Commentariorum Series In Evangelium Matthaei (Mt. 22.34-27.63)

et tradiderunt eum Pontio Pilato. utrum auteni etiam nomina utraque praesidis habeant aliquam rationem convenientem dispensationi domini salvatoris <an >, non facile est sententialiter respondere. poterunt enim aliquem movere principalia ex quibus haec vocabula deducuntur, Pontius et Pilatus; utrum autem bene quis moveatur an non, unusquisque potentium considerare cognoscat.

Tunc videns ludas, qui eum tradidit, quoniam damnatus est, paenitentia ductus rettulit triginta argenteos principibus sacerdotum et senioribus dicens: peccavi quod tradiderim sanguinem iustum. at illi dixerunt: quid ad nos? tu videris. et proiectis argenteis in templo recessit, et abiens laqueo se suspendit. principes autem sacerdotum acceptis argenteis dixerunt: non licet mittere eos in corbanam, quia pretium sanguinis est. consilio autem accepto inter se emerunt agrum figuli in sepulturam peregrinorum. propter hoc vocatus est ager ille Acheldemach, quod est ager sanguinis, usque in hodiernum diem. tunc inpletum est quod dictum est per Hieremiam prophetam dicentem: et acceperunt triginta argenteos, pretium adpretiati, quod adpretiaverunt a filiis Israel, et dederunt eos in agrumfiguli, sicut constituit mihi dominus (27, 3—10).

Respondeant mihi qui de naturis quasdam fabulas introducunt, aestimantes se dicere vera et non cognoscentes quod eorum opinio [*](28ff Vgl. Hieron. in Matth. 226 E: qui diversas naturas conantur introducere et dicunt ludam proditorem nialae fuisse naturae . . ., respondeant quomodo niala natura egerit paenitentiam) [*](1 nazorenus G 2 virtutis] + dei B 4 eum] eam G | qui] ibi B 5 soperans G operans B soportans L c 7 dirupit L c 8 utrumque y (B mit: nomen) 14 cognoscit B L 15 tradidit eum B | est x Pasch esset R 17 ad G 19 princeps G a 20 corban G 21 sanguis G | emerunt + ex eis B)

Si enim perdibilis naturae erat ludas, quomodo paenitentiam tantam suscepit, Π 320, 16 An.: ἀλλ᾿ οὖν τὸ ἐν αὐτῷ ut non vinceretur cupiditate tri- λεῖμμα τῶν Χριστοῦ λόγων ἐνίκησε ginta argenteorum, τὴν φιλαργυρίαν. propter quam impiam proditionis suscepit audaciam ? si enim ad proprietatem naturarum referunt quod est dictum: »non potest arbor mala fructus bonos profere«, dicant, nisi bonitatem aliquam etsi non perfecte neque sicut debuit conversus ludas: hoc ipsum quod rettulit triginta argenteos unde est, et quod dixit cognoscens pec- catum suum: peccavi tradens sanguinem iustum, nisi ex bona plantatione mentis et ex seminatione virtutis, quae seminata est in omni rationabili anima, quam non coluit ludas et ideo cecidit in tale pec- catum ? si autem naturae pereuntis est aliquis hominum, sine dubio magis huiusmodi naturae pereuntis fuit et ludas. quod sine dubio fuisse videretur, si tradens sanguinem iustum aut non rettulisset pecunias condelectatus in eis, aut referens non dixisset, quia peccavi tradens sanguinem iustum. et si quidem post resurrectionem Π 321, 4 An.: διὸ οὐ μετὰ τὴν ἀνά- Christi ex mortuis dixisset ludas στασιν αὐτοῦ οἶον ἐκβιαζόμενος, quae dixit, f orsitan verisimiliter πρὸ δέ τῆς ὑπὸ Πιλάτου κατακρίσεως erat dicendum, quoniam con- τὴν μετάνοιαν δείκνυσιν. pulit eum paenitere de facto et confiteri de suo peccato ipsa vir- tus resurrectionis ipsius. nunc Π 321,2 An.: τάχα δἐ καὶ ἰδὼν τὸν autem mox ut vidit eum traditum Ἰηοοῦν παραδοθέντα Πιλάτῳ ὑπε- esse Pilato, conpunctus paeni- μνήσθη tuit; f orsitan autem et recordatus ὅτι καὶ τοῦτο εἰρήκει ὁ Ἰησοῦς καὶ ea, quae frequenter lesus dixerat ὅτι ἀναστήσεται. discipulis suis de resurrectione sua futura. [*](1ff Vgl. Rom. 9, 21 — 5ff Vgl. Hieron. in Matth. 226 D: avaritiae magnitudinem impietatis pondus exclusit — 10 Matth. 7, 18) [*](2 ducentis Kl ducentia x 10 dictura est L 12 perfecte Pasch perfectam Χ 19/20 pecunias μ pecuniam x 20 referens x* auferens ρ 29 ut < G)

Videamus nunc, si (quod latet multos *** loci istius) deo donante possimus explicare quod dictum est: videns autem ludas, qui tradidit eum, quoniam condemnatus est, paenitentia ductus rettulit triginta argen- teos principibus sacerdotum, et cetera. si enim scriptum fuisset post sen- Vgl. Π 321, 4 An.: διὸ οὐ μετὰ τὴν tentiam Pilati, postquam flagellis caesum lesum tradidit ludaeis ut crucifigerent eum, quod ista fecisset ludas, nihil sine dubio huiusmodi quaereremus in eo C1 Nr. 312 Or.: . . . οὐδὲ μνησθεὶς μεθ᾿ ὅσος περιστάσεις Ἰὼβ λέγει »εἰ γàρ ὄφελον ἐμαυτὸν χειρώσασθαι ἢ δεηθείς γε ἑτέρου καὶ ποιήσει μοι τοῦτο((, ἅτινα τὸ ὁπωσοῦν ἐξάγειν ἑαυτὸν τοῦ βίου ἀναιρεῖ. ἀνάστασιν αὐτοῦ οἷον ἐκβιαζόμενος, πρὸ de τῆς ὑπὸ Πιλάτου κατακρίσεως τὴν μετάνοιαν δείκνυσιν (vgl. S. 244, 22 ff). [*](4. Vgl. Rom. 10, —18 Job 30, 24 — 29 ff Vgl. Matth. 27, 26) [*]( est < G | eo] ex eo μ 11 et x* < μ 18 utinam] et utinam y 24 Liieke, erganze etwa <verba > Kl)

Si autem opus est et exemplis uti, videamus in epistola ad corin- thios prima eum qui »uxorem habuit «, nec enim in huiusmodi malo sine magno opere diaboli potuit esse. de quo malo paenituit, sicut scriptura ipsa testatur, et tristatus est »tristitiam secundum «, tristitiam »quae paenitentiam in salutem stabilem operatur«, sed postquam suscepit huiusmodi tristitiam, adposuit iterum se ei diabolus, volens ipsam tristitiam eius supra modum exaggerare, ut iam non esset wsecundum deum« ipsa tristitia, sed ut facta absorberet tristantem supra mensuram et ultra quam tristari debuerat, et sic eum absorberet satanas in »abundantiori tristitia«. quod praecognoscens apostohis consiHum Corinthiis dat, ut confirment «caritatem in eum«, dicens huiusmodi causam: »ut ne« tristitia absorbeatur qui huiusmodi est«; »non enim eius «. simile ahquid factum est et inluda, qui tradidit lesum, et secundum similitudinem illius tristitiae »quae paenitentiam in salutem stabilem operatur«, tristatus et ipse, postquam ductus <est> rettulit triginta argenteos principibus dicens: peccavi tradens sanguinem Π 321,5 (vgl. CNr. 311 Or.) An.: iustum. quod ippum paenitentiae φησὶ δὲ »ἥμαρτον παραδοὺς αἶμα erat et tristitiae salutaris. sed ἀθῷον« οἰόμενός τι ἀνύσειν. διὸ quia numquam servavit cor suum ἀκούσας ὅτι »τί πρὸς ἡμᾶς; σὺ ὄψει« neque sapienter tristatus est, sed ῥίπτει τὸ ἀργύριον καὶ ἀπάγχεται μὴ suscepit abundantiorem tristitiam φέρων τὴν περισσοτέραν λύπην(‘. [*](10 Vgl. I. Cor. 5, 1 — 12 Vgl. II. Cor. 7, 9f — 16 Vgl. II. Cor. 7, 9 — 18. 20 II. Cor. 2, 7 — 20 II. Cor. 2, 8 — 21 II. Cor. 2, 1 1 — 23 II. Cor. 7, 10 — 31ff Vgl. II. Cor. 2, 7) [*](2 ab eo < L 6 opponere L | et* < G L Pasch 9 et < G 10 patris habuit B 11 potuit — quo] potuisset cadere qui do tamea miseram te B(!) 12 est + et L 13 sakite G 16 ipsa tristitia x* < ρ 17 tristare G L 18 deberet L 22 simile x* similiter ρ 23 f similitu- dine — salute G 24 tristatus + est B 25 est ρ < x)

Ego autem aestimo quoniam Π 321, 8 An.: ὅρα δἐ εἰ μεῖζόν et maius aliquid de salvatore in- τι περὶ τοῦ σωτῆρος ἐννοῶν ἐκεῖ tellegens ludas non alibi proiecit ἔρριψε τὰ ἀργύρια. triginta argenteos nisi in templum, ubi sciebat dominum facto eiecisse de templo »oves et «, et dixisse »venditoribus columbarum: tollite haec hinc, et nolite facere domum patris mei domum negotiationis«. satis ergo desperans ex quod intellexit magnitudinem sui peccati, iactans argenteos illos in templum, abiit et laqueo se suspendit. accipientes autem argenteos illos voluerunt aliquid legitimum observare, et <non> mittere eos corbanam, ubi data populi propter necessitates pauperum congregabantur; sanguinis enim pretium impium aestimabant mittere in conbanam. propter quod consilium accipientes conparaverunt ex pecunia illa agrum figuli et operantis lutum; videbant enim quoniam circa mortuos magis eam pecuniam conveniebat expendi et circa locum morturum et sepulturae, quoniam pretium sanguinis erat, quam in corbana aut in aliqua necessitate honesta. sed quia et inter loca morturum differentiae sunt (quoniam multi quidem secundum votum optabiliter sepeliuntur in monumentis suis paternis, quidam autem [*]((6) 10 Vgl. Hebr. 12, 17 - 12 Ez. 33, 11 - 18 Vgl. Joh. 2, —31ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 126; doch ist nicht an „Massengräber“, sondern an die Beisetzung (armer) Toter in fremden Grabern zu denken: „daher die zahllosen Grabdevotionen si quis aliud corpus swper me posuerit “ Diehl) [*](18. facto KI, vgl. z. B. S. 259, 17 facto > Koe factum y* < L 21 peccati sui L 23 et <non> ρ 24. 25/26 corban G L 25 enim] vero B 30 corbana B L (Pasch) corban G)

Sed quoniam quod post haec dicit evangelista (tunc inpletum est quod dictum fuerat per Hieremiam ’prophetam dicentem quae scripta sunt), non invenitur hoc Hieremias alicubi prophetasse in libris suis qui vel in ecclesiis leguntur vel apud ludaeos referuntur — si quis autem potest scire, ostendat ubi sit scriptum. suspicor autem aut errorem esse scripturae et pro Zacharia positum Hieremiam, aut esse aliquam secretam Hieremiae scripturam, in qua scribitur. talis est autem textus apud Zachariam prophetam: »et dicam ad eos: si bonum est in conspectu vestro, date mercedem meam, aut abnegate; et statuerimt mercedem meam triginta argenteos. et dixit dominus ad me: depone eos in fornacem, et vide si probum est, sicut probatus [*](5 ff Vgl. Hieron. in Matth. 227 C: ceterum nos, qui peregrini eramus a lege et prophetis, prava eorum studia suscepimus in salutem et in pretio sanguinis eius requiescimus. figuli autem ager appellatur, quia figulus noster est Christu-s — 6 f. 12 Vgl. Eph. 2, 12 — 9. 13 Rom. 6, 4 — 10 Matth. 27, 60 — Luc. 23, 53 — 17 ft Vgl. Hieron. inMatth. 227 D: hoc testimonium in Hieremia non invenitur. in Zacharia vero . . . quaedam similitudo fertur . . . legi nuper in quodam Hebraico volumine, quod Nazarenae sectae mihi Hebraeus optulit, Hieremiae apocryphum, in quo haec ad verbum scripta repperi. sed tamen mihi videtur magis de Zacharia sumptum testimonium — 21 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 47. 43 — 23 Zach. 11, 12 f) [*](7 peregrini + et G 10 excisum p (vgl. S. 295, 28) scissum x 15 quia G 23 dicat B)

lesus autem stetit ante praesidem; et interrogavit eum jyraeses dicens: tu es rex ludaeorum? dicit ei lesus: tu dicis (27, 11). Vere lesus »non rapinam ar- O Nr. 313/314 (vgl. Π 322, 3 An.) bitratus est esse se aequalem Or.: . . . ὁ δέ Ἰησοῦς ἠρέμα ὑπαινιττόμενος «, et non semel sed frequenter τὸ νοὶ ὡς πόντων ἀνθρώπων pro hominibus seipsum humiliavit. βασιλεὺς ἔφη τὸ σὺ λέγεις((. et nunc ergo »iudex totius creaturae « a patre, rege regum et domino dominorum, vide in quantum se humiliavit, ut adquiesceret stare ante iudicem tunc terrae ludaeae, et vocatus (Anfang) ὡς ἐπὶ interrogatus est interrogationem, δημοσίῳ ἐγκλήματι παραδοθέντα quam forsitan deridens aut dubitans αὐτὸν ἐρωτᾷ ὁ Πιλᾶτος λέγων σὺ Pilatus interrogavit dicens: εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων;« ζητήσεις tu es rex ludaeorum? εἰ μυκτηρίζων ἢ ἀμφιβάλλων ουτως ερωτᾳ. ad quam interrogationem quod putavit esse condecens respondit dicens tu dicis. et a principe quidem sacerdotum adiuratus, ut diceret si ipse est Christus filius dei, respondit: »tu «, a Pilato autem [*](3 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 47. 43. 49 — 6 1. Cor. 2, 9 — 6 Vgl. zu S. 50, 6 — 7 II. Tim. 3, 8 — Vgl. Harnack TU. 42, 4, 165 f — 15 Phil. 2, 6 — 19 Act. 10, 42 — 20 Vgl. Apoc. 17, 14 — 31 Vgl. Matth. 26, 63 f) [*](1 accepi — misi R G accepit — misit B L 1/2 in fornacem in domum domini L 3 prophetetur Diehl prophetatur x 8/9 iamnes et mambres liber L 9 epistolas? epistolam > ? Zahn GK I, 266 18 omnibus L | seipsum] se B 20/21 rege — domino] rex — dominus B 24 iudae G | et < B 25 interrogatixsque)

Et cum accusaretur a ’principibus sacerdotum et senioribus plebis, nihil respondebat. tunc dicit ei Pilatus: non audis quanta ad- [*](2. 8. 27 Matth. 26, 63 — 14 Vgl. Joh. 19. 19 f — 20 Matth. 27, 24 — 23 Matth. 26, 64 — 27 Marc. 14, 61) [*](4 iam R G etiam B an L 5 consideret B 15 tribus x* in tribixs p | et1 #003C; B | et2 x* #003C; μ 19 barabam G barraban 24/25 convincit G L Pasch convicit B 29 mendum y* mendosa L 30 ambo2 y* #003C; L 32 dixit)

ludaicae litterae occidentis ministri et seniores filii sunt eorum sacerdotum et seniorum, qui accusaverunt lesum, accusationem eorum usque nunc suscipientes et accusantes lesum. propterea permanente eis ipso peccato et praeveniente eos semel »ira usque in finem« patiuntur operationes ipsas, derelicti cum populo universo «sicut tabernaculum in vinea, et sicut casula in cucumerario, et sicut civitas quae expugnatur«. accusatus autem lesus sicut tunc nihil sic et modo adversus accusationes istorum sacerdotum et seniorum nihil respondit. tacet enim eis verbum dei, et iam non audiunt verbum dei, sicut aliquando factum fuerat ad prophetas et in consummatione saeculorum »caro factum est et inhabitavit in «. et non solis principibus sacerdotum Π 322, (vgl. Or. C1 Nr. 314) An.: et senioribus plebis falsa διὰ τὸ ἀμετάτρεπτον αὐτῶν οὐδὲν accusantibus non respondit αὐτοῖς ἀντιφθέγγεται, sed neque Pilato, quoniam volebat eum audire defendentem se contra accusationes eorum mendaces. Quando enim dixit ei Pilatus post accusationes principum sacerdotum et seniorum: non audis quanta te accusant? neque ipsi respondit. nec enim καλῶς δὲ οὐδὲ τῷ Πιλάτῳ ἀπεκρίθη, erat dignum respondere vel dubitanti, ὅτι ἀμφιβάλλει εἰ χρὴ οὐτὸν πρὸς utrum debeat adversus τὰς τὰς κατηγορίας ἀπολογεῖσθαι. accusationes eorum falsas respondere.

Hoc diximus non obliti quod dictum est de Pilato, quia vel momentum aliquod benignum erga Christum habebat (hoc enim verum esse de Pilato ex omni narratione eius ostenditur). non autem dicere quis audebit, κοὶ ὅτι διχογνώμων ἐστὶ περὶ αὐτόν. quoniam permanens et firmum erat in eo de Christo iudicium. trahebatur enim et ad contraria; [*](3 Vgl. II. Cor. 3, 6 — of Vgl. Joh. 9, 41 — 6 I. Thess. 2, 16 — 7 Jes. 1, 8 — 12 Vgl. Hebr. 1, 1 — 13 Joh. 1, 14 — 20 Vgl. var. lect. κατηγοροῦσιν in codd. 1. 209 = Marc. 15, 4) [*](7 ipsos G ipsi p I. ipsius ? Kl 8 in1 — cucumerario < L 9 + illic B 13 habitavit L 29 audebit] habebit B)

Per diem autem sollemnem consueverat praeses dimittere populo unum vinctum quem voluissent (27, 15). Non mireris si adhuc prim- Π 323, 1 (vgl. C luc Nr. 56 /57 ordium habens Romanus prin- vgl. Cramerll, 165, 6ff) An.: εἰκὸς cipatus in eis, et noviter ludaeis ἄρτι ὑποσπόνδων γενομένων Ῥωοὐχ ἁπλῶς δὲ θαυμάζει, ἀλλὰ καὶ »λίαν«· τάχα μὲν διὰ τὸ ἄτρεπτον αὐτοῦ κοὶ ἀτάραχον πρὸς θάνατον καὶ τὸ ἐν τούτοις γαληνὸν τοῦ προσώπου, τάχα δὲ ἐθαύμαζε καὶ τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον μακροθυμίαν. [*](3ff Vgl. Orig. c. Cels. Prooem. 2 (I, 52, 10—15): z. T. wortlich = Π 17. ff Vgl. Theophyl. 461 C: ἐθαύμαζεν οὖν ὁ Πιλᾶτος τὸν κύριον, ἅμα μὲν ὡς καταφρονοῦντα θανάτου, ἅμα δἐ πῶς λόγιος ὢν καὶ μυρία ἔχων προβαλέσθαι εἰς ἀπολογίαν οὐδὲν ἀπεκρίνατο, ἀλλὰ τῶν ἐγκαλούντων ὑπερεώρα. Vgl. auch Β (Cramer) I, 434, 17 — 27 ff Vgl. Hamack TU 42, 4, 86) [*](5 cum < λ 6 *** Kl vgl. Π; es fehlt mindestens <accusantibus non > 9 cum G L eum B 15 hoc < L 24 estimaretur B 28 1. habente Romano principatu ? Kl. vgl. Z. 29 f)

Sed quod Pilatus dimisit unum vinctum populo, vel Saul secun- dum petitionem populi quod dimisit lonathan, non est mirum; sub culpa enim erat amborum petentium vita, quoniam ludaei semper obnoxii erant. sed illud quaeramus, si tale aliquid fiat et in iudicio dei, ut omnis ecclesia petere possit aliquem peccatorem ut solvatur a condemnatione peccati, maxime autem si quando habeat perditionis cetera opera, ad benefaciendum autem ecclesiae inpiger sit, tales enim invenies saepe in potentatibus constitutos, alias quidem peccatores, tamen pro Christianis quantum possibile eis est multa agentes. adduceris autem magis ad requirendum taha, si rationem habet idoneam, neam, quod etiam Israel wpro vita Nabuchodonosor(( et Balthasar filii eius deum orabat. sed hoc, si videtur alicui dignum requisitione, requiret. quod autem manifestum est, omnes curare temptemus, ut ex [*](9ff Vgl. I. Regn. 14, 24. 27. 42ff — 20 Vgl. I. Regn. 14, 45 — 26f Vgl. Bar. 1, 11 — 27 ff Vgl. Harnack TU 42, 4, 108 — 30 f Vgl. Bar. 1, 11) [*](6 infirmetur B firmaretm- Pasch 10 acciperet] gustaret B 22 vita y* vitam L | iudaeis G 24 ut1 x* et ρ | peccatorem x* peccatorum ρ 27 potentatibus x* potentibus μ)

Arbitror autem propter istum diem festum ludaeorum, in quo Barabbas ad vitam electus est Christus autem neglectus, dominum [*](918) dicere per prophetam: »ieiunia et ferias et dies festos vestros odit anima mea«. et quia magis sollemnitatem agere voluerunt cum dimisso quam cum verbi verbi gratia dicam: si egissent sollemnitatem recte sicut losias aut aliquis similis ei, et data eis fuisset quem vellent petendi licentia, sine dubio lesum postulassent Barabbam autem con- demnassent. nos autem oremus, ut festum diem colentes, »non in fermento veteri neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis«, Barabbam quidem condemnare, lesum ab omnibus vinculis liberum accipere nobis mereamur in regem et dominum. et quamdiu haec facimus, non convertentur dies festi nostri in luctum, neque cantica nostra in lamentationem, sed erunt in nobis sollemnitates verae, sollemnitates dei.