Historia Ecclesiastica

ἀποστολικὸν γάρ ἐστι παράγγελμα· »εἴ τις ὑμᾶς >εὐαγγελίζεται παρ᾿ ὃ παρελάβετε, ἀνάθεμα ἔστω. τούτοις >μηδένα κοινωνεῖν παραγγείλατε· οὐδεμία γὰρ κοινωνία φωτὶ >πρὸς σκότος«. τούτους πάντας μακρὰν ποιεῖτε· »οὐδεμία γὰρ >συμφωνία Χριστῷ πρὸς Βελίαρ«.

καὶ φυλάξασθε, ἀδελφοὶ >ἀγαπητοί, μήτε γράφειν πρὸς αὐτοὺς μήτε γράμματα παρ’ αὐτῶν >δέχεσθαι. σπουδάσατε δὲ καὶ ὑμεῖς, ἀγαπητοὶ ἀδελφοὶ καὶ >συλλειτουργοί, ὡς τῶ πνεύματι παρόντες τῇ συνόδῳ ἡμῶν συναινέσαι >καὶ ψηφίσασθαι ὄι ὑπογραφῆς ὑμετέρας, ὑπὲρ τοῦ παρὰ παάντων >τῶν ἁπανταχοῦ συλλειτουργῶν ἡμῶν ὁμοφωνίαν διασώζεσθαι.

>᾿Αποκηρύττομεν δὲ ἐκείνους καὶ ἐξορίζομεν τῆς καθολικῆς ἐκ- >κλησίας τοὺς διαβεβαιουμένους ὅτι θεός ἐστιν δηλονότι ὁ Χριστός, >ἀλλὰ μὴν ἀληθινὸς θεὸς οὐκ ἔστιν, ὅτι υἱός ἐστιν, ἀλλὰ ἀληθινὸς >υἱὸς οὐκ ἔστιν, ὅτι γεννητός ἐστιν ἅμα καὶ γενητός. οὕτως γὰρ [*](5 II Kor. 2, 17 — 6/7 Gal. 1, 9 — 8—10 II Kor. 6, 14f — 13 I 5, 3 — 16—S. 118, 4 eine Rekonstruktion des Textes von F. Loofs, Abb. d. Berl. Ak., philos.-hist. Klasse 1909 S. 3 f) [*](B A N + GS(s) = r LF = z T) [*](1 τῆς τοῦ — 2 θεότητοσ ΠCass. a substantia patris Λ > Athan. Hil. ι 2 τὸν υἱὸν Α Αthan.Λ Hil. und, vor τῆς τοῦ Z. 1 ~ L > BrFTCass. ι ἀλλοτριοῦντασ z ι 3 καθολικῆσ ἐκκλησίας BArz Cass. Athan. Λ Hil. ἐκκλησιαστικῆσ εὐταξίασ T ι 4 χριστιανῶν A Athan.Λ χριστιανοῦ Brz Cass. Hil. χριστιανικοῦ Τ ι καὶ ἡμῖν BT ///// ὑμῖν (ὑ Ac) A ἡμῖν rF a nobis Cass. ὑμῖν L Athan. Hil. > Λ καὶ πᾶσιν Π Cass. omnibus nobis Λ > Athan. Hil. ι 9 τούτουσ πάπας ANF hos omnes Hil. omnes Λ τούτων πάντασ s Athan. Codd. Par. Bas. τούτουσ πάντων BTCass. τούτουσ L ι 10 ἀδελφοὶ = Cass. Λ L Athan. Hil. ι 11 πρὸς αὐτοὺς] αὐτοῖσ’ s ι 12 δὲ > sT ι καὶ1 > N 114 ψηφίσασθαι BArz decernere Cass. pronuntiare Λ συμψηφήσασθαι Τ συνεπιψηφίσασθαι Athan. confirmare Hil. ἁπανταχοῦ ΑΤ Athan. Cod. Par. πανταχοῦ Brz ι 17 τοὺς ΑΤΛ τοὺσ μὴ Br (μὴ auf Rasur G) z Cass. ι δηλονότι (δῆλον ὅτι B) ὁ χσ BTA ὁ χσ δῆλον ὅτι A δῆλον ὁ χσ rz ι 18 ἀλλὰ μὴν BAz sed Λ ἀλλὰ λέγειν r ἀλλὰ μὴν λέγοντασ ὅτι T sed aiunt Cass. ι ὅτι υἱός — 19 οὐκ ἔστιν > F ι 18/19 ἀληθινὸσ υἱὸς οὐκ ἔστιν A γρ. ἀληθινὸσ θσ οὐκ ἔστιν am Rand Ac ι 19 γενητός Α in ἀγέννητοσ corr. Ac factus Λ ἀγέννητος BrzT ingenitus Cass. ι γὰρ BrzTCass.Λ >)

>γεγεννημένον γεγενημένον ἐστίν‘, καὶ ὅτι, τοῦ Χριστοῦ πρὸ αἰώνων >ὄντος, διδόασιν αὐτῷ ἀρχὴν καὶ τέλος, ὅπερ οὐκ ἐν καιρῷ, >πρὸ παντὸς χρόνου ἔχει. καὶ ὑπόγυον δὲ δύο ἔχεις ἀπὸ τῆς >τῆς Ἀρειανῆς ἐγεννήθησαν, Οὐάλης καὶ Οὐρσάκιος· οἱ τινες >ται καὶ οὐκ ἀμφιβάλλουσι λέγοντες ἑαυτοὺς Χριστιανοὺς εἶναι >ὅτι ὁ λόγος καὶ ὅτι τὸ πνεῦμα καὶ ἐσταυρώθη καὶ ἐσφάγη >ἀπέθανεν καὶ ἀνέστη καί, ὅπερ τὸ τῶν αἱρετικῶν σύστημα >νεικεῖν, διαφόρους εἶναι τὰς ὑποστάσεις τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ >τοῦ ἁγίου πνεύματος καὶ εἶναι κεχωρισμένας.

>Ἡμεῖς δὲ ταύτην παρειλήφαμεν καὶ δεδιδάγμεθα, ταύτην ἔχομεν >τὴν καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν παράδοσιν καὶ πίστιν καὶ >ὁμολογίαν· μίαν εἶναι ὑπόστασιν, ἣν αὐτοὶ οἱ αἱρετικοὶ οὐσίαν >προσαγορεύουσι, τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος.

καὶ >εἰ ζητοῖεν, τίς τοῦ υἱοῦ ἡ ὑπόστασίς ἐστιν, ὁμολογοῦμεν ὡς αὕτη [ἦν] >ἡ μόνη τοῦ πατρὸς ὁμολογουμένη, καὶ μηδέ ποτε πατέρα χωρὶς υἱοῦ >μηδὲ υἱὸν χωρὶς πατρὸς γεγενῆσθαι μηδὲ εἶναι δύνασθαι ὅ ἐστι [*](2/3 I Kor. 2, 7) [*](B A N + GS(s) = r LF = z T) [*](1 ἑαυτοὺς — ὁμολογοῦσιν] εἰώθασι νοεῖν τὸ »γεγεννημένον«, ὁμολογοῦντες schreibt Loofs im Urtext nach sie enim intelligere consuerunt natum, qui fatentur Λ ι ὁμολογοῦισν — 2 γεγενημένον > B ι vor ὅτι οὕτως καὶ Τ ι ὅτι οὕτωσ εἶπον Π Cass. ὡς προείπομεν Loofs, nach sicut supra dixerunt Λ ι 2 γεγεννημένον] γεγενημένον A ι γεγενημένον am Rand Ae γεγεννημένον NGzT > AS; vgl. Cass. Λ: quod natiim est factum est ι ἐστιν] εἶναι T ι 4 χρόνου A.] καιροῦ BrzT ι 5 ἀρειανικῆσ NG ι ἀρσάκιοσ B ι 7 ἐστρώθη Π rulneratus est Cass. Λ ἐτρώθη Loofs ι 9 ὑποστάσεις BArz substantias Λ οὐσίας T ι 10 πνσ τοῦ ἁγίου rF ι 11 ταύτην2 BrzT Cass. Λ καὶ ταίτηνA ι 12 καὶ3 As ι 13 nach εἶναι + καὶ gestrichen A ι ὑπόστασιν BArz substantiam Cass. Λ οὐσίαν Τ ἣν — 14 προσαγορεύουσι] quam ipsi graecisian appellant Λ nominant Cass. Codd. LP > T ι αἱρετικοὶ Loofs ι 15 ἡ ὑπόστασις τοῦ υἱοῦ ~ L ι — 16 μηδέ] ἧ ὑπόστασις, ἔστιν ὁμολογουμένως αὕτη, ἣ ἦν μόνοι· (haec quam solius Λ) τοῦ πατρός. ὁμολογοῦμεν μηδέ für den Urtext Loofs ἐστιν so interpung. nur Τ ι ὁμολογοῦμεν ὡς AcrzTCass. ὁμολογουμένωσ BA est pro certo Λ ι αὕτη] αὐτὴ N ι ἦν Π esse Cass. getilgt Parm. ι 16 ὁμολογουμένη Π indubitanter Cass. ι καὶ nur in A, gestrichen Ac ι 17 μηδὲ1] μηδ’ αὖ T ι μηδὲ εἶναι δύνασθαι = Cass. > B ι ὅ ἐστι — S. 114, 2 δύνασθαι > Τ ι 17 — S, 114,1 ὅ ἐστιν λόγος πνα BF quod est verbum spiritus Cass. Λ ὧ ἐστιλόγοσ πνα L ὅ ἐστι λόγοσ πνσ N ὅσ’ ἐστι λόγος ngo s ὧι (ὧι auf Rasur Ac) ἐστι γόγοσ πνα (ν aus ρ corr.Ac) οὐκ ἔχων A; πνεῦμα + οὐκ ἔχων alte Variante?)

ἀτοπώτατον γάρ ἐστι λέγειν ποτὲ πατέρα μὴ γε- >γενῆσθαι· πατέρα χωρὶς υἱοῦ μήτε ὀνομάζεσθαι μήτε εἶναι δύνασθαι >ἔστιν αὐτοῦ τοῦ υἱοῦ μαρτυρία· ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ >ἐν ἐμοί« καὶ »ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν«. οὐδεὶς ἡμῶν >ἀρνεῖται τὸ »γεγεννημένον«, ἀλλά τισιν γεγεννημένον, παντάπασιν >ἄπερ ἀόρατα καὶ ὁρατὰ προσαγορεύεται, γεννηθέντα τεχνίτην καὶ >ἀρχαγγέλων καὶ ἀγγέλων καὶ κόσμου καὶ τῶ ἀνθρωπίνῳ γένει, ὅτι [*](3/4 Joh. 14, 10. 10, 30 — 6 vgl. Kol. 1, 16) [*](B A N + GS (s) = r L + FV [V von 1 πατέρα an] (v) = z T) [*](1 μὴ ausradiert > Ausgaben ι 2 πατέρα > BN Ausgaben; unsere Interprnktion bestimmt von A vor Rasur (ein Punkt vor πατέρα ausradiert und ein Punkt nach χωρὶς υἱοῦ hinzugefügt), von Λ: absurdus (sie Cod. Veron.) enim nunc dicere patrem non fuisse, quoniam quod intelligitur pater, sine filio nee nuncupari nec esse posse est ipsius filii testimonium, und von den echten Lesarten Cass. Codd. LP: absurdum namque est dicere aliquando patrem non fuisse, patrem sine filio neque nominari nee esse potuisse est [+ enim Codd. LP, zu tilgen] ipsitis filii testimonium; für den Sinn, vgl. z.B. unten IV 22, 18 ι μήτε1] μηδὲ B L ι μήτε2] μηδὲ B ι 3 nach ἔστιν + δὲ GT u., auf Rasur, S ι τοῦ υἱοῦ μαρτυρία = Cass. Λ] μαρτυρία τοῦ υἱοῦ λέγουσα A ι 1 πατέρα — 3 μαρτυρία] πατέρα μὴ γεγενῆσθαι πατέρα διὰ τοῦτο, ὅτι δῆλόν ἐστι πατέρα χωρiς υἱοῦ μήτε ὀνομάζεσθαι μήτε εἶναι δύνασθαι. ἔστιν αὐτοῦ τοῦ υἱοῦ μαρτυρία Loofs ι 4 1 = Cass. Λ > Α ι 5 τὸ Loofs τὸν Α > BrzT ι γεγεννημένον = natum Cass. Λ] γεγενημένον v ι τισιν — παντάπασιν] γεγενημένον πρὸ πάντων L γεγεννημένον πρὸ πάντων ///////////, alles auf Rasur, Ac, wo, vor der Rasur, die Fassung unseres Textes gestanden hat ι τισιν BN τισὶν G τισὶ S τισι V quibusdam Λ τίσι FT quibiis Cass., ob τὸ und nachher γεγενημένον ? Jülicher ι 2 natum Cass. Λ γεγενημένον sv ι παντάπασιν Brv omnia omnibus Cass. Codd. LP omnino Λ πᾶσιν T ι 6 ἅπερ = quae Cass.] ὅπερ V sicut Λ ι ἀόρατα aus ὁρατὰ corr. Ac, vgl. visibilia εἰ invisibilia Λ ι προσαγορεύεται BrzT Cass. Λ προσαγορεύουσι L u., οὖσι auf Rasur, Ac ι γεννηθέντα vT γενηθέντα B γεγενῆσθαι r ποιητὴν καὶ L und. auf Rasur, Ac ι 7 κόσμου Λ κόσμω rv ι τῶ ἀνθρωπίνω γένει Brv auf Rasur corr. in τοῦ ἀνθρωπίνου γένουσ Ac τοῦ ἀνθρωπίνου γένουσ LT humani generis Cass. Λ; die schwierige Stelle übersetze ich: »nemo nostrum negat natum, sed (negamus) natum quibusdam, (natum) omnino iis quae invisibilia et visibilia appellantur, genitum artificem et archangelorum et angelorum et muudi et (genitum) humano generi, quia dicit«. Anders Loofs: ἡμῶν ἀρνεῖται τὸ »γεγεννημένον« . ἀλλὰ τίσιν γεγεννημένον; παντάπασιν σιν , ἅπερ ὁρατὰ καὶ ἀόρατα προσαγορεύεται, γεννηθέντα τεχνίτην καὶ ἀρχαγγέλων καὶ ἀγγέλων καὶ κόσμου καὶ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ὅτι φησίν·)

»ἡ πάντων τεχνῖτις ἐδίδαξέ με σοφία« καὶ »πάντα δι΄ >αὐτοῦ ἐγένετο«. οὐ πάντοτε γὰρ εἶναι ἠδύνατο εἰ ἀρχὴν >ὅτι ὁ πάντοτε ὢν ἀρχὴν οὐκ ἔχει λόγος, θεὸς δὲ οὐδέποτε >μένει τέλος.

οὐ λέγομεν τὸν πατέρα υἱὸν εἶναι οὐδὲ πάλιν τὸν >πατέρα εἶναι· ἀλλ’ ὁ πατὴρ πατήρ ἐστι καὶ ὁ υἱὸς πατρὸς >ὁμολογοῦμεν δύναμιν εἶναι τοῦ πατρὸς τὸν υἱόν· ὁμολογοῦμεν τὸν >λόγον θεοῦ πατρὸς εἶναι, παρ’ ὃν ἕτερος οὐκ ἔστιν, καὶ τὸν >ἀληθῆ θεὸν καὶ σοφίαν καὶ δύναμιν. ἀληθῆ δὲ υἱὸν >ἀλλ᾿ οὐχ ὥσπερ οἱ λοιποὶ υἱοὶ προσαγορεύονται τὸν υἱὸν >ὅτι ἐκεῖνοι ἢ διὰ τοῦτο θεοὶ εἶεν τοῦ ἀναγεννᾶσθαι χάριν ἢ διὰ >καταξιωθῆναι υἱοὶ προσαγορεύονται, οὐ διὰ τὴν μίαν >ἥτις ἐστὶ τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ.

ὁμολογοῦμεν καὶ μονογενῆ >καὶ πρωτότοκον· ἀλλὰ μονογενῆ τὸν λόγον, ὃς πάντοτε ἢν >ἔστιν ἐν τῷ πατρί· τὸ πρωτότοκος δὲ τῷ ἀνθρώπῳ. διαφέρει [*](1 Sap. Sal. 7, 22 — 1/2 Joh. 1,3 — 8 vgl. I Kor. 1, 24 — 12 Joh. 1, 18 — 13 Kol. 1, 15 — 14 vgl. Joh. 14, 10 B A N + GS(s) = r L + FV (v) = z T 2 nach ἐγένετο + καὶ χωρίσ αὐτοῦ ἐγένετο οὐδέν rT, fehlt bei Cass. Λ οὐ A non Cass. οὐκ (nach εἶναι ~) r οὐδὲ BLvAc πώς Τ ι γὰρ πάντοτε ~ Τ ι εἶναι = Cass. Λ > Β ι οὐ — 4 τέλος] οὐδέποτε γὰρ τοῦ εἶναι ᾑδύνατο ἀρχὴν λαβεῖν, ὅτι ὁ πάντοτε ὥν ἀρχὴν οὐκ ἔχει λόγος θεός, οὐδέ ποτε ὑπομένει τέλος. schreibt Loofs. Ich hatte vermutet: οὐ πάντων γὰρ ἀρχὴ εἶναι ἠδύνατο εἰ ἀρχὴν ἔλαβεν· ὅτι δὲ ὁ πάντων ὢν ἀρχὴ ἀρχὴν οὐκ ἔχει, λόγος θεός ἐστι οὐδέ ποτε ὑπομένει τέλος. (vgl. I 4, 17 und 23). Doch unsern Text las schon Cass. und die Corruptel ist vortheodoretisch ι 5 υἱός2 = Δ] ἐστιν υἱός TCass. ι 6 ὁμολογοῦμεν — υἱόν > B ι δύναμιν εἶναι τοῦ πρσ Ar Cass. (aber filium patris ~ Codd. LP) τοῦ πρσ δύναμιν εἶναι z τοῦ πρσ εἶναι δύναμιν Τ potentiam patris esse Λ τὸν2] τὸν Loofs ι 7 λόγον 1 auf Rasur Ac ι θεοῦ] τοῦ θεοῦ B ι BArzCass. εἶναι υἱὸν Τ > Λ ι παρὸν B ι 8 δύναμιν = Cass. Λ] ἀληθῆ δύναμιν Τ ι ἀληθῆ δὲ υἱὸν BrzA verumque filium Cass. καὶ υἱὸν ἀληθῆ T υἱὸν A ι παραδίδομεν B ι 9 λέγομεν τὸν υἱὸν~L ι 10 ἐκεῖνοι auf Rasur Ac ι ἢ (ἢ> sT) διὰ τοῦτο θεοὶ εἶεν τοῦ BrT aut (gratia regenerationis ~) dii erunt Cass. ἢ διὰ τοῦτο θεοὶ ἢ ἐν τῶ z und, alles auf Rasur, Ac; vielleicht vor der Rasur in A eine bessere Lesart wie: ἢ διὰ υἱοθεσίαν ἢ τοῦ Loofs nach aut propter adoptionem vel Λ, oder ἢ διὰ τὸ θέσει υἱοὶ εἶναι τοῦ vgl. oben I 4, 31 S. 17, 2 ι χάριτι NG ι ἧ2 = Cass. vel Λ] ἧσ’ Τ ι 11 οὐ=non Λ] οὐδὲ B neqiie Cass. ι ὑπόστασιν = substantiam Λ] οὐσίαν Τ ι 12 ἥτις] εἴ τις B ι καὶ2= Cass. > ΑΛ 14 τῶ ἀνθρώπω BAcszTCass. Λ τῶν ἀνθρώπων N und vor Rasur A ι διαφέρει = Cass.] διαφορεῖ A ι δὲ = Cass. Λ] καὶ T)

ὁμο- >λογοῦμεν ἕνα εἶναι θεόν, ὁμολογοῦμεν μίαν πατρὸς καὶ υἱοῦ >τητα. οὐδέ τις ἀρνεῖταί ποτε τὸν πατέρα τοῦ υἱοῦ μείζονα οὐ >ἄλλην ὑπόστασιν, οὐ διὰ τὴν διαφοράν, ἀλλ’ ὅτι αὐτὸ τὸ >τοῦ πατρὸς μεῖξόν ἐστι τοῦ υἱοῦ. αὕτη δὲ αὐτῶν ἡ βλάσφημος >διεφθαρμένη ἑρμηνεία, τούτου ἕνεκα εἰρηκέναι αὐτὸν >»ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν« διὰ τὴν συμφωνίαν καὶ τὴν >νοιαν.