Historia Ecclesiastica

»Βαδιοῦμαι δὲ ἐντεῦθεν ἤδη καὶ ἐπὶ τὰ πεπραγμένα. τί οὖν; >ἐπειδὴ διὰ ταῦτα σύνοδος εἰς τὴν Νικαέων ἀφικνεῖται μεγίστη, [*](18 oben S. 32, 3 — 20 Prov. 8, 22) [*](*4 —10 Nicetas Thesaur. V 7 PG 139, 1368 B —17 — S. 38, 1 Niceph. H. VIII 20—21 —17 —S. 34, 24 Cass. II 6 [= T]) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z T W [von 23 an]) [*](1 θεόγνιόσ τε Τ Tlieognius Cass. Cod. L Theogenius Cod. P ι ὥν ausradiert A ι 3 nach Θεωνᾶς + τε A ι μαρμαρικῆς TNic. Theophan. Marmaricenus Cass. μαρμαρίτησ AnzGel. μαρμαρίτη s τοῦ μαρμαρίτησ Cod. Polyd. 4 αἰγυπτίων n ι 6 ἐπέδωκαν AS ι εὐθὺς Τ ι 8 πάντων = Cass. Nicet. > A 12 πολιτευομένην ἐν ταῖς ἐκκλησίαις ~ sz ι 14 nach εἰλικρινῶς + ὡς s τῇδε > Τ Cass. ι 16 περὶ αὐτῶν > TCass. ι 17 Εὐστάθιος: ηݲ am Rand Lv 18 οὗ καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην vor ὁ τῆς o-- s, Cass. wie im Text ι ἔγραψαν T τε > sTCass. ι 19 ἑρμηνεύων AnT ἑρμηνεύει Nie. σαφηνίζων sz ι 20 ῥῆσιν szT Cass. Nic. ῥῆσιν τὴν φάσκουσαν An ι εἰσ’ ἔργα αὐτοῦ am Rand Ac 21 Ἔλεγχος — 22 συγγραμμάτων nur in AD εὐσταθίου ἀντιοχείασ A m ι 23 ηݲ am Rand Ans ι βαδιῶ TW ι δὲ > L)

ἐπὶ πάντων δὲ ἀναγνωσθέν, >αὐτίκα συμφορὰν μὲν ἀστάθμητον τῆς ἐκτροπῆς ἕνεκα τοῖς αὐτη- >κόοις προὐξένει, αἰσχύνην δ’ ἀνήκεστον τῷ γράψαντι παρεῖχεν.

>ἐπειδὴ δὲ τὸ ἐργαστήριον τῶν ἀμφὶ τὸν Εὐσέβιον σαφῶς ἑάλω, τοῦ >παρανόμου γράμματος διαρραγέντος ὑπ’ ὄψει πάντων ὁμοῦ, τινὲς >ἐκ συσκευῆς, τοὔνομα προβαλλόμενοι τῆς εἰρήνης, κατεσίγησαν μὲν >ἅπαντας τοὺς ἄριστα λέγειν εἰωθότας. οἱ δ᾿ Ἀρειομανῖται, δείσαντες >μή πη ἄρα τοσαύτης ἐν ταὐτῷ συνόδου συγκεκροτημένης ἐξοστρακι- >σθεῖεν, ἀναθεματίζουσι μὲν προπηδήσαντες τὸ ἀπηγορευμένον δόγμα, >συμφώνοις γράμμασιν ὑπογράψαντες αὐτοχειρί.

τῶν δὲ προεδριῶν >διὰ πλείστης ὅσης περιδρομῆς κρατήσαντες, δέον αὐτοὺς ὑπόπτωσιν >λαμβάνειν, τοτὲ μὲν λεληθότως, τοτὲ δὲ προφανῶς τὰς ἀποψηφι- >σθείσας πρεσβεύουσι δόξας, διαφόροις ἐπιβουλεύοντες τοῖς ἐλέγχοις. >βουλόμενοι δὲ δὴ παγιῶσαι τὰ ζιζανιώδη φυτουργήματα, δεδοίκασι >τοὺς ἐπιγνώμονας ἐκκλίνουσι τοὺς ἐφόρους καὶ ταύτῃ τοὺς τῆς >εὐσεβείας κήρυκας ἐκπολεμοῦσιν.

οὐχ οὕτως δὲ πιστεύομεν ὡς ἀν- >θρώπους ἀθέοις δύνασθαι κρατῆσαι πώποτε τοῦ θείου. κἂν γὰρ >πάλιν ἰσχύσωσι, πάλιν ἡττηθήσονται, κατὰ τὸν σεμνόφωνον προφήτην Ἡσαΐαν.«

Ταῦτα μὲν οὑν ὁ μέγας Εὐστάθιος. ὁ δὲ τούτου συναγωνιστὴς καὶ τῆς ἀληθείας πρόβολος Ἀθανάσιος, ὁ τῆς Ἀλεξάνδρου τοῦ πανευ- [*](21/22 Jes. 8, 9) [*](* 24— S. 37, 14 Cass. II 7 [= T]) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV (v) = z T W) [*](1 διακοσίων — 3 ἀνίχνευον > T*Cass., wohl weil Theod. Lect. nachher die Liste der Nikän. Väter einschieben wird ι 2 τοὺς . . . ὄχλων A τοὺς . . . ι3 πάντη, η auf Rasur, A ι δὲ = et Cass. > T ι 5 ἐπὶ πάντων δὲ AnsW ἐπὶ πάντων Τ ὃ ἐπὶ πόντων z ι 6 μὲν > L ι ἐκτοπῆσ L ι 9 ἐπ’ ὄψεσι Τ ι 11 ἅπαντας] ἅπαντες τὰς T ι nach ἄριστα + μὲν T ι 12 μή πη Az μή πὼς Τ μή τι ns μή ποτε W ι κεκροτημένησ DT ι 13 ἀναθεματίζουσι μὲν = Cass.] ἀπαγορεύουσι μὲν καὶ ἀναθεματίζουσι n ι 14 αὐτοχειρία szW ι προεδριῶν] προέδρων nT praeszililms Cass. ι 16 τοτὲ δὲ] ποτὲ δὲ Τ ι 17 διαφόρωσ φόρωσ GLv ι 19 vor ἐκκλίνουσι + καὶ nsz ι 21 πώποτε] ποτε T ι 22 ι2 = Jes.] καὶ πάλιν nW ι 24 ὁ übergeschrieben Ac ι 25 ἀληθείκς = Cass.] εὐσεβεία\σ LVW ι ὁ > nsv)

»Τῶν γὰρ συνελθόντων ἐπισκόπων βουλομένων τὰς μὲν παρὰ >τῶν Ἀρεικῶν ἐφευρεθείσας τῆς ἀσεβείας λέξεις ἀνελεῖν, τὸ ἐξ οὐκ >ὄντων καὶ τὸ λέγειν κτίσμα καὶ ποίημα τὸν υἱὸν καὶ τὸ ἢν ποτε >ὅτε οὐκ ἢν καὶ ὅτι τρεπτῆς ἐστι φύσεως, τὰς δὲ τῶν γραφῶν ὁμολογουμένας >γράψαι, ὅτι τε ἐκ τοῦ θεοῦ ὁ υἱὸς φύσει μονογενής ἐστι, >λόγος, δύναμις, σοφία μόνη τοῦ πατρός, »θεὸς ἀληθινός«, ὡς >εἶπεν ὁ Ἰωάννης, καὶ ὡς ἔγραψεν ὁ Παῦλος »ἀληθινός«, τῆς >δόξης καὶ χαρακτὴρ τῆς τοῦ πατρὸς ὑποστάσεως«, οἱ περὶ >Εὐσέβιον ὑπὸ τῆς ἰδίας κακοδοξίας ἑλκόμενοι διελάλουν ἀλλήλοις·

»συνθώμεθα» καὶ γὰρ καὶ ἡμεῖς ἐκ τοῦ θεοῦ ἐσμεν· »εἷς γὰρ θεὸς >ἐξ οὑ τὰ πάντα, Λαὶ τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδού, γέγονε τὰ πάντα καινά. τὰ δὲ πάντα ἐκ τοῦ θεοῦ«. Ἐλογίζοντο δὲ καὶ >τὸ ἐν τῷ Ποιμένι γραφέν· »πρῶτον πόντων πίστ’ πίστευσον ὅτι εἷς >ἐστιν ὁ θεός, ὁ τὰ πάντα κτίσας καὶ καταρτίσας, καὶ ποιήσας >ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι«.

ἀλλ’ οἱ ἐπίσκοποι, θεωρή- >σαντες τὴν κακουργίαν ἐκείνων καὶ τὴν τῆς ἀσεβείας κακοτεχνίαν, >λευκότερον εἰρήκασι τὸ ἐκ τοῦ θεοῦ καὶ ἔγραψαν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ >θεοῦ εἶναι τὸν υἱόν, ἵνα τὰ μὲν κτίσματα, διὰ τὸ μὴ ἀφ’ ἑαυτῶν >χωρὶς αἰτίου εἶναι ἀλλ’ ἀρχὴν ἔχειν τοῦ γίνεσθαι, λέγηται ἐκ τοῦ >θεοῦ, ὁ δὲ υἱὸς μόνος ἴδιος ἐκ τῆς τοῦ πατρὸς οὐσίας.

τοῦτο γὰρ >ἴδιον μονογενοῦς καὶ ἀληθινοῦ λόγου τοῦ πατρός. καὶ περὶ μὲν τοῦ γεγράφθαι ἐκ τῆς οὐσίας ἡ πρόφασις αὕτη.

>Πáλιν δὲ τῶν ἐπισκόπων ἐρωτώντων τοὺς δοκοῦντας ὀλίγους εἰ >λέγοιεν τὸν υἱὸν οὐ κτίσμα, ἀλλὰ δύναμιν σοφίαν τε μόνην τοῦ >πατρὸς καὶ εἰκόνα ἀίδιόν τε καὶ ἀπαράλλακτον κατὰ πάντα τοῦ >πατροὸς καὶ θεὸν ἀληθινόν, κατελήφθησαν οἱ περὶ Εὐσέβιον δια- >νεύοντες ἀλλήλοις ὅτι· καὶ ταῦτα φθάνει καὶ εἰς ἡμᾶς· καὶ γὰρ καὶ >ἡμεῖς »εἰκὼν καὶ δόξα θεοῦ« λεγόμεθα. καὶ περὶ ἡμῶν εἴρηται >»ἀεὶ γὰρ ἡμεῖς οἱ ζῶντες«·

καὶ δυνάμεις πολλαί εἰσιν, καὶ >»ἐξῆλθε μὲν πᾶσα ἡ δύναμις τοῦ θεοῦ ἐκ γῆς Αἰγύπτου, >»ἡ δὲ κάμπη καὶ ἡ ἀκρὶς λέγεται »δύναμις μεγάλη, καὶ >»κύριος τῶν δυνάμεων μεθ’ ἡμῶν, ἀντιλήπτωρ ἡμῶν ὁ θεὸς Ἰακώβ«. ἀλλὰ καὶ τὸ ἰδίους ἡμᾶς εἶναι τοῦ θεοῦ ἔχομεν οὐχ

>ἁπλῶς, ἀλλ’ ὅτι καὶ ἀδελφοὺς ἡμᾶς ἐκάλεσεν. εἰ δὲ καὶ θεὸν >ἀληθινὸν λέγουσι τὸν υἱόν, οὐ λυπεῖ ἡμᾶς· γενόμενος γὰρ ἀληθινός εστιν«.

>Αὕτη τῶν Ἀρειανῶν ἡ διεφθαρμένη διάνοια. ἀλλὰ καὶ ἐν- >ταῦθα οἱ ἐπίσκοποι, θεωρήσαντες ἐκείνων τὸ δόλιον, συνήγαγον >ἐκ τῶν γραφῶν τὸ ἀπαύγασμα τήν τε πηγὴν καὶ ποταμὸν καὶ >χαρακτῆρα πρὸς τὴν ὑπόστασιν , καὶ τὸ »ἐν τῷ φωτί σου >ὀψόμεθα φῶς«, καὶ τὸ ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν«.

καὶ ευκό- >τερον λοιπὸν χαἰ συντόμως ἔγραψαν ὁμοούσιον τῷ πατρὶ τὸν υἱόν.

>Kτὰ γὰρ προειρημένα πάντα ταύτην ἔχει τὴν σημασίαν.

Καὶ ὁ γογγυσμὸς δὲ αὐτῶν, ὅτι ἄγραφοί εἰσιν αἱ λέξεις, ἐλέγχεται παῤ αὐτῶν μάταιος· ἐξ ἀγράφων γὰρ ἀσεβήσαντες ἄγραφα δὲ τὸ [*](2/3 ι Kor. 1, 24. II Kor. 4, 4 — 4 Job. 17, 3 — 6 I Kor. 11, 7 — 7 ιι Kor. 4, 11 — 8 Exod. 12, 41 — 9 Joel 2, 25 — 10/11 Psal. 45, —12 Matth. 12, 50. Mark. 3, 35 —17 —18 Hebr. 1, 3. Psal. 35, 10. 45, 5. 64, 10 — 18/19 Psal. 35, 10 — 19 Job. 10, 30) [*](A HN(n) GSis) DL + FVfv) = z T W) [*](1 nacb ὀλίγους + Ἀρειανοὺς Stepb., wobl nacb Cass.: qui Ariani esse putabantur ι 2 τὸν υἱὸν — δύναμιν = Cass. Atban.] τὸν υἱὸν σοφίαν καὶ δύναμιν καὶ οὐ κτίσμα n ι τε] καὶ (vor σοφίαν) T et Cass. > n Atban. ι 3 τε καὶ A καὶ T Cass. > nszW Atban. ι 7 καὶ δυνάμεισ AnsTWAthan. δυνάμεις δὲ z 7/8 ἐξῆλθε μὲν Az Cass. Atban. καὶ ἐξῆλθεν TW ἐξῆλθε γάρ φησι ns ι 10 ἀντιλήπτωρ — 11 Ἰακώβ = Atban. > TCass. ι 13 ἀληθινός AzTCass.WAthan. ἀληθινὸς ἀληθινός HS ι 15 ἦι τῶ; Ἀρειανῶν ~ zW ι διεφθαρμένη An Atban. Cod. Par. ἐφθαρμένη szTW Atban. Cod. Bas. ι 16 ἐκείνων τὸ δόλιον AHsTCass. Atban. ἐκεῖνο τὸ δόλιον NW ἐκεῖνο τὸ λόγιον z ι 18 πρὸς τὴν] ob πατρὸς (πρݲσݲ) καὶ? Jülicher ι 19 ὀψώμεθα AGDFT, videbimiis Cass. ι 22 ι 23 μάταιοσ nszTCass. Atban. ματαίως AW ι δὲ = Atban.] γὰρ Τ)

ἐπίσκοποι γὰρ ἀρχαῖοι, πρὸ ἐτῶν >ἐγγύς που ἑκατὸν τριάκοντα , τῆς τε μεγάλης Ῥώμης καὶ τῆς >ἡμετέρας πόλεως, ᾐτιάσαντο τοὺς ποίημα λέγοντας τὸν υἱὸν κα μὴ >ὁμοούσιον τῷ πατρί. καὶ τοῦτο ἐγίνωσκεν Εὐσέβιος ὁ γενόμενος >Ἐπίσκοπος τῆς Καισαρείας, πρότερον μὲν συντρέχων τῇ Ἀρειανῇ

>αἱρέσει, ὕστερον δὲ ὑπογράψας τῇ ἐν Νικαίᾳ συνόδῳ · ἔγραψε καὶ τοῖς ἰδίοις διαβεβαιούμενος ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν τινας λογίους καὶ ἐπιφανεῖς ἐπισκόπους καὶ συγγραφέας ἔγνωμεν ἐπὶ τῆς τοῦ παρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ θεότητος τῷ τοῦ ὁμοουσίου χρησαμένους ὀνό- ματι.«

Οὗτοι μὲν οὖν κατακρύψαντες τὴν νόσον ἔδεισαν γὰρ τῶν ἐπισκόπων τὸ πλῆθος) τοῖς ἐκτεθεῖσι συνέθεντο, τὴν προφητικὴν κατηγορίαν ἐπισπασάμενοι. βοᾷ γὰρ καὶ πρὸς αὐτοὺς ὁ τῶν ὅλων θεός· »ὀ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσί με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ’ ἐμοῦ«.

Θεωνᾶς δὲ καὶ Σεκοῦνδος, τοῦτο δρᾶσαι μὴ βουληθέντες, παρὰ πάντων συμφώνως ἀπεκηρύχθησαν, ὡς τὴν [*](3 Joh. 3, 31. vgl. Jes. 8, 19. Luk. 14, 35 —5 —8 Athanas. De synodis 43—44. De sent. Dionysii 18 —11 —14 s. S. 52, 19 — 18/19 Matth. 15, 8. Jes. 29, 13) [*](* 15— S. 38, 3 Cass. II) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z Τ [bis 14] W 1 αἰτιῶνται = Cass. Athan. > z ι διότι AT ὅτι Athan. διότι τοῦτο S διὰ τοῦτο HGzW διὰ τοῦ N propterea Cass. ι 2 ἀγράφων = Cass. Athan.] ἐγγράφων n ι νοουμένων = Athan.] ἐννοουμένων ns ι 3 εὑρόντες AnsDTWLm reperientes Cass. Codd. LP ὄντες Lv Athan. ι 4 εὑρόντες = Athan.] εὑρηκότες Τ adinvenientes Cass. ι τὰς λέξεις = Cass. Athan. > s ι 5 ἀρχαῖοι szTCass.W Athan. ἦσαν ἀρχαῖοι An ι πρὸ ἐτῶν ATW Athan. πρὸ αὐτῶν nsz ante eos Cass. 5/6 σῆμ’. ὅτι καὶ πρὸ τοῦ γενέσθαι τὴν ἐν νικαία σύνοδον, ὁ μονογενὴς υݲσݲ λόγος τοῦ θεοῦ ὁμοούσιοσ τῶ πρݲιݲ παρὰ τοῖσ’ ἀρχαιοτέροις ἐπισκόποις am Rand A ι 6 τε ATW > nsz Cass. Athan. ι 7 πόλεως szTCass.W Athan. Cod. Bas. πόλεως οἱ An πόλεως γράφοντες Athan. Cod. Par. ι 9 Ἀρειανῇ = Athan.] ἀρειανικῆ z ι 10 τῆ AnT = Cass. ἐν αὐτὴ τῆ szW Ατηαν. ι καὶ Α δὲ καὶ ΤCass. δὲ L > nsDvW Athan. ι 11 ἰδίοις ASTW Athan. οἰκείοις nGz ι 12 συγγραφεῖσ Τ ι ἔγνωμεν szW Αthan. agnouisset Cass. εὕρομεν AnT, s. S, 52, 20 ι 13 τοῦ1 As > sz Athan. ι 18 ἧ δὲ καρδία αὐτῶν A Cass. Matth. Jes τῆ δὲ καρδία nszW)