτων ὠνούμενος τιμήν, ἣν καὶ κεκτημένος ὤφειλεν ὑπὲρ σωτηρίας τῶν τέκνων ἀπορρίπτειν.

ἐρευνητέον οὖν, εἰ ὑπό τινος τῶν λεχθέντων ἡττηθεὶς ἐκεῖνος ἔμελλε σφαγιάζειν τὸν υἱόν, ἔθους ἢ τιμῆς ἢ δέους. ἔθος μὲν οὖν τὸ ἐπὶ παιδοκτονίᾳ Βαβυλὼν καὶ Μεσοποταμία καὶ τὸ Χαλδαίων ἔθνος οὐ παραδέχεται, ἐν οἷς ἐτράφη καὶ ἐπεβίωσε τὸν πλείονα χρόνον, ὡς τῇ συνεχείᾳ τῶν δρωμένων ἀμβλυτέραις ταῖς τῶν δεινῶν φαντασίαις κεκρατῆσθαι δοκεῖν.

καὶ μὴν οὐδὲ φόβος τις ἦν ἀπ’ ἀνθρώπων — οὐδὲ γὰρ τὸ χρησθὲν αὐτῷ μόνῳ λόγιον ᾔδει τις —, οὐδέ τις συμφορὰ κοινὴ κατείληφεν, ἧς ἔδει τὴν θεραπείαν ἀναιρέσει γενέσθαι τοῦ δοκιμωτάτου παιδός.

ἀλλὰ θηρώμενος ἔπαινον τῶν πολλῶν ἐπὶ τὴν πρᾶξιν ὥρμησε; καὶ τίς ἔπαινος ἐν ἐρημίᾳ, μηδενὸς τοῦ μέλλοντος ἐπευφημήσειν παρόντος, ἀλλὰ καὶ τῶν δυεῖν οἰκετῶν μακρὰν ἐπίτηδες ἀπολειφθέντων, ἵνα μὴ ἐγκαλλωπίζεσθαι καὶ ἐνεπιδείκνυσθαι

δοκῇ μάρτυρας ἐπαγόμενος ὧν εὐσέβει; στόμασιν οὖν ἀχαλίνοις καὶ κακηγόροις θύρας ἐπιθέντες μετριαζέτωσαν τὸν ἐν αὑτοῖς [*](1 εἰς τὸ παρὸν Α εἰς om. AHP (Turn. Mang.) καὶ δυσκαρτέρητα om. Arm 4 ἐξευμαρίζον Mang: ἐξευμαριζόντων codd. ἐξευμενιζόντων Κ), ἐξευμαρίζεσθαι Arm; καὶ τὰς ὑπ’. τῶν φοβ. ἐξευμαρίζειν conicio 5 δέος Α ὁ] οὐ Κ ἀκουσίοις Κ 7 ἀπ’ ἀνθρώπων] ἀπ’ om. ΒΕΚΑ, ἁπάντων H (Turn. Mang.) S μᾶλλον om. Α 9 θανάτου MK (forf. recte) καὶ om. KL(v) 10 σωτηρίας τῶν τέκνων BEKA: τῆς τέκνων σωτηρίας M, τῆς τῶν τέκνων σωτηρίας HP ἐρεύνησον ΑΒΕ εἰ om. Α 13 ἔθνος] ἔθος Η1Ρ 14 ἐπεβίωσε ΒΚΑ, ἐβεβίωσε E: ἐβίωσε ceteri ὡς] ἐν Κ δρωμένων] ὁρωμένων coni. Mang.; cf. 28,16 1.5 κεκρατῆσθαι] κεχρῆσθαι coni. Mang. (sic Arm) 15. 16 οὐδὲ οὐδὲ—ἀνθρώπων] οἱ δὲ φόβω τῶ ἀπ’ ἀνθρώπων. οὖτος δὲ οὔτε φόβω τῶ ἀπ’ ἀνθρώπων C 16 ἦν om. FG οὐδὲ γὰρ] οὔτε GFG αὐτῶν G μόνως λόγιον HP, ὁμολόγιον Fd 17 ἤδη F1 κοινὴ κατείληφεν BEK: κατεῖχε κοινή ceteri ἣν FG 18 τοῦ BEK Arm: om. ceteri ἔπαινον BEK: τὸν παρὰ add. ceteri 19 ἐπὶ τὴν πρᾶξιν ὥρμησε BEK Arm: ὥρμησεν ἐπὶ τὴν πρᾶξιν transp. ceteri ἐν ἐρημία BEK Arm: ἐπ’ ἐρημία ceteri 20 ἐπευφημίσειν F1H δυοῖν CBKHP 21 ἀπολειφθέντων BEK Arm: ὑπολειφθέντων ceteri καὶ ἐνεπιδείκνυσθαι om. BEK ἐπιδείκνυσθαι F 22 εὐσέβει BEK: εὐσεβεῖ ceteri 23 ἀχαλίνοις] καὶ χαλινοῖς G; καὶ ἀχαλίνοις Mang. ἐν BEK: ἐπ’ ceteri αὐτοῖς codd.)

πρῶτον μὲν τοίνυν τὸ πείθεσθαι θεῷ παρὰ πᾶσι τοῖς εὖ φρονοῦσι σεμνὸν καὶ περιμάχητον εἶναι νομιζόμενον ἐν τοῖς μάλιστα ἐπετήδευεν, ὡς μηδενὸς πώποτε τῶν προστεταγμένων ἀλογῆσαι, ἄνευ δυσκολίας καὶ ἀηδίας, κἂν πόνων τε καὶ ἀλγηδόνων μεστὸν ᾖ· παρὸ καὶ τὸ χρησθὲν ἐπὶ τῷ υἱῷ γενναιότατα καὶ στερρότατα ἤνεγκεν.

ἔπειτ’ οὐκ ὄντος ἔθους ἐν τῇ χώρᾳ, καθάπερ ἴσως παρ’ ἐνίοις ἐστίν, ἀνθρωποθυτεῖν, ὃ τῇ συνεχείᾳ τὰς τῶν δεινῶν φαντασίας εἴωθεν ἐκλύειν, αὐτὸς ἔμελλε πρῶτος ἄρχεσθαι καινοτάτου καὶ παρηλλαγμένου πράγματος, ὅ μοι δοκεῖ μηδεὶς ἂν ὑπομεῖναι, καὶ εἰ σιδήρου τὴν ψυχὴν ἢ ἀδάμαντος κατεσκεύαστο· „φύσει“ γὰρ ὡς εἶπέ τις „ἔργον μάχεσθαι.“

γνήσιόν τε υἱὸν πεποιημένος μόνον τοῦτον εὐθὺς εἶχε καὶ τὸ πάθος ἐπ’ αὐτῷ τῆς εὐνοίας γνήσιον, ὑπερβάλλον τοὺς σώφρονας ἔρωτας καὶ τὰς φιλίας, ὅσαι δι’ ὀνόματος γεγόνασι.

προσῆν δέ τι καὶ βιαστικώτατον φίλτρον, τὸ μὴ καθ’ ἡλικίαν ἀλλ’ ἐν γήρᾳ γεγεννηκέναι τὸν παῖδα· τοῖς γὰρ ὀψιγόνοις ἐπιμεμήνασί πως οἱ τοκεῖς, ἢ τῷ μακρὸν ἐπιποθῆσαι χρόνον τὴν γένεσιν αὐτῶν ἢ τῷ μηκέθ’ ἑτέρους ἐλπίζειν ἔσεσθαι, τῆς φύσεως ἐνταῦθα ἱσταμένης ὡς ἐπὶ τελευταῖον καὶ ὕστατον ὅρον.

ἐκ πολυπαιδίας μὲν οὖν ἕνα προέσθαι θεῷ καθάπερ ἀπαρχήν τινα τέκνων παράδοξον οὐδέν, ἔχοντα τὰς ἐπὶ τοῖς ζῶσιν ἡδονὰς [*](1 ἀνδρῶν ἀρετὰς transp. ΒΚ σινέσθωσαν om. in lac. C, συνέσθωσαν Κ, γινέσθωσαν G 2 εὐφημία BEK Arm: εὐφημίαις CFGMA, εὐφημεῖν HP 5 νομιζόμενον BEK Arm: νομίζομεν ὃν (1, νομίζομεν ὃ ceteri ἐπετήδευσεν Α ὡς om. Arm πώποτε τῶν BEK Arm: τῶν πώποτε ceteri 6 ἀλογῆσαι BEK Arm: ἀμελῆσαι ceteri ἄνευ δυσκολίας καὶ ἀηδίας BE Arm: κἀν δυσκλείας καὶ ἀηδίας Κ, κὰν ἀηδίας καὶ δυσκλείας ceteri (v) κἄν] καὶ FHP τε om. HP 7 ἦ scripsi: εἴη codd. παρὸ Κ, παρ’ ὃ BE: ὅθεν ceteri, om. Arm τῷ χρησθέντι Η 8 στερρότατ᾿ ἀνήνεγκεν FG ἔπειτα HP, ἐπεί τοι C, ἐπὶ τοῦ FG 9 παρὰ ἐνίοις KHP, σπανίοις BE ἀνθρωποκτονεῖν P τὴν συνέχειαν CFG τἀς] τῆς C 11 πράγματος BEK Arm: παραδείγματος ceteri 12 ἐπεσκεύαστο CFG φύσιν CFG 12. 13 γὰρ—μάχεσθαι om. in lac. C 12 γὰρ] ἀρ’ FG ὡς om. BE 13 ἔργον om. F πεποιημένος] κεκτημένος Arm 14 εὐθὺς] ἴσως coni. Mang. 15 σωφροσύνας Β, σώφρο(??)νας E ὅσαι] ἇί BE 16 δ’ ἔτι Α τὸ] τῶ BE 17 γεγενηκέναι MF, γεγενημέναι Α πίδα] υἱόν Κ ἐπιμεμήνασι corr. ex ἐπιμείνασι C, ἐπιμείνασι ΑG 18 τοκεῖς BEK: τοκῆες ceteri (v) 18. 19 μὴ καθ’ ἑτέρους CAG, μὴ καὶ (in ras.) ἑτέρους F 19 ἐλπίσειν CM. ἐλπίσιν AF ἔσεσθαι] εἰσαῦθις coni. Mang. ἐνταῦθα ἱσταμένης BEK: ἐν τούτω πεπαυμένης ceteri 19. 20 ἐπὶ τελευταίου καὶ ὑστάτου ὅρου conicio 20 ἕνα προέσθαι] ἐναποθέσθαι CFG 21 τοῖς ζῶσιν om. M)

ἐκεῖνο μὲν δὴ ἐξαίρετον καὶ μόνῳ σχεδόν τι τούτῳ πεπραγμένον· οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι, κἂν ὑπὲρ σωτηρίας πατρίδων ἢ στρατευμάτων ἐπιδιδῶσι σφαγιασθησομένους τοὺς ἑαυτῶν, ἢ οἴκοι καταμένουσιν ἢ μακρὰν ἀφίστανται τῶν βωμῶν ἤ, κἂν παρατυγχάνωσι, τὰς ὄψεις ἀποστρέφονται θεάσασθαι μὴ ὑπομένοντες, ἄλλων ἀναιρούντων·

ὁ δ’ ὥσπερ ἱερεὺς αὐτὸς κατήρχετο τῆς ἱερουργίας, ἐφ’ υἱῷ τὰ πάντα ἀρίστῳ φιλοστοργότατος πατήρ· ἐμέλισε δ’ ἂν ἴσως καὶ νόμῳ τῶν ὁλοκαυτωμάτων (cf. Lev. 1, 6 al.) κατὰ μέλη τὸν υἱὸν ἱερουργῶν. οὕτως οὐ τὸ μέν τι μέρος ἀπέκλινε πρὸς τὸν παῖδα, τὸ δέ τι πρὸς εὐσέβειαν, ἀλλ’ ὅλην τὴν ψυχὴν δι’ ὅλων ὁσιότητι προσεκλήρωσεν ὀλίγα φροντίσας συγγενικοῦ αἵματος.

τί δὴ τῶν εἰρημένων πρὸς ἑτέρους κοινόν; τί δ’ οὐκ ἐξαίρετον καὶ παντὸς λόγου κρεῖττον; ὡς τόν γε μὴ φύσει βάσκανον καὶ φιλοπόνηρον καταπλαγῆναι καὶ θαυμάσαι τῆς περιττῆς ἄγαν εὐσεβείας, οὐχ ἅπαντα ὅσα εἶπον ἀθρόα εἰς νοῦν βαλλόμενον, ἀλλὰ κἂν ἕν τι τῶν πάντων· ἱκανὴ γὰρ καὶ ἡ ἑνὸς φαντασία τύπῳ τινὶ βραχεῖ — βραχὺ δ’ οὐδὲν ἔργον σοφοῦ — μέγεθος ψυχῆς καὶ ὕψος ἐμφῆναι.

Ἀλλὰ γὰρ οὐκ ἐπὶ τῆς ῥητῆς καὶ φανερᾶς ἀποδόσεως ἵσταται τὰ λεχθέντα, φύσιν δὲ τοῖς πολλοῖς ἀδηλοτέραν ἔοικε παρεμφαίνειν, ἣν οἱ τὰ νοητὰ πρὸ τῶν αἰσθητῶν ἀποδεχόμενοι καὶ ὁρᾶν δυνάμενοι γνωρίζουσιν.