In Jeremiam (Homiliae 12-20)

»Ἡ ἰσχύς μου ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις με«. ὁ ἀπόστολος λέγει περὶ τοῦ σωτῆρος ὅτι »ἐσταυρώθη ἐξ ἀσθενείας«. καὶ ὁ προφήτης δὲ παραπλήσια τούτοις λέγει ἐν τῷ »κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη; ἀνηγγείλαμεν [*](6ff. Vgl. Hier. Comm. 946: Quis enim philosophorum, quis gentilium, quis haereticorum non judicat Christum . . . ? — 12f. Vgl. Apok. 3, 20. — 21 Vgl. Jak. 1, 6. 8. — 22 Vgl. I Kor. 15, 49. — 26 II Kor. 13, 4. — 27 Jes. 53, 1—5.) [*](2 ἃ—ἐγκαλούμενον] ab aliquo et provocatur ad litem H | 4 ἐν] 〈 Η | 5/6 καὶ—γῇ] an dieser Stelle Hu nach H | 5 δικάζεται] + Jesus Christus H | 6 οὖν] improborum H, besser | 8 τίς τῶν Ἑλλήνων] 〈 H | 9/10 καὶ—γῇ] streicht Hu nach H (vgl. zu Z. 5/6) | 10 Ἰησοῦς] Christus H | 11 ἐὰν] + autem H | 13 δειπνεῖ μετὰ σοῦ nach H: vescitur tecum | 15 ὡς nach H: ut | 16/17 οὐκ—διδάσκει] in errorem mundum detrahentem H | 18 ἐν] 〈 Η | ἀπιστοῦσι] ei non credunt H | 19 ἀλλὰ] et (l. sed) adhuc H | περὶ αὐτοῦ] 〈 Η | 20 δύο] + igitur H | 23 εἶ Co εἰ S | 23/24 οὐδὲ—αὐτόν] neque terra in qua judicatur atque discernitur H | 24 εἶ] εἴη S | 28 κυρίου] tuum H.)

ἐναντίον αὐτοῦ ὡς παιδίον, ὡς ῥίζα ἐν γῇ διψώσῃ· εἴδομεν αὐτόν, καὶ οὐκ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κάλλος, ἀλλὰ τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον, ἐκλεῖπον παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. ἄνθρωπος ἐν πληγῇ ὢν καὶ ἐν πόνῳ καὶ εἰδὼς φέρειν μαλακίαν, ὅτι ἀπέστραπται τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπὸ ἀτιμίας, ἠτιμάσθη καὶ οὐκ ἐλογίσθη. οὗτος τὰς ἀνομίας ἡμῶν φέρει καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, καὶ ἡμεῖς ἐλογισάμενθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ καὶ ἐν πληγῇ καὶ καὶ ἐν κακώσει. αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἀνομίας Ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν· παιδεία εἰρήνης ἡμῶν ἐπ᾿ αὐτόν, τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν«. οὐκοῦν ἀνέλαβε τὴν ἀσθένειαν τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῶν καὶ ἐφόρεσεν ἡμᾶς καὶ ἦλθε πρὸς τοὺς καταρωμένους αὐτόν, καὶ ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ ἐξέλιπεν ἀπὸ τῶν καταρωμένων ἀπ᾿ οὐρανῶν καταβαίνοντος. ἅμα γὰρ ἀνέλαβε τὴν τοῦ δούλου μορφὴν καὶ ἑαυτὸν ἐκένωσεν, ὡς ὁ ἀπόστολος εἶπεν ὅτι »ἐκένωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου λαβών«. »ἐξέλιπεν« οὖν φησιν »ἡ ἰσχύς μου ἐν τοῖς καταρωένοις με«.

Ἴδωμεν εἰ αὐτοῦ διδόντος τοῦ λόγου δυνάμεθα καὶ ἄλλο σαφέστερόν τι παρὰ τὰ εἰρημένα εἰπεῖν λόγου δυνάμεθα καὶ ἄλλο σαφέστερόν τι παρὰ τὸ εἰρημένα εἰπεῖν εἰς τὸ »ἡ ἰσχύς μου ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις με«. »ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον«. »τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν« ὁ υἱός ἐστι τοῦ θεοῦ, »ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον«. καὶ ὅς ἐστι λογικός, μετέχει τοῦ ἀληθινοῦ φωτός, λογικὸς δέ ἐστι πᾶς ἄνθρωπος. τῶν οὖν μετεχόντων λόγου πάντων ἀνθρώπων ἐν τισὶ μὲν ἡ ἰσχὺς τοῦ λόγου ηὔξησεν, ἐν τισὶ δὲ ἐκλείπει. ἐὰν μὲν ἴδῃς ψυχὴν ἐμπαθῆ καὶ ἁμαρτωλόν, ὄψει ἐκεῖ τὴν ἰσχὺν τοῦ λόγου ἐπιλείπουσαν· ἐὰν δὲ ἴδῃς ψυχὴν ἁγίαν καὶ δικαίαν, ὄψει τὴν ἰσχὺν τοῦ λόγου ὁσημέραι καρποφοροῦσαν, καὶ τὸ εἰρημένον περὶ Ἰησοῦ ἐφαρμόσεις τοῖς δικαίοις. οὐ γὰρ καθ᾿ αὑτὸν μόνον »ὁ Ἰησοῦς προέκοπτεν ἐν τῇ σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις«, ἀλλὰ καὶ ἐν ἑκάστῳ τῶν τὴν προκοπὴν ἐν σοφίᾳ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παραδεχομένων προκόπτει »Ἰησοῦς ἐν σοφίᾳ ἡλικίᾳ [*](14 Phil. 2, 7. — 18ff. Joh. 1, 9. — 27. 30 Luk. 2, 52.) [*](1 διψώσῃ] + Non est species ei neque gloria H wahrscheinlich richtig | 2 ἄτιμον] + et H | 4 καὶ| 〈 Η | ὅτι nach LXX u. H: quia ὅτε S | 5 ἀπὸ ἀτιμίας] 〈 LXX H | ἀνομίας] peccata H (= ἁμαρτίας) | 7 πόνῳ] doloribus H | 8 διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν] 〈 Η | ἁμαρτίας] iniquitates H (= ἀνομίας w. e. sch.) | 13 καὶ] Verbum caro factum H | 16 ἴδωμεν] + autem H | 17/18 εἰς—με] 〈 H | 19—21 τὸ — κόσμον nach H: Lux vera Filius est Dei, quae illuminat omnem hominem venientem in mundum | 21 καὶ] 〈 Η | 24 μὲν] δὲ S 〈 H | 26 καρποφοροῦσαν] proficiat et crescat in ea H (vgl. Kol. 1, 10) | 27 ἐφαρμόσεις nach H: aptabis ἐφαρμόσει S | τοῖς δικαίοις] ei H | 28 ἐν] 〈 Η | 29 ἐν σοφίᾷ] sapientia H.)

καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις«. λέγει οὖν ὁ λόγος, ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, ὁ ὢν ἐν τῷ εἰπόντι »οἴμοι ἐγώ, μῆτερ« καὶ τὰ ἑξῆς, ὅτι »ἡ ἰσχύς μου ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις με«. ὅς ἂν καταράσηται τῷ λόγῳ, οὗτος εὐθέως λαμβάνει τὴν κολασιν ἐπὶ τῷ καταράσασθαι τῷ λόγῳ, ἐπὶ τῷ μέμψασθαι τῇ διδασκαλίᾳ Ἰησοῦ· ἡ γὰρ ἰσχὺς τοῦ Ἰησοῦ ἐκλείπει ἐν τῷ τοιούτῳ, καὶ οὐκ ἔστιν ἰσχὺς λόγου ἐν αὐτῷ. ὡς πάλιν ἐκ τοῦ ἐναντίου, ἐὰν εὐλογήσῃς Ἰησοῦν καὶ παραδέξῃ αὐτόν, ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ τὸ ἐναντίον πάσχει οὗ πέπονθεν ἐν τοῖς παραδέξῃ αὐτόν, αὐτόν· ὡς γὰρ ἐκεῖ ἐξέλιπεν ἐν τοῖς καταρωμένοις, οὕτως ἐνταῦθα αὔξει ἐν τοῖς εὐλογοῦσι.

»Γένοιτο, κύριε, κατευθυνάντων αὐτῶν· εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν«. τί »γένοιτο, κύριε«; ὁ δυνάμενος ἀφ᾿ ἑαυτοῦ συναγαγέτω τὸ τοιοῦτον. [τὸ γένοιτο] »δέσποτα κύριε, κατευθυνάντων αὐτῶν« γένοιτο ἰσχὺς ἐκλείπουσα ἐν τοῖς καταρωμένοις, ὅταν μετανοήσαντες μετὰ τὸ κακῶς με εἰπεῖν τραπῶσι τὴν εὐθεῖαν καὶ αὐτὴν ὁδεύσωσι. »γένοιτο, δέσποτα, κατευθυνάντων αὐτῶν· εἰ μὴ παρέστην σοι«. εἶτα δικαιογεῖται περὶ τῶν κακολογούντων αὐτὸν λέγων· »εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν«. παρέστη τῷ πατρὶ > ἱλασμὸς ὢν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν< καὶ παρεκάλεσε περὶ αὐτῶν ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ τῶν κακῶν ἡμῶν. οὐδὲ γὰρ παρέστη μετὰ τὸν καιρὸν τῶν κακῶν ἡμῶν, ἀλλ᾿ > ἔτι ὄντων ἁμαρτωλῶν ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανεν< »εἰ μὴ παρέστην σοι ἐν καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν, ἐν καιρῷ τῶν θλίψεων αὐτῶν, εἰς ἀγαθὰ πρὸς τὸν ἐχθρόν«. καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς θλίψεως αὐτῶν, φησί, τῆς πρὸς τὸν ἐχθρὸν ἐγὼ παρέστην σοι ὑπὲρ αὐτῶν. τίς δὲ ὁ ἐχθρὸς ἤ »ὁ ἀντίδικος ἡμῶν διάβολος«, ὅς ἔθλιψεν ἡμᾶς; καὶ σαφῶς ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἔχθρας ἐκείνου τῆς κατὰ τῶν ἀνθρώπων παρέστη τῷ πατρὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν καὶ ἐδεήθη περὶ τῆς ἡμετέρας [*](19 Vgl. I Joh. 2, 2. — 21 Vgl. Röm. 5, 6. — 26 I petr. 5, 8.) [*](2 θεοῦ] + qui erat Deus Verbum H | ὁ Lietzmann | ἑξῆς] + juxta naturam majestatis suae H | 4/5 ἐπὶ—Ἰησοῦ] 〈H | 8 αὐτοῦ nach H: ejus | οὖ Blass quam H ὅ S | 11 παρέστην Co astiti (od. astitit) H πάρεστί S (so auch LXX codd. 62 144, doch vgl. Z. 19. 21 f. 25) | 12—16 Hierzu Fragm. 51 in C: Τί—ἰσχύος| 12/13 ὁ—γένοιτο] qui potest ex ipso sermone consideret H | 13 δέσποτα κύριε] Domine H | 15 μετανοήσαντες C ad poenitentiam conversi H | 17 περὶ Blass Koeteschau quare H παρὰ S | 17. 18 παρέστην Co astiti H πάρεστί S vgl. zu Z. 11 | 18 αὐτὸν] + postulet directionem atque virtutem H | 19 περὶ Scorr. παρὰ S* | 20 περὶ αὐτῶν] eum H | 21 ἔτι ὄντων nach H: cum adhuc essemus αἴτιον τῶν S | 22 ἡμῶν1] + Jesus H | 23/24 ἐν2—ἐχθρόν] 〈 Η | 25 φησί—ἐχθρὸν] exsurgat inimicus H | 26/27 καὶ—ἀνθρώπων] et jugo servitutis premebat; adversum quem H.)

αἰχμαλωσίας, ἵνα λυτρωθῶμεν καὶ ῥυσθῶμεν ἀπὸ τοῦ ἐχθροῦ. ταῦτα μὲν ὁ σωτὴρ ἢ ὁ προφήτης εἰρηκέτω· καὶ γὰρ ὁ προφήτης δύναται τὰ τοιαῦτα εἰρηκέναι καὶ ηὖχθαι περὶ τοῦ λαοῦ ἐν τῷ »καιρῷ τῶν κακῶν αὐτῶν«.

Ἐπὶ τούτοις [τί] ἀποκρίνεται ὁ θεὸς πρὸς τὸν λαὸν τὸν κατηγορηθέντα ὑπὸ τοῦ προφήτου ἢ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ ταῦτα λέγει πρὸς αὐτόν· »σίδηρος καὶ περιβόλαιον χαλκοῦν ἡ ἰσχύς σου«, σκληρά, ἀνένδοτος, οὐκ ἐλαυνομένη. »σίδηρος καὶ περιβόλαιον χαλκοῦν ἡ ἰσχύς σου«, οἷον τμητική τις καὶ διαιροῦσα ἡ ἰσχύς σου, οὐκ ἐπ᾿ ἀγαθῷ οὖσα ἰσχύς. »καὶ θησαυρούς σου εἰς προνομὴν δώσω, ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας σου«. τίνας »θησαυροὺς« τῶν ἁμαρτανόντων δίδωσιν »εἰς προνομὴν« ὁ θεός, καὶ δίδωσιν αὐτοὺς »ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας« αὐτῶν; πότερόν ποτε τοὺς ἐπὶ γῆς θησαυριζομένους αὑτοῖς; ἕκαστος γὰρ τῶν ἀνθρώπων θησαυρίζει· εἰ μὲν φαῦλός ἐστιν, ἐπὶ γῆς, εἰ δὲ ἀστεῖος, ἐν οὐρανῷ, ὡς ἐδιδάχθημεν ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου. ἢ λέγει τῷ λαῷ ἐκείνῳ, ὅτι μέλλω διὰ τὰ ἁμαρτήματά σου τοὺς θησαυρούς σου διδόναι εἰς προνομήν; ποῖοι θησαυροὶ ἐκείνου τοῦ λαοῦ ἐδόθησαν εἰς προνομήν; ἴδε εἷς τῶν θησαυρῶν Ἱερεμίας, ἄλλος θησαυρὸς Ἡσαΐας, θησαυρὸς ἦν καὶ Μωσῆς. τούτους τοὺς θησαυροὺς ἔλαβεν ὁ θεὸς ἀπ᾿ ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ διὰ Χριστοῦ, εἰπόντος· »ἀρθήσεται ἀφ᾿ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς«, ἔδωκεν ἡμῖν.

»Δώσω« οὖν »διὰ τὰς ἁμαρτίας σου τοὺς θησαυρούς σου εἰς προνομήν«. καὶ ἔδωκεν τοὺς θησαυροὺς τοῦ λαοῦ ἐκείνου ἡμῖν· >πρῶτοι γὰρ ἐκείνοι ἐπιστεύθησαν τὰ λόγια τοῦ θεοῦ>, εἶτα μετ᾿ ἐκείνους ἡμεῖς ἐπιστεύθημεν, ἀρθέντων τῶν λογίων τοῦ θεοῦ ἐπ᾿ ἐκείνων καὶ δοθέντων ἡμῖν. καὶ λέγομεν τὸ »ἀρθήσεται ἀφ᾿ ὑμῶν ἡ βασιλεία [*](2ff. Vgl. Hier. Comm. 947: Sed et Jeremiam saepe deprehendimus in hoc volumine rogasse pro populo. — 15 Vgl. Matth. 6, 19. 20. — 21 Maatth. 21, 43. — 25 Vgl. Röm. 3, 2. — 28ff. Matth. 21, 43. Vgl. c. Cels. 4, 42 (Orig. I, 315, 17ff.): ὁ δ᾿ Ἰησοῦς τὸ »ἀρθήσεται . . . .« Ἰουδαίοις λέγων τί ἄλλο ᾠκονόμει ἢ εἰς φῶς αὐτὸς θείᾳ δυνάμει προαγαγεῖν πᾶσαν τὴν Ἰουδαϊκὴν γραφὴν, περιέχουσαν μυστήρια τῆς τοῦ θεοῦ βασιλέιας;) [*](2 ἢ ὁ προφήτης] prophetice H | 3 καὶ ηὖχθαι] 〈 Η | 5—10 Hierzu Fragm. 52 in C: Ταῦτα—φθαρτικοῦ | 5 ἐπὶ τούτοις Hu Super quem H ἔτι τούτοις S | τί]〈H | 6 Χριστοῦ] Salvatore H | 8/9 σίδηρος—σου nach H: Ferrum et opertorium aereum virtus tua | 9 ἡ ἰσχύς σοῦ2] et bene composita disturbans Η | 9/10 οὐχ—ἰσχύς] in malo dicta nunc virtus H | 10 ἀντάλαγμα S* ἀντάλλαγμα S1 | 10—S. 117, 10 Hierzu Fragm. 53 in C: Οἱ—τούτου | 10/11 δώσω—σου] 〈 Η | 11 διὰ Co LXX | 14 αὑτοῖς Diels αὐτοῖς S | θησαυρίζει] thesaurizat sibi H | 15 ἀστεῖος] justus H | 16—18 ἢ— —προνομήν] an quod dicit istiusmodi est H | 20 Μωσῆς] + et reliqui H | 25 καὶ] 〈H | ἔδωκεν] Dedit . . . . Dominus H | πρῶτοι SC primum H | 27/28 ἀρθέντων—ἡμῖν] 〈H.)

τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς« εἰρῆσθαι ὑπὸ τοῦ σωτῆρος καὶ πεπληρῶσθαι. οὐχ ὅτι ἤρθη ἀπ᾿ αὐτῶν ἡ γραφή, ἀλλὰ νῦν οὐκέτι ἔχυσι τὸν νόμον καὶ τοὺς προφήτας τῷ μὴ θεωρεῖν τὸν ἐν αὐτοῖς νοῦν. ἔχουσι γὰρ τὰ βιβλία, ἀλλὰ πῶς ἤρθη ἀπ᾿ αὐτῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ; ὁ νοῦς τῶν γραφῶν ἤρθη ἀπ᾿ αὐτῶν. οὐκέτι σῴζεται διήγησις παρ᾿ αὐτοῖς νομικὴ ἢ προφηδιὰ τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν τὸ »εἶπον τῷ λαῷ ἐκείνῳ· ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε. ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου«. πεπλήρωται καὶ τὸ εἰρημένον ὑπὸ τοῦ Ἡσαΐου ὅτι »ἀφελεῖ κύριος ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας καὶ ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα καὶ ἰσχύουσαν, γίγαντα καὶ πολεμιστὴν ἄνθρωπον, σικαστὴν καὶ προφήτην καὶ στοχαστὴν καὶ σοφὸν ἀρχιτέκτονα καὶ συνετὸν ἀκροατην«. ταῦτα πάντα ἀφεῖλεν ὁ θεὸς ἀπ᾿ ἐκείνων καὶ ἔδωκεν, ἐάν γε ἡμεῖς δεξώμεθα, ἡμῖν τοῖς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν. ταῦτα διὰ τὸ »καὶ τοὺς θησαυρούς σου εἰς ἁρονομὴν δώσω«.

»Ἀντάλλαγμα διὰ πάσας τὰς ἁμαρτίας σου καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις σου«. ὡσεὶ ἔλεγε· διὰ τὰς ἁμαρτίας σου τὰς ἐπὶ πάντα τὰ ὅριά σου ἐφθακυίας· οὐδὲν γὰρ ὅριον ἐκείνου τοῦ λαοῦ ἐστιν, ὅ ἁμαρτίας οὐ πεπλήρωται. καὶ πῶς πᾶν ὅριον αὐτῶν οὐκ ἔμελλεν ἁμαρτίας πληροῦσθαι [ἐπ᾿ αὐτοῖς], τὸ ὅσον ἐπ᾿ αὐτοῖς ἀποκτεινάντων δικαιοσύνην, εἰ Χριστὸς δικαιοσύνη, ἀποκτεινάντων [τὴν] σοφίαν, εἰ Χριστὸς σοφία, ἀποκτεινάντων ἀλήθειαν, εἰ Χριστὸς ἀλήθεια; διὰ γὰρ τοῦ καταδεδικακέναι τὴν ἐπὶ θανάτῳ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ ταῦτα πάντα ἀπέβαλον καὶ ἀπώλεσαν. καὶ ἀναστάς μου ὁ κύριος Ἰησοῦς ἐν νεκρῶν οὐκέτι ἐφάνη τοῖς ἀποκτείνασιν αὐτόν· οὐ γὰρ ἔχομεν ἐν τῇ ἱστορίᾳ ὅτι ἐφάνη τοῖς ἀποκτείνασιν αὐτόν, ἀλλὰ μόνοις τοῖς πιστεύουσιν ἐφάνη ἀναστὰς ἀπὸ τῶν νεκρῶν.

»καὶ καταδουλώσω σε ἐν πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς σου ἐν τῇ γῇ ᾗ οὐκ ᾔδεις«. καταδεδούλωται [*](8 Jes. 6, 9. 10. — 11 Jes. 3, 1—3. — 27ff. Vgl. Act. 1, 3 I Kor. 15, 4—8.) [*](1/2 εἰρῆσθαι—καὶ] jam H | 3/4 ἀλλὰ—πῶς] habent quippe Legem et Prophetas, habent volumina divinarum litterarum: sed quod non intelligant ea. Atque ita H | 3 ἀλλὰ νῦν οὐκέτι] εἰ καὶ νῦν C (vgl. H) | τῷ] τὸ C τοῦ S | 7 ἀναγινώσκοντες] + omnia H | 8 διὰ—ἐπιδημιαν] post adventum Domini H μετὰ τὴν Ἰησοῦ ἐπιδημίαν C | ἐκείνῳ] huic H | 9 ἴδητε SC scietis H | 12 ἄνθρωπον] + et H | 15|16 ταῦτα διὰ τὸ] 〈 Η | 18 ἔλεγε] + Ista omnia . . . . tibi reddita sunt H | 21 ἐπ᾿ αὐτοῖς1] 〈 H | 23|24 διὰ—θεοῦ] Unde propter crudeles contra Filium Dei acclamationes H | 25 καὶ ἀπώλεσαν] 〈 H | 26 ἐκ νεκρῶν] Christus H | 26|27 οὐ—αὐτόν] 〈 H | 27|28 πιστεύουσιν] credentibus sibi H | 29 πᾶσι] 〈 H | 29—S. 118, 1 Hierzu Fragm. 54 in C: Καταδεδούλωται—ᾔδει.)

ὁ λαὸς ἐκεῖνος ἐν τοῖς ἐχθροῖς, καὶ γέγονεν ἐν τῇ γῇ ᾗ οὐκ ᾔδει. »ὅτι πῦρ ἐκκέκαυτα ἐκ τοῦ θυμοῦ μου, ἐφ᾿ ὑμᾶς καυθήσεται«. Μετὰ ταῦτα καὶ τοὺς λόγους τῶν ἀπειλῶν τῶν εἰρημένων πρὸς τὸν λαὸν ὁ ἀνωτέρω εὐξάμενος συμπληροῖ τὴν εὐχὴν καὶ συνάπτει τοῖς προειρημένοις ταῦτα· »σὺ ἔγνως, κύριε, μνήσθητί μου καὶ ἐπίσκεψαί με, καὶ ἀθώωσόν με ἀπὸ τῶν καταδιωκόντων με, μὴ εἰς μακροθυμίαν«. καὶ ὁ προφήτης λεγέτω ταῦτα διωκόμενος ὑπὸ τῶν ἐλεγχομένων, μισούμενος ὑπὸ τῶν τὴν ἀλήθειαν μὴ χωρούντων· ἐχθρὸς γὰρ γέγονε τοῖς ἀκούουσιν ἀληθεύων αὐτοῖς. ταὐτὰ δὲ καὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν λεγέτω, ὅστις καὶ ἐδιώχθη ὑπὸ τοῦ λαοῦ καὶ φησι· »μὴ εἰς μακροθυμίαν«. τί ἐστι τὸ »μὴ εἰς μακροθυμίαν«; ἐμακροθύμησας ἀεὶ ἐπὶ τὸν λαὸν ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν, ἐπὶ δὲ τοῖς κατ᾿ ἐμοῦ τετολμημένοις μὴ μακροθυμήσῃς. καὶ ἀληθῶς ὁ θεὸς οὐκ ἐμακροθύμησεν. ἐὰν ἐξετάσῃς τοὺς χρόνους τοῦ πάθους καὶ τῆς πτώσεως Ἱερουσαλὴμ καὶ τῆς κατασκαφῆς τῆς πόλεως, καὶ τίνα τρόπον ἐγκατέλιπεν ὁ θεὸς τὸν λαὸν ἐκεῖνον, ἐπεὶ τὸν Χριστὸν ἀπέκτειναν, ὄψει ὅτι οὐχ εἰς μακροθυμίαν ἔτι ἔχρήσατο τῷ λαῷ. εἰ δὲ θέλεις, ἄκουε· ἀπὸ πεντεκαιθεκάτου ἔτους Τιβερίου Καίσαρος ἐπὶ τὴν κατασκαφὴν τοῦ ναοῦ τεσσαράκοντα καὶ δύο πεπλήρωται ἔτη. ἔδει γὰρ ὀλίγον τινὰ χρόνον συγχωρηθῆναι εἰς μετάνοιαν, μάλιστα διὰ τοὺς πιστεύειν μέλλοντας ἀπὸ τοῦ λαοῦ ἐκ τῶν σημείων καὶ τῶν τεράτων τῶν ἐσομένων ὑπὸ τῶν ἀποστόλων.

»γνῶθι ὡς ἔλαβον περὶ σοῦ ὀνειδισμὸν ὑπὸ τῶν ἀθετούντων τοὺς λόγους σου«. ἔστω ὁ προφήτης, λέγων καὶ ἐξουθενημένος ἐφ᾿ οἷς ἔλεγεν, ὑπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν ἀθετούμενος· φησὶ γὰρ αὐτός· »διετέλεσα μυκτηριζόμενος«. ὠνειδίζετο οὖν ὑπὸ τῶν ἀθετούντων τοὺς λόγους τοὺς δι᾿ αὐτοῦ λαλουμένους ὑπὸ τοῦ θεοῦ, καὶ εὔχεται ἐπὶ τῷ ὠνειδίσθαι βοηθηθῆναι ὑπὸ τοῦ θεοῦ λέγων· »γνῶθι ὡς ἔλαβον περὶ σοῦ ὀνειδισμὸν ὑπὸ τῶν ἀθε- [*](14ff. Vgl. c. Cels. 4, 22 (Orig. I, 291, 25ff.): τεσσαράκοντα γὰρ ἔτη καὶ δύο οἶμαι ἀφ᾿ οὗ ἐσταύρωσαν τὸν Ἰησοῦν γεγονέναι ἐπὶ τὴν Ἱεροσολύμων καθαίρεσιν (vgl. Clem. Alex. Strom. I, 21, 145; anders w. e. sch. Orig. in Matth. Comm. 40 Lo 4, 275f.) — 21/22 Vgl. Act. 2, 43.— 23ff. Vgl. in Matth. Tom. 10, 18 (Lo 3, 48ff.): Ἀτιμάζονται δὲ οἱ προφῆται πρῶτον μὲν διωχθέντες κατὰ ἱστορίαν ὑπὸ τοῦ λαοῦ· δεύτερον δὲ μὴ πιστευομένης αὐτῶν τῆς προφητείας ὑπὸ τοῦ λαοῦ κτλ. — 25 Jerem. 20, 7.) [*](4 ὁ Lietzmann nach H: ille qui | 6 καὶ] 〈 Η | 7—13 Hierzu Fragm. 55 in C: Ταῦτα—μακροθυμίας | 8 μισούμενος] 〈 Η | 9 ταὐτὰ Blass ταῦτα S | 10 ὅστις καὶ ἐδιώχθη] usque ad crucem persecutionem passus H | 14 πάθους] passionis Dominicae H vielleicht richtig | τῆς übergesch. S1 | 15—16 καὶ1—ἀπέκτειναν] quando subversa est H | 17 ἔτι ἐχρήσατο] abusus sit H (=ἀπεχρήσατο) | 20 μάλιστα] 〈 Η 24 καὶ ἐξουθενημένος] 〈 Η | 25 αὐτός] et alibi H | διετέλεσα] complevi dies meos H (vgl. LXX) | 26 δι᾿ αὐτοῦ] 〈 Η | 27 ἐπὶ τῷ ὠνειδίσθαι] 〈 Η.)

τούντων τοὺς λόγους σου· συντέλεσον αὐτούς«. λεγέτω ὁ προφήτης, ἀλλὰ μᾶλλον ἁρμόζει τὸ »συντέλεσον αὐτοὺς« λεγόμενον ὑπὸ τοῦ σωτῆρος· συντέλεια γὰρ ἦλθε περὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ τῷ λαῷ, ἐπὶ τοῖς συμβεβηκόσιν ἐξ ἐπιβουλῆς τοῦ λαοῦ κατὰ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν.

Μετὰ ταῦτα ἀναγκαῖον διὰ τὸ πολλὰ πεπονθέναι τοὺς προφήτας ἐλέγχοντας καὶ τὸν λόγον πρεσβεύοντας καὶ λαβοῦντας τὰ προστασ· σόμενα ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ὑπομνῆσαι τοὺς ἀκροατὰς περὶ τοῦ βίου αὐτῶν καὶ τῶν ἐπαγγελιῶν αὐτῶν καὶ τῆς ἡμετέρας προαιρέσεως, ἵνα κατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν, εἰ θέλομεν μετὰ τῶν προφητῶν ἔχειν ἀνάπαυσιν, τὰ ἔργα τῶν προφητῶν ζηλώσωμεν. ὅ δὲ λέγω τοιοῦτόν ἐστι· πολλάκις ἐν ταῖς εὐχαῖς λέγομεν· θεὲ παντοκράτορ, τὴν μερίδα ἡμῶν μετὰ τῶν προφητῶν δός, τὴν μερίδα ἡμῶν μετὰ τῶν ἀποστόλων τοῦ Χριστοῦ σου δός, ἵνα εὑρεθῶμεν καὶ μετ᾿ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ. ταῦτα δὲ λέγοντες οὐκ αἰσθανόμεθα τί εὐχόμεθα· δυνάμει γὰρ τοῦτό φαμεν· δὸς ἡμᾶς παθεῖν ἃ πεπόνθασιν οἱ προφῆται, δὸς καὶ ἡμᾶς μισηθῆναι ὡς ἐμισήθησαν οἱ προφῆται, λόγους τοιούτους δὸς ἐφ᾿ οἷς μισηθησόμεθα, δὸς τοσαύταις περιστάσεσι περιπεσεῖν ὅσαις οἱ ἀπόστολοι. τὸ γὰρ λέγειν· δός μοι μερίδα μετὰ τῶν προφητῶν, μὴ παθόντα τὰ τῶν προφητῶν μηδὲ παθεῖν θέλοντα ἄδικόν ἐστι. τὸ λέγειν· δός μοι μερίδα μετὰ τῶν ἀποστόλων, μὴ θέλοντα ἀπὸ διαθέσεως Παύλου ἀληθεύοντα εἰπεῖν· »ἐν κόποις περισσοτέρως, ἐν πληγαῖς περισσοτέρως, ἐν φυλακαῖς ὑπερβαλλόντως, ἐν θανάτοις πολλάκις« καὶ τὰ ἑξῆς, πάντων ἐστὶν ἀδικώτατον. εἴπερ οὖν θέλομεν μετὰ τῶν προφητῶν γενέσθαι, ὅρα τοὺς βίους τῶν προφητῶν ὅτι ἐκ τοῦ ἐλέγχειν, ἐκ τοῦ ἐπιτιμᾶν, ἐκ τοῦ ἐπιπλήσσειν ἐδικάζοντο, διεκρίνοντο, κατεδικάζοντο. »ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρας ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, [*](5ff. Vgl. Hom. 15, 1. — 11ff. Vgl. Hom. 15, 1. — 21 II Kor. 11, 23. — 26ff. Hebr. 11, 37. 38.) [*](1—4 Hierzu Fragm. 56 in C: Συντέλεια—λαός | 3|4 συντέλεια—ἡμῶν] cujus post passionem venit consummatio Jerusalem et interfectio populi Judaeorum H | 4 κατὰ C Koetschau ἐπὶ S | 7 ὑπομνῆσαι] + paucis H | 8 αὐτῶν] 〈 Η | 10 τὰ ἔργα] etiam opera H | 11—13 τὴν—Χριστοῦ2] da nobis partem cum prophetis, da cum apostolis Christi tui, tribue ut inveniamur ad vestigia Unigeniti tui H; doch scheint aus Z. 18—20 und S. 120, 23 hervorzugehen, dass nur der Wunsch die Propheten und die Apostel zu erreichen vorliegt | 15 δὸς—προφῆται] 〈 Η | 16 λόγους—δὸς] et da nobis verba talia H | 17 μισηθησόμεθα] persecutionem patiamur H | ὅσαις Blass | 18|19 μὴ παθόντα] 〈Η | 19 ἄδικον] omnium injustissimum H | 24 γενέσθαι] requiescere H (vgl. Zeile 9) | ὅρα] consideremus H| 25|26 ἐκ3— ἐδικάζοντο] 〈 Η |26 ἐπρίσθησαν Hu serrati H ἐπρήσθησαν S | 27 ἐπειράσθησαν] 〈 H.)

ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενιο, κακουχούμενοι, ἐπ᾿ ἐρημίαις πλανώμενοι«, ὅτε συναγωγαὶ πολλαὶ Ἰουδαίων· καὶ οὖτοι ἦσαν »ἐπ᾿ ἐρημίαις πλανώμενοι καὶ ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς«. τί οὖν παράδοξον, εἰ θέλων τις ξηλοῦν τὸν βίον τὸν προφητικόν, ἐλέγχων, ἐπιπλήσσων τὸν ἁμαρτάνοντα κακολογεῖται, μισεῖται, ἐπιβουλεύεται; ὥσπερ καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἔδει † γενέσθαι τοιοῦτον εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ. κατεγνώσθη ὁ καταγνωσθείς, ὁ δεῖνα † καθεζόμενος ἐποίει τὰ τοιάσε· ἔδει γενέσθαι ἐκκλη- σιατικὴν ἐκδικίαν, καὶ γέγονεν· πεποίηκεν ὁ ἐγκεχειρισμένος τὸ ἔργον ὃ ἔδει αὐτὸν πεποιηκέναι. περιέρχεται ἐκεῖνος λέγων κακῶς τὸν ἐκδικήσαντα τὴν ἀλήθειαν. ἀλλ᾿ ἡμεῖς τοῦτο μὴ ποιῶμεν, μὴ παρέχωμεν τὰς ἀκοὰς τοῖς διὰ τὸ ἐκβεβλῆσθαι λέγουσι κακῶς τὸν ἐκβαλόντα ἢ τὸν σύμψηφον γενόμενον. οἱ καὶ ἀδικίας γε ἐλεγχομένης καὶ γεγενημένης †. οἱ θαυμάσιοι ἀπόστολοι μυρία ὑβριζόμενοι διὰ τὴν ἀλήθειαν λέγουσιν· »εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσι καὶ ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς καὶ στενοχωρίαις, ὑπὲρ Χριστοῦ«. μόνον εἴη με ὑβριζόμενον εἰδέναι ὅτι οὐ δἰ ἄλλο τι ὑβρίζομαι ἢ διὰ Χριστόν, ἐν ἀνάγκαις γενόμενον εἰδέναι ὅτι ἡ ὑπόθεσις τῶν ἀναγκαίων ὁ Χριστός ἐστιν. εἴη με λοιδορούμενον εἰδέναι ὅτι ἡ πρόφασις τῆς λοιδορίας οὐκ ἔστιν ἄλλη, ἢ ὅτι ἐκδικῶ τὴν ἀλήθειαν καὶ πρεσβεύω ὑπὲρ τῶν γεγραμμένων, ἵωα κατὰ λόγον θεοῦ πάντα γίνηται, διὰ τοῦτο βλασφημοῦμαι. καὶ ἡμεῖς οὖν πάντες, ὅση δύναμις, σπεύσωμεν ἐπὶ τὸν βίον τὸν προφητικόν, ἐπὶ τὸν βίον τὸν ἀποστολικόν, τὸ ὀχληρὸν μὴ φεύγοντες· ἀθλητὴς γὰρ ἐὰν φύγῃ τὸ τῆς ἀθλήσεως ὀχληρόν, τὸ ἡδὺ τοῦ στεφάνου οὐκ ἀπολήφεται.

[*](4ff. Vgl. in Matth. Tom. 10, 18 (vgl. ob.): Ἀτιμάζεσθαι τοίνυν ἐν τῷ κ΄΄οσμῳ καὶ παρὰ τοῖς ἁμαρτάνουσι, βαρουμένοις τῷ βίῳ τοῦ δικαίου, χρὴ τὸν ζηλοῦντα βίον προφητικὸν καὶ χωρήσαντα τὸ ἐν ἐκείνοις πνεῦμα. — 15 II Kor. 12, 10. — 22ff. in Matth. Tom. 10, 18 (vgl. ob.): Διὸ μακάριοί εἰσι τὰ αὐτᾶ τοῖς προφήταις παθόντες.)[*](1 θλιβόμενιο] + et H | ἐπ᾿ Co in H ὑπ᾿ S | 4 τῆς γῆς] petrarum H | 6 ἔδει] saepe videmus H | 7 εἰς—θεοῦ] in Ecclesiis H | 7—10 κατεγνώσθη—ἐκεῖνος] Peccavit quodlibet quispiam: is qui praesidet populo, et regit Ecclesiasticam disciplinam, ejicit eumm de congregatione sanctorum: illico ille H | 8 τάδε S* τὰ τοιάδε S1 | 11 τὴν ἀλήθειαν]quantum in se fuit, Ecclesiam H | τοῦτο μὴ ποιῶμεν] 〈Η | μὴ Diels μόνον S | 13/14 τὸν1—γεγενημένης] tam praepositow, quam omnem Eccelesiae conventum H | 13 ἐκβαλόντα Blass ἐκβάλλοντα S | 15 λέγουσιν] + Propterea H (vgl. NT) | καὶ] in H | 17 με ὑβριζόμενον] vgl. Z. 18. 19; H sehr frei μοι ὑβριζομένω S | 18 1. τῶν ἀναγκῶν? |21/22 ἵνα — βλασφημοῦμαι] 〈Η | 23 τὸ ὀχληρὸν] vgl. Z. 24 molestias et pericula H τὸν ὀχληρὸν S | 24 γὰρ Co enim H | 25 τὸ — ἀπολήψεται] Cum laetitia non coronatur, et laudis gloriam non con sequitur H.)

»Καὶ ἔσται ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς εὐφροσύνην«. οὐκ ἔστι νῦν, ἀλλ᾿ »ἔσται«· ἐπεὶ γὰρ ἐπὶ τοῦ παρόντος ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς φυλακάς, εἰς δίκας, εἰς πράγματα, εἰς δυσφημμίας, εἰς πόνους, ἀλλὰ τὸ τέλος τούτων εὐφροσύνη ἔσται. »καὶ ἔσται ὁ λόγος σου ἐμοὶ εἰς εὐφροσύνην καὶ χαρὰν καρδίας μου, ὅτι ἐπικέκληται τὸ ὄνομά σου ἐπ᾿ ἐμέ, κύριε παντοκράτορ«. κἂν Χριστὸς λέγῃ, τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς ἐπικέκληται ἐπ᾿ αὐτόν. »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων«. εἴ ποτε ἑώρακε τὸ συνέδριον ὁ προφήτης οὐ σπουδαζόντων ἀλλ]απαιζόντων, ἔφευγε μᾶλλον τὸ συνάγεσθαι ἤπερ ἔσπευδεν ἐπὶ συναγωγὴν παιζόντων. νοῆσαί σε οὖν δεῖ διαφορὰν συνεδρίου παιζόντων καὶ [μὴ] σπουδαζόντων. τὸ συνέδριον τοῦτο σπουδαῖόν ἐστι καὶ πάντα ποιεῖ μετὰ σπουδῆς καὶ σπουδῆς ἄξια καὶ κατὰ τὸ λεγόμενον· σπουδὴ ὁ λόγος, σπουδὴ ὁ βίος, καὶ πάντῃ ἐστὶ τὸ συνέδριον οὐ παιζόντων, ἀλλ]ασπουδαζόντων. ὅταν δὲ τὸ συνέδριον καταλιπὸν τὴν σπουδὴν τὴν περὶ τὰ ἀναγκαῖα σχολάζῃ τοῖς παιγνίοις τοῦ αἰῶνος τούτου καὶ παιγνίοις τοῖς ἀπὸ τῆς κακίας, γίνεται συνέδριον παιζόντων. φησὶν οὖν οὗτος· »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων, ἀλλ᾿ εὐλαβούμην ἀπὸ προσώπου χειρός σου«. δύο προκειμένων, καθέζεσθαι ἐν συνεδρίῳ παιζόντων καὶ σοὶ τῷ θεῷ προσκόπτειν καὶ σοὶ μὴ ἀρέσκειν, ἢ ἐγείρεσθαι ἀπὸ συνεδρίιου παιζόντων καὶ ποιεῖν ταῦτα ἃ σοὶ φίλον ἦν, εἱλόμην μᾶλλον ἀνίστασθαι ἀπὸ τοῦ συνεδρίου τῶν παιζόντων καὶ σοὶ φίλος εἶναι, ἤπερ τὸ ἐναντίον ποιῶν ἐχθρὸς γενέσθαι τῇ μακαριότητί σου. »οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων, ἀλλ᾿ εὐλαβούμην ἀπὸ προσώπου χειρός σου«. καὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν οὐκ ἐκάθισεν »ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων«, ἀλλ᾿ ἀπανέστη ἀπ᾿ αὐτῶν. καὶ σημεῖόν ἐστι τοῦ ἐγηγέρθαι τὸν σωτῆρα ἀπὸ συνεδρίου παιζόντων, τὸ εἰρηκέναι αὐτόν· »ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος«. καταλέλοιπε γὰρ ὁ λόγος τοῦ [*](28 Matth. 23, 38.) [*](1—7 Hierzu Fragm. 57 in C: Εἰ—ὄνομα |2 ἐπεὶ γὰρ S siquidem H εἰ γὰρ καὶ C | 4 ἔσται C erit H ἐστί S | 6 λέγῃ] + non abhorret ab intellectu H | ὄνομα] + quippe H | 7 αὐτῶν] 〈 Η | ἤπερ] εἴπερ S vgl. Z. 22 | 11—17 Hierzu Fragm. 58 in C: Συνέδριον—τούτου | 10/11 παιζόντων—σπουδαζόντων] solliciti atque ludentis. Si H | 12 ἄξια C Ecclesiastica H ἀξίας S | κατὰ τ[ο λεγόμενον] SC 〈 H | 13 σπουδὴ 1 — βίος] σπουδὴ ὁ βίος, σπουδὴ ἡ πρᾶξις C si sermo cum disciplina, si vita sollicita est H | καὶ πάντῃ] si negotia cum cautela H | 16 τοῖς Co qui veniunt H τῆς S | 17 αὐτῶν] 〈 Η |18 χειρός Lo manus H | 19/20 καὶ — ἀρέσκειν] et offendere majestatem tuam H | 22 ἤπερ Hu quam H εἴπερ S | 23 τῇ μακαριότητί] 〈 Η | 24. 25 αὐτῶν] 〈 Η |26—27 ἀλλ᾿ — αὐτόν] εδ σθρρεχισσε σε δοψενσ αιτ Η |27 τὸ Hu τῶι S.)

θεοῦ τὸ Ἰουδαίων συνέδριον καὶ ἄλλο συνέδριον καὶ ἐκκλησίαν ἑαυτῷ πεποίηκε τὴν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν.