De Abrahamo

μίαν οὖν ὥσπερ ἐκ πενταπόλεως τῶν πέντε αἰσθήσεων τὴν ὅρασιν ἐξαιρέτου γέρως τυχεῖν ἁρμόττον ἦν καὶ φθειρομένων τῶν ἄλλων διαμένειν, ὅτι οὐ περὶ τὰ θνητὰ εἱλεῖται μόνον ὡς ἐκεῖναι, μετανίστασθαι δὲ πρὸς τὰς ἀφθάρτους φύσεις ἀξιοῖ χαίρουσα τῇ θέᾳ τούτων.

διὸ καὶ παγκάλως „μικράν“ τε καὶ „οὐ μικρὰν“ (cf. Gen. 19, 20) τὴν πόλιν ταύτην οἱ χρησμοὶ διασυνιστᾶσιν αἰνιττόμενοι τὴν ὅρασιν· μικρὰ μὲν γὰρ λέγεται εἶναι, διότι βραχὺ μέρος τῶν ἐν ἡμῖν ἐστι, μεγάλη δέ, διότι μεγάλων ἐφίεται τὸν σύμπαντα οὐρανὸν καὶ κόσμον γλιχομένη καταθεάσασθαι.

Περὶ μὲν οὖν τῆς ἐπιφανείσης ὄψεως καὶ τῶν ἀοιδίμων καὶ παγκάλων ξενίων, ἐν οἷς δοκῶν ἑστιᾶν ὁ ξενοδόχος εἱστιᾶτο, καθ’ ὅσον ἐφικτὸν ἦν, ἀκριβοῦσιν ἡμῖν τὰ περὶ τὸν τόπον δεδήλωται. μεγίστην δὲ πρᾶξιν ἀξίαν ἀκοῆς οὐχ ἡσυχαστέον· ὀλίγου γὰρ δέω φάναι πάσας ὅσαι θεοφιλεῖς ὑπερβάλλει. λεκτέον δὲ τὰ καίρια περὶ αὐτῆς.

υἱὸς ἐκ τῆς γαμετῆς γίνεται τῷ σοφῷ γνήσιος, ἀγαπητὸς καὶ μόνος, τό τε σῶμα κάλλιστος καὶ τὴν ψυχὴν ἄριστος· ἤδη γὰρ τελειοτέρας τῆς ἡλικίας ἐξέφαινεν ἀρετάς, ὡς τὸν πατέρα μὴ πάθει μόνον εὐνοίας φυσικῆς ἀλλὰ καὶ γνώμῃ καθάπερ ἠθῶν δικαστὴν ἰσχυρᾷ τινι κεχρῆσθαι φιλοστοργίᾳ.

διακειμένῳ δ’ οὕτως ἐξαπιναίως θεσπίζεται λόγιον οὔποτ’ ἐλπισθέν, [*](1 σαρκὶ] σαρκικαὶ BEK τῖς Κ, τῆς F πάθεσιν] φίλοις BEK ἐδουλώθησαν G 2 δ’ BEK ἀναβλέψαι Arm (fort. recte) ἑτέρας om. HP 4 τῶν] τὰ coni. Wendl. 5 πέντε] ἑπτὰ Turn., om. Arm ἁρμόττον ἣν om. HP1, add. mg. P2 6 διαμένειν εἰ in ras.) Β, διαμένων E εἰλεῖται ΕΜFH 7 μόνον] μόνως Η2 (Turn.) 8 post χαίρουσα add. τούτοις καὶ BEK τούτων θέα transp. Κ διὸ καὶ BEK Arm: καὶ om. ceteri 9 διασυνιστῶσιν HP, διανιστᾶσιν BE, παριστῶσιν Κ 10 μικράν μὲν λέγεσθαι (om. γὰρ) BEK 11 μεγάλην ΒΕΚ διότι] ὅτι ΗΡ(ν), om. BEK post μεγάλων add. γὰρ BEK 12 καταθεάσασθαι BEK: θεάσασθαι ceteri 13 οὖν CBEK: om. ceteri 14 ἑστιᾶν] ἐστιν F εἱστιᾶτο KHP: ἑστιᾶτο ceteri καθόσον codd. 15 ἡμῖν om. BE 16 γὰρ om. CFG Arm δέω φάναι om. BE 19. 20 ἐξέφενεν Η1, ἐξέφανεν Α 20 τἀς ἀρετὰς Κ ὡς] ὧν BE παθεῖν G, ποθεῖν BE, πόθον παθεῖν Αrm μὴ post ποθεῖν transp. BE ἐξ εὐνοίας BE Arm στοργια 21 γνώμῃ Mang.: γνώμης codd. φιλοσοφία C, φιλοσοφία BEK 22 δια κειμένων CA οὔποτ’ BEK: οὔποτε ceteri) [*](17 sqq. Gen. cap. 22)

ὁ δὲ καίτοι ἀλέκτῳ πόθῳ τοῦ παιδὸς ἐκκρεμάμενος οὔτε τὴν χρόαν μετέβαλεν οὔτε τὴν ψυχὴν ἐγνάμφθη, γνώμῃ δ’ ἀνενδότῳ καὶ ἀρρεπεῖ διέμεινεν ἀκλινής, οἷος καὶ πρόσθεν ἦν· ἔρωτι δὲ θείῳ δεδαμασμένος ἀνὰ κράτος ἐνίκα πάντα ὅσα συγγενείας ὀνόματα καὶ φίλτρα καὶ μηδενὶ τῶν ἔνδον ἐξειπὼν τὸ λόγιον, ἐκ πολυανθρώπου θεραπείας οἰκετῶν δύο μόνους τοὺς πρεσβυτάτους καὶ μάλιστα φιλοδεσπότους παραλαβών, ὡς ἕνεκά τινος ἱερουργίας τῶν ἐν ἔθει τέταρτος ἐξῄει σὺν τῷ παιδί.

τὸν δὲ προσταχθέντα χῶρον ὥσπερ ἀπὸ σκοπιᾶς ἰδὼν ἐκ μακροῦ τοῖς μὲν θεράπουσι κελεύει καταμένειν, τῷ δὲ παιδὶ πῦρ καὶ ξύλα δίδωσι κομίζειν, αὐτὸ δικαιώσας τὸ ἱερεῖον τὰ πρὸς τὴν θυσίαν ἐπηχθίσθαι, κουφότατον βάρος· οὐδὲν γὰρ εὐσεβείας ἀπονώτερον.

βαδίζοντες δ’ ἰσοταχῶς οὐ τοῖς σώμασι μᾶλλον ἢ ταῖς διανοίαις ὁδὸν τὴν ἐπίτομον, ἧς ὁσιότης τὸ τέλος, ἐπὶ τὸν προσταχθέντα τόπον ἀφικνοῦνται.

κἄπειθ’ ὁ μὲν πατὴρ συνεκόμιζε λίθους, ἵνα δείμαιτο βωμόν, ὁ δὲ υἱὸς τὰ μὲν ἄλλα ὁρῶν ὅσα πρὸς ἱερουργίαν εὐτρεπῆ, ζῷον δὲ μηδέν, ἀπιδὼν εἰς τὸν πατέρα „ἰδοὺ τὸ πῦρ“ ἔφη „καὶ τὰ ξύλα, πάτερ, ποῦ τὸ ἱερεῖον“;

ἕτερος μὲν οὖν ἃ δρᾶν ἔμελλεν εἰδὼς καὶ τῇ ψυχῇ συσκιάζων ὑπὸ τοῦ λεχθέντος κἂν συνεχύθη καὶ δακρύων πληρωθεὶς ἔμφασιν τοῦ γενησομένου παρέσχεν ἐκ τῆς περιπαθήσεως ἡσυχάζων.

ὁ δ’ οὐδεμίαν ἐνδεξάμενος τροπὴν οὔτε κατὰ [*](1 σφαγιάσαι] ἐναγίσαι F Κολοφωνίου BE πορρωτάτου Α 2 ὁδῶν F πόθω ἀλέκτῳ transp. HP 3 ἐγνάμφθη CFG: ἠγνάμφθη Α, ἐκνάμφθη BE, ἐκάμφθη MKHP(v) 4 δὲ ΒΕΚ ἀνενδοιάστῳ BEK διέμενεν HP ἀκλινής] ἀρρεπής Κ πρόσθεν ἢν] πρότερον Κ, πρότερος BE 5 δὲ BEKH-: om. ceteri post κράτος add. δ’ C, ὃς Arm 6 καὶ alt. om. BE τὸ λόγιον ἐξειπών transp. Κ 7 μόνους BEK: om. ceteri τέταρτος] tertius Ambros. 10 σκοπιῆς BEK θεραπεύουσι BEKAG κάτω καταμένειν Arm 11 δίδωσιν ἐπιφέρειν BEK δικαιώσας] δίκαιον νομίσας BEKMA ἱερὸν FGH1P 12 τὴν om. E ἐπηχθῆσθαι C, ἐπηχθεῖσθαι BE, ἐπειχθῆσθαι Α 13 δ’ ἰσοταχῶς M: δ’ ἴσοι ταχέως CFGHP, διό σοι ταχέως Α, διὸ ταχέως Arm, εἰς ὃ τάχος BE, οὑν ὡς τάχος Κ 14 ἧ C, καὶ ἧ FG τὸ om. CFG Arm 15 κἄπειθ’ BEK Arm: καὶ ceteri 16 δείμοιτο C, δειμαίνῃ FG, ἐπὶ τῶ δεῖμαι (pro ἴνα δείμαιτο) Α τὸν βωμὸν AFG δ’ BEK εἰς ὁρῶν post ἱερουργίαν transp. H(v) 17 πρὸς Κ 18 ἁ] ἂν G 19 κἂν] καὶ F 21 ἡσυχάζων post ὁ δ’ transp. BEK ἐνδεξάμενος BE: ἐνδειξάμενος ceteri (v)) [*](6 Ambros. De Abrah. 18,68 senex Abrabam et dives pecoris atque abundans servitiorum non quaesivit comitatus sui agmina: ipse quoque ligna concidit et obsequia maiora viribus suis non intermisit . . . et cum duobus ipse tertius proficiscitur hostiam suam ducens et die tertio ad locum sacrificii venit.)

καὶ ταῦθ’ ἅμα λέγων ᾗ τάχιστα τὸν υἱὸν ἐξαρπάσας ἐπιτίθησι τῷ βωμῷ καὶ σπασάμενος τῇ δεξιᾷ τὸ ξίφος ἐπέφερεν ὡς ἀναιρήσων· φθάνει δ’ ὁ σωτὴρ θεὸς ἀπ’ ἀέρος φωνῇ μεσολαβήσας τὸ ἔργον, ᾗ προσέταττεν ἀνέχειν καὶ μὴ ψαῦσαι τοῦ παιδός, ὀνομαστὶ καλέσας δὶς τὸν πατέρα, ἵν’ ἐπιστρέψας καὶ ἀντισπάσας διακωλύσῃ

τὴν σφαγὴν ἐργάσασθαι. καὶ ὁ μὲν διασῴζεται, τὸ δῶρον ἀντιχαρισαμένου τοῦ θεοῦ καὶ τὸν φέροντα ἐν οἷς εὐσεβεῖτο ἀντιτιμήσαντος· τῷ δ’ ἤδη καὶ ἡ πρᾶξις, εἰ καὶ μὴ τὸ τέλος ἐπηκολούθησεν, ὁλόκληρος καὶ παντελὴς οὐ μόνον ἐν ταῖς ἱεραῖς βίβλοις ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς τῶν ἀναγινωσκόντων διανοίαις ἀνάγραπτος ἐστηλίτευται.

ἀλλὰ τοῖς φιλαπεχθήμοσι καὶ πάντα διαβάλλουσιν, οἳ ψόγον πρὸ ἐπαίνου τιμᾶν ἐθίζονται, τὸ πραχθὲν ἔργον οὐ δοκεῖ μέγα καὶ θαυμαστόν, ὡς ἡμεῖς ὑπολαμβάνομεν εἶναι.

πολλοὺς γὰρ καὶ ἄλλους φασὶ τῶν πάνυ φιλοικείων καὶ φιλοτέκνων ἐπιδοῦναι τοὺς ἑαυτῶν παῖδας, τοὺς μὲν ὑπὲρ πατρίδων σφαγιασθησομένους, λυτήρια ἢ πολέμων ἢ αὐχμῶν ἢ ἐπομβρίας ἢ νοσημάτων λοιμικῶν γενησομένους, τοὺς δ’ ὑπὲρ νενομισμένης εὐσεβείας, εἰ καὶ μὴ πρὸς ἀλήθειαν οὔσης·

Ἑλλήνων μέν γε τοὺς δοκιμωτάτους, οὐκ ἰδιώτας μόνον ἀλλὰ καὶ βασιλεῖς, ὀλίγα φροντίσαντας ὧν ἐγέννησαν διὰ τῆς τούτων ἀναιρέσεως δυνάμεις στρατευμάτων μεγάλας καὶ [*](1 τὸ om. C σταθερῷ—βλέμματι om. CFG μὲν] μέντοι Η2(ν) alt. σταθερῶ BEKCFG Arm: σταθερωτέρω MAHP(v) 2 δὲ τῶ ΒΚΗ2, τῶ οm. δὲ) Ε: μέντοι ceteri φησι ora. H(v) post τέκνον add. ἔφη H2(v) 3 αὐτῶ F καὶ εἰ ἐρημία πολλή Η2 (Turn.) 4 εὑρεθήσεται C (fort. recte) ἴσθι BEK Ar: εἰσὶ ceteri .5 παρ’ BEK: παρὰ oeteri ἦ ΑΒΕP, ἢ M, ἦ om. CFG 6 ἐξαρτήσας coni. Mang. 7 ἀπ’ BEMA Arm: ἐπ’ Κ, ἐν ceteri (Turn. Mang.) 8 ἧ FHP: ἣ CBEKM, ἡ AG ἀνέχειν] ἄρχειν Κ μὴ ΒΕΚ: μηδὲ ceteri 9 ἴν’ BEK: ἵνα ceteri ἐπιστρέψασα καὶ ἀντισπάσασα BE 10 ἐργάσασθαι om. Arm 11 εὐσεβεῖ τὸ Α 12 τῷ] τὸ Α ἤδη καὶ BEK: ora. ceteri ἡ πρᾶξις] εἰ πράξεις Α πρᾶξις] χάρις mg. C εἰ μὴ ἰαὶ transp. Κ 14 τῶν om. F post ἀναγινωσκόντων add. ἀναγκαιοτάτων G ἀνάγραπτος] ἀνεξάλειπτος Arm 15 οἷς ψόγοι CH2 (Turn.), οἳ ψόγοι FG, ψόγον om. 1 16 πραχθέν ΒΕΚΗ2: προσταχθὲν ceteri δοκεῖ BEK: δόξει ceteri 16. 17 ὡς— εἶναι om. Arm 17 φήσουσι Arm (coni. Mang.) 18 ἑαυτῶν BEK: αὐτῶν ceteri 19 λυτήρια] λύτρα coni. Mang. 20 δὲ BEK 22 βασιλεῖς οm. F φροντίσαντες H1P)