Historia Ecclesiastica

»Αὐτοκράτορες Μέγιστοι ᾿Αεισέβαστοι Νικηταὶ Αὔγουστοι Οὐαλεν- >τινιανὸς καὶ Οὐάλης καὶ Γρατιανὸς ἐπισκόποις διοικήσεως Ἀσιανῆς, >Φρυγίας, Καροφρυγίας, Πακατιανῆς, ἐν κυρίῳ χαίρειν.

>Συνόδου τηλικαύτης συγκροτηθείσης ἐν τῷ ᾿ιλλυρικῷ καὶ ζητή- >σεως πολλῆς γενομένης περὶ τοῦ σωτηρίου λόγου, ἀπέδεξαν οἱ >τρισφμακαριώτατοι ἐπίσκοποι τὴν τριάδα ὁμοούσιον πατρὸς καὶ υἱοῦ ναὶ ἁγίου πνεύματος· ἥν. οὐδ’ ὅλως ἐκκλίνοντες λειτουργίας τὰς >κατὰ τὸ δίκαιον ἐπιβαλλούσας αὐτοῖς. θρησκεύουσι τὴν θρησκείαν τοῦ μεγάλου βασιλέως.

κηρύττειν δὲ ταύτην προσέταξε τὸ ἡμέτερον κράτος, οὕτως μέντοι ἵνα μὴ λέγωσί τινες ὅτι ἀνήκαμεν >θρησκείᾳ βασιλέως τοῦ διέποντος τὴν γῆν ταύτην, μὴ ἀνεχόμενοι τοῦ ἐντειλαμένου ἡμῖν τὰ περὶ τῆς σωτηρίας. ὡς γάρ φησι τὸ [*](13 Matth. 5, 35) [*](* 5— S. 224, 10 Cass. VII 9 — 5— S. 228, 1 Niceph. H. E. XI 30) [*](B V2 HN (n) + GSP (s) = r Al (y) F W [von 5 an]) [*](2 αὐτοῦ σαφῶς ~ ι 3 τὴν2 Ls > A ι 3/4 περὶ τὰ θεῖα δόγματα > mit Rasur von 3 Buchstaben V2 ι περὶ τί. θεῖα — 4 δηλοῦντα] οἰκείαν δηλοῦντα προαίρεσιν B, sinceriiatem sine duhitatione demonstrat Cass. ι 4 ὑγίειαν V2F ι 5— S. 223, 3 u. unten S. 224, 11—227, 23: für diese beiden ursprünglich schlecht übersetzten Briefe können wir nur die griechische Überlieferung unverändert wiedergeben. Die Emendation müßte die Wiederherstellung des lateinischen Urtextes anstreben ι 5 ἧ am Rand HSS ι 5/6 βαλεντινιανὸσ καὶ βάλῃς y ι 6 καὶ Οὐάλης > W ι 7 Καροφρυγίας = Cass. > B ι Καροφρυγίας, Πακατιανῆς] ’-malim hoc loco scribere Καρίας, Φρυγίας Πακατιανῆς« Val., s. unten 224, 12 f 10/11 πρσ καὶ vv καὶ ἁγίοι· Πὴ, Br Cass. πρι καὶ υἱῶ καὶ ἁγίῳ πνι V2FW πρα καὶ (καὶ > L) vv καὶ ἅγιον πνα y ; s. nnten 225, 1 ι 11 ἐκκλίναντεσ V2 ι τὰς > V2 ι 12 τὸ > PyFW ι ἐπιβαλλούσασ rF ἐπιβαλούσασ yW ἐπιπεριβαλλούσασ B (wohl Contamination von zwei Übersetzungsversuchen, s. S. 226, 4) ἐπεὶ περιβαλλούσασ V2 vgl. Cass.: quam nequaquam declinantes ittxta ministeria (misteria Cod. L) religionis magni regis exercent ι 14 ἀνήκαμεν BV2r sequimur Cass. ἀνῆκε yFW ι 15 μὴ ἀνεχόμενοι] μίαν ἐχόμενοι B ι 16 vor ἐντειλαμένου + μὴ Ρ)

τί λέγετε ὑμεῖς, οἱ ἐπίσκοποι καὶ προεστῶτες τοῦ σωτηρίου λόγου; εἰ οὕτως ἔχει τὰ τῆς ἀποδείξεως ὑμῶν, οὕτω μέντοι ἀγαπῶντες ἀλλήλους παύσασθε ἀποχρπασθαι ἀξιώματι βασιλέως καὶ μὴ διώκετε τοὺς ἀκριβῶς τῷ θεῷ λειτουργοῦντας, ὣν ταῖς εὐχαῖς καὶ πόλεμοι καταπαύονται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἀγγέλων ἀπο- στατῶν ἐπιβάσεις ἀποστρέφονται.

καὶ πάντας δαίμονας φθορι- μαίους διὰ δεήσεως ἐπιστομίζουσιν, καὶ τὰ δημόσια κατὰ τοὺς νόμους εἰσκομίζειν ἴσασιν, καὶ οὐχ ἀντιλέγουσι τῇ τοῦ κρατοῦντος >ἐξουσίᾳ, ἀλλ’ εἰλικρινῶς καὶ τὴν τοῦ ἄνω θεοῦ βασιλέως ἐντο- >λὴν φυλάττουσι καὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ὑτπτάσσονται. ὑμεῖς >δὲ ἀπειθεῖς ἐδείχθητε εἶναι. ἡμεῖς μὲν ἐχρησάμεθα τῷ Ἄλφα ἕως τοῦ Ω· ὑμεῖς δὲ ἀπεδώκατε. ἀπεδώκατε.

ἡμεῖς μέντοι καθαροὺς ἑαυτοὺς ἀφ᾿ ὑμῶν εἶναι θέλοντες, ὡς καὶ Πιλᾶτος ἐπὶ τῆς ἐξετάσεως >τοῦ ἐν ἡμῖν πολιτευομένου Χριστοῦ, μὴ θέλοντος αὐτὸν ἀνελεῖν, [*](1 f Matth. 22, 21 — ὁ Rom. 13, 8. ι Thess. 4, 9 (Joh. 13, 34. 15, 12 u. 17) — 7—9 vgl. Ephes. 6, —18 Tit. 1, 11? — 10—12 vgl. Rom. 13, 1 f. Tit. 3, 1 u. 3. 1, 16. Ephes. 2, 2 — 13/14 vgl. Apok. 1, S. 21, 6. 22, 13. Matth. 22, 21 — 15—S. 222, 4 Matth. 27, 11—25) [*](B V2 HN (n) + GSP (s) = r AL (y) F W) [*](1 χυ BV2 Cass. θῦ’ ryFW ι ἀπόδοτε B Matth. reddite Cass. ἀποδίδοσθαι V2ryFW ι 2 τὰ τοῦ Καίσαρος Καίσαρι LW τὰ //// Καίσαρος Καίσαρι A ι 4 ἡμῶν B ι 5 ἀποχρῆσθαι W ι 7 τῆς > B ι 8 ἀποστρέφονται aus ἐπιστρέφονται corr. V2 1 9 διὰ δεήσεως ἐπιστομίζουσιν B lorecum assiduitafe confundimt Cass. ἀποστρέφειν (ἀποστρέφει > mit leerem Raum H) διὰ δεήσεως σπουδάζοντες V2ryFW ι τοὺς BV2 > ryFW ι 1 1 ἀλλ’ > n. sed Cass. ι τοῦ ὄνω θῡ βασιλέως ἆ· ἄνω θυ βασιλέως BV2 τοῦ ἄνωθεν βασιλέως W und, βασιλέως nach ἐντολὴν ~ n τοῦ μεγάλου βασιλέως καὶ θῦ’ y, vgl. et superna dei mandata Cass. Cod. L; ἄνωθεν in nW wohl Verbesserung nach S. 222, 10 ι 12 ὑποτασσόμενοι V2 I 13 ἐχρησάμεθα] = »commercium « (sc. cum deo) mit Hinweis auf Joh. 4, 9 Val.; vielmehr mit ülicher zu vergleichen I Makk. 13, 4(3 wo χρήσῃ = lat. »reddas«, und Luk. 11, 5 wo χρῆσον = Isit. »commoda« : ob ἐχρήσαμεν (= commodavimus) ? ür den Sinn ziemlich richtig Cass : et nos qnideyn snbicimur ei qui primus est et novissimus ι τῷ] τὸ BGF ι Ἄλφα] ᾱ Y2F ι 13/14 ἴωσ’ τοῦ Π, wohl verkehrt ür καὶ τῷ, vgl. et Cass. und Apok. ι 14 ἑαυτοῖς BW (nach Matth. 22,21 zu ären) ἑαυτοὺς V2rF αὐτοὺς y; vgl. Cass.: vos autem vobismet adrogatis ι ἑαυτοὺς > V2 ι 15 πιλᾶτοσ ryFW πιλάτου BV2 ι 16 θέλοντος] θέλοντεσ V2 θέλων Christoph.)

ἀλλ’ οἱ μετ’ αὐτοῦ μεταξὺ τῆς ἀφίξεως ὑπὸ τοῦ ἄνωθεν βασιλέως ἡμῶν ᾿ιησοῦ Χριστοῦ >ἐρράγησαν, παραδοθέντες εἰς κρίσιν θανάτου μετὰ τοῦ συνδραμόντος αὐτοῖς φθοριμαίου δαίμονος. τοῦτο προσετάξαμεν ἐπὶ ᾿ Αμιγητίου [*](6/7 Matth. 5, 35 — 9 Matth. 23, 35. Luk. 11, 51 — 9—12 vgl. II 2, 8. Luk. 9, 42?) [*](B V2 HN (n) + GSP (s) = r AL (y) F W) [*](1 καὶ ὑπὲρ τοῦ παθεῖν τὸν παρακληθέντα BV2 καὶ ὑπὲρ τοῦ παθεῖν αὐτὸν παρακληθέντα ryFW, niclit übersetzt von Cass.; καὶ ὑπὲρ τοῦ παθεῖν αὐτὸν παρακληθείς Christ, oder παρακληθέντος Lowth und so verstehen die Übersetzer: »et rogaretur ἡ. Pilatus) ut eum (sc. Christum) supplicio afficeret«. Aber der Aorist. παρακληθέντα äßt auch für den lat. Text vermuten: »sicut et . . . cum nollet eum necare, et ut pateretur is (vgl. Matth. 27, 25; auch Anspielung auf Valens?) qui hortatus erat (falsch hier und 222, 8 als Passivum übersetzt; s. unten 225, 15; 226, 8/9; 227, 2 andere ßverständisse von Participienj conversus ad orientis « ι 4 διὰ παντὸς κράτος ~ BV2 Cass. wie im Text ι ἐνετείλατο διὰ παντὸς ~ L ι 7 μὴ > yF, übergeschrieben Ac ι μὲν > PL ι 8 μεταξὺ τοῦ παρακεκλημένου] »postea una cum sceleris « verstehen Christ., Sirmond, Val. als ob es lautete μεταξὺ 〈μετὰ>, denn μεταξὺ (= »postea«, postea, dem σήμερον entgegengesetzt) ist m. W. im Sinne von μετὰ (= »una «) nicht belegt ι παθεῖν Π, vgl. Cass.: et postea tesiamentum domini subdere passioni; die Conjectur von Valois πατεῖν empfiehlt Noesselt mit Hinweis auf Hebr. 10, 29; ötig, vgl. Matth. 23, 35 u. 27, 25 (s. Z. 1): »et postea eins qui hortatus est pati quae sunt testamenti « ι 9 ὡς ἐπὶ — 12 δαίμονος] der Sinn dieser Stelle ist mir dunkel geblieben; ob in δαίμονος (wie in παρακεκλημένου) Anspielung auf Valens? ι 10 ὑπὸ] ob ὕπο, oder ὑπὸ τῆς ἀφίξεως ~ = sub adventum? ι 11 ἐρράγησαν] lat. destructi sunf? = κατηργήθησαν, oder das Futurum? vgl. II Thess. 2, 8 ι συνδραμοῦντοσ B ι 12 τοῦτο /// Α τούτου LF ι προσέταξεν V ι ἀμιγητίου V2yF ἀμηγιτίου B ἀμεγητίου W ἀμειγετίου G ἀμεγετίου nS ανεγετίου (sie) Ρ Megetio Cass.)

ἀκρο- ατῶν γενομένων. ἅπερ καὶ αὐτὰ τὰ πραχθέντα ἀπεστάλκαμεν πρὸς ὑμᾶς, ἵνα γνῶναι ἔχητε τὰ πραχθέντα ἐν τῇ ἐναρέτῳ συνόδῳ.«

Τούτοις συνέζευξε τοῖς γράμμασι καὶ τῆς συνόδου τὰ δόγματα ἐν κεφαλαίῳ ταῦτα δηλώσας·

»῾Ομολογοῦμεν ἀκολούθως τῇ μεγάλῃ καὶ ὀρθοδόξῳ συνόδῳ ὁμο- ούσιον εἶναι τῷ πατρὶ τὸν υἱόν· καὶ οὐχ

οὕτω νοοῦμεν τὸ ὁμοούσιον ὡς καὶ πάλαι τινὲς ἐξηγήσαντο μὴ ἀληθινῶς ὑπογράψαντες καὶ νῦν ἕτεροι πατέρας ἐκείνους καλοῦντες, τὴν δύναμιν τῆς λέξεως ἀθετή- σαντες καὶ ἑπόμενοι τοῖς γράψασι τὸ ὅμοιον δηλοῦσθαι διὰ τοῦ ὁμοουσίου, καθ’ ὃ οὐδενὶ τῶν λοιπῶν κτισμάτων τῶν δι’ αὐτοῦ γενομένων ἐμφερὴς ὁ υἱός, ἀλλ’ ἢ μόνῳ τῷ πατρὶ ἀφωμοίωται.

οἱ γὰρ ταῦτα ἐξηγούμενοι κτίσμα ἐξαίρετον ἀσεβῶς τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ δογματίζουσιν. ἡμεῖς δὲ φρονοῦμεν, ὡς καὶ αἱ σύνοδοι νῦν αἵ τε κατὰ ῾Ρώμην καὶ ἡ κατὰ Γαλλίαν, μίαν εἶναι καὶ τὴν αὐτὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἐν τρισὶ >προσώποις. ὅ ἐστιν ἐν τρισὶ τελείαις ὑποστάσεσιν.

ὁμολογοῦμεν δὲ κατὰ τὴν ἔκθεσιν τὴν ἐν Νικαίᾳ, καὶ σεσαρκῶσθαι τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τὸν ὁμοούσιον ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου Μάριας, καὶ ἐν ἀνθρώποις ἐοκη- >νωκέναι, καὶ πεπληρωκέναι πᾶσαν τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίαν, γενέσει καὶ πάθει καὶ ἀναστάσει καὶ τῇ εἰς οὐρανοὺς ἀναβάσει· καὶ [*](7/8 ob. S. 51, 8 f — 11/12 ob. S. 52, —16 — 14/15 vgl. ob. S. 148, 7 f. 147, 8) [*](B V2 HN (n) + GSP (s) = r AL (y) F W) [*](1 κικερωνίου V2yFW κικερονίου B κηρωνίου nGP κτηρωνίου S Ciceronis Cass. ι διαμάσου F λαμάσου V2 Damaso Cass. Cod. L I Λάμπωνος = Lampone Cass.] δαϊλάμπωνοσ FW δαί· übergeschrieben Ac ι 2 γεναμένων B ι αὐτὰ BV2W Cass. . ταῦτα jF ι ἀπεστάλκαμεν — 3 πραχθέντα > V2 ι ἀπεστάλκαμεν B direximns Cass. ἐξαπεστάλκαμεν ryF, vgl. 225, 4 und oben 141, 18 ι 3 ἔχετε B ι 4 Τούτοις — δηλώσας] ἃ δὴ καὶ παρέζευξε τοῖσ’ γράμμασιν ἐν κεφαλαίῳ ταῦτα δὴ δογματίζοντα W συνέζευξε BV2yF, his ergo litteris subdidit Cass., συνεξεύξαμεν r ι δόγματα] γράμματα Ρ ι 5 δηλώσας BV2 δηλοῦντα ryF habentia Cass., vgl. S. 224, 9 ι 9 ἐκείνους = illos Cass.] αὐτοὺς B ι 10 ἑπόμενοι] ἐπόνυμοι Ρ ι 11 καθ’ ὃ οὐδενὶ] κατουδενὶ V2 ι τῶν2 V2r > yFW und, am Ende der Zeile, B ι 13 ταῦτα ryF haee Cass. τοιαῦτα BV2W ι ἀσεβῶς > GS, nach θεοῦ ~ V2Cass. ι 13/14 τοῦ θεοῦ > F ι 14 νῦν > y übergeschrieben Ac ι 15 αἵ τε BV2W ἧ τε ryF, kaum zu entscheiden, da Cass. versagt: im Lateinischen fehlt der Artikel ι καὶ ἡ] ἡ B καὶ αἱ W I καὶ τὶν αὐτὴν ryFW eamdemque Cass. τὴν αὐτὴν BV2 ι 17 ὅ ἐστιν BV2 quod est Cass. τουτέστιν ryFW ι 21 nach οὐρανοὺς + πάλιν GS)

καὶ τοὺς τοῖς >προειρημένοις ἐναντία φρονοῦντας ἀναθεματίζομεν, καὶ τοὺς >γνησίως ἀναθεματίζοντας τὸν εἰπόντα ὅτι πρὶν γεννηθῆναι οὐκ >ὁ υἱός, ἀλλὰ γράψαντας ὅτι καὶ πρὶν ἐνεργείᾳ γεννηθῆναι δυνάμει >ἦν ἐν τῷ πατρί. τοῦτο γὰρ καὶ ἐπὶ πάντων τῶν κτισμάτων >τῶν μὴ ἀεὶ ὄντων μετὰ τοῦ θεοῦ, καθ’ ὃ ὁ υἱὸς ἀεὶ μετὰ τοῦ πατρός >ἐστιν, ἀιδίῳ γεννήσει γεγεννημένος.«

Ταῦτα μὲν οὑν ὁ βασιλεὺς ἐν κεφαλαίῳ δεδήλωκεν. ἐγὼ δὲ καὶ αὐτὰ τῆς συνόδου τὰ γράμματα ἐνθήσω τῇ συγγραφῇ,