Historia Ecclesiastica

μετέδωκε γὰρ αὐτῷ παρρησίας ὅτι μάλιστα πλείστης. ἀλλ᾿ ὅμως καὶ πολλῆς ἀξιούμενος θεραπείας οὐκ ἐθάρρησεν ἀποκαλύψαι τὴν νόσον, βεβαίαν ὁρῶν περὶ τὰ θεῖα τοῦ βασιλέως τὴν γνώμην.

ἐπειδὴ δὲ Κωνσταντῖνος εἰς τὴν ἀνώλεθρον μεθιστάμενος βασιλείαν τοῖς παισὶν ἐν διαθήκαις τὴν ἐπίκηρον ταύτην βασιλείαν διένειμεν (οὐδεὶς δὲ τούτων τελευτῶντι παρῆν), τούτῳ μόνῳ τῷ πρεσβυτέρῳ τὰς διαθήκας ἐπίστευσε, Κωνσταντίῳ ταύτας δοθῆναι κελεύσας· οὗτος γὰρ τῶν ἄλλων πληοιέστερος ὢν πρὸ τῶν ἄλλων ἀφίξεσθαι προσδόκιμος ἦν.

ἐντεῦθεν οὗτος τῷ Κωνσταντίω γενόμενος γνώριμος (ἀπέδωκε γὰρ [*](7—18 vgl. Rufin. H. E. X 12, 976, 24—977, 14. Socrat. l 25, 1—5. Sozomen. Il 27, 2—4. Gelas. Cyzic.III 12 — 20— S. 97, 5 vgl. Rufin. H. E. X 12, 978, 5—19 — 21—24 vgl. Socrat. I 39, 3—5. Sozomen. II 34, 2) [*](* 11 — 14 Gelas. Cyzic. lll 12, 142a 12 — 16-18 ebd. 142b, 8 — 20— S. 97, 22 Cass. IV 5) [*](B A HN (n) + S = r L + FV (v) = z Τ [bis 3 Θεογόνιος]) [*](1 οἱ ὀλίγοι καὶ οἱ BT οἱ ὀλίγοι καὶ L ὀλίγοι καὶ οἱ F ὀλίγοι καὶ ArV | ἀρειμανίασ ο B | 2 πάλιν > BA, nach τὰς οἰκείας ~T | 3 θεόγ///νιοσ A θεόγνιοσ LT θέογνισ V | 7 γݲ am Rand An | λικινίου BSL | 9 μὲν > B | 13 χηρείας] χάριτοσ B | 16 ἱκέτευεν BAr ἱκέτευσεν z und, σ übergeschrieben, Ae | 17 τοῦτο ποιήσειν] ποιεῖνB | 19 ἐθάρσησεν A | 21 τοῖσ παισὶν am Rand Ac | 25 ἀφίξεσθαι A ἀφικέσθαι Brz)

καὶ τῶν έξξκγσθπων δῆθεν τὴν ζάλην ὀλοφυρόμενος, αἰτίους ἔλεγε τοὺς τὴν ἄγραφον τοῦ ὁμοουσίου φωνὴν ἐντεθεικότας τῇ διδασκαλίᾳ τῆς πίστεως, καὶ τοῦτο καὶ τοῖς ἱερωμένοις καὶ τοῖς πολλοῖς ἐργάζεσθαι τὴν διάστασιν. ἐντεῦθεν Ἀθανασίου καὶ τῶν τὰ ἴσα φρονούντων κατηγορῶν τἀς κατὰ τούτων ἐπιβουλὰς ἐτεκταίνετο.

Τούτῳ συνεργῷ κεχρημένοι Εὐσέβιός τε καὶ Θεογόνιος καὶ Θεόδωρος ὁ Περίνθιος (ἐλλόγιμος δὲ διαφερόντως ὁ Θεόδωρος ἦν καὶ δὴ καὶ τῶν θείων εὐαγγελίων τὴν ἑρμηνείαν συνέγραψεν, Ἡρακλεώτην δὲ αὐτὸν ὀνομάζουσιν οἱ πολλοί), οὗτοι συνεχῶς ἅτε δὴ γειτονεύοντες τὸν βασιλέα ὁρῶντες, τὴν ἀπὸ τῆς ἐξορίας ἐπάνοδον Ἀθανασίου παμπόλλων ἔλεγον αἰτίαν γεγενῆσθαι κακῶν, καὶ οὐ μόνον τὴν Αἴγυπτον μεταλαγχάνειν τοῦ κλύδωνος, ἀλλὰ καὶ τὴν Παλαιστίνην καὶ τὴν Φοινίκην καὶ τὰ ἄλλα ὅμορα ἔθνη.

Τούτοις καὶ τοῖς τοιούτοις λόγοις τὴν κουφοτάτην αὐτοῦ πολιορκήσαντες γνώμην, ἔπεισαν αὐτὸν ἐξελάσαι τῆς ἐκκλησίας τὸν Ἀθανάσιον· ὁ δὲ προμαθὼν τὴν ἐπιβουλὴν ὑπεχώρησε καὶ τὴν Εσπέραν κατείληφε. καὶ γὰρ τῷ Ῥώμης ἐπισκόπῳ (Ἰούλιος δὲ τηνικαῦτα τὴν ἐκκλησίαν ἐκείνην ἐποίμαινεν) οἱ περὶ Εὐσέβιον τὰς κατὰ Ἀθανασίου συντεθείσας συκοφαντίας ἐξέπεμψαν.

ὁ δὲ τῷ τῆς ἐχ- [*](5—11 vgl. Socrat. II 2, 1—2 — 22—S. 98, 4 vgl. Athanas. 20 f. Socrat. II 11, 6—7) [*](* 1/2 Gelas. Cyzic. III 12, 142b, 10 — 22—S. 98, 8 Cass. IV 6) [*](B A HN (n) + S = r L + FV (v) = z Τ [von 2 κατιδὼν — 21 Ἀθανάσιον]) [*](1 θαμὰ zGel. u. θ übergeschrieben Ae ἅμα Ar ἅμα B, s. S. 70, 3 ι 2 καθειδὼν B ι εὔριπον] εὐρίπιστον T, vgl. εὔριπον Nie. IX 29 und unten II 31, 10 ι τὴν vor τοῦ ~ Τ ι 3 καὶ] καθάπερ rv ι 4 τὸν] τῶ) BS ι 4/5 δέξασθαι B, assumere Cass. ι 7 τούτω LF τούτων V ι καὶ τοῖς > B ι 9 ἴσα BAT ὅμοια rz vor τἀς + καὶ A ι 11 Τούτῳ: δ am Rand BSz ι Τούτῳ — 12 Περίνθιος] συμπράττων εὐσεβίω τε καὶ θεογονίω καὶ θεοδώρω τῶ περινθίω T* ι συνεργοὶ B θεόγ///νιοσ Α θεόγνιοσ LV Theognius Cass. Codd. LP ι 12 nach Περίνθιος + gestrichen A ι 13 καὶ > Τ ι συγγέγραφεν Α ι 14 οὗτοι BrzTCass. οἱ αὐτοὶ A ι 15 vor τὼ· + καὶ Arz ι 19 δ am Rand A ι 20 τῆς ἐκκλησίας ἐξελάσαι ~ z ι 22 nach γὰρ + καὶ B ι 23 ἐκείνην > B ι nach περὶ + τὸν nF)

καὶ οὗτος μὲν ἐξώρμησεν εὐθὺς τὴν κλῆσιν δεξάμενος· οἱ δὲ τὸ δρᾶμα συντεθεικότες εἰς μὲν τὴν Ῥώμην οὐκ ἀπῆλθον, εὐφώρατον εἰδότες τὸ ψεῦδος, ἔρημα δὲ τοῦ νομέως τὰ πρόβατα θεασάμενοι λύκον αὐτοῖς ἀντὶ ποιμένος ἐπέστησαν· Γρηγόριος δὲ τούτῳ ὄνομα ἠν. ἓξ δὲ ἔτη θηρίων ἀγρίων ὠμότερον τῇ ποίμνῃ χρησάμενος, δίκας ἔτισε τῆς πονηρίας, ὑπ’ αὐτῶν πικρῶς διαφθαρεὶς τῶν προβάτων.

Ἀθανάσιος δὲ πρὸς Κώνσταντα ἀφικόμενος (Κωνσταντῖνος γὰρ ὁ πρεσβύτατος πολεμῶν ἐτεθνήκει), τῆς Ἀρειανικῆς φάλαγγος τὰς ἐπιβουλὰς ἀπωδύρετο καὶ τὸν κατὰ τῆς ἀποστολικῆς πίστεως ὠλοφύρατο πόλεμον, καὶ τοῦ τε πατρὸς ἀνέμνησε καὶ τῆς συνόδου τῆς μεγίστης ἣν ἐκεῖνος συνήλισε, καὶ ὡς τὰ παρ’ ἐκείνων γραφέντα τοῦ συνεδρίου κοινωνῶν ἐκράτυνε νόμῳ.

τοιαῦτα ποτνιώμενος εἰς τὸν πατρῷον ζῆλον τὸν βασιλέα διήγειρεν. παραυτίκα γὰρ τούτων ἀκούσας ἐπέστειλε τῷ ἀδελφῷ, παραινῶν τῆς πατρῴας εὐσεβείας ἄσυλον φυλάξαι τὸν κλῆρον· καὶ γὰρ ἐκεῖνος εὐσεβείᾳ τὴν βασιλείαν κρατύνας καὶ τοὺς Ῥωμαίων τυράννους κατέλυσε καὶ τοὺς ἐν κύκλω βαρβάρους ὑπέταξε.

Τούτοις πεισθεὶς τοῖς γράμμασιν ὁ Κωνστάντιος προσέταξεν εἰς τὴν Σαρδικὴν (Ἰλλυρικὴ δὲ αὕτη πόλις τοῦ Δακῶν ἔθνους μητρόπολις) καὶ τοὺς τῆς Ἑῴας καὶ τοὺς τῆς Ἑσπέρας συνδραμεῖν ἐπισκό- [*](15/16 u. 20 — S. 99, 1 vgl. Socrat. II 20, 2—3 Sozomen. III 11, 3) [*](* 6—8 Nicetas Thesaur. VI 10 PG 140, 16 C — 9—19 Cass. IV 20— S.99, 20—S. 99, 16 Cass. IV 21) [*](B Α HN (n) + S = r L + F V (v) = z T [von 6 ἓξ — 19 ὑπέταξε]) [*](2 θεῖον übergeschrieben Ae ι 3 οἵδε τὸ δρᾶμα συντεθεικότεσ BASzCass. οἱ δὲ τὸ δρᾶμα εἰδότεσ ὡς καὶ συντεθεικότεσ n ι 5 τοῦ νομέωσ τὰ πρόβατα θεασόμενοι B τὰ πρόβατα τοῦ νομέως θεασάμενοι A τοῦ νομέωσ θεασάμενοι τὰ πρόβατα rz ι 6 τούτου B ι ἔτη δὲ ~ Α ι θηρίων BT θηρῶν Arz 7 ὠμότερον > B, crudelius Cass. ι 9 Ἀθανάσιος — 10 ἐτεθνήκει > Τ* 10 πρεσβύτεροσ nz ι 11 ἀποδυρόμενοι T* ι τῆς κατὰ ~ Τ ι 11/12 ὠλοφύρατο BAL ὠλοφύρετο rv ὠλοφύραντο Τ* ι 12 τε übergeschrieben Ac ι 13 συνήλισε A συνείλισεν B συνέλεξε rzT am Rand Ac, s. 85, 5 ι 14 κοινῶ n ι ποτνιώμενοι u. 15 διήγειραν Τ* ι 15 πάτριον Α ι 16 ἐπέστειλε τῷ ἀδελφῷ] καὶ ἰδιοπαθήσασ πρὸς τὸν ἀδελφὸν γράμματα διαπέμπεται T* ι 20 Τούτοις: ε am Rand BSz ι πεισθεὶς] εἰσθεὶσ B ι τοῖς As ι τοῖς L ι 21 u. S. 99, 7 σερδικὴν V σαρδικὴν, α aus ε corr., B Sardicae Cass. ι τοῖ· As ι 22 τοὺς 2 > N und, mit leerem Raum, H)

Καὶ γὰρ Παῦλον (Kωνσταντινουπόλεως δὲ ἐπίσκοπος οὕτος ἠν, τῶν ὀρθῶν προκινδυνεύων δογμάτων) οἱ τῆς Ἀρειανικῆς μετειληχότες νόσου ἐγράψαντο ὡς στάσεως ἀρχηγόν, καὶ ἄλλα τινὰ προσθέντες ἃ συκοφαντεῖν εἰώθασι τῆς εὐσεβείας τοὺς κήρυκας.

ἀλλὰ τοῦτον τηνικαῦτα οὐκ εἴασεν ὁ λεὼς εἰς τὴν Σαρδικην ἀπαχθῆναι, τὰς τῶν ἐναντίων ὀρρωδήσας ἐπιβουλάς. μικρὸν δὲ ὕστερον τὴν κουφοτάτην τοῦ βασιλέως παραπείσαντες γνώμην, τῆς μὲν βασιλευούσης ἐξωστράκισαν πόλεως, μετῴκισαν δὲ εἰς Κουκουσόν· πόλισμα δὲ αὕτη σμικρόν πάλαι μὲν εἰς τὸ Καππαδοκῶν ἔθνος τελοῦν, νῦν δέ γε τῇ Ἀρμενίᾳ τῇ δευτέρᾳ συναριθμούμενον.

ἀλλ’ οὐκ ἀπέχρησε τοῖς πάντα κυκῶσιν ἡ ἐν ἐρημίᾳ τοῦ θαυμασίου Παύλου διατριβή· πέμψαντες γὰρ τῆς μιαιφόνοι γνώμης τοὺς ὑπουργοὺς βιαίῳ θανάτῳ παρέδοσαν. καὶ τοῦτο ἡμὰς ὁ θεῖος ἐδίδαξεν Ἀθανάσιος, ἐν τῇ περὶ τῆς οἰκείας φυγῆς Ἀπολογίᾳ καὶ ταῦτα προστεθεικώς·

»Τὸν γὰρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως Παῦλον τὸν ἐπίσκοπον διώ- ξαντες καὶ εὑρόντες, προφανῶς ἀποπνιγῆναι πεποιήκασιν ἐν λεγομένῃ Κουκουσῷ τῆς Καππαδοκίας, δήμιον ἐσχηκότες εἰς [*](3 — 12 vgl.Histor. acephala Arian. 2 — — S. 100,2 Athanas.Apol. de fuga sua3) [*](* 17 — S. 100, 2 Niceph. H. Ε. IX 30 — —S. 100, 15 Cass. IV 22) [*](B A HN (n) + G[G von 15 ἐν τῇ an] S (s) = r L + FV (v) = z Tu. W [von 17 Τὸν γὰρ an]) [*](3 ε am Rand A ι Παύλου B ι δὲ > B ι ἐπίσκοπος οὕτος ἢν οὗτοσ ἐπίσκοποσ ἦν nz οὗτοσ ἢν ἐπίσκοποσ S ἐπίσκοποσ ἦν B ι 4 ὀρθοδόξων B, rectis Cass. ι προκινδυνεύων Br προκινδυνεύοντα Az ι 4/5 μετειληφότες B ι 5 στάσεων B, seditionis Cass. ι 6 εἰώθεσαν r ἰωθεῖσαν B, quae calumniatoribus sunt amica Cass. ι τοῦτον] γὰρ τὸ B, quem tarnen Cass. ι 7 εἴασεν ὁ λεὼς] εἴασεν τέως r εἴασεν τέως ὁ λέως z ι 9 βασιλικῆς B ι 10 μετῴκισαν δὲ] καὶ μετῴκισαν z ι κοκκουσὸν B ι πόλισμα B πόλισ///// Α civitatulam Cass. πόλις rz ι σμικρὸν B ///μικρὰ/// (ὰ auf Rasur Ac) A μικρὰ rz ι 11 τελοῦν (σα auf Rasur Ae) Arz ι γε > z ι τῇ > B ι 12 συναριθμούμενον συναριθμουμένη rzAc ι 13 θαυμασίου übergeschrieben Ac ι 15 οἰκείασ BAS ἰδίασ nGz ι 16 καὶ ταῦτα προσςτεθειωσ Am ι 17 ἀθανασίου am Rand A τῆς] δὴ Τ ι Παῦλον τὸν > T ι ἐπίσκοπον παῦλον WAthan. ι 18 εὑρόντες προφανῶς] φυγὴ καταδικάσαντεσ T* ι ἐν = Athan. > BW ι 19 κοκκοτυσῶ B ι Καππαδοκίας] ἀρμενίασ Τ* ι δήμιον ἐσχηκότες εἰς τοῦτο > N und, mit leerem Raum, H ι ἐσχηκότες = Athan. ἔχοντες z)

Τοιαύτας μιαιφονίας ἡ Ἀρείου βεβλάστηκε βλασφημία. τῇ γὰρ κατὰ τοῦ μονογενοῦς λύττῃ συμβαίνει τὰ κατὰ τῶν ἐκείνου θεραπόντων τολμήματα.

Ἀλλὰ τοῦτον οὕτω τῷ θανάτῳ, μᾶλλον δὲ τῇ τῶν οὐρανῶν παραπέμψαντες βασιλείᾳ, Μακεδόνιον ἀντὶ τούτου προὐβάλοντο, ὁμογνώμονα τοῦτον ὑπειληφότες ἐπειδὴ παραπλησίως αὐτοῖς ἐβλασφήμει τὸ πανάγιον πνεῦμα ἀλλὰ μικρὸν ὕστερον καὶ τοῦτον ἐξήλασαν, κτίσμα λέγειν οὐκ ἀνασχόμενον ὃν υἱὸν ἡ θεία προσαγορεύει γραφή.

οὑ δὴ χάριν οὕτος ἐκείνων ἀποκριθεὶς ἰδίας αἱρέσεως προστάτης γεγένηται· ὁμοούσιον μὲν οὐδὲ οὕτος τῶ πατρὶ τὸν υἱὸν εἶναι λέγων, ὅμοιον δὲ εἶναι κατὰ πάντα τῷ γεγεννηκότι διδάσκων, κτιστὸν δὲ τὸ πνεῦμα προφανῶς ὀνομάζων. ταῦτα μὲν οὑν οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον οὕτω γέγονεν ὡς εἰρήκαμεν.

Εἰς δὲ τὴν Σαρδικὴν πεντήκοντα μὲν καὶ διακόσιοι συνῆλθον ἀρχιερεῖς, ὡς διδάσκει τὰ παλαιὰ διηγήματα. ἀφίκετο δὲ καὶ ὁ μέγας Ἀθανάσιος καὶ Ἀσκληπᾶς ὁ Γαζαῖος, οὗ καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην, καὶ Μάρκελλος ὁ Ἀγκύρας τῆς Γαλατῶν μητροΠόλεως, ὃς καὶ ἐπὶ τῆς συνόδου τῆς μεγάλης ἐπίσκοπος ἠν.

ἀφίκοντο δὲ καὶ οἱ τούτων κατήγοροι καὶ οἱ τῆς αἱρετικῆς προστατεύοντες φάλαγγος, οἱ πάλαι τῶν περὶ τὸν Ἀθανάσιον γενόμενοι δικασταί. ἀλλὰ τῆς συνόδου μεμαθηκότες τὸ ἀκλινὲς καὶ τὴν ἐν τοῖς θείοις δόγμασιν ὑγίειαν, οὐδὲ κληθέντες εἰσῆλθον εἰς τὸ συνέδριον ἀλλ’ ἀπέδρασαν σὺν τοῖς [*](6—14 vgl. Rufin. H. Ε. X 26, 990, 1—5 u. 11—13. Sozomen. Haeret. Fabul. IV 5 PG 83, 424 A — 18 oben S. 85, 7) [*](* 16 Nicetas Thesaur. VI 13 PG 140, 20 B) [*](B A HN(n) + GS(s) = r L+FV [Vbis 16 Σαρδικὴν] (v) = z TW [his 2 ὑπηρέτης]) [*](1 γενόμενον = Athan. γενόμενον B γενόμενον A aber νό auf Rasur Ac ι 2 πρωτοστάτης A ι 3 Τοιαίτας: ς am Rand Bz ι 4 συμβαίνει /// A ι 6 am Rand A ι τῷ > n ι 7 προὐβάλλοντο A, statuerunt Cass. ι 8 τοῦτον] τούτων αὐτὸν n ι 10 προσαγορεύει ἡ θεία ~ Α ι 12 ἐγένετο L ι 14 οὖν > n ι οὐ > A, non Cass. ι 16 ζ am Rand HSS ι δὲ] δέ γε B ι σαπδικὴν, α aus ε corr., B σερδικὴν V ι μὲν > n ι 17 ὡς //// A ι 18 ὁ As ι γαζεύσ B ι 19 ὁ > BA ι ὃς B ι καὶ As ι 21 οἱ1 > B ι 22 τὸν > L, gestrichen in A ι 23 δόγμασιν] προστάγμασιν A, vgl. IV 7, 7 u. S. 118, 7 ι ὑγείαν AS ὑγίαν G)

καὶ τοῦτο ἄμεινον διδάσκει τῆς συνόδου τὰ γράμματα ἃ σαφοῦς εἵνεκα διδασκαλίας ἐνθήσω τῇ συγγραφῇ.