Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Τοιγαροῦν Μονόϊμος αὐτὸς ἐν τῇ πρὸς Θεόφραστον ἐπιστολῇ διαρρήδην γέγει· καταλιπὼν ζητεῖν θεὸν καὶ κτίσιν καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια, ζήτησον αὑτὸν ἀπὸ ἑαυτοῦ καὶ μάθε, τίς ἐστιν ὁ πάντα ἁπαξαπλῶς ἐν σοὶ ἐξιδιοποιούμενος καὶ λέγων·

ὁ θεός μου, ὁ νοῦς μου, ἡ διάνοιά μου, ἡ ψυχή μου, τὸ σῶμά μου, καὶ μάθε, πόθεν ἐστὶ τὸ λυπεῖσθαι καὶ τὸ χαίρειν καὶ τὸ ἀγαπᾶν καὶ τὸ μισεῖν καὶ τὸ γρηγορεῖν μὴ θέλοντα καὶ τὸ νυστάζειν μὴ θέλοντα καὶ τὸ ὀργίζεσθαι μὴ θέλοντα καὶ τὸ φιλεῖν μὴ θέλοντα· κοὶ ἂν ταῦτα, φησίν, ἐπιζητήσῃς ἀκριβῶς, εὑρήσεις αὑτὸν ἐν ἑαυτῷ ὲν καὶ πολλὰ κατὰ τὴν κεραίαν ἐκείνην, αφ᾿ ἑαυτοῦ τὴν διέξοδον εὑρών.

ταῦτα μὲν οὐν ἐκεῖνοι, οἷς οὐκ ἀνάγκην ἔχομεν τὰ παρ’ Ἕλλησι προμεμεριμνημένα παρατιθέναι οὐσι προδήλοις τοῖς ὑπ᾿ αὐτῶν λεγομένοις τὴν σύστασινν ἔχειν ἐκ γεωμετρικῆς τέχνης καὶ ἀριθμητικῆς, ἣν γενναιότερον οἱ [*](1 Exod. 12, 14 — 3 εορτὴ κυρίου] Exod. 12, 11 — 5 ῥάβδος] Exod. 4, 2ff — 6 καθάπερ τὴν χεῖρα Μωσέως] Exod. 4, 6? — Exod. 7, 17 — 7 ἀκρίδας] Exod. 10, 4 — 8 Ι Petr. 1, 24; Jes. 40, 6 vgl. VI 10, 2 — 11f vgl. I 20, 1. VI 24, 1. 2 — —21 vgl. X 17, 5 — 24f Theodoret 1 18, S. 369 B Migne: Μονόϊμον τὸν Ἄραβα λέγουσιν ἐκ τῆς ἀριθμητικῆς ἐπιστήμης λαβόντα τὰς τὰς ἀφορμὰς οἰκείάν αἵρεσιν διαπλάσαι) [*](2 + τὰ Sauppe 4 πληγῶν Roeper: αὐλιτῶν Ρ 5 ῥάυδος Ρ 5​ f ἧ τοῖς Αἰγυπτίοις πλήσσων μεταβάλλει Petersen, ἥτις Αἰγυπτίιους πλήσσει, μεταβάλλει Cruice, ᾑ γῆν Αἰγυπτίων πλήσσων μεταβάλλει We. δεδομένη <εἰς> τὴν Μωσέως (aus Ζ. 6)? ö., doch s. Test, zu 6 6 τῇ χειρὶ? We. 7 + ὡς Petersen, ücke? We. 8 <τὴν> τῶν Miller εἰς σάρκα ~ hinter Ζ: 7 χόρτος 11 πόσον Ρ 14 es gingen wohl voran die Worte εἰ θέλεις ἐπιγνῶναι τὸ πᾶν s. Η 15 αὐτὸν (ebenso Ζ. 21) Ρ, vgl. Diog. Laert. IX 5 über Heraklit ἑαυτοῦ Ρ: σεαυτοῦ Η ö. 21 σεαυτῷ? ö. 22 εὑρόντα Roeper 24 <οἵαν> oder τὴν — 25 ἔχει Miller 25 ἔχειν Roeper: ἔχει Ρ ἦν P)

Τατιανὸς δέ, καὶ αὐτὸς γενόμενος μαθητὴς Ἰουστίνου τοῦ μάρτυρος. οὐχ ὄμοια τῷ διδασκάλῳ ἐφρόνησεν, ἀλλὰ καινά τινα ἐπιχειρήσας ἴφη αἰῶνάς τινας ἀοράτους ὁμοίως τοῖς ἀπὸ Οὐαλεντίνου μυθολογήσας. γάμον δὲ φθορὰν εἶναι παραπλησίως Μαρκίωνι λέγει. τὸν δὲ Ἀδὰμ φάσκει μὴ σῴζεσθαι διὰ τὸ ἀρχηγὸν παρακοῆς γεγονέναι. καὶ ταῦτα μὲν Τατιανός·

Ἑρμογένης δέ τις καὶ αὐτὸς νομίσας τι καινὸν φρονεῖν ἴφη τὸν θεὸν ἐξ ὔλης συγχρόνου καὶ ἀγενήτου πάντα πεποιηκέναι· ἀδυνάτως γὰρ ἔχειν τὸν θεὸν μὴ οὐκ ἐξ ὄντων τὰ γινόμενα ποιεῖν. εἶναι δὲ τὸν θεὸν ἀεὶ κύριον καὶ ἀεὶ ποιητήν, τὴν δὲ ἤλην ἀεὶ δούλην καὶ γινομέρνην, οὐ πᾶσαν δέ·

ἀεὶ γὰρ ἀγρίως καὶ ἀτάκτως φερομένην ἐκόσμησε τούτῳ τῷ λόγῳ· δίκην χ(εύμα)τος ὑποκαιομένου βράζουσαν ἰδὼν ἐχώρισε κατὰ μέρος, καὶ τὸ μὲν ἐκ τοῦ παντὸς λαβὼν ἡμέρωσε, τὸ δὲ εἴασεν ἀτάκτωςς φέρεσθαι, καὶ τὸ ἡμερωθὲν τοῦτο [*](2 προδιηγησάμεθα] Ι 2. IV 51 (VI 23) — 6 —11 vgl. Χ 18 — 6 —11 Iren. Ι 28, 1 Ἰουστίνου ἀκροατὴς γεγονώς . . . . μετὰ δὲ τὴν ἐκείνου μαρτυρίαν ἀποστὰς τῆς ἐκκλησίας . . . . ἴδιον χαρακτῆρα διδασκαλείου συνεστήσατο, αἰῶνάς τινας ἀοράτοι·ς ὀμοίως τοῖς ἀπὸ Οὐαλεντίνου μυθολογήσας γάμον τε φθορὰν καὶ πορνείαν παραπλησίως Μαρκίωνι καὶ Σατορνίνῳ ἀναγορεύσας, τῇ δὲ τοῦ Ἀδὰμ σωτηρίᾳ παρ’ ἑαυτοῦ τὴν ἀντιλογίαν ποιησάμενος. Ahnlich Hippolyts Syntagma (Terfc. Adv. haer. 7; Filastrius C. 48: Epiph. XLVI 1.2 und z. T. Theodoret I 20?) — 12—14 Tgl. X 28 — 13 Theodoret 1 19 S. 369 Β Migne: Ἑρμογένης ἐξ ὕλης καὶ συναγεννήτου τὸν θεὸν ἔφη δημιουργῆσαι τὰ πάντα· ἀδύνατον γὰρ ὑπέλαβεν ὁ ἐμβρόντητος καὶ τῷ θεῷ τῶν ὅλων ἐκ μὴ ὄντων δημιουργεῖν (Fortsetzung zu S. 237,8). Tert. Adv. Hermogenem 1ff — 15f Tert. a. a. Ο. 3 S. 128, 12 fff Kr.: deum semper deum, <semper> etiam dominum fuisse fuisse itaque materiam semper <cum> deo domino 129, 23 — 25 — 16 —18 Tert. S. 170, 12ff: »inconditus et confasus et turbulentus fuit «. sie enim et ollae uhdique ebuUientis similitudinem opponis vgl. 43 S. 172, 21 — 18 f vgl. Tert. 38 S. 168. 18ff. 40 S. 170, 5 10) [*](3 καὶ τὰ ö.: κατὰ Ρ 6 Titel τατιανός schwarz Ρ 8 ἀοράτους Iren. Bunsen Ι 381 (I 78): παρὰ τοὺς Ρ, ποτὲ τοὺς Η 9 μυθολογήσασι Ρ 12 Titel ἑρμογένης schwarz 13 ἀγεννήτου ö. 14 γενόμενα H 17 χεύματος Sauppe: χ . . . τος Ρ nach Miller (ich erkannte am ß nur οσ oder ασ), χυτρίου Gö. 18 ἐχώρησε Ρ)

τὸν δὲ Χριστὸν υἱὸν εἶναι ὀμολογεῖ τοῦ τὰ πάντα κτίσαντος θεοῦ, καὶ ἔ)τ(ι) ἐκ παρθένου γεγενῆσθαι καὶ πνεύματος συνομολογεῖ κατὰ τὴν τῶν εὐαγγελίων φωνήν· ὃν μετὰ τὸ πάθος ἐγερθέντα ἐν σώματι πεφηνέναι τοῖς μαθηταῖς, καὶ ἀνερχόμενον εἰς τοὺς οὐρανοὺς ἐν τῷ ἡλίῳ τὸ σῶμα καταλελοιπέναι, αὐτὸν δὲ πρὸς τὸν πατέρα πεπορεῦσθαι.

μαρτυρίᾳ δὲ χρῆται νομίζων ὑπὸ τοῦ ῥητοῦ συνηγορεῖσθαι οὗπερ ὁ ψαλμῳδὸς Δαβὶδ λέγει· »ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ σκήνωμα αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς ὡς νυμφίος ἐκπορευόμενος ἐκ παστοῦ αὐτοῦ, ἀλαλλιάσεται ὡς γίγας δραμεῖν ὁδόν«. ταῦτα μὲν οὖν καὶ Ἑρμογένης ἐπεχείρει.

Ἕτεροι δὲ τινες φιλόνεικοι τὴν φύσιν, ἰδιῶται τὴν γνῶσιν, μαχιμώτεροι τὸν τρόπον, συνιστάνουσι δεῖν τὸ πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ πρώτου μηνὸς φυλάσσειν κατὰ τὴν τοῦ νόμου διαταγήν, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐμπέσῃ, ὑφορώμενοι τὸ γεγραμμένον ἐν νόμῳ ὡς], ἐπικατάρατον ἔσεσθαι τὸν μὴ φυλάξαντα οὕτως <ὡς> διαστέλλεται, προσέχοντες ὅτι Ἰουδαίιοις ἐνομοθετεῖτο τοῖς μέλλουσι τὸ ἀληθινὸν πάσχα ἀναιρεῖν, τὸ εἰς ἔθνη χωρῆσαν καὶ πίστει νοούμενον, οὐ γράμματι νῦν τηρούμενον· οἳ μιᾷ ταύτῃ προσέχοντες ἐντολῇ