Historia Ecclesiastica

κἀκεῖνο δὲ νοητέον ὦ φίλε λοιπὸν τῆς ἀληθείας, φιλόσοφε. πηγὴν νοήσωμεν γεννῶσαν ποταμὸν ὕδατος· πᾶς γὰρ ποταμός, ὡς οἶσθα, πηγὴν ἔχει γεννήτορα, εἶτα προέρχεται μὲν ὁ ποταμὸς ἐκ τῆς πηγῆς τοῦ ὕδατος, ἀλλ’ οὐδεὶς καλεῖ τὸν ποταμὸν πηγὴν ἢ τὴν πηγὴν ποταμόν, ἀλλ’ ἡ πηγὴ πηγὴ καλεῖται καὶ ὁ ποταμὸς ποταμὸς καὶ ἀμφότερα ἓν ὕδωρ.

ἐπὰν δέ τις ἐθέλοι ἀρύσασθαι ἐκ τοῦ ποταμοῦ ἢ τῆς πηγῆς ὕδωρ μεταβάλλει τὴν προσηγορίαν. οὐκ ἐρεῖ γὰρ ἄπελθε, πορευθεὶς ἄντλησον καὶ φέρε μοι τὴν πηγὴν ἢ τὸν ποταμὸν‘ ἀλλ᾿ ὕδωρ. καὶ μία μὲν ἡ φύσις, τρία δὲ πρόσωπα λεκτέα πηγὴ ποταμὸς ὕδωρ.

ἀλλὰ καὶ ἡ θεία γραφὴ ταῦτα φράζουσα δείκνυται — οὐ γὰρ ἀλλότρια ταύτης ἡμεῖς σοι φθεγγόμεθα, γνήσιον λοιπὸν τέκνον τῆς χάριτος, εἰ καὶ ὡς ἐν ὑποδείγμασι καὶ τύποις καὶ εἰκόσι τῆς ἀληείας τὸν λόγον εἰσηγησάμεθα —

λέγει οὐν περὶ τοῦ υἱοῦ ἡ θεία γραφή· κλινεῖ, φησίν, ἐπ’ αὐτοὺς ὡς ποταμὸς εἰρή νης« ἐκπορευόμενος δηλονότι ἐκ τῆς ἀληθοῦς πηγῆς τῆς ζωῆς τῆς τοῦ πατρὸς θεότητος, Μά φησιν αὐτὸς ὁ κύριος ἐν εὐαγγελίοις βοῶν ἐγὼ ἐκ τοῦ πατρὸς ἐξῆλθον καὶ ἥκω«, κἀκεῖνο δὲ ὅπερ ἴφη λευκότατα »ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἓν ἐσμεν‘, καὶ τὸ »ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοὶ« καὶ τὸ πνεῦμα δὲ τὸ ἅγιον,

ὅτι ἐξ αὐτοῦ λαμβάνομεν ἅπαντες οἱ πιστοί, τῆς αὐτῆς ὂν οὐσίας ἡς ὁ [*](2 Kol. 1, 26 — 23 Jes. 66, 12 — 20 Joh. 8, 42 — 27 Joh. 10, 30 — 27 f Joh. 14, 10) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](2 πιστεύων P3 | εἶπε] ἔφη R 3 τῶν2 > V1 5 ἐν + τῷ 212 ὄντα] ὂν M2 9 καὶ > H | τοῦ + αὐτοῦ V1 9 f λεοντίου ~ 10 λοιπὸν ὦ φίλε ~ R 12 γεννήτειραν R γεννητρ Ρ3 12 f ἐκ τῆς πηγῆς > V1P3 15 ἐπὰν] ἐὰν R | ἀρρύσασθαι RM2P1 20 σοι > M2P1P2 χάριτος > V1 23 υἱοῦ + τοῦ θεοῦ M2P1P2 | φησίν > R 24 2 26 βοῶν A1R βοᾶ V1P3 > HM2P1P2 29 ἅπαντες > A1R)

καὶ ὁ προφήτης δὲ Δαυὶδ ὅρα τί περὶ ταύτης τῆς πηγῆς τῆς ὄντως ζωῆς, τῆς ἁγίας τριάδος βοᾷ ὅτι παρὰ σοὶ πηγὴ ζωῆς, ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς«, πηγὴν ζωῆς τὸν θεὸν καὶ πατέρα καλῶν πρὸς τὸν υἱὸν λέγων, ἐπείπερ ὁ πατὴρ ἐν τῷ υἱῷ καὶ ὁ υἱὸς ἐν τῷ πατρί· φῶς δὲ τὸν υἱὸν προσαγορεύει, ἐν ᾧ φωτὶ λέγει ὅψεσθαι φῶς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. »ἐν γὰρ τῷ φωτί σου, φησίν, ὀψόμεθα φῶς«.

πηγὴ γὰρ ὄντως τῆς ζωῆς καὶ φωτὸς ὁ πατήρ, φῶς καὶ ὁ υἱὸς ἐκ φωτὸς τοῦ πατρός, φῶς καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐξ αὐτοῦ τοῦ φωτός.

ἐπείπερ, ὡς πολλάκις ἡμῖν λεκτέον, μία θεότης τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, καθὰ αὐτὸς βοᾷ διὰ τῶν προφητικῶν λόγων ἐγώ εἰμι θεός, οὐκ οὐκ ἄλλος· καὶ ἐγὼ θεὸς πρῶτος καὶ ἐγὼ μετὰ ταῦτα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα ἐγώ εἰμι« καὶ πάλιν »ἐγώ εἰμι καὶ οὐκ ἠλλοίωμαι καὶ τὸν αἰῶνα ἐγώ εἰμι« καὶ τὰ ἑξῆς καὶ κατὰ τὰ προαποδειχθέντα.

ἀταγκαῖον γὰρ οἶμαι ἐπαναλαβεῖν τὰς ῥήσεις, εἰ καὶ μὴ πάσας διὰ τὸ πλῆθος, ἀλλ᾿ οὐν τὰς σαφεστέρας πρὸς τὸ βεβαιοτέραν τὴν σύστασιν ἔχειν τὰ εἰρημένα.

τὰ οὖν ἐκ στόματος Ἱερεμίου τοῦ προφήτου παραθήσομεν· ὁ κατασκευάσας, φησί, τὴν γῆν εἰς τὸν αἰῶνα [*](2 vgl. S. 88, 31 — 3 Joh. 7, 37 f — 7 Joh. 7, 39 — 10 Psal. 35, 10 — 12 vgl. Joh. 14, 10 —14 Psal. 35, 10 — 19 Jes. 41, 4; 45, 21 — 21 Mal. 3, 6 — 26 Baruch 3, 32 ff vgl. S. 69, 13 ff) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](1 ὁ > P3 2 ἡμῖν > P2 | ἀναβλύζον ἡμῖν ~ V1 3 αὐτὸς 7 τὸ ῥηθὲν] τἀληθὲς Α1 τἀληθῆ R | ἔλεγε] ἔλεγον R εἶπε V1 9 δὲ > H ταύτης + τῆς γραφῆς ἠ ὡς καὶ?) περὶ Ρ2 10 σοὶ + 7] Α1R 12 λέγει R 13 ὑπαγορεύει V1P3 | ᾡ] τω H 11 φῶς > R 11 14 f ἐν τῷ σου γὰρ ἀψόμεθα φησὶ φῶς ~ R | ὀψόμεθα φησὶ φῶς ~ Α1 15 πηγὴν H 18 καθὼς R 19 προφητικῶν + ἀ////οῦ R | λέγων V1 | θεὸς + καὶ M2P1P2 21 καὶ πάλιν ἐγώ εἰμι auf d. Rand nachgeti-agen V1 | καὶ — 22 εἰμὶ > 22 ἀποδειχθέντα V ἀπροαποδειχθέντα Ρ3 26 παραθήσομαι P2)

ἀναγκαῖον οὖν, θεοφιλέστατε φιλόσοφε, ἐπιστῆσαι ὧδε τὸν νοῦν καὶ ἀναπτύξαι τῆς γραφῆς τὴν διάνοιαν. ἔδειξε γάρ, καθὰ καὶ αὐτὸς συνωμολόγησας, ὅτι περὶ τοῦ υἱοῦ ταῦτα προείρηται. »μετὰ ταῦτα γάρ, φησίν, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη«.

εἰ οὖν κατὰ τὴν ἀσεβῆ μοχθηρίαν Ἀρείου ἄλλη τις οὐσία κτιστή ἐστι τοῦ υἱοῦ καὶ μεταγενέστερος τοῦ πατρὸς θεός, λέγει δὲ περὶ αὐτοῦ ἡ γραφή· »οὗτος ὁ θεὸς ἡμῶν, οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν«, οὐ θεὸς ὁ πατὴρ κατὰ τὴν Ἀρείου ἀσέβειαν, ἐπείπερ λέγει περὶ τοῦ υἱοῦ »οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτὸν«, καὶ ἐλέγχονται οἱ ἀσεβεῖς Ἀρειομανῖται σὺν τῷ τῆς βλασφημίας αὐτῶν αὐθέντῃ πρὸ τῆς περὶ τοῦ υἱοῦ ἀρνήσεως αὐτὸν τὸν πατέρα ἐκβαλόντες τῆς θεότητος, καὶ ἄθεοι παντελῶς εὑρίσκονται οἱ τῆς ἀληθείας πολέμιοι.

ὁ γὰρ τὸν υἱὸν μὴ ἔχων, καθά φησιν ἐν καθολικαῖς, »οὐδὲ τὸν πατέρα ἔχει«, ἡ δὲ καθολικὴ πίστις μίαν θεότητα οἶδε καὶ ταύτην πρεσβεύει τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, παρ᾿ ἣν οὐ λογισθήσεται ἑτέρα. τὸ δὲ μυστήριον τοῦτο τῆς ἁγίας κοὶ προσκυνητῆς καὶ ὁμοουσίου τριάδος ἀπερινόητον καὶ ἀνέκφραστον καὶ πάντη ἀκατάληπτον ὑπάρχει πίστει μόνῃ νοεῖσθαι δυνάμενον.