In Jeremiam (Homiliae 12-20)
Origen
Origenes. Origenes Werke, Volume 3. Klostermann, Erich, editor. Leipzig: Hinrichs, 1901.
(19,) πάντα τὰ ἀναγεγραμμένα περὶ τοῦ θεοῦ κἂν ἐπεμφαίνοντα αὐτόθεν ᾖ, χρὴ ἄξια νοῆσαι εἶναι θεοῦ ἀγαθοῦ. τίς γὰρ οὐκ ἐρεῖ ἀπεμφαίνοντα εἶναι ἀναφερόμενα ἐπὶ θεὸν τὸ ἔχειν αὐτὸν ὀργήν, τὸ χρῆσθαι αὐτὸν θυμῷ, τὸ μεταμελεῖσθαι αὐτόν, ἤδν δὲ καὶ τὸ ὑπνοῦν αὐτόν; ἀλλ᾿ ἕκαστον τούτων παρὰ τῷ εἰδότι >ἀκούειν σκοτεινῶν λόγων< εὑρεθήσεται ἔξιον θεοῦ. ἡ γὰρ ὀργὴ μὲν αὐτοῦ οὐκ ἄκαρπός ἐστιν, ἀλλ’ ὡς ὁ λόγος αὐτοῦ παιδεύει, οὕτως καὶ ἡ ὀργὴ αὐτοῦ παι- δεύει· τοὺς γὰρ μὴ παιδευθέντας λόγῳ παιδεύει ὀργῇ. καὶ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν θεὸν χρῆσθαι τῇ καλουμένῃ ὀργῇ, ὡς χρῆται τῷ ὀνομαζο- μένῳ λόγῳ· οὐδὲ γὰρ ὁ λόγος αὐτοῦ τοιοῦτός ἐστιν, ὁποῖος ὁ πάντων λόγος. οὐδενὸς γὰρ ὁ λόγος »ζῶον«, οὐδενὸς ὁ λόγος »θεός«, οὐδενὸς [γὰρ] ὁ λόγος »ἐν ἀρχῇ« πρὸς ἐκεῖνον ἠν, οὑ ὁ λόγος ἠν, κἂν εἰ μόνος † ἀπό τινος ᾖ ἀρχῆς. οὕτω δὲ καὶ ἡ ὀργὴ τοῦ θεοῦ ὀργὴ λέγεται οὐχὶ ὡς ἡ οὑτινοσοῦν τινος] ὀργή. καὶ ὥσπερ ξένον τι ἔχει ὁ λόγος τοῦ θεοῦ παρὰ πάντα τὸν οὑτινοσοῦν λόγον, καὶ ἔχει ξένον τὸ εἶναι [*](1 Vgl. Matth. 25, 46. — Vgl. Mark. 9, 43 u. ö. — 13/14 Vgl. in Matth. Tom. 17, 18 (Lo 4, 125): τὸν γὰρ ἀναγεγραμμένον ἐν ταῖς προφητείαις ὕπνον αὐ- τοῦ ἤτοι οὐ παρετήρησαν ἢ ὁμολογήσουσιν εἶναι παραβολήν. — 13 Vgl. Jerem. 38, 26. — 14 Vgl. Prov. — 20 Vgl. Act. Paul. w. e. seh. Vgl. de princ. I, 2, 3 (Lo 21, 46): sermo ille qui in Actibus Pauli scriptus est, quia »hie est verbum animal vivens«. etc. Vgl. Harnack TU NF V, 3, 103f. — 20. 24 Vgl. Job. 1, 1. — 20/21 Vgl. Job. 1, 1. 2.) [*](6 Ἀμήν] † ὁμιλία ιη΄ S vgl. zu S. 165, 1 Ι 7 – 9 Εές— κί] < S, lässt aber freien Raum, vgl. S. 125, 7 | 11 εἶναι] οἶμαι Gb Co; unrichtig, vgl. z. B. in Mattb.Tom.17,31 (Lo 4, 150): ὅτι μὲν οὖν σεμνόν τι εἶναι καὶ αἰδοῦς ἄξιον χρὴ πεπεῖσθαι πάντα νόμον ἐπαγγελλόμενον εἶναι θεοῦ . . . πᾶς ὁ μὴ πάντῃ ἀσύνετος ὁμολογήσαι ἄν. | 19 οὺδὲ] οὔτε S | 20 ζῶν Gb nach Hebr. 4, 12, doch siebe ob. | 21 ὁ 2] < Gb | εἰ] οὐ Gh ἦν Co | 22 ᾖ] ἦν Co | 22/23 λέγεται — ἡ] Lücke von 15 Bb in SV | 23 οὑτινοσοῦν] vgl. Ζ. 24 οὐδενὸς οὔτινος S, seine Vorlage vielleicht: ΟΥΔΕΝΟΣΟΥΝ)
Ἐλέγομέν τινα εἶναι καὶ μεταμέλειαν θεοῦ αὐτόθεν ἀπεμφαί- νουσαν, ἐπεὶ γέγραπται· »μεταμεμέλημαι ὅτι ἔχρισα τὸν Σαοὺλ εἰς βασιλέα.«. ἀξίως δὲ ζητήσεις καὶ τὴν μεταμέλειαν, καὶ μὴ νομίσῃς συγγένειάν τινα ἔχειν τὴν μεταμέλειαν αὐτοῦ τῇ μεταμελείᾳ τῶν μεταμελουμένων. ὡς γὰρ ἐξαίρετόν τι εἶχεν ὁ λόγος αὐτοῦ, τι ἡ ὀργὴ αὐτοῦ, ὑπερέχον τι ὁ θυμὸς αὐτοῦ, καὶ οὐδὲν τούτοις συγγενὲς ἦν τοῖς ὁμωνύμοις, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ με- ταμέλεια αὐτοῦ ὁμώνυμόν ἐστι τῇ ἡμετέρᾳ μεταμελείᾳ· ὁμώνυμα δέ ἐστιν, ὧν ὄνομα μόνον κοινόν, ὁ δὲ κατὰ τοὔνομα τῆς οὐσίας λόγος ἕτερος. μόνον οὖν ὄνομα κοινὸν θυμοῦ θεοῦ καὶ θυμοῦ οὑτινοσοῦν, καὶ μόνον ὄνομα κοινὸν ὀργῆς οὑτινοσοῦν καὶ ὀργῆς θεοῦ. οὕτως καὶ ἐπὶ μεταμελείας νοητέον. καὶ ζητήσει ὁ δυνάμενος, τί μεταμέλεια ἐργάζεται θεοῦ, τί ἐργάσατο. τὸν Σαοὺλ καθεῖλε βασιλεύοντα παρα- νόμως, ἀνέστησε βασιλέα τῷ λαῷ τὸν κατὰ τὴν καρδίαν τοῦ θεοῦ· εἶπε γὰρ διὰ τὴν ἀγαθὴν ἐκείνην μεταμέλειαν· »εὗρον ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν μου, Δαβὶδ υἱὸν Ἰεσσαί«. ἀλλὰ ταῦτά μοι προοίμια πάντα ἐστὶ διὰ τὸ τὴν ἀρχὴν τῆς ἀπὸ τοῦ Ἱερεμίου ἀναγνώσεως οὕτως ἔχειν· »ἠπάτησάς με, κύριε, καὶ ἠπατήθην«.
(19,) ζητοῦμεν γάρ, μήποτε ὡς ὁ πάντων θυμὸς κακὸς ὁ δὲ τοῦ θεοῦ ἐλεγκτικός, καὶ πάντων μὲν ἡ όργὴ χαλεπὴ ἡ δὲ καλουμένη τοῦ θεοῦ παιδευτική, [*](1 Vgl. Act. Paul. — 2 ff. Vgl. in Mattli. Tom. 15, 11 (Lo 3, 349): ἀγαθοῦ θεοῦ ὀνομαζόμενος θυμὸς ἔργον σωτήριον ποιεῖ ἐλέγχ(ον, καὶ ἡ λεγομένη ὀργὰ αὐτοῦ, ἐπεί ἐστιν ἀγαθοῦ θεοῦ, παιδεύει. — 111 Sam. 15, 11. — 17 — 19 Vgl. Aristot. Cat. 1; wörtliches Citat. — 24 Vgl. Act. 13, 22 (Psal. 88, 21 I Sam. 16, 12. 13 13, 14).) [*](1 ὢν] ζῶον] ὁ ζῶν Ru vgl. zu S. 176, 20 Ι 4 ὀργῆς] hierauf wird eine Angabe vermisst, was das ξένον der göttlichen όργή sei, wie das beim λόγος S. 176, 23 ff. und θυμός Ζ. 4 ff. geschieht. Das Eigentümliche der göttlichen ὀργή besteht darin, dass sie παιδευτική ist (vgl. S. 176. 16 u. Z. 28. 29 u. ob.) Ι ἐ)στι Gh Ι 6 ἐπιστρέφειν Gh Co ἐπιστρέφει S | 7 λόγος 1] όργή Diels Ι 8 λόγου übergesch. Scorr. | 10 ἐλέγομέν] ἔλεγχον μὲν S ἔλεγον μὲν Gh | 12 μεταμέλειαν GhCo ἐπιμέλειαν S | 14 μεταμε- λουμένων Co | 15 τι 1 Ru vgl. S. 3, 27 Anm. | 16 1. τούτων? | 21 μεταμελειἆ S w. e. seh. | 26 τὸ Co τί S | 27 οὕτως Co οὐχ’ ὡς S ἥτις Gh Ι ἔχειν Co ἔχει S | 28 κα- κὸς] κακὸν S.)
Καὶ πρῶτον χρήσομαι παραδόσει Ἑβραϊκῇ, ἐληλυθυίᾳ εἰς ὴμᾶς διά τινος φυγόντος διὰ τὴν Χριστοῦ πίστιν καὶ διὰ τὸ ἐπαναβεβη- κέναι ἀπὸ τοῦ νόμου καὶ ἐληλυθότος ἔνθα διατρίβομεν. ἔλεγε δή τινα εἴτε μῦθον φαινόμενον εἴτε λόγον δυνάμενον προσάγειν τοὺς ἀκούοντας τῷ »ἠπάτησάς με, κύριε, καὶ ἠπατήθην.«. ἔλεγε δή τινα τοιαῦτα· ὀ θεὸς οὐ τυραννεῖ, ἀλλὰ βασιλεύει, καὶ βασιλεύων οὐ βιάζεται, ἀλλὰ πείθει, καὶ βούλεται ἑκουσίως παρέχειν ἑαυτοὺς τοὺς ὑπ’ αὐτῷ τῇ οἰκονομίᾳ αὐτοῦ, ἵνα μὴ κατὰ ἀνάγκην τὸ ἀγαθόν τινος ᾖ, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἑκούσιον αὐτοῦ. ὅπερ καὶ ὁ Παῦλος ἐπιστάμενος ἔλεγεν έν τῇ πρὸς Φιλήμονα ἐπιστολῇ τώ Φιλήμονι περὶ τοῦ Ὀνησίμου· »ἵνα μὴ κατὰ ἀνάγκην τὸ ἀγαθόν σου ᾖ ἀλλὰ κατὰ ἑκούσιον«. ἠδύνατο τοίνυν ὁ τῶν ὅλων θεὸς ποιῆσαι νομιζόμενον ἀγαθὸν ἐν ἡμίν, ἴνα ἐξ ἀνάγκης ἐλεημοσύνας διδῶμεν καὶ ἐξ ἀνάγκης σωφρο- νῶμεν, ἀλλ’ οὐ βεβούληται. διὸ μὴ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης προσ- τάσσει ὴμῖν ποιεῖν ἃ ποιοῦμεν, ἴνα ἑκούσιον ᾖ τὸ γινόμενον. ὁδὸν οὖν, ἱν οὕτως εἴπω, ζητεῖ πῶς ἂν ἑκουσίως τις ποιήσαιι ἃ ὁ θεὸς βούλεται. ἔλεγεν οὖν μοι ἡ παράδοσις καὶ τοιοῦτόν τι· ἐβούλετο τὸν Ἱερεμίαν πέμψαι προφητεύσοντα πᾶσι τοῖς ἔθνεσι καὶ πρὸ πάν- των τῶν ἐθνῶν τῷ λαῷ. ἐπεὶ δὲ αἱ προφητεῖαι σκυθρωπότερόν τι εἶχον ἀπήγγελλον γὰρ κολάσεις, ὃς ἕκαστος κατὰ τὴν ἀξίαν κο- λασθήσεται) , καὶ ᾔδει τὴν προαίρεσιν τοῦ προφήτου μὴ βουλομένου τὰ χείρονα προφητεῦσαι τῷ λαῷ Ἰσραήλ, διὰ τοῦτο ᾠκονόμησεν εἰ- [*](9 Vgl. Ζ. 25. S. 184, ff. ; ferner Hom. in Jes. 6, 1 9, 1 Hieron. ep. 18, 15 und dazu TU NF 1, 8, – 83. — 11 Vgl. in I Kor. 7, 28 (Cat. Cram. V, 145, 33 f.): πότε φεύξομαι τὸ εἶναι δοῦλος ἀχρεῖος; ἐὰν φιλοτιμώτερος ὢν, ἐὰν ἐπαναβαίνῃς τῶν διατεταγμένων und etwa in Matth. Tom. 12, 37 (Lo 3, 191): ἀναβαίνουσι διά τῶν ἐπαναβεβηκότων ἔργων καὶ λόγων. — 19 Philem. 14. — 20 ff. Vgl. de or. 29, 15 (Orig. II, 390, 23 f.): οὐ γὰρ βούλεται ὁ θεὸς τινι τὸ ἀγαθὸν ὡς κατὰ ἀνάγκην γενέσθαι, ἀλλὰ ἑκουσίως, u. ö. — 25 ff. Vgl. Hier. Comm. 979.) [*](1 ἡμῶν ἡ] ἡ Blass Ι 6 παρὰ ταύτην] oder παρὰ τὴν als Dublette aus der vor. Ζ. zu streichen Ι ἀπάτη Gh Co ἀπάτην S | 10 ἐπαναβεβηκέναι ἀπὸ] ἐπινενοηκέναι τὰ Gh | 11 νόμου] λόγου S, kaum haltbar vgl. ob. | 13 τῷ Gh τὸ S | 24 τις Gh τι S | 27 ἐπεὶ δὲ Gh ἐπειδὴ S.)
Παραπλήσιον ταύτῃ τῇ διηγήσει ἀπεδίδου καὶ ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ· κἀ- κεῖνος γὰρ οὐκ εἰδὼς τί μέλλει προστάσσεσθαι λέγειν τῷ λαῷ, ἀκούει τοῦ θεοῦ κατὰ τὰ γεγραμμένα λέγοντος· »τίνα ἀποστείλω, καὶ τίς πορεύσεται πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον;(( ὁ δέ, φησίν, ἀπεκρίνατο· »ἰδοὺ ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με«, ἀκούει· »πορεύθητι καὶ εἶπον λαῷ τούτῳ· ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε. ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου« καὶ τὰ ὲξῆς. ἐπεὶ οὐν μὴ εἰδὼς ὃ μέλλει προφητεύειν καὶ ὅτι μέλλει ἀπει- λεῖν τῷ λαῷ τοιάδε εἶπεν· »ἰδοὺ ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με«, διὰ τοῦτο, φησίν, ἐν τοῖς ἑξῆς »φωνὴ λέοντος· βόησον((, ὀ δὲ οὐκ ἀπεκρίνατο ὡς πρόθυμος ποιῆσαι τὸ προστασσόμενον, ἀλλ εἰπε· »τί βοήσω;« εὐλαβεῖτο γὰρ μήποτε πάλιν ἀκούσῃ ὡς ἐπὶ τῆς προτέρας προφητείας· «πορεύθητι καὶ εἶπον τῷ λαῷ τούτῳ· ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε.« »τί« οὗν »βοήσω;« »πᾶσα σὰρξ χόρτος, καὶ πᾶσα δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθος χόρτου« καὶ τὰ ἑξῆς. οὐδὲν ἤκουσεν ἐν τού- τοις κατὰ τοῦ Ἰσραήλ. ταῦτ’ ἔλεγεν ἡμῖν ἐκεῖνος παραδιδοὺς τὸ »ἠπάτησάς με, κύριε, καὶ ἠπατήθην«.
(19,) Ἐγὼ δὲ εὔχομαι, ἃ λαμβάνω ἀπὸ τῶν διδόντων μὴ τηρῆσαι μόνον μηδὲ κατορύξαι τὸ τάλαντον τῶν λεγόντων μοι εἰς τὴν γῆν< μηδὲ >τὴν μνᾶν τῶν διδασκόντων τι χρήσιμον ἀποδῆσαι ἐν σουδαρίῳ<, [*](1 Jerem. 32, 1. — 3ff. Vgl. Jeren. 32, 1. — 10 Vgl. Jerem. 32, 4? — 15 Jes. 6, 8. — 17 Jes. 6, 8. — Jes. 6, 9. 10. — 21 Jes. 6, 8. — 21ff. Jes. 40, 6. — 25 Jes. 6, 9. — 26 Jes. 40, 6. — 31 Vgl. Matth. 25, 25. — 32 Vgl. Luk. 19, 20.) [*](3 ἱερεμίωι S* ἱερεμία Scorr. | 9 τοῦ] übergesch. Scorr. | 12 δή Gh δέ S | 17 ἐγὼ Co | 18 βλέψητε S* βλέψετε Scorr. | 20 ὅ, τι? Koetschau | 27 αὐτῆς] so Α΄Σ΄Θ΄, vgl. Hexapla; vgl. de or. 17, 2 (Orig. II, 339, 11. 14), in Psal. 36 Hom. 1, 2 (Lo 12, 157) und Tischendorf über cod. c zu Mark. 1, 3 ἀνθρώπον LXX | 28 παραδιδοὺς Blass vgl. S. 184, 22 παραδοὺς S | 31 μόνον] μόνα S.)
Τοιοῦτόν τι ποιεῖ ἐκ τοῦ ἀνὰ λόγον πατρὶ καὶ ἰατρῷ ὁ θεός. ἔστι πικρά τινα, ἅ καὶ τὸν δικαιότατον μὲν ἰᾶται καὶ τὸν σοφώτατον . . . πάντα γὰρ τὸν ἁμαρτήσαντα ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις κολασθῆναι δεῖ. »μὴ πλανᾶσθε, θεὸς οὐ μυκτηρίζεται«. >εἴτε πόρνος εἴτε μοιχὸς εἴτε μαλακὸς εἴτε αρσενοκοίτης εἴτε κλέπτης εἴτε μέθυσος εἴτε λοίδορος εἴτε ἅρπαξ, βασιλείαν θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι<. τοῦτο ἐὰν νοηθῇ καὶ ἀκριβωθῇ ὑπὸ τῶν μὴ δυναμένων ἰδεῖν τὸ ἰατρικὸν σιδήριον ὑπὸ τὸν σπόγγον, ὑπὸ τῶν μὴ δυναμένων νοῆσαι τὸ [*](8 Vgl. Clem. Alex. Strom. VII, 9, 53: καθάπερ ἰατρὸς πρὸς νοσοῦντας ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν καμνόντων ψεύσεται. — 11 Vgl. Philo quod deus sit immut. I, 282. 283 M: τίς γὰρ ἂν τῶν εὖ φρονούντων εἴποι τῷ θεραπευομένῳ ὦ οὖτος, τετμήσῃ, κεκαύ ῃ, ἀκρωτηριασθήσῃ κτλ. — 23f. Vgl. Prov. 3, 11. — 29 Gal. 6, 7. — Vgl. I Kor. 6, 9. 10.) [*](13 παράσχοι Hu παράσχοιεν S | 26 ἀνὰ λόγον Diels vgl. S. 161, 5 ἀναλόγου Co ἀνάλογον S | 27 καὶ1] zu streichen? Blass | σοφώτατον] dahinter fehlt ein Satz mit δὲ | 33 νοῆσαι] πιεῖν Co.)
Ἐπεὶ τοίνυν ὁ ἰατρὸς ἐνίοτε ἀποκρύπτει τὸν ἰατρικὸν σίδηρον ὑπὸ τὸν ἁπαλὸν καὶ τρυφερὸν σπόγγον, κρύπτει δὲ καὶ ὁ πατὴρ τὴν φιλοστοργίαν διὰ τῆς ἐμφάσεως τῆς ἀπειλῆς, καὶ αἱ ἀπάται αἱ μὲν ἀφαιρῦσι τὰ στεατώματα καὶ τοὺς κιρσοὺς καὶ εἴ τι ἄλλο βλάπτει τὴν τοῦ σώματος κατασκευήν, ἡ δὲ περιαιρεῖ τὴν ἀπαιδευσίαν καὶ τὴν χαύνωσιν· τοιοῦτον δή τι νενόηκε ποιεῖν τὸν θεὸν ὁ [*](1ff. Vgl. in I Kor. 5, 10 (Cat. Cram. V, 98, 17—20): ἀλλὰ ταῦτα μὲν δυνάμεθα ἑαυτοῖς συνειδέναι οἱ πολλοὶ ὅτι οὐκ ἔχομεν τὰ κακὰ ταῦτα· ἐπὶ δὲ τῶν ἑξῆς καὶ ἐμαυτὸν φοβοῦμαι, μήπως ἔνοχός εἰμι τοῖς ἄλλοις ἁμαρτήμασιν· λέγει γάρ· »ἢ λοίδορος ἢ μέθυσος ἢ ἅρπαξ«. — 4 Vgl. I Kor. 6, 9. 10. — 8 Vgl. Phil. 1, 23. — 9ff. Vgl. I Kor. 3, 12. 13. — 16 II Kor. 5, 10. — 18ff. Vgl. Sel. in Ezech. 7, 3 (Lo 14, 138): »δώσω ἐπὶ σὲ πάντα τὰ βδελύγματά σου«. οὐ γὰρ τινὰ μὲν δίδωσι, τινὰ δὲ οὐ δίδωσιν, ἀλλὰ πάντα ἐξαφανίζει. καὶ εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, καὶ εὐεργετῶν καὶ χαριζόμενος . . . δίδωσιν ἐπ᾿ αὐτοῖς πάντα τὰ βδελύγματα αὐτῶν, ὡς ἔστι μαθεῖν καὶ ἐκ τῶν ἐν τῷ Ἀμὼς κτλ. — 19 Amos 3, 2. — 24 Vgl. in Joh. Tom. 6, 54 (Br I, 173, 21): ἔμφασις μὲν οὖν πολλῆς ὠμότητος κτλ.) [*](3 καθαρεύει V κακαθαρεύει S κακὰ καθαρεύει Co | πεπορικέναι Gh πεπορηκέναι S | 11 τὰς2 Scorr. τὰ S* | 14 ἐπεῖ] od. ὅτι ἐπεὶ? ὅτι S | 15 καθαρεύοιμεν Co καθαρεύωμεν S | 19 πάντων S πασῶν Lo LXX | 20 πάντα τὰ ἐπιτηδεύματα] vgl. Jerem. 18, 11? πάσας τὰς ἁμαρτίας LXX | 24 ἐμφάσεως] ἐμφράσεως S ἐκφράσεως Gh. doch vgl. ob. | 27 δή] δέ S.)
(19,) Παρακινδυνεῦσαι θέλω καὶ παράδειγμα δοῦναι ὠφελημένων ἠπατημένων. εἰσὶ τινες οἵ διὰ τοῦτο ἀσκοῦσι τὴν ἁγνείαν καὶ τὴν καθαρότητα, καὶ ἄλλοι οἵ διὰ τοῦτο ἀσκοῦσι τὴν μονογαμίαν, ἐπεὶ προσεδόκησαν ἀπόλλυσθαι τὸν συνουσιάσαντα γαμικῶς, ἀπόλλυσθαι τὸν διγαμήσαντα. συγκρίνωμεν καθ᾿ ἑαυτούς, τί λυσιτελεῖ τῇ μονογάμῳ, ἠπατῆσθαι καὶ οἴεσθαι κολάζεσθαι καὶ αἰωνίῳ κολάσει παραδίδοσθαι τὴν δίγαμον, ἵνα μείνῃ μονόγαμος καὶ καθαρά, ἢ γνῶναι τὸ ἀληθὲς καὶ διγαμῆσαι; νομίζω, παντὸς οὑτινοσοῦν βλέποντος τὸ ἀκόλουθον ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι μακαριώτερον μὲν ἦν τὸ καθαρεύειν καὶ μὴ διγαμεῖν μὴ ἠπατημένην καὶ ὁρᾶν ὅτι μετέχει μὲν σωτηρίας τινὸς καὶ ἡ δίγαμος, οὐ μὴν τοσαύτης μακαριότητος, ὅσης παρὸν διγαμεῖν καθαρεύσασα· εἰ δὲ μὴ δύναται τοῦτο, βέλτιον τὸ ἠπατῆσθαι ὡς [*](5 Gen. 3, 13. — 11 Vgl. Jerem. 1, 8? — 15 Jes. 19, 14. — 24ff. Vgl. in I Kor. 6, 12 (Cat. Cram. V, 109, 20—27): πάσῃ παρθένῳ ἔξεστι γαμεῖσθαι· ἀλλ᾿ ἡ καλὴ καὶ ἀγαθὴ οὐχ ὡς μὴ ἐξὸν γαμεῖν ἀπέχεται τοῦ γαμεῖν. ἀλλ᾿ ἀναβᾶσα τὴν ἐξουσίαν . . . . ἀλλὰ καὶ ἀνδρὸς τελευτήσαντος οὐ κεκώλυται ἡ διγαμία παντελῶς . . . . ἀλλ᾿ ἀκούσασα ἡ καλὴ γυνὴ μακαριωτέρα ἐστίν, ἐὰν οὕτως μείνῃ κτλ. (Vgl. auch a. a. O. S. 126. 127.)) [*](2 καὶ λέγει] τέλει? Koetschau | 3 χάριν, ἐπὶ τὸ] vgl. Z. 10 ἔστιν S | 8 τῷ Blass | 13 εἰς τὸ μέλλον Gh | 21 ἀσκοῦσι τὴν] vgl. Z. ἀσκοῦντες S | 24 τί] ὅτι S | τῇ Gh τῶι S.)
Παρέλθωμεν δὲ ἰδίᾳ καὶ εἰς τὸ »ἠπατήθην«. διὰ τί οὐκ εἶπε μόνον τὸ »ἠπάτησάς με, κύριε«, ἀλλὰ προσέθηκε καὶ τὸ »ἠπατήθην«; ἔστιν ἐνίοτε ἐπινοῆσαι [τι] ἐνεργοῦντά τινα τὴν ἀπάτην, ἄλλον δὲ φυλασσόμενον ἀπατηθῆναι καὶ οὐκ ἀπατώμενον. ὅταν δὲ ὁ μὲν ἐνεργήσῃ τὸ ἀπατᾶν, ὁ δὲ μὴ φυλάξηται τὸ ἀπατηθῆναι ἀλλ᾿ ἐμπέσῃ εἰς τὴν ἀπάτην, εἴποι ἄν· »ἠπάτησάς με, κύριε, καὶ ἠπατήθην«. ἐγὼ δὲ γενόμενος κατὰ τὸν τόπον καὶ τοιαῦτά τινα εἴποιμι ἂν ὅ ἐὰν λέγῃ μοι ὁ ὄφις, κἂν ἀληθῆ μοι λέγῃ κἂν ἀπατᾶν με θέλῃ, ὑφορῶμαι αὐτοῦ τοὺς λόγους πειθόμενος ὅτι, εἴτε ἀπατᾷ με εἴτε ἀληθεύει, βλάπτει με. καὶ ἡ ἀλήθεια γὰρ αὐτοῦ βλάπτει· οὐδὲν ὠφέλιμον ἀπὸ τοῦ ὄφεως γίνεται, ἐπεὶ >μὴ δύναται δένδρον πονηρὸν καρποὺς, ἀγαθοὺς ἐνεγκεῖν<. ὅ ἐὰν δὲ λέγῃ μοι ὁ θεὸς καὶ πείθωμαι ὅτι θεός ἐστιν ὁ λέγων, ἕτοιμός εἰμι παρέχειν ἐμαυτον. ἀληθεύει, δέχομαι· ἀπατᾶν με βού- [*](1/2 Vgl. in Luc. Hom. 17 (Lo 5, 151): Puto enim monogamum et virginem et eum, qui in castimonia perseverat, esse de ecclesia Dei; eum vero qui sit digamus. . . . esse de secundo gradu et de his, qui invocant nomen Domini et qui salvantur quidem in nomine Jesu Christi, nequaquam tamen coronantur ab eo. — 5ff, Vgl. in Matth. Tom. 17, 19 (Lo 4, 126): ὅσον οὖν ἄνθρωποί ἐσμεν καὶ οὐ συμφέρει ἡμῖν τὸν πλοῦτον τῆς χρηστότητος τοῦ θεοῦ . . . κεκρυμμένης ὑπ᾿ αὐτοῦ, ἵνα μὴ βλαβῶμεν, θεωρεῖν, ἀναγκαίως ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ἵνα ἀνθρώποις λαλήσῃ ὡς ἄνθρωπος κτλ. — 8ff. Jes. 66, 24.— 10 Vgl. Matth. 3, 12 Luk. 3, 17. — 11 Vgl. Röm. 2, 4. — 14 Vgl Röm. 2, 5. — 28 Vgl. Matth. 7, 18.) [*](5 γινόμενα Blass γενόμενα S | 11 ἔννοιαν μέλλωσι Diels Lietzmann ἐν οἷς μέλλουσι S | 14 αὑτοῖς Hu αὐτοῖς S | 18 εἰς nach Koetschau | 22 ἐμπέσῃ V ἐμπέσοι S.)