Quis Rerum Divinarum Heres Sit

πῶς γὰρ οὐ πεπήρωται, ὅτε κακὰ μὲν ἀντ’ ἀγαθῶν, αἰσχρὰ ἀντὶ καλῶν, ἄδικα ἀντὶ δικαίων καὶ πάθη μὲν ἀντ’ εὐπαθειῶν, θνητὰ δὲ ἀντ’ ἀθανάτων ᾕρηται καὶ νουθετητὰς μὲν καὶ σωφρονιστάς, ἔτι δὲ ἔλεγχον καὶ παιδείαν ἀποδιδράσκει, κόλακας δὲ καὶ τοὺς πρὸς ἡδονὴν λόγους ἀργίας καὶ ἀμαθίας καὶ θρύψεως δημιουργοὺς ἀποδέχεται;

μόνος οὖν βλέπει ὁ ἀστεῖος, οὗ χάριν καὶ τοὺς προφήτας ὠνόμασαν οἱ παλαιοὶ ὁρῶντας (I Reg. 9, 9). ὁ δὲ ἔξω προεληλυθὼς οὐ μόνον ὁρῶν, ἀλλὰ καὶ θεὸν ὁρῶν προσερρήθη, Ἰσραήλ [ὅς ἐστι θεὸν ὁρῶν]. οἱ δέ, κἄν ποτε τοὺς ὀφθαλμοὺς διοίξωσι, πρὸς γῆν ἀπονενεύκασι τὰ γήινα μετιόντες καὶ τοῖς ἐν Ἅιδῃ συντρεφόμενοι. [*](1 δέξεται Pap: δέχεται codd. ἁγιώτερον Pap: ἁγνότερον codd. 2 νοητῶν et αἰσθητῶν OAB αἰσθήσεων μὲν H(P1) 3 κόσμος—ὁ om. Α δὲ codd. 3. 4 τὸ πάνθειον Pap: τὸ πᾶν θεῖον GP1H1, οὗ τό πᾶν θεῖον ’-’, τὸ πανδοχεῖον H2 4 δὲ codd. ὁ Pap Η2: om. ceteri ἐξελθὼν Pap ἔξω γηίνων καὶ ἐφιέμενος νοητῶν coni. Cohn νοητῶν Pap: 5 τοῦ] τῆς OABPH1 εστιν Pap ὁ ὁ λέγων Η2 (Pap?) δὲ Pap: om. codd. 8 γὰρ Pap: om. codd. φησιν Pap τὸν ἀγαθὸν) Pap: τῶν ἀγαθῶν codd. 9 τελεωτάτους G 10 δὲ Pap: om. codd., δὴ conicio 11 οὐ om. PH1 12 ὅτε scripsi: ὅταν Pap et codd. ἀντὶ codd. (αισχρα αντι) κάλων Pap: ὁρᾶ OABP2, om. GHP1 αδ(ικα αντι δικαιω)ν Pap: δὲ δικαίων ἀδίκημα PH1, ἀντὶ δὲ δικαίων ἄδικα ceteri 13 εὐπαθεῖν G αντ’] ἀντὶ codd. ηιρηται Pap: om. codd. 14 ἀποδιδράσκει ABPH1 (Pap?): ἀποδιδράσκῃ OGH2 15 τοὺς om. OAB λόγους om. Η ἀργίας—θρύψεως om. OAB 16 δημιουργοὺς Pap: om. codd., sed καὶ τοὺς πρὸς λόγους G, καὶ τοὺς πρὸς ἡδονὴν λόγους H1P hic repetunt ἀποδέχηται H2 ὁ ἀστεῖος οὖν μόνος βλέπει OAB, μόνος οὑν ὁ ἀστεῖος βλέπει conicio, quod potest habuisse Pap, in qua solae litterae μον legi possunt 19 ὁμορῶν seclusi ἐστιν codd.: om. Pap θέον ὄρων Pap: ὁρῶν θεόν ceteri καὶ ἂν) Pap διοίξωσι scripsi: Pap?, iitterarum numerus convenit, διανοίξωσι ΑΒ, αὐτῶν διανοίξωσι Ο, διοίξειε G, διοίξειαν HP 20 Ἅιδη codd. (Pap?): ὕλῃ Turn., ὕλαις coni. Mang. συντρεχόμενοι OAB)

πεπαίδευται δὲ καὶ εἰς τὸ μάννα ἀφορᾶν, τὸν θεῖον λόγον, τὴν οὐράνιον ψυχῆς φιλοθεάμονος ἄφθαρτον τροφήν, οἱ δὲ πρὸς τὰ κρόμμυα καὶ τὰ σκόρδα, τὰ περιοδυνῶντα τὰς κόρας καὶ κακοῦντα καὶ καταμύειν ποιοῦντα, καὶ τὰς ἄλλας πράσων καὶ νεκρῶν ἰχθύων δυσοδμίας, οἰκείας Αἰγύπτου τροφάς.

„ἐμνήσθημεν“ γάρ φασι „τοὺς ἰχθύας, οὓς ἠσθίομεν ἐν Αἰγύπτῳ δωρεάν, καὶ σικύας, πέπονας, πράσα, κρόμμυα, σκόρδα· νυνὶ δὲ ἡ ψυχὴ ἡμῶν κατάξηρος, οὐδὲν πλὴν εἰς τὸ μάννα οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν“ (Num. 11, 5.6).

συντείνει δὲ πρὸς ἠθοποιίαν καὶ τὸ „ἐξήγαγεν αὐτὸν ἔξω“, ὅ τινες εἰώθασιν ὑπ’ ἀμουσίας ἤθους γελᾶν φάσκοντες· εἴσω γάρ τις ἐξάγεται, ἢ ἔμπαλιν εἰσέρχεται ἔξω; ναί, φαίην ἄν, ὦ καταγέλαστοι καὶ λίαν εὐχερεῖς· ψυχῆς γὰρ τρόπους ἰχνηλατεῖν οὐκ ἐμάθετε, ἀλλὰ σωμάτων τὰς ἐν τούτοις μεταβατικὰς κινήσεις μόνας ἐρευνᾶτε. διὸ καὶ παράδοξον ὑμῖν φαίνεται εἴ τις ἐξέρχεται εἴσω ἢ εἰσέρχεται ἔξω· τοῖς δὲ Μωυσέως γνωρίμοις ἡμῖν οὐδὲν τῶν τοιούτων ἀπῳδόν ἐστιν.

ἢ οὐκ ἂν εἴποιτε, τὸν μὴ τέλειον ἀρχιερέα, ὁπότε ἐν τοῖς ἀδύτοις τὰς πατρῴους ἁγιστείας ἐπιτελεῖ, ἔνδον εἶναί τε καὶ ἔξω, ἔνδον μὲν τῷ φανερῷ σώματι, ἔξω δὲ ψυχῇ τῇ περιφοίτῳ καὶ πεπλανημένῃ, καὶ ἔμπαλίν τινα μηδὲ γένους ὄντα τοῦ ἱερωμένου θεοφιλῆ καὶ φιλόθεον ἔξω τῶν περιρραντηρίων ἑστῶτα ἐσωτάτω διατρίβειν, ἀποδημίαν ἡγούμενον ὅλον τὸν μετὰ σώματος βίον, ὁπότε δὲ δύναιτο τῇ ψυχῇ μόνῃ ζῆν, ἐν πατρίδι καταμένειν [*](1 ἀνατείνει (ανατεινειν Pap) τὰς ὄψεις Pap G: τὰς ὄψεις ἀνατείνει ceteri καὶ ουρα(νου περιο)δους, πεπαίδευται (δε καὶ εἰς) Pap supplevi (v. Prolegomena): om. 2 το μαννα ἀφορᾶν Pap: ἀφορᾶν τὸ μάννα GP(H1), ἀφορῶν τὸ μάννα ceteri τῶν θείων λόγων O τῆς ουρανι(ου) Pap οὐρανίων coni. Mang. 3 φιλοθεάμονος ψυχῆς transpos. codcl. 4 σκόρδα Pap: σκόροδα codd. περιοδυνῶντα scripsi (Pap?): περιοδυνοῦντα OG, περιδινοῦντα ABHP κακοῦντα Mang: κυκῶντα codd. (Pap?) 5 δυσωδίας G ὁ φασι Pap: φησι codd. ἐν Αἰγύπτῳ om. ΑΒ 7 καὶ Pap: τοὺς codd. σικύους HP (Pap?) κρόμμυα om. G σκορδα Pap: σκόροδα OABH, σκόρωδα G, σκόραδα P 8 εἰς Pap OAB: πρὸς GHP οἱ Pap: om. codd. ἡμῶν om. Pap 10 εἰωθόσι post ἤθους transpos. codd. ὑπὸ codd. 11 ἔξαγεν Pap εἰσάγεται conicio φαίην Pap: ἔφην GHP, φήσοι τις O, φήσῃ τις AB 13 τὰς] τά G τούτοις] τόποις coni. Mang. μόνος G εραυναται, falso corr. in εραυνευτε Pap καὶ Pap: om. codd. 14 ἢ εἰσέρχεται ἔξω in mg. H2 et P2 15 Μωσέως codd. τῶν τοιούτων Pap: τούτων codd. 16 μὴ Pap: μὲν codd. τοῖς om. G πατρῴους GPH1 (Pap?): πατρῴας OAB, πατρίους H2 17 ἐπιτελεῖν Β 18 περιφυτὠι Pap 19 φιλοθεον Pap (Mang.): θεόφιλον codd. τῶν om. Pap 21 ὁπόθεν G δὲ om. OAB δ’ ἐδύνατο PH1 τῆι Pap: om. codd. ὲν Pap: ὡς ἐν OBGHP, καὶ cb; ἐν Α)

καὶ γὰρ φλιᾶς μέν ἐστιν ἔξω πᾶς ἄφρων, κἂν συνημερεύων μηδ’ ἀκαρὲς ἀπολείπηται, εἴσω δὲ πᾶς σοφός, κἂν μὴ μόνον χώραις ἀλλὰ καὶ μεγάλοις κλίμασι γῆς διῳκισμένος τυγχάνῃ· κατὰ δὲ Μωυσῆν οὕτως ὁ φίλος ἐγγύς ἐστιν, ὥστε ἀδιαφορεῖ ψυχῆς· λέγει γάρ·

„ὁ φίλος, ὁ ἴσος τῇ ψυχῇ σου“ (Deut. 13, 6). καὶ ὁ ἱερεὺς μέντοι „ἄνθρωπος οὐκ ἔσται κατ’ αὐτὸν ὅταν εἰσίῃ εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων, ἕως ἂν ἐξέλθῃ“ (Lev. 16,17), οὐ σωματικῶς, ἀλλὰ ταῖς κατὰ ψυχὴν κινήσεσιν. ὁ γὰρ νοῦς, ὅτε μὲν καθαρῶς λειτουργεῖ θεῷ, οὐκ ἔστιν ἀνθρώπινος, ἀλλὰ θεῖος· ὅτε δὲ ἀνθρωπίνῳ τινί, τέτραπται καταβὰς ἀπ’ οὐρανοῦ, μᾶλλον δὲ πεσὼν ἐπὶ γῆν ἐξέρχεται, κἂν ἔτι μένῃ τὸ σῶμα ἔνδον αὐτῷ.

ὀρθότατα οὖν εἴρηται· „ἐξήγαγεν αὐτὸν ἔξω“ τῶν κατὰ τὸ σῶμα δεσμωτηρίων, τῶν κατὰ τὰς αἰσθήσεις φωλεῶν, τῶν κατὰ τὸν ἀπατεῶνα λόγον σοφιστειῶν, ἐπὶ πᾶσιν αὐτὸν ἐξ ἑαυτοῦ καὶ τοῦ δοκεῖν αὐτεξουσίῳ καὶ αὐτοκράτορι γνώμῃ νοεῖν τε καὶ καταλαμβάνειν.

Προαγαγὼν δὲ αὐτὸν ἔξω φησίν· „ἀνάβλεψον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἀρίθμησον τοὺς ἀστέρας, ἐὰν δυνηθῇς ἐξαριθμῆσαι αὐτούς. οὕτως ἔσται τὸ σπέρμα σου“ (Gen. 15, 5). παγκάλως εἶπεν „οὕτως ἔσται“, ἀλλ’ οὐ τοσοῦτον, τοῖς ἄστροις ἰσάριθμον. οὐ γὰρ τὸ πλῆθος αὐτὸ μόνον, ἀλλὰ καὶ μυρία ἄλλα τῶν εἰς εὐδαιμονίαν ὁλόκληρον καὶ παντελῆ βούλεται παρεμφῆναι.

οὕτως οὖν ἔσται, φησίν, ὡς ἔχει τὸ [*](1 ὑπολαμβάνοντα scripsi: ὑπολαμβάνειν Pap GHP, ὑπολαμβάνει OAB φλιᾶς ΑΒ (Hoescbel ad Phrynicbum, v. Lobeck p. 259): φιλίας Pap (?) et ceteri 2 ἀπολίπηται GHP δὲ om. GHP 3 διωκισάμενος A, διωκησάμενος Β, διωκισμοῖς G τυγχάνῃ Turn.: τυγχάνοι Pap et codd. δέ om. Pap 4 MioCTJv codd. οὕτως ο φίλος Pap: ὁ φίλος οὕτως OABG, ὁ φάος οὖτος HP ἀδιαφορεῖν OAB ὁ ἔστι codd.: εστιν Pap ὅταν om. Ο ἕως] ὡς Pap 7 ἐξέλθοι ΑΒ σωματικῶς Par OHP: σωματικαῖς ABG 8 ὅταν Pap καθαρὸς Pap 9 ἀλλὰ] ἀλλ' ἡ GHP ἀπ’] ἐξ OAB 10. 11 ἔνδον Pap Η2· ἐνδεῖ ceteri 12 τῶν κατας Pap 13 post δοκεῖν add. δίκην G 14 καὶ αὐτοκράτορι γνώμηι Pap: γνώμη καὶ αὐτοκράτορι codd. 15 προσαγαγὼν OAB αὐτὸν om. Pap 16. 17 τοὺς—alterum ουτω)ς] 9 litterae evanidae, tum, ut vid., 3 lineae exciderunt, tum 4 litterae evanidae in Pap 16 αστηρας Pap ἐξαριθμῆσαι ex LXX Turn.: τοῦ ἀριθμῆσαι codd. N 18 post οὕτως ἔσται add. τὸ σπέρμα σου v 18 ἀριθμὸν Pap 18. 19 το πληθος αυτο Pap: αὐτὸ (αὖ Α) τὸ πλῆθος codd., αὐτό πλῆθος N 19 μύρια ἄλλα Pap: ἄλλα codd. N ὁλόκληρα OAB 20 παρεμφῆναι GHP1N: παραπεμφθῆναι OABP2, παρεμφαίνειν Pap (?) v) [*](6 sqq. ἄνθρωπος ad sacerdotem refert et mystica ratione eadem interpretatur Orig. Homil. in Lev. IX 11 p. 244. 15—21,15 προαγαγὼν—σβέννυσθαι N fol.)

βούλεται γὰρ ἀντίμιμον οὐρανοῦ, εἰ δὲ χρὴ καὶ προσυπερβάλλοντα εἰπεῖν, οὐρανὸν ἐπίγειον ἀποφῆναι τὴν τοῦ σοφοῦ ψυχὴν ἔχουσαν ἐν ἑαυτῇ καθάπερ ἐν αἰθέρι καθαρὰς φύσεις, τεταγμένας κινήσεις, χορείας ἐμμελεῖς, θείας περιόδους, ἀρετῶν ἀστεροειδεστάτας καὶ περιλαμπεστάτας αὐγάς. εἰ δ’ ἀμήχανον αἰσθητῶν ἀστέρων ἀριθμὸν εὑρεῖν, πῶς οὐχὶ μᾶλλον νοητῶν;

ἐφ’ ὅσον γὰρ οἶμαι τὸ κρῖνον τοῦ κρίνοντος ἄμεινον ἢ χεῖρον — νοῦς μὲν γὰρ ἄμεινον αἰσθήσεως, διανοίας δὲ ἀμβλύτερον αἴσθησις —, ἐπὶ τοσοῦτον καὶ τὰ κρινόμενα διενήνοχεν· ὥστε μυρίῳ πλήθει τὰ νοητὰ τῶν αἰσθητῶν ὑπερβάλλειν. τοῦ γὰρ ψυχῆς ὄμματος βραχυτάτη μοῖρα οἱ κατὰ τὸ σῶμα ὀφθαλμοί· τὸ μὲν γὰρ ἔοικεν ἡλίῳ, λυχνούχοις δὲ οὗτοι μελετῶσιν ἐξάπτεσθαι τε καὶ σβέννυσθαι.

Ἀναγκαίως οὖν ἐπιλέγεται „ἐπίστευσεν Ἀβραὰμ τῷ θεῷ“ (Gen. 15, 6) πρὸς ἔπαινον τοῦ πεπιστευκότος. καίτοι, τάχα ἄν τις εἴποι, τοῦτ’ ἄξιον ἐπαίνου κρίνετε; τίς δὲ οὐκ ἄν τι λέγοντι καὶ ὑπισχνουμένῳ θεῷ προσέχοι τὸν νοῦν, κἂν εἰ πάντων ἀδικώτατος καὶ ἀσεβέστατος ὢν τυγχάνοι;

πρὸς ὃν ἐροῦμεν· ὦ γενναῖε, μὴ ἀνεξετάστως ἢ τὸν σοφὸν ἀφέλῃ τὰ πρέποντα ἐγκώμια ἢ τοῖς ἀναξίοις τὴν τελειοτάτην ἀρετῶν, πίστιν, μαρτυρήσῃς ἢ τὴν ἡμετέραν περὶ τούτων γνῶσιν αἰτιάσῃ.

βαθυτέραν γὰρ εἰ βουληθείης ἔρευναν καὶ μὴ σφόδρ’ ἐπιπόλαιον ποιήσασθαι, σαφῶς γνώσῃ, ὅτι μόνῳ θεῷ χωρὶς ἑτέρου προσπαραλήψεως οὐ ῥᾴδιον πιστεῦσαι διὰ τὴν πρὸς τὸ θνητὸν ᾧ συνεζεύγμεθα συγγένειαν· ὅπερ ἡμᾶς καὶ χρήμασι καὶ δόξῃ καὶ ἀρχῇ καὶ φίλοις ὑγείᾳ τε καὶ ῥώμῃ σώματος καὶ ἄλλοις πολλοῖς ἀναπείθει πεπιστευκέναι. τὸ δὲ