Historia Ecclesiastica

ὁ δὲ βασιλεύς, ἐπιλησθῆναι νομίσας τὸν Ἀμφιλόχιον, προσελθεῖν καὶ φιλῆσαι προσέταξε τὸν υἱόν· ὁ δὲ ἀποχρῆν ἔφη τὴν αὐτῷ παρ’ αὐτοῦ προσενεχθεῖσαν τιμήν. ὁ δὲ δυσχεράνας οἰκείαν ἐκάλει παροινίαν τὴν τοῦ παιδὸς ἀτιμίαν. τηνικαῦτα λοιπὸν ὁ σοφώτατος Ἀμφιλόχιος ἐκκαλύπτει τὸν τοῦ γεγενημένου σκοπὸν καὶ βοῶν ἔφη· »ὁρᾷς, ὠ βασιλεῦ, ὅπως οὐ φέρεις τὴν τοῦ παιδὸς ἀτιμίαν, ἀλλὰ τοῖς εἰς τοῦτον [*](7—11 vgl. Rufin. H. E. XI 17. unt. S. 324, 14/15 — 13 ob. S. 230, 6; 270 287, 23 — 17—S. 306, 6 vgl. Sozomen. VII 6, 4—7. Vita Amphilochii PG 39 Symeon 7—8 PG 116, 965 D. Zonar. XIII 19, 10 S. 91) [*](* 12—S. 306, 6 Niceph. H. E. XII 9. Cass. IX 25 — 13—S. 306, 6 Georg. Mon. 576, 3. Gecken. I 555, 15. Synops. 64, 18. Synax. 249, 10 u. 149, 48.) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 συνέστη V ι 3 ἑκὰς ὥν = Σ] ἑκάστω B, πόρρω ὢν Symeon ι ἀπέστειλεν F ι ἐπειδὴ] ἐπεὶ n ι 10 παραβαίνειν = Symeon Σ > B ι 11 ἀπεκτανκότασ BFs ἀπεκτακότασ N ἀπεκτονότας HL Symeon ι σφαγῆς = Symeon Σ] φυγῆσ V ι 12 ις am Rand HSS ι 14 ἐζελασθῆναι B Synops. ι 16 ἄξιον VF ι ἐξηύρηκεν B ἐξεύρηκε VF ἐξεῦρε ry Georg. Synax. ι 18 νεός τὴ B ι 19 κατέ- λίπε = Georg. Cass.] κατέλειπεν B ι 21 ἀποχρῆν Sy ἀποχρὴν VF ἀποχρῆν BG Georg. Cod. P ἀπόχρη Synops. Georg, übr. Codd. (jedoch Cod. E ἀποχρὴ) ἀποχρῆναι n)

πίστευσον δὴ οὑν καὶ τὸν τῶν ὅλων θεὸν τοὺς τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ βλασφημοῦντας βδελύττεσθαι, καὶ ὡς ἀχαρίστους περὶ τὸν σωτῆρα καὶ εὐεργέτην γεγενημένους μισεῖν«.

οὕτω συνεὶς ὁ βασιλεὺς καὶ τά τε πεπραγμένα καὶ τὰ εἰρημένα θαυμάσας, νόμον εὐθὺς ἔγρψε τοὺς τῶν αἱρετικῶν συλλόγους κωλύοντα.

Ἀλλὰ γὰρ οὐ ῥᾴδιον πάσας διαφυγεῖν τοῦ κοινοῦ τῶν ἀνθρώπων [*]([ιζ΄]) πολεμίου τὰς ἄρκυς.

πολλάκις γάρ τις διαδρὰς τῆς ἀσελγείας τὸ πάθος τῇ τῆς πλεονεξίας περιπείρεται πάγῃ· εἰ δὲ καὶ ταύτης κρείττων φανείη, ἑτέρωθεν ἀναφύεται τοῦ φθόνου τὸ βάραθρον κἂν τοῦτο δὲ πάλιν ὑπερπηδήσῃ, τοῦ θυμοῦ τὸ δίκτυον εὑρήσει προκείμενον· καὶ ἄλλας δὲ μυρίας τοῖς ἀνθρώποις τίθησι ποδοστράβας, ἀγρεύων εἰς ὄλεθρον.

καὶ τὰ μὲν πάθη τοῦ σώματος ὑπουργοῦντα ἔχει ταῖς κατὰ τῆς ψυχῆς τεκταινομένοις ὑπ’ αὐτοῦ μηχαναῖς· μόνος δὲ ὁ νοῦς ἐγρηγορὼς περιγίγνεται τῇ περὶ τὰ θεῖα ῥοπῇ τῶν μηχανημάτων διαλύων τὴν ῥύμην. τῆς ἀνθρωπείας δὴ οὖν φύσεως καὶ ὁ θαυμάσιος οὗτος μετασχὼν βασιλεὺς καὶ τῶν παθημάτων μετέλαχε, καὶ τῷ δικαίῳ θυμῷ ἀμετρία προσγινομένη ὠμόν τι καὶ παράνομον εἰργάσατο πάθος. ἐρῶ δὲ καὶ τοῦτο τῆς τῶν ἐντευξομένων εἵνεκα ὠφελείας οὐ γὰρ μόνον κατηγορίαν ἔχει τοῦ θαυμαστοῦ βασιλέως, ἀλλὰ καὶ εὐφημίαν μνήμης ἀξιωτάτην.

Θεσσαλονίκη πόλις ἐστὶ μεγίστη καὶ πολυάνθρωπος, εἰς μὲν τὸ Μακεδόνων ἔθνος τελοῦσα, ἡγουμένη δὲ καὶ Θετταλίας καὶ Ἀχαίας [*](5/6 vgl. Maximin. c. Amb. S. 77, 29 f [Kauffmann]. Cod. Theod. XVI 4, 2. 5, 15. 5, 11 u. 12 — 8f vgl. I Tim. 6, 9—10. Theodoret. Gr. aff. cur. S. 99 146, 21 f [Raeder] — 22—S. S. 307, 12 vgl. Sozomen. YIl 25, 3—6. Rufin. H. E. Malal. S. 347, 16. Synops. 65, 15. Zonar. XIII 18, 9 S. 85, 16) [*](* — S. 313, 20 Niceph. H. E. XII 40—41. Cass. IX 30 — 7—S. 317 Vita Ambrosii 18—32) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 βδελλύττεσθαι B ι 3 τὸν nur in B ι 4 τε VrAc > BFy ι καὶ τὰ2B τά τε VFry, vgl. S. 304, 19; 320, 22 ι 5 θαυμάσας] ἀκούσασ V γρ. θαυμάσας Vm ι 7 ιζ am Rand HSS ι διαφυγεῖν = Symeon] διαφεύγειν κρεῖττον B ι 12 τίθησι τοῖς ἀνθρώποις ~ V ι ποδοστρόβασ B ι 14 ψυχῆσ übergeschrieben Ac ι 15 ἐγρηγορότως B, vigilans Cass. = Σ ι 17 οὗτος μετασχὼν] μεταλαχὼν L ι 18 προσγινομένη BV προσγενομένη Fry Symeon, vgl. Cass.: furori immensam permiscens crudelitatem ι 19 ἕνεκα BH ι 19/20 ὠφελείας εἵνεκα ~ y ι 20 nach ἔχει + τὸ ὑπὸ A ι 22 kein neues Capitel in HSS ι nach ἐστὶ + μνήμησ ἀξία expungiert L)

ὁ δὲ βασιλεὺς ἐξαφθεὶς ὑπὸ τῶν ἀγγελθέντων οὐκ ἤνεγκε τοῦ θυμοῦ τὴν ὁρμὴν οὐδὲ τῷ χαλινῶ τοῦ λογισμοῦ τὴν τούτου ῥύμην ἐκώλυσεν, ἀλλὰ τούτῳ τὴν ψῆφον ἐξενεγκεῖν τῆς τιμωρίας ἐπέτρεψε.

ταύτην δὲ τὴν ἐξουσίαν ἐκεῖνος λαβών, οἶα δὴ αὐτόνομός τε καὶ τύραννος τὸν δεσμὸν ἀπορρήξας καὶ τοῦ λογισμοῦ διαφυγὼν τὸν ζυγόν, ἄδικα ξίφη κατὰ πάντων ἐγύμνωσε καὶ τοὺς ἀθῴους μετὰ τῶν ὑπευθύνων κατέκτεινεν. ἑπτὰ γάρ, ὥς φασιν, ἀνθρώπων ἀνῃρέθησαν χιλιάδες, οὐ κρίσεως ἡγησαμένης καὶ τῶν τὰ δεινὰ ἐκεῖνα τετολμηκότων κατακριθέντων, ἀλλ’ ὡς ἐν ἀμήτῳ πόντων ὁμοῦ δίκην ἀσταχύων κατατμηθέντων.

Ταύτην μαθὼν τὴν ὀδυρμῶν γέμουσαν συμφορὰν Ἀμβρόσιος ἐκεῖνος, οὗ πολλάκις ἐμνήσθην,

ἀφικόμενον εἰς τὴν Μεδιό-

12 vgl. Micha 7, 1 — 14 ob. S. 218, 19 f; 270, 12; 303, 13 f

* 2—S. 313, 19 Georg. Mon. 577, 5 — 2—S. 317, 8 Cedren. I 556, 11. Michael Syr. VII 8, 307

B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)

2 τινὸς vor γενομένης ~ B > Symeon Cass. ι 4 ὁρμὴν] ὁρμὴν] B ῥύμην Georg., der aber 5 οὐδὲ — ἐκώλυσεν äßt ι 6 ἐξενεγκεῖν = Georg.] ἐνεγκεῖν V ι 10 ἄνων B Nie. hominum Cass. = Σ > VFry Symeon Georg. ι 12 ἐν > F ι σταχύων B, vgl. ἀσταχύων Theod. Rel. Hist. 17 PG 83, 1421 C; ἀστάχυας Gr. aff. cur. S. 167, 7 [Raeder] ι 13 ιη am Rand HSS außer B ι 14 statt ἐκεῖνος πολλάκις ἐμνήσθην hier die folgende lange Interpolation in B [Einige gleichgiltige Schreibfehler verbessere ich nicht. Da das Flickwerk von Bibelworten wimmelt, vermerke ich bloß die wichtigsten Stellen]:

ἐς ἐπιστολῆς Ἀχολίου τοῦ ἐπισκόπου τῆς Θεσσαλονικαίων· ἐγὼ δὲ καὶ ταύτην τὴν ἐπιστολὴν ἐνθήσω τῇ συγγραφῇ. ἔχει γὰρ οὕτως·

»Ὁ πάλαι τὸν ἠρεμοῦντα ἐν εὐπρεπείᾳ ἄνθρωπον ἐν τῷ παραδείσῳ φθόνῳ [*](ιη΄) >τῆς ἑαυτοῦ κακίας ἐκβαλὼν διάβολος, καὶ νῦν ἀθρωως [sic] ὀργήν τινὰ >σκευάσας παρεσκευάσας B] πόλῃ πολεμικῇ καὶ φθονώδη [sic] τὴν εὐπρεπῆ >Θεσαλονίκην εἰς σύγχυσιν αἰσχύνης ἤγαγεν. καὶ τὴν τὴν übergeschrieben B] >φρονα ἐν πραΰτητι ἐκπορνεῦσαι ἐν στάσει ἐβιάσατο, καὶ τοὺς τρυφεροὺc >πόδας ἐποίησεν πορευθῆναι ὀδὸν τραχεῖαν· καὶ ἀνεκαλύφθη ἡ τρυφερὰ Σωσάννα, >καὶ τοὺς ἐντίμους θησαυροὺς τῆς πραότητος αὐτῆς ἀπειρημένοι τινὲς Λαὶ ξένοι >ὑπανοίξαντες ἀπεσύλησαν, καὶ ἡ πάντας παρακαλοῦσα νῦν ἀπαράκλητός ἐστιν, >πᾶσι συμπαθὴς νῦν ἀσυμπαθὴς καθέστηκεν τῷ τραύματι πληγεῖσα. >γάρ τινες καθῄρησαν αὐτῆς τὸν τῆς ἐπιεικίας φραγμόν· ἐτρύγησαν γὰρ αὐτὴν >πάντες οἱ τὴν στάσεως ἐκπορευόμενοι ὁδόν, καὶ τὴν εὐπειθῆ δούλην πρὸς θείους [*](7/8 vgl. Baruch 4,26 — 8/9 vgl. Susanna 31/32 — 12/13 vgl. Psal. 79, 13)

>Ἀπειρημένοι γάρ τινες κατηραμένοι ὄργανα τοῦ διαβόλου τοὺς ταύτης >μους διαρρήξαντες φαλακρώματα ὀνειδισμῶν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐπήγαγον, >ποτὲ ὡραία τῴ κάλλει Λαὶ χαροποιοὺς [ohne Accent B] ἔχουσα τοὺς ὀφθαλμοὺς ὥς >Ῥαχήλ, νῦν ἀμβλυωπεῖ ὥς ἧ Δία ἐκ τῆς θλίψεως, ἦι εὐπαρρησίαστος αἰσχύνεται >ἡ εὔλαλος [ohne Accent B] ἐν χαρᾷ ἐξ αἰσχύνης βεβώβωται, ἧ τοὺς ξένοις σκέ- >πουσα νῦν ὑπὸ ξένων γεγύμνωται. εἰ δὲ νῦν κλαίει Ῥαχὴλ τὰ τέκνα πάντα >ἀνῃρημένα, εἰς αὐτὴν ἐλέχθη· »πῶς ἐγένετο πόρνη πόλις πιστὴ Σιῶν;« >ἱδοὺ μηκόθεν [sic] ὥς ἡ Χαναναία πρὸς σὲ βοᾶ, πάτερ, ὡς ἡ >τῷ σωτῆρι, τοῦ κρασπέδου τῆς πρεσβείας ἅψασθαι θέλουσα· καὶ τίς ὁ ταύτης >τιλήπτωρ, εἰ μὴ ἡ σὴ ἁγιότης; ὁδήγησον τὰς θείας ἀκοὰς τῶν δεσποτῶν εἰς >κτειρμούς· τοὺς εὐσεβεῖς παρακάλεσον, τοὺς ἐλεήμονας ἱκέτευσον, τοὺς τῇ >γίδι Χριστοῦ τὴν ἐκ δύσεως βροντὴν † δὲ ὡς τυραννίδος κατασβέσαντας, ἵν’ >σωσιν ἢν ἔσωσαν ἐκ βαρβάρων, τὴν καταποντιζομένην νῦν σὺν τοῖς >σώσωσιν. μὴ ὁ τὴν στάσιν ποιήσας διόβολος εἴπῃ ὅτι ἴσχυσα· καὶ γὰρ λαὸν >θήσαντα καὶ παραπικράναντα ὁ θεὸς οὐ παρεῖδεν νικησάτωσαν ἐν τῷ >τὸ κακόν· ἐπινευσάτωσαν τῇ ῥωπῇ [sic] τῆς εὐσεβείας αὐτῶν· μὴ τὸν >ἀτεκνώσουσιν [sic], μὴ τὴν ἔντιμον ἀτιμάσωσιν, μὴ τὴν φιλοδέσποτον >σωσιν. ἡ ῥάβδος τῶν οἰκτειρμῶν σου προφθασάτω, ἵνα διαρραγέντος τοῦ >τῆς θλίψεως αὐτῆς μετὰ παρ<ρη>σίας ψάλλῃ λέγουσα· »ἤκοιυσεν >ἠλέησέν με, κύριος ἐγενήθη βοηθὸς μου«. καὶ πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν >ἀδικίας αὐτῆς οἱ οἱκτείρμονες συγχωρήσωσιν, ἵνα καὶ εἰς τὺ· αἰτῶν θειότητα >φθάσῃ τὸ εἰρημένον· μακάριοι οἱ ἐλεήμονες ὅτι αὐτοὶ >καὶ δηλωθεὶς ὅτι ἀγαθὸς ποιμὴν ὑπάρχεις καὶ τὸν [τῶν B] ὑπὲρ τῆς λογικῆς >μνης τοῦ Χριστοῦ κίνδυνον ἀναδεξάμενος, τὰ μηκόθεν [sic] ἐσκορπισμένα >συναγάγῃς [συναγαγεὶς B], ἅγιε κάτερ.«

Ὁ δὲ θεῖος Ἀμβρόσιος δεξάμενος τὴν ἐπιστολὴν ταύτην καὶ μαθὼν ἐξ αὐτῆς τὰ γεγενημένα ἐν τῇ Θεσσαλονικαίων πόλει, [*](3 vgl. Joh. 8, 4 f — — 6 vgl. Ezech. 7, 18. Jes. 15, 2. Arnos 8, 10 — 6—8 Gen. 29, 17. 49, 12. I Kön. 12, 24iB (A 14, 4) — 10/11 Jerem. 38 11 Jes. 1, 21 — 12/13 Matth. 15, 22. 9, 20 — 13/14 Psal. 3, 4 u. ö — 14 15 vgl. I ön. 8, 50 — 18 Psal. 12, 5 — 18/19 Jes. 65, 2. Psal. 5, 11 u. ö. — 19/20 vgl. Rom. 12, 21 — 22—24 Psal. 29, 14—13 — 24 vgl. Matth. — 26 Matth. 5, 7 — 28/29 vgl. Joh. 11, 52)

χρὴ μέντοι εἰδέναι τὴν φύσιν καὶ τὸ ταύτης θνητόν τε καὶ διαρρέον καὶ τὸν πρόγονον χοῦν ἐξ οὑ γεγόναμεν καὶ εἰς ὃν ἀπορρέομεν, καὶ μὴ τῷ ἄνθει τῆς ἁλουργίδος ἀποβουκολούμενον ἀγνοεῖν τοῦ καλυπτομένου σώματος τὴν ἀσθένειαν.

ὁμοφυῶν ἄρχεις, ὢ βασιλεῦ, καὶ μὲν δὴ καὶ ὁμοδούλων· εἰς γὰρ ἁπάντων δεσπότης καὶ βασιλεὺς ὁ τῶν ὅλων δημιουργός. ποίοις τοίνυν ὀφθαλμοῖς ὄψει τὸν τοῦ κοινοῦ δεσπότου νεών; ποίοις δὲ ποσὶ τὸ δάπεδον ἐκεῖνο πατήσεις τὸ ἅγιον; πῶς δὲ τὰς χεῖρας ἐκτενεῖς ἀποσταξούσας ἔτι τοῦ ἀδίκου φόνου τὸ αἷμα; πῶς δὲ τοιαύταις ὑποδέξῃ χερσὶ τοῦ δεσπότου τὸ πανάγιον σῶμα; πῶς δὲ τῷ στόματι προσοίσεις τὸ αἷμα τὸ τίμιον, τοσοῦτο διὰ τῶν τοῦ θυμοῦ λόγων ἐκχέαντι παράνομον αἷμα; ἄπιθι τοίνυν, καὶ μὴ πειρῶ τοῖς δευτέροις τὴν προτέραν αὔξειν παρανομίαν καὶ δέχου τὸν δεσμόν, ᾡ ὁ θεὸς ὁ τῶν ὅλων δεσπότης ἄνωθεν γίγνεται σύμψηφος· ἰατρικὸς δὲ οὕτος καὶ πρόξενος υγείας.«

Τούτοις εἴξας ὁ βασιλεὺς τοῖς λόγοις τοῖς γὰρ θείοις λογίοις ἐντεθραμμένος ᾔδει σαφῶς τίνα μὲν τῶν ἱερέων, τίνα δὲ τῶν βασιλέων ἴδια), στένων καὶ δακρύων ἐπανῆλθεν εἰς τὰ βασίλεια. χρόνου δὲ συχνοῦ διελθόντος ὀκτὼ γὰρ ἀναλώθησαν μῆνες), κατέλαβεν ἡ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν γενέθλιος ἑορτή· ὁ δὲ βασιλεὺς ἐν τοῖς βασιλείοις [*](6/7 vgl. Gen. 3, 19) [*](* 24—S. 313, 7 Theophan. 72, 29. Gramer II 98, 10. Exe. Bar. f. 222r) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 ἠργασμένησ B ι μετὰ > A ι 4 δυναστεία = Georg. Symeon Nie. Cass. Σ] δύναμις n, vgl. 314, 2 ι 6 τε = Symeon > B ι καὶ τὸν — 7 ἀπορρέομεν B m I 9 vor ὁμοφυῶν + καὶ V ι μὲν δὴ καὶ = Symeon > V Cass. ι 11 ὄψη B τὸν Fm ι 12 πατήσης B ι 15 τίμιον = Georg. Symeon Nie. Cass.] ἅγιον ΒΣ, τίμιον Bm ι τοσοῦτο BVF τοσοῦτον ry Georg. ι τῶν — λόγων B uerborum Cass. Σ τὸν — λόγον YFry Georg. > Symeon ι 16 ἐκχέαντι παράνομον BVF Georg. Codd. βer P παρανόμως) ἐκχέας παρανόμως ry und, mit anderer Wortfolge, folge, Symeon, iniuste sit sanguis effusus Cass.; παρά νόμον sehreibt de Boor, aber vgl. S. 306, 18 u. 307,8 ι 17 ᾧ] ὅ B ι ὁ > V Georg. ι 18 τῶν ὅλων ὁ ~ L ἄνωθεν = Georg. Symeon > n Cass. ι 19 ὑγιείας Ny 1 20 τοῖς λόγοις ὁ βα- σιλεὺς ~ B, Georg. Symeon wie im Text ι 22 στένων > F ι 23 ἀνηλώθησαν VFNS)

τοῦτο θεασάμενος ῾Ρουφῖνος (μάγιστρος δὲ τηνικαῦτα ἦν καὶ πολλῆς μετεῖχε παρρησίας ἅτε δὴ συνηθέστερος ὤν), προσελθὼν ἤρετο τῶν δακρύων τὸ αἴτιον.

ὁ δὲ πικρὸν ἀνοιμώξας καὶ σφοδρότερον προχέας τὸ δάκρυον· »σὺ μέν«, ἔφη, ὦ ῾Ρουφῖνε, παίζεις· τῶν γὰρ ἐμῶν οὐκ ἐπαισθάνῃ κακῶν. ἐγὼ δὲ στένω καὶ ὀλοφύρομαι τὴν ἐμαυτοῦ συμφοράν, λογιζόμενος ὡς τοῖς μὲν οἰκέταις καὶ τοῖς προσαίταις ἄνετος ὁ θεῖος νεὼς καὶ εἰσίασιν ἀδεῶς καὶ τὸν οἰκεῖον ἀντιβολοῦσι δεσπότην, ἐμοὶ δὲ καὶ οὗτος ἄβατος καὶ πρὸς τούτῳ μοι ὁ οὐρανὸς ἀποκέκλεισται.

κέκλεισται. μέμνημαι γὰρ τῆς δεσποτικῆς φωνῆς ἣ διαρρήδην φησίν· »ὃν ἂν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται δεδεμένος ἐν τοῖς οὐρανοῖς«. ὁ δέ· »δραμοῦμαι«, ἔφη, εἴ σοι δοκεῖ, καὶ τὸν ἀρχιερέα πείσω λιπαρήσας λῦσαί σοι τὰ δεσμά«. »οὐ πείσεται«, ἔφη ὁ βασιλεύς. »οἶδα γὰρ ἐγὼ τῆς Ἀμβροσίου ψήφου τὸ δίκαιον, οὐδὲ αἰδεσθεὶς τῆς βσαλείας τὴν ἐξουσίαν τὸν θεῖον παραβήσεται νόμον«.