De Fuga Et Inventione

φίλαυτοι δὴ μᾶλλον ἢ φιλόθεοι σπουδάσαντες οἱ τοιοῦτοι τρόποι πάντες εἶναι βαινέτωσαν ἔξω περιρραντηρίων, ἵν’ ὡς μιαροὶ καὶ ἀκάθαρτοι μηδ’ ἐξ ἀπόπτου τὴν ἱερὰν φλόγα τῆς ἀνακαιομένης ἀσβέστου ψυχῆς καὶ θεῷ καθαγνιζομένης ὁλοκλήρῳ καὶ παντελεῖ δυνάμει θεάσωνται.

παγκάλως τις τῶν πάλαι σοφῶν εἰς ταὐτὸ τοῦτο συνδραμὼν ἐθάρρησεν εἰπεῖν, ὅτι „θεὸς οὐδαμῇ οὐδαμῶς ἄδικος, ἀλλ’ ὡς οἷόν [*](7 καὶ καταφύγῃ Mang.: καὶ καταφύγῃ ποιεῖ ποῖ; coni. Cohn) GH, καταφύγῃ ποιεῖ L, καταφυγὴν ποεῖ Turn. 9 ἀλλ’ οὐ] ἀλλὰ G2 11 δὴ scrib. et lin. 8—10 καὶ γὰρ—δρασμός parenthesis ponenda τὸ] τῶ G1 12 ἑκουσίως G2 (Mang.): ἐκουσίοις G1H 15 κακῶν Mang. : κακιῶν codd. 16 οἱ scripsi: ras. 2 litt. in G, οὐ H οὖν s. s. H2 τὸν θεὸν ν μόνης H2 πρὸς G: εἰς Η δεδομένης vid. add. 19 στερόμενος coni. Cohn μήτ᾿ G1 21 καὶ secl. llung. 22 τοιοῦτον τρόπον H1 v, τοιουτότροποι Mang. 23 βαινέτωσαν G: μενέτωσαν H 25 καθαγιζομένης coni. Mang.) [*](27 Platonis Theaet. p. 176 C.)

προστάξας οὖν ἀπάγεσθαι τὸν ἀνίερον καὶ κακήγορον τῶν θείων ἀπὸ τῶν ἱερωτάτων καὶ ἐκδίδοσθαι ἐπὶ τιμωρίᾳ φησὶν ἑξῆς· „ὃς τύπτει πατέρα ἢ μητέρα, τελευτάτω“ καὶ ὁμοίως „ὁ κακηγορῶν πατέρα καὶ μητέρα τελευτάτω“ (Exod. 21, 15. 16).

μονονοὺ γὰρ βοᾷ καὶ κέκραγεν, ὅτι τῶν εἰς τὸ θεῖον βλασφημούντων οὐδενὶ συγγνώμης μεταδοτέον. εἰ γὰρ οἱ τοὺς θνητοὺς κακηγορήσαντες γονεῖς ἀπάγονται τὴν ἐπὶ θανάτῳ, τίνος ἀξίους χρὴ νομίζειν τιμωρίας τοὺς τὸν τῶν ὅλων πατέρα καὶ ποιητὴν βλασφημεῖν ὑπομένοντας; τίς δ’ ἂν γένοιτο αἰσχίων κακηγορία ἢ τὸ φάσκειν μὴ παρ’ ἡμᾶς, ἀλλὰ παρὰ θεὸν γένεσιν εἶναι τῶν κακῶν;

ἐλαύνετε οὖν, ἐλαύνετε, ὦ μύσται καὶ ἱεροφάνται θείων ὀργίων, τὰς μιγάδας καὶ σύγκλυδας καὶ πεφυρμένας, δυσκαθάρτους καὶ δυσεκπλύτους ψυχάς, αἳ ἄκλειστα μὲν ὦτα, ἄθυρον δὲ γλῶτταν, ὄργανα τῆς ἑαυτῶν βαρυδαιμονίας εὐτρεπῆ, περιφέρουσιν, ἵνα καὶ πάντων καὶ ὧν μὴ θέμις ἀκούωσι καὶ πάντα καὶ ὅσα μὴ χρεὼν ἐκλαλῶσιν.

ὅσοι δὲ διαφορὰν ἑκουσίων καὶ ἀκουσίων ἐπαιδεύθησαν καὶ εὔφημον στόμα ἀντὶ κακηγόρου γλώττης ἔλαχον, κατορθοῦντες μὲν ἐπαινετοί, σφαλλόμενοι δὲ μὴ κατὰ γνώμην οὐ πάνυ ψεκτοί· διὸ καὶ πόλεις αὐτοῖς εἰς καταφυγὴν ἀπεκρίθησαν (Num. 35).

ἄξιον δὲ τῶν περὶ τὸν τόπον αὐτὰ τὰ ἀναγκαῖα μάλιστα ἀκριβῶσαι. ἔστι δ’ ἀριθμῷ [*](1 καὶ om. H ἡ ὃς ἂν in mg Η2 ἡμῶν orn. Turn. αὖ Plato: εὖ codd., οὐ Tiini. 2 ὅτι δικαιότατος om. H περὶ] παρὰ coni. Mang. τοῦτον] ῥώμη δὲ s. s. Η2, ῥώμη τε v 3 οὐδενία τε scripsi; οὐδέν ἰᾶται G(H1?), οὐδένειά τε ex corr. H2 ἀρετὴ s. s. Η2 4 ἄγνοια G: ἄνοια H, ἀνθρωπεία Mang. ex codice Oxon. Coll. Novi 143 5 δοκοῦσαι] τε δοκοῦσαι Plato 5. 6 φροντισταὶ Η, ante quod add. καὶ, sed rursus del. 8 μητέρα 75 πατέρα H 8. 9 καὶ ὁμοίως — τελευτάτω om. Η 9 καὶ] ἡ conicio 10 μόνον γὰρ οὐ G, μονονοὺκ ἄρα conicio ἐκβοᾷ coni. Mang. 11 κατηγορήσαντες Η 12 ἀξίου Η 13 τὸν om. v 14 παρ᾿ G (Mang.): περὶ H 15 παρὰ G (Mang.): περὶ H 17 δυσεκπλύντους v ἄκλυστα H 19 primum καὶ fort. secl. ἀκούωσιν G 19. 20 καὶ πάντων (sic G, πάντα scripsi)—ἐκλαλῶσιν G: om. H 21 κατηγόρου Η 24 ἀκριβῶσαι] ἀκριβ H2 in ras., ante β ras. in Η δὲ Η) [*](23—128,7 Ambros. de fuga satculi 2,5: sed consideremus altius. (juattuor sunt quae admonent, profuudius esse spectanda lectionis arcana istius. unum, qua ratione ex his civitatihiis, quae Levitis in portionem sorte obvenerunt, sex civitates ad refugium datae sunt homicidii crimine laborantibus, cur non etiam aliarum tribuum civitates ad hoc munus deputatae. secundum, qua ratione sex numero; non enim otiose numerus hic praescriptus videtur, neque plurium neque pauciorum civitatium. tertium, cur tres ultra lordanen civitates et tres in regione Chananaea dispositae sint, quae refugio peccantibus forent. quartum, cur deniimeratio et definitio tempoiis comprehensa, iutra quod habitet homicida in civitate refugii, quoad nioriatur sacerdos magnus et post mortem sacerdotis magni revertatur homicida in civitatem habitationis suae. de singulis ergo oportet dicerc atque eo ordinc quo proposuimus quaesita absolvere. 7—10. 12. 13 ibid. 2,6: competenter itaque Levitarum civitates datas ad refugium primo explicandum est. congrue autem provisum liquet, quia Levitae fugitantes sunt nnindi huius, (qui add. Schenkl) ut placeant deo, relinquant (relinquunt conicio) patriain parentes filios omnem cognationem, ut adhaereant uni deo. — 2,7: fugitans igitur est suorum sacri altaris eius minister. 10—12 cf. ibid. 2,7 p. 167, 23 Sch., ubi pro loco Deut. locos N.T. laudat Ambrosius. 12—15 ibid. 27 cui deus portio est (Deut. 18,2) nihil debet curare nisi deum, ne alterius impediatur necessitatis munere . . . haec enim vera est sacerdotis fuga, abdicatio domesticorum et quaedam alienatio carissimorum, iit suis se abneget, qui servire deo gestit. recte ergo fugaces fugacibus commendavit aeternae legis sanctio, ut qui hunc mundum obliti sunt eos recipiant qui peccata sua condemnantes atque opera oblivionem vitae superioris expetant.)

λεκτέον οὖν περὶ ἑκάστου τὰ ἁρμόττοντα, ἀρχὴν ἀπὸ τοῦ πρώτου λαβόντας. εἰς τὰς ἀπονεμηθείσας Λευίταις μόνοις πόλεις φεύγειν διείρηται πάνυ προσηκόντως· καὶ γὰρ οἱ Λευῖται τρόπον τινὰ φυγάδες εἰσίν, ἕνεκα ἀρεσκείας θεοῦ γονεῖς καὶ τέκνα καὶ ἀδελφοὺς καὶ πᾶσαν τὴν θνητὴν συγγένειαν ἀπολελοιπότες.

ὁ γοῦν ἀρχηγέτης τοῦ θιάσου τούτου λέγων εἰσάγεται τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρί· „οὐχ ἑώρακα ὑμᾶς, καὶ τοὺς ἀδελφοὺς οὐ γινώσκω, καὶ τοὺς υἱοὺς ἀπογινώσκω“ (Deut. 33,9) ὑπὲρ τοῦ δίχα μεθολκῆς θεραπεύειν τὸ ὄν. ἡ δ’ ἀψευδὴς φυγὴ στέρησις τῶν οἰκειοτάτων καὶ φιλτάτων ἐστίν. φυγάδας οὖν φυγάσι παρακατατίθεται πρὸς τὴν ὧν εἰργάσαντο ἀμνηστίαν, δι’ ὁμοιότητα ἔργων.

ἆρ’ οὖν διὰ [*](4 αἱ δ’ ἕτεραι Turn.: τἀς δ’ ἑτέρας codd., quod seniari potest verbo addito 7 λαβόντι coni. Mang-. διείρηται H-: διαιρεῖται G (H1?) 8 οἱ om. H 14 εἰκαιοτάτων G ἐστὶ G ἐστὶ καὶ φυγάδας φυγάσι v 15 ἀμνηστείαν codd.)

οὕτως γὰρ ἂν μόνως θεραπευτικὸν γένοιτο τοῦ τῶν ὄντων ἀρίστου τὸ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς ἄριστον, πρῶτον μὲν εἰ ἀναλυθείη ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχήν, διαζευχθέντος καὶ διακοπέντος αὐτῷ τοῦ ἀδελφοῦ σώματος καὶ τῶν ἀνηνύτων ἐπιθυμιῶν· εἶτα τῆς ψυχῆς ἀποβαλούσης, ὡς ἔφην, τὸ πλησίον τοῦ λογικοῦ, τὸ ἄλογον — καὶ γὰρ αὐτὸ χειμάρρου τρόπον πενταχῇ σχιζόμενον διὰ πασῶν τῶν αἰσθήσεων οἷα δεξαμενῶν τὴν τῶν παθῶν ἀνεγείρει φοράν —·

εἶθ’ ἑξῆς τοῦ λογισμοῦ διοικίσαντος καὶ διαζεύξαντος τὸν ἐγγυτάτω δοκοῦντα εἶναι, τὸν προφορικὸν λόγον, ἵν’ ὁ κατὰ διάνοιαν ἀπολειφθῇ μόνος, ἔρημος σώματος, ἔρημος αἰσθήσεως, ἔρημος γεγωνοῦ λόγου προφορᾶς· ἀπολειφθεὶς γάρ, τῇ κατὰ τὴν μόνωσιν διαίτῃ χρώμενος, τὸ μόνον ὂν καθαρῶς καὶ ἀμεθέλκτως ἀσπάσεται. πρός γε μὴν τοῖς εἰρημένοις κἀκεῖνο ὑπομνηστέον,

ὅτι ἡ Λευιτικὴ φυλὴ νεωκόρων καὶ ἱερέων ἐστίν, οἷς ἡ τῶν ἁγίων ἀνάκειται λειτουργία· λειτουργοῦσι δὲ καὶ οἱ τὸν ἀκούσιον φόνον δρῶντες, εἴ γε κατὰ Μωυσῆν "ὁ θεὸς παραδίδωσιν εἰς τὰς χεῖρας αὐτῶν“ (Exod. 21, 13) τοὺς θανάτου ἄξια εἰργασμένους πρὸς ἀναίρεσιν. ἀλλ’ οἱ μὲν ἐτάχθησαν ἐπὶ τῷ τοὺς ἀγαθοὺς σεμνύνειν, οἱ δ’ ἐπὶ τῷ τοὺς ὑπαιτίους [*](1 ὅτι addidi 2 ante μόσχον las. in Η 3 κατέκτεινον Η, κατέκτεινεν conicio et lin. 11 χρησαμένη 3. 4 κατοκωχὴ. G: κατακωχῆ H 4 θεοφορήτῳ — κτείνει om. G 5 τὸ G: τοῦ H 7 ἄν G: om. Η 8 ἀκολουθείη G ὁ G: om. H 9 διακοπέντος] διοικισθέντος coni. Mang. αὐτοῦ conicio 10 ἀποβαλούσης Turn.: ἀποβαλλούσης GH 11 χειμάρρουν G 13 διοικίσαντος Turn.: διοικήσαντος GH 15 ἀπολειφθῇ Turn.: ἀποληφθῇ GH 10 γεγωνοῦ λόγου scripsi: γεγωνοῦ G1 (?). γεγονὼς G2, γε τε Mang.) λόγου II 17 ὂν add. Mang. 21 Μωσῆν codd. 23 τῶ τὸ H τῶ G: τὸ H) [*](1—18 ilnd. 2,7. 8 p. 108,7. 8. 19. 20: et ideo exul est mundi: fugitans corporis, fugitans passionum abdicat se omnibus, ut solus remaneat . . . percussus igitur Levitiijo gladio moriatur sensus carnis in nobis, ut vivat anima nostra. 18—22 iliid. 2,8 p. 168,12—15: est etiam ilia causa, quia Levitae ministri sunt dei. et ideo ipsorum civitates fugientibus homicidis per legem deputantur, quia ipsis ius est divina mandata exsequi circa eos qui crimeu mortale admiserint.)

κολάζειν. αὗται μέν εἰσιν αἱ αἰτίαι, ὧν ἕνεκα οἱ τὸν ἀκούσιον φόνον δράσαντες εἰς μόνας τὰς τῶν νεωκόρων φεύγουσι πόλεις. τίνες δέ εἰσι καὶ διὰ τί ἀριθμῷ ἕξ, ἑπομένως λεκτέον. μήποτ’ οὖν ἡ μὲν πρεσβυτάτη καὶ ἐχυρωτάτη καὶ ἀρίστη μητρόπολις, οὐκ αὐτὸ μόνον πόλις, ὁ θεῖός ἐστι λόγος, ἐφ’ ὃν πρῶτον καταφεύγειν ὠφελιμώτατον.

αἱ δ’ ἄλλαι πέντε, ὡς ἂν ἀποικίαι, δυνάμεις εἰσὶ τοῦ λέγοντος, ὧν ἄρχει ἡ ποιητική, καθ’ ἣν ὁ ποιῶν λόγῳ τὸν κόσμον ἐδημιούργησε· δευτέρα δ’ ἡ βασιλική, καθ’ ἣν ὁ πεποιηκὼς ἄρχει τοῦ γενομένου· τρίτη δ’ ἡ ἵλεως, δι’ ἧς ὁ τεχνίτης οἰκτείρει καὶ ἐλεεῖ τὸ ἴδιον ἔργον· τετάρτη δ’ ἡ * * * νομοθετικῆς μοῖρα, δι’ ἧς ἃ μὴ χρὴ γίνεσθαι ἀπαγορεύει.

πάγκαλοι δὲ καὶ εὐερκέσταται πόλεις, ἀξίων σῴζεσθαι ψυχῶν τὸν αἰῶνα ἄρισταί γε καταφυγαί· χρηστὴ δὲ καὶ φιλάνθρωπος ἡ διάταξις, ἀλεῖψαι καὶ ῥῶσαι πρὸς εὐελπιστίαν ἱκανή. ἧς τίς ἂν ἐδυνήθη μᾶλλον τοσαύτην τῶν δυναμένων εὐεργετεῖν ἀναδεῖξαι ἀφθονίαν διὰ τὰς διαφορὰς τῶν ἐν τροπαῖς ἀκουσίοις γενομένων, οἷς οὔτε ἰσχὺς οὔτε [ἡ] ἀσθένεια ἡ αὐτή;

προτρέπει δὴ τὸν μὲν ὠκυδρομεῖν ἱκανὸν συντείνειν ἀπνευστὶ πρὸς τὸν ἀνωτάτω [*](4 ὀχυρωτάτη H 5 πόλις s. s. H2 ἐστὶν H 6 ὄντος coni. Mang., λεχθέντος vir doctus apud Mang., ἡγεμόνος conicio 7 ἡ G2: om. G1H, μὲν ἡ conicio δ’ ἠ H: δὴ G1, δὲ ἡ G2 δ’ ἡ H: δὴ G νομοθετικὴ H lacunam ex Ambrosio supplendaui (e. gr. νομοθετική, δι’ ἧς προστάττει 3 δεῖ, πέμπτη δ’ ἡ. cf. § 98. 100. 104) hic statuo, Mang. post ἀπαγορεύει 1.3 ῥῶσαι] συγκροτῆσαι coni. Mang. ἱκανή add. Mang., ἧς Diels 14 ἀναδεῖξαι G2H2: ἀνέδειξε G1H1 διαφθοράς G 15 ἡ ἰσχὺς coni. Cohn ἡ seclusi 16 δὲ οὖν ex codice Oxon. Coll. Novi 143 Mang.) [*](2 — 15 ibid. 2,9: sex autem civitatum refugia sunt ita, ut prima civitas sit cognitio verbi et ad imaginem eius forma vivendi . . . haec igitur civitas velut metropolis, cui adiacent aliae quinque civitates Levitanim. secunda est civitas consideratio divinae operationis, qua creatus est mundus. tertia civitas est contemplatio potestatis regiae et maiestatis aeternae. quarta civitas propitiationis divinae contuitus. quinta civitas legis divinae contemplatio, quae praecipit quid faciendum sit. sexta quoque civitas portio legis, quae praescribit quid non faciendum sit. quanta abundantia divinae misericordiae, quantae divitiae pietatis eius, ut singulorum studia fragilitatesque humanae condicionis considerans, quibus et inviti ac reluctantes ad culpam ducimur et non voluntaria delicta victi inlecebris frequenter committimus, diversa nobis refugia proponeret. cf. etiam 2,12 p. 172,4.5 cum lin. M. 15.—131,6 ibid. 2, 10: primum igitur remedium, ut . . . sine ulla conperendinatione . . . ad ipsam rerum arcem omnium properet, ubi verbum est dei ... ubi est fons sapientiae, unde pro morte vitae aeternae hauriat potum inmortalem. secuudum est remedium, ut qui non potest cognitionem boni illius praelibare et tardior vel ingenio est vel fidei conprehensione . . . saltem opera domini consideret atque ex his quae facfa sunt tanti contempletur operis auctorem, quoniam ex his bonis, quae sunt in constitutione istius creaturae . . . ., bonum illud summum atque aeternura conprehenditur .... nonne his quamvis tardum ingenium diligere auclorem suum provocatur? . . . ergo operatoria virtus dei, etsi non videtur, tamen ex suis operibus aestimatur . . . . . —9 ibid.: tertius ordo est regalis potestatis contemplatio, ut subiciamur regi, si non deferimus tamquam parenti. metu enim praesideritis plerumque fit oboediens potestati qui est salutis iugratus, ut necessitatem sobrietatis agnoscat qui noluit ac nequivit gratiam pietatis aguoscere. corrigit enira necessitas quem pietas provocare debuerat. cf. etiam 2,11. 9—17 ibid.2,12: qui descenderint ergo ex illis superioribus virtutibus ad haec inferiora . . ., habent propiora hominis refugia quae petant ut . . . sperent dominum sibi reconciliari posse, si veniam petant, sperent posse corrigi, si praecepta sequantur caelestium testamentorum, quibus aut informamur ad innocentiam aut revocaraur a culpa. haec igitur intra lordanen civitates sequentes sunt, ut propitiemus nobis deum, sequamur quae iubet, vitemus quae prohibet. sit ergo propitiandae divinitatis ambitio, sequendae praeceptionis oboeditio, interdictae praevaricationis cautio, quibus propitiatoriam dei misericordiam et nomotheticen eius providentiam vel institutorum obsequio vel interdictorum declinatione veneremur.)

τὸν δὲ μὴ οὕτως ἕτοιμον ἐπὶ τὴν βασιλικήν — φόβῳ γὰρ ἄρχοντος τὸ ὑπήκοον, εἰ καὶ μὴ εὐνοίᾳ πατρὸς τὸ ἔκγονον, ἀνάγκῃ σωφρονιζούσῃ νουθετεῖται —· τῷ δὲ μὴ φθάνοντι πρὸς τοὺς λεχθέντας ὅρους ὡς μακρὰν διεστῶτας ἀφικνεῖσθαι καμπτῆρες εἴσω πεπήγασιν ἕτεροι δυνάμεων ἀναγκαίων, τῆς ἵλεω, τῆς προσταττούσης ἃ δεῖ, τῆς ἀπαγορευούσης ἃ μὴ δεῖ.

ὅ τε γὰρ προλαβών, ὡς οὐκ ἀπαραίτητον ἀλλ’ εὐμενὲς δι’ ἡμερότητα φύσεώς ἐστι τὸ θεῖον, κἂν ἁμάρτῃ πρότερον, αὖθις μετενόησεν ἀμνηστίας ἐλπίδι, ὅ τε ἔννοιαν λαβών, ὅτι νομοθέτης ὁ θεός ἐστιν, πειθαρχῶν οἷς ἂν προστάττῃ πᾶσιν εὐδαιμονήσει· ὁ δ’ ὕστατος ὑστάτην εὑρήσεται καταφυγήν, ἀποτροπὴν κακῶν, εἰ καὶ μὴ μετουσίαν προηγουμένων ἀγαθῶν.

αἵδ’ εἰσὶν αἱ ἓξ πόλεις, ἃς καλεῖ φυγαδευτήρια [*](1 ἀρρυσάμενος H2 3 Μωσῆς codd. 4 ἐκοσμήθη H ὄντι G1 ut vid. γέγονεν 11 5 μεγάλου Mang.: μεγάλη codd. 7 οὕτως G (Turn.): οὔτε Η 8 ἀνάγκης σωφρονιζούσης conicio 9 φθάνοντι G (Turn.): φθονοῦντι H 12 τε] e corr. H2 14 ἀμνηστείας GH1 15 προστάττει Η εὐδαιμονήση G 17 αἱ addidi φυγαδευτηρίων Η1)