Historia Ecclesiastica

Ἀντίρρησις τοῦ φιλοσόφου· τί οὖν ἔστιν ὃ φὴς »ὁδὸν δὲ [*](μς΄) σοφίας οὐκ ἔγνωσαν οὐδὲ ἐμνήσθησαν τὰς τρίβους αύτῆς« καὶ τὰ ἑξῆς; ἀπόκρισις τῶν ἁγίων ἐπισκόπων διὰ τοῦ αὐτοῦ [*](μζ΄) ἐπισκόπου Εὐσεβίου τοῦ Παμφίλου·

πολλάκις πρὸς τὰ ῥήματα τῆς σοφίας ἀπιδών, ὦ φιλόσοφε, ἐθαύμασας τῆς σοφίας τὴν δύναμιν, ὅτι δὴ μεγίστην νοημάτων ἀλήθειαν ἔστιν εὑρεῖν ἐν οὐτῇ βραχυτάταις ταῖς λέξεσι.

καὶ τάχα δικαίως ἄν τις παρεικάσειε τὰ ῥήματα [*](5 Matth. 12, 42 — 10 Act. 9, 15 — 11 Hebr. 4, 12 f — 17 Rom. 9, 5 — 23 Baruch 3, 23) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](2 κριτικὴν] κριτὴν P3 | ἔλαβε] ἔλεγε Μ2Ρ1Ρ2 5 καὶ > Η | πλείονα πλείονα von äterer Hd. corr. in πλείων Ρ3 6 γὰρ Α1RV1P3 καὶ d. übr. HSS 9 τὰ > P3 10 ὁ ’RVipa καὶ d. übr. HSS | Ἑβραίοις + γὰρ 11 λέγων R 20 ἀληθής R 24 αὐτοῦ RM2P1P2 25 ἁγίων > H | — 26 ἐπισκόπου > H 26 τοῦ > V1 | παμφύλου R 28 αὐτῇ] αὐταῖς 29 ταῖς > ViR | τὰ >)

οὕτως ὁρῶμεν τὴν τῶν θείων ῥημάτων δύναμιν έν βραχέσι σπειρομένην λέξεσιν, ἀναπληρουμένων δὲ τῶν νοημάτων καὶ ὥσπερ κλάδων ἐπὶ τὴν διάνοιαν τῶν πετεινῶν ἐπεκτεινομένων, τοῦτ᾿ ἔστι τῶν ἀνθρώπων, τοσαύτη τις εὑρίσκεται δύναμις, ὥστε μὴ μόνοις τοῖς γεωργοῖς ἀλλὰ καὶ τοῖς παρεστῶσι πετεινοῖς ἱκανὴν παρέχειν τὴν σκέπην.

πόθεν οὐν ἐκινήθην πρὸς ταύτην τὴν ἔννοιαν ἢ ἐκ τοῦ λόγου τῆς ἱερᾶς γραφῆς τοῦ ἱεροψάλτου Δαυὶδ πρὸς ἀπόδειξιν καὶ σύστασιν οὐ τῆς λογιστικῆς σοφίας, ὡς αὐτὸς ὑπείληφας, ἀλλὰ τῆς καὶ ταύτην καὶ πάντα τὰ γενητὰ δημιουργησάσης ἀκαταλήπτου σοφίας τῆς ἀκτίστου καὶ ἀνάρχου, τοῦτ’ ἔστι Χριστοῦ·

ἐπείπερ Χριστὸς θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία κατὰ τὸν τῆς ἀρρήτου καὶ ἀπερινοήτου θεότητος αὐτοῦ τρόπον, ὁ ἀληθὴς τοῦ θεοῦ θεὸς λόγος. τῷ γὰρ λόγῳ κυρίου οἱ οὐρανοί, φησίν, ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στοματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν«.

ἤκουσας λόγον κυρίου, ἤκουσας πνεῦμα τοῦ στόματος αὐτοῦ· ἄκουε τοίνυν καὶ πάλιν περὶ τῆς συστάσεως τῆς ἀληθοῦς πίστεως τῆς εὐσεβῶς ὑπὸ τῶν εὐσεβῶν νοουμένης τε καὶ κηρυττομένης, ἐπείπερ, οἶμαι, οὐδὲν τῶν προαναφωνηθέντων σοι παρὰ τοσαύτης ἁγίων ἀρχιερέων πνευματικῆς χορείας τὴν αἴσθησιν δέδεξαι, ἄκουε ἄκουε εὐσεβῶς,

καὶ μὴ τοῖς ἀνθρωπίνοις λογισμοῖς διερευνᾶσθαι πειρῶ τὰ ἀπόρρητα· ὁ τέλειος οὔτε μειοῦται οὔτε αὔξει. εἷς ἀγέννητος ὁ θεὸς καὶ πατήρ. εἷς καὶ ὁ γεγεννημένος ἐξ αὐτοῦ μονογενὴς υἱὸς θεὸς λόγος·

ὥσπερ οὐν οὐκ ἔστι συναγέννητος τῷ θεῷ καὶ πατρὶ θεὸς ἕτερος, οὕτως οὐδὲ συγγεγεννημένος ἢ προγεγεννημένος ἢ μεταγεγεννημένος υἱὸς ἕτερος τοῦ θεοῦ [*](1 ff vgl. Matth. 13, 32 — 14 vgl. I Kor. 1, 24 — 16 Psal. 32, 6 — 25 vgl. Apol- ]inaris I 188, 3 f 300, 11 ff Lietzmann) [*](A1HR V1P3 M2P1P2) [*](2 ὅπερ] ὅτι V1P3 | μὲν > Μ2 3 τῆς > R 5 βραχείαις ΗΜ2Ρ1Ρ2 vgl. 68, 25 G κλάδος R | τὴν > Μ2Ρ1Ρ2 7 Μ2 9 παρέχει HP2 10 ἐκ + τῆς V1P3 11 τοῦ > 11 f λογικῆς Η λλογικῆς στι Ρ2 12 καὶ > V1 13 γεννητὰ RP2P3 16 β α > P2 υἱὸς verm. Holl 16 f κυρίου φησὶν οἱ οὐρανοὶ ἐστεραιώθησαν 17 φησίν > V1P3 19 αὐτοῦ > P2 20 εὐσεβοῦς H 21 οὐδὲν 22 παρὰ] περὶ R 25 ἀγένητος A1HR 26 γεννημένος Μ2 27 οὖν > 27 f τῷ πατρὶ πατρὶ καὶ θεῷ ~ R 29 ἢ μεταγεγεννημένος > H)

ὥσπερ οὖν οὐ λόγῳ μόνῳ πατὴρ ὁ θεός, >οὕτως οὐδὲ λόγῳ μόνῳ υἱὸς ὁ #x003E; ἀλλὰ ἀληθῶς υἱός· γνήσιος >πατήρ, γνήσιος ὁ υἱός· θεὸς ὁ πατήρ, θεὸς καὶ ὁ ἐξ >γεγεννημένος υἱός· τέλειος ὁ πατήρ, τέλειος αὐτοῦ καὶ ὁ >ἀσώματος ὁ πατήρ, ἀσώματος καὶ ὁ υἱός, ἀσωμάτου γὰρ >ρακτὴρ καὶ εἰκὼν ἀσώματος .

πιστεύεις τοῦτο, ὦ φιλόσοφε, ὅτι γεγέννηται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς ὁ μονογενὴς υἱὸς αὐτοῦ, καθάπερ ἐξ ὑπαρχῆς τῶν λόγων διὰ πλείστων ὅσων γραφικῶν μαρτυριῶν ἀπεδείξαμεν, ἢ οὔ; ἀντεπερώτησις τοῦ [*](μη΄) φιλοσόφου· πῶς καὶ τίνι τρόπῳ, φράσον. οἱ ἅγιοι ἐπίσκοποι [*](μθ΄) διὰ τοῦ αὐτοῦ Εὐσεβίου Παμφίλου εἶπον· μὴ ζήτει πῶς, φιλόσοφε·

εἰ δὲ μή, καθὰ ἤδη διὰ πλειόνων εἴρηταί σοι καὶ ἐν ἀρχῇ τῆς διαλέξεως διεμαρτυράμεθα, ὅτι κρημνίσαι σεαυτὸν σπουδάζεις διερευνᾶν πειρώμενος τὰ ἀνεξερεύνητα.

εἰ μὲν γὰρ ἐνδέχεται ζητεῖν πῶς ὁ ἀγέννητος, ἐνδέχεται ζητεῖν πῶς καὶ ὁ γεγεννημένος· εἰ δὲ οὐ καταλείπει ζήτησιν ὁ ἀγέννητος πῶς ἀγέννητος, οὕτως οὐδὲ ὁ γεγεννημένος καταλείπει ζήτησιν πῶς γεγέννηται· μὴ ζήτει τὰ ἀνερεύνητα, οὐ γὰρ εὑρίσκεις, τὰ εὑρισκόμενα ζήτει, καὶ εὑρίσκεις.

ἐὰν γὰρ ζητῇς, παρὰ τίνος ἔχεις μαθεῖν; παρὰ τῆς γῆς; οὐχ ὑφίστατο. παρὰ θαλάσσης; οὐδέπω ἐκέτιστο ἡ ὑγρά. παρὰ οὐρανοῦ; οὐκ ἦν ποιηθείς. παρὰ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ ἄστρων; οὐδέπω δεδημιούργηντο. παρὰ ἀγγέλων καὶ ἀρχαγγέλων; οὐδέπω ἦσαν, ἐπείπερ καὶ αὐτῶν ποιητὴς ὁ υἱός. ἀλλὰ παρὰ αἰώνων; πρὸ αἰώνων ὁ μονογενής.

μὴ ἐξέταζε τὰ μὴ ἀεὶ ὄντα περὶ τοῦ ἀεὶ ὄντος. ἄρρητος, #x003E; ἀγέννητος ὁ πατήρ· ἄρρητος, ἀρρήτως γεγεννημένος ἐξ αὐτοῦ ὁ υἱός.

σιώπησον περὶ τοῦ πῶς, καὶ παραχώρει τοῦτο τῷ [*](Α1ΗR V1P3 M2P1P2) [*](4 corr. Holl 5 γνήσιος + καὶ (aber wohl äglicli ügt) ügt) A1 5 f γεγεννημένος ἐξ αὐτοῦ ~ R 6 καὶ ὁ υἱὸς αὐτοῦ ~ Α1R | υἱὸς + καὶ V1 7 ἀσωμάτου] αὐτομάτου Α1R | γὰρ > R 7 f χαρακτῆρος R 8 καὶ + V1P3M2P1P2 ἡ durch Rasur getilgt Α1 | τούτῳ R 13 αὐτοῦ > R, nach Rasur Α1 | Εὐσεβίου + τοῦ Μ2Ρ1 | παμφύλου R > HP2 | εἶπον 1 ΗRP1 εἶπαν d. übr. HSS 15 διεμαρτυράμεθα + σοι R 17 ἀγέννητος — καὶ ὁ > P3 | ἐνδέχεται + καὶ ΗV1 | καὶ πῶς ~ AiR | καὶ > P2 18 — 19 ζήτησιν > V1P3 18 f οὕτως οὐδ’ ὁ γεγεννημένος πῶς καταλείπει ζήτησιν ~ 21 ὑφίσταται R 22 ἔκτιστο durch Rasur aus ἐκέκτισιο Α1 ἔκτιστο H κέκτιστο Ρ3 27 corr. G. L. )

εἰ δὲ μὴ θέλεις παύσασθαι τὸ πῶς, ἀλλὰ φιλονεικεῖς διερευνᾶν τὰ ἀνεξερεύνητα, καταγελῶμέν σου τὴν τόλμαν, μᾶλλον δὲ καὶ πενθοῦμέν σε, ὅτι οὐ πίστει θέλεις νοεῖν τὸν θεὸν ἀεὶ πατέρα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καὶ τὸν μονογενῆ υἱὸν αὐτοῦ ἀεὶ υἱὸν αὐτοῦ, συνυπάρχοντα ἀεὶ τῷ πατρὶ καὶ οὐ μεταγενέστερον, καθὼς σὺ ἀσεβῶς φής.

ἀλλὰ νόει πίστει καὶ ὁμολόγει τέλειον ἐκ τελείου τὸν υἱόν, ὡς πολλάκις ἤκουσας, φῶς ἀΐδιον ἐκ φωτὸς ἀϊδίου, θεὸν ἀληθινὸν ἐξ ἀληθινοῦ θεοῦ καὶ πατρός, ἄκτιστον ἐξ ἀκτίστου, ἀσύνθετον ἐξ ἀσυνθέτου, ἀεὶ ὄντα πρὸς τὸν πατέρα· ἐν ἀρχῇ γὰρ ἠν ὁ λόγος, καθά φησιν Ἰωάννης ὁ εὐαγγελιστής, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος«.

τὸ ἠν, φιλόσοφε, τὸ προϋπάρχον οὐκ ἔχει, τὸ ἠν, φιλόσοφε, περιγράφει τὸ οὐκ ἠν, καθὰ προαπεδείξαμεν, καὶ τὸ θεὸς περιγράφει τὸ οὐ θεός. τοῖς γεγραμμένοις πίστευε, τὰ μὴ γεγραμμέια μὴ ἐννόει μηδὲ ζήτει.

πίστευε ὅτι πάντα αὐτὸς ἐδημιούργησεν ὁ υἱὸς τὰ γεγενημένα νεύματι πατρικῷ οὐκ ὀφθαλμῶν βλέμματι, ἀσύνθετος γὰρ ὁ θεός, ὡς προειρήκαμεν, ἀλλὰ νεύματι, ὡς αὐτὸς οἶδε μόνος, ὅπερ ἡμεῖς πίστει νοοῦντες κηρύττομεν κατὰ τὴν διδασκαλίαν τῶν ἱερῶν γραφῶν, ὅτι βουλῇ τοῦ πατρὸς καὶ ἑαυτοῦ δεδημιούργηκε πᾶσαν τὴν κτίσιν τήν τε ἐπουράνιον καὶ ἐπίγειον τήν τε ὁρωμένην καὶ νοουμένην οὐκ ὀργάνοις οὔτε μηχαναῖς οὐδὲ συτεργίᾳ τινὸς ἑτέρου, ἀλλὰ βουλήσει πατρός, καθὰ ἀρτίως εἰρήκαμεν, τοῦ εἰπόντος πρὸς αὐτὸν καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ὅγιον »ποιήσωμεν ποιήσοιμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν‘.