Historia Ecclesiastica

τοῦτον γὰρ γεραίροντες ὡς ὁμόφρονα, τοῖς ὑπὸ τούτου γραφεῖσιν ἄντικρυς ἀντιλέγουσιν. γέγραφε δὲ τὴν ἐπιστολὴν πρός τινας τὰ Ἀρείου φρονοῦντας, προδοσίαν, ὡς εἰκός, ἐγκαλοῦντας αὐτῷ. δηλοῖ δὲ ἄμεινον τὰ γεγραμμένα τὸν τοῦ γεγραφότος σκοπόν. » Εύσεβίου τοῦ Καισαρείσς τῆς Παλαιστίνης ἐπισκόπου ἐπι- στολὴ ἣν ἀπὸ τῆς Νικαίας ἀπέστειλεν ὅτε ἡ μεγάλη σύνοδος συνεκροτήθη.

Τὰ περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως πραγματευθέντα κατὰ τὴν > μεγάλην σύνοδον τὴν ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθεῖσαν εἰκὸς μὲν ὑμᾶς καὶ > ἄλλοθεν μεμαθηκέναι, τῆς φήμης προτρέχειν εἰωθυίας τὸν περὶ τῶν > πραττομένων ἀκριβῆ λόγον. ἀλλ’ ἵνα μὴ ἐκ τοιαύτης ἀκοῆς τὰ τῆς > ἀληθείας ἑτεροίως ὑμῖν ἀπαγγέλληται, ἀναγκαίως διεπεμψάμεθα ὑμῖν > πρῶτον μὲν τὴν ὑφ’ ἡμῶν προταθεῖσαν περὶ τῆς πίστεως γραφήν, > ἔπειτα τὴν δευτέραν. ἣν ταῶ ἡμετέραις φωναῖς προσθήκας ἐπιβα- > λόντες ἐκδεδώκασι.

τὸ μὲν οὖν παρ’ ἡμῶν γράμμα, ἐπὶ παρουσίᾳ > τοῦ θεοφιλεστάτου ἡμῶν βασιλέως ἀναγνωσθὲν εὖ τε ἔχειν καὶ δο- > κίμως ἀποφανθέν, τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον·

>Ἡ ὑφ’ ἡμῶν ἐκτεθεῖσα πίστις. καθὼς παρελάβομεν παρὰ τῶν >πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπων, καὶ ἐν τῇ πρώτῃ κατηχήσει καὶ ὅτε τὸ >λουτρὸν ἐλαμβάνομεν, καὶ καθὼς ἀπὸ τῶν θείων γραφῶν μεμαθήκαμεν. >καὶ ὡς ἐν αὐτῶ τῷ πρεσβυτερίῳ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἐπισκοπῇ >ἐπιστεύομέν τε καὶ ἐδιδάσκομεν, οὕτω καὶ νῦν πιστεύοντες τὴν ἡμετέραν >πιστιν προσαναφερομεν. ἐστι δὲ αὕτη·

>Πιστεύομεν εἰς ἕνα θεόν, πατέρα παντοκράτορα, τὸν τῶν ἁπάν- >των ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητήν, καὶ εἰς ἕνα κύριον Ἰσησοῦν >Χριστόν, τὸν τοῦ θεοῦ λόγον, θεὸν ἐκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, ζωὴν >ἐκ ζωῆς, υἱὸν μονογενῆ, πρωτότοκον πάσης κτίσεως, πρὸ πάντων >τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ πατρὸς γεγεννημένον, δι’ οἱ καὶ ἐγένετο πάντα, >τὸν διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν σαρκωθέντα καὶ ἐν ἀνθρώποις >πολιτευσάμενον καὶ παθόντα καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ καὶ >ἀνελθόντα πρὸς τὸν πατέρα καὶ ἥξοντα πάλιν ἐν δόξῃ κρῖναι >ζωντας καὶ νεκρούς. πιστεύομεν καὶ εἰς ἓν πνεῦμα ἅγιον.

>Τούτων ἕκαστον εἶναι καὶ ὑπάρχειν πιστεύοντες, πατέρα, ἀλη- >θινῶς πατέρα, καὶ υἱόν, ἀληθινῶς υἱόν, καὶ πνεῦμα ἅγιον, ἀληθινῶς >πνεῦμα ἅγιον, καθὰ καὶ ὁ κύριος ἡμῶν ἀποστέλλων εἰς τὸ κήρυγμα >τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς εἶπεν· »πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα >τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ >τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος«, περὶ ὧν καὶ διαβεβαιούμεθα >οὕτως ἔχειν καὶ οὕτως φρονεῖν, καὶ πάλαι οὕτως ἐσχηκέναι καὶ μέχρι >θανάτου ὑπὲρ ταύτης συνίστασθαι τῆς πίστεως, ἀναθεματίζοντες >πᾶσαν ἄθεον αἵρεσιν·

ταῦτα ἀπὸ καρδίας καὶ ψυχῆς πεφρονηκέναι >ἐξ οὑπερ ἴσμεν ἑαυτούς, καὶ νῦν φρονεῖν τε καὶ λέγειν ἐξ ἀληθείας [*](19—21 Matth. 28, 29) [*](A HN (n) GS (s) D [D bis 1 5 νεκρούς] L + FV (v) = z W) [*](1 ἡ — πίστις π Gel. > Athan. Socr. ι 2 καὶ1 übergeschrieben Ac > καὶ ὅτε] ὅτε καὶ H ὅτε N ι τὸ > sLv ι 2/3 λουτρὸν] λίτρον v γρ. τὸ am Rand Ac ι 3 καὶ καθὼς Athan. Cod. Par. Socr. Gel. καθὼς Λαὶ n καθὼς die übr. HSS ι 4 αὐτό, Π #x003E; Athan. Socr. Gel. ι 6 nach πίστιν + ὑμῖν Athan. Socr. Gel. ι 7 πιστεύομεν nsDWAthan. Socr. Gel. πιστεύω//////A πιστεύω Lv ι 10 πάσησ nsz WAthan. Socr. Gel. πάσης τῖς A ι 11 πάντα] τὰ πάντα W Athan. Socr. Gel. ι 15 ἓν zAthan. Socr. Gel. übergeschrieben Ae τὸ W #x003E; Ans ι 16 καὶ> L, Λαὶ ὑπάρχειν #x003E; v ι 1 7 Λαὶ πνεῦμα nszW Αthan. Socr. πνεῦμα τε A ι 22 πάλαι Athan. Socr. Cod. A efiam dudum Cass. πάλιν Π Socr. Codd. FCMT ι 23 συνίστασθαι Π ἐνίστασθαι Athan. Socr. Gel. ι 24 Ψυχῆσ Π nach ψυχῆς + πάντοτε Athan. + πάντα Socr. + πάντως Gel. ι 25 καὶ νῦν AszW Athan. Socr. Gel. #x003E; n)

>Ταύτης ὑφ’ ἡμῶν ἐκτεθείσης τῆς πίστεως, οὐδεὶς παρῆν ἀντι- >λογίας τόπος, ἀλλ’ αὐτός τε πρῶτος ὁ θεοφιλέστατος ἡβῶν >λεὺς ὀρθότατα περιέχειν αὐτὴν ἐμαρτύρησεν, οὕτω τε καὶ >φρονεῖν συνωμολόγησε καὶ ταύτῃ τοὺς πάντας >ὑπογράφειν τε τοῖς δόγμασι καὶ συμφωνεῖν τούτοις αὐτοῖς >λεύετο, ἑνὸς μόνου προσεγγραφέντος ῥήματος τοῦ ὁμοουσίου· ὃ >αὐτὸ ἡρμήνευσε λέγων ὅτι μὴ κατὰ σωμάτων πάθη λέγοιτο >σιος, οὔτε κατὰ διαίρεσιν οὔτε κατά τινα ἀποτομὴν ἐκ >ὐποστῆναι· μηδὲ γὰρ δύνασθαι τὴν ἄυλον καὶ νοερὰν καὶ >φύσιν σωματικόν τι πάθος ὑφίστασθαι, θείοις δὲ καὶ >λόγοις προσήκειν τὰ τοιαῦτα νοεῖν. καὶ ὁ μὲν σοφώτατος >καὶ εὐσεβέστατος βασιλεὺς τὰ τοιαῦτα διεφιλοσόφει, οἱ δὲ >τῆς τοῦ ὁμοουσίου προσθήκης τήνδε τὴν γραφὴν.

>Ἡ ἐν τῇ συνόδῳ ὑπαγορευθεῖσα πίστις.

>Πιστεύομεν εἰς ἕνα θεὸν πατέρα παντοκράτορα, πάντων ὁρατῶν >τε καὶ ἀοράτων ποιητήν, καὶ εἰς ἔνα κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν >υἱὸν τοῦ θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν >τῆς οὐσίας τοῦ πατρός, θεὸν ἐκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, θεὸν >νον ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον πατρί, δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ τὰ ἐν τῇ Ψῇ, τὸν ὄι ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν [*](A HN(n) GS (s) L + FV fv) = z W [bis 17 πεποιήκασιν]) [*](2 ἀποδείξεως Π ἀποδείξεων Athan. Socr. Gel. ι 5 οὐδεὶς Π οὐδενὶ Athan. Socr, Gel. ι 6 7 ἡμῶν βασιλεὺς An W Athan. Socr. Gel. βασιλεὺς ἡμῶν sz ι 7 ἑαυτὸν] αὐτὸν szW ι 9 συμφωνεῖν nsvWAthan. Socr. Gel. συμφρονεῖν AL ι 10 ὃ AnW Athan. Socr. Gel. > sz ι 11 κατὰ AnLW κατὰ τὰ sv κατὰ τὰ τῶν Gel. κατὰ τῶν Athan. ι 12 >Α ι 15 προσήκειν Athan. Gel. Socr. Codd. Cass. προσήκει An W ι τὰ τοιαῦτα übergeschrieben Ac ταῦτα n, Athan. Socr. Gel. wie im Text ι 16 καὶ εὐσεβέστατος AnW Athan. Gel. Socr. Cod. T = Cass. > sz ι τὰ τοιαῦτα Π τοιαῦτα Socr. Cod. Τ τὰ τοιάδε Gel. τοιάδε Athan. Codd. AFCM ι ἐφιλοσόφει Athan. Socr. Gel. ι 18 ἧ — πίστις AnsF Athan. Gel. ἦι ἐν νικαία ὑπὸ τῆς συνόδου ὑπ’. πίστις Socr. Codd. AC #x003E; LV Socr. Codd. FM(?) Τ I 21 ἐκ τοῦ πρδ μονογενῆ A Athan. Socr. Gel. ἐκ πρσ ἀγεννήτου μονογενῆ n ἐκ πῖσ’ ἀγεννήτου sz γρ. γεννηθέντα ἐκ πρσ ἀγεννήτου am Rand Ae ι 22 φώς nsz Athan. Socr. Gel. καἰ φώς A ι 24 τε An Athan. Socr. Gel. >82)

>Καὶ δὴ ταύτης τῆς γραφῆς ὑπ’ αὐτῶν ὑπαγορευθείσης, ὅπως >εἴρηται αὐτοῖς τὸ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς« καὶ τὸ »τῷ πατρὶ >ούσιον«, οὐκ ἀνεξέταστον αὐτοῖς καταλιμπάνομεν. ἐρωτήσεις >γαροῦν καὶ ἀποκρίσεις ἐντεῦθεν ἀνεκινοῦντο, ἐβασάνιζέν τε ὁ >τὴν διάνοιαν τῶν εἰρημένων. καὶ δὴ τὸ ἐκ τῆς οὐσίας >πρὸς αὐτῶν δηλωτικὸν εἶναι τοῦ ἐκ μὲν τοῦ πατρὸς εἶναι, οὐ >ὡς μέρος ὑπάρχειν τοῦ πατρός.

ταύτῃ καὶ ἡμῖν ἐδόκει καλῶς ἔχειν >συγκατατίθεσθαι τῇ διανοίᾳ, τῆς εὐσεβοῦς διδασκαλίας >ἐκ τοῦ πατρὸς εἶναι τὸν υἱόν, οὐ μὴν μέρος τῆς οὐσίας αὐτοῦ >χάνειν. διόπερ τῇ διανοίᾳ καὶ αὐτοὶ συνετιθέμεθα, οὐδὲ τὴν >παραιτούμενοι, τοῦ τῆς εἰρήνης σκοποῦ πρὸ ὀφθαλμῶν ἡμῶν >μένου καὶ τοῦ μὴ τῆς ὀρθῆς ἐκπεσεῖν διανοίας.

>Κατὰ ταῦτα δὲ καὶ τὸ »γεννηθέντα καὶ οὐ ποιηθέντα« κατεδεξά- [*](* 8— S. 54, 10 Niceph. H. E. VIII 22) [*](A HN (n) GS (s) D J) von 3 καὶ εἰς τὸ an] L + FV (v) = z W [von 8 an]) [*](1 ἐνανθρωπήσαντα Asv Athan. Socr. Gel. καὶ ἐνανθρωπήσαντα n #x003E; L ι παθόντα #x003E; L ι i ἦν1 = Athan. Socr. Gel.] ὅτι ἢν L ὅτι übergeschrieben Ac ι 5 φάσκοντες AV ι 6 τρεπτὸν Π ἡ κτιστὸν ἧ τρεπτὸν Athan. Socr. Gel. ι 8 δὴ ἧ auf Rasur Ac) A ι 9 αὐτοῖς = Athan. Socr. Gel.] αὐθισ θὶς auf Rasur Ac) A ι #x003E;L ι 10 αὐτοῖσ’ A Athan. Socr. Gel. αὖθις nszW, alte Variante ι καταλιμπάνομεν AnSDAthan, Socr. Codd. AFCM κατελιμπάνομεν GLX Socr. Cod. T καταλαμβάνομεν Gel. ι ἐρωτήσεις Π ἐπερωτήσεις Athan. Socr. (jel, ι 11 ἐκινοῦντο V ι ἐβασάνιζέν τε ὁ λόγος τὴν διάνοιαν n Athan. Socr. ἐβασανίζετο ὁ λόγοσ τῆς διανοίας in A, τι) ὁ und die zwei letzten σ auf Rasur Ac καὶ ἐβασανίζετο ὁ λόγος τὴν διάνοιαν Gel. ἐβασανίζετο (+ δὲ W) ὁ λόγος τῖς διανοίας szW, s. 54, 1 I 12 ὡμολογεῖτο szW Athan. Gel. u. εἶ auf Rasur Ac) A ὡμολόγητο n Socr. 1 13 τοῦ — εἶναι #x003E; L ι 14 ταίτῃ] αὐτὴ s αὕτη F ταύτῃ δὲ Athan. Socr. Gel. I 16 τῆς οὐσίας αὐτοῦ AnSocr. Gel. αὐτοῦ τῆς οὐσέασ sLvW Athan. Socr. Cod. T αὐτοῦ ἐκ τῆς οὐσίας D ι 17 τῇ = Athan. Socr. Gel.] ταύτῃ τῆ A ι αὐτοῖσ’ AG ι συνετιθέμεθα A Athan. Gel. συντιθέμεθα nszW Socr. (aber consensimus Cass.) ι 20 καὶ οὐ ποιηθέντα = Athan. SocT. > A ι — S. 51, 1 κατεδεξάμεθα >n)