In Jeremiam (Homiliae 1-11)

ἐπιφέρει· »καὶ εὐλογήσουσιν ἐν αὐτῷ ἔθνη, καὶ ἐν αὐτῷ αἰνέσουσιν τῷ θεῷ ἐν Ἱερουσαλήμ. ὅτι τάδε λέγει κύριος τοῖς ἀνδράσιν Ἰούδα καὶ τοῖς κατοικοῦσιν Ἱερουσαλήμ«. εἴρηκεν τοῖς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, εἴρηκεν καὶ τοῖς ἀπὸ τοῦ Ἰσραήλ, λέγει τοῖς ἀπὸ τοῦ Ἰούδα. μέμνημαι τῶν πρώην εἰρημένων περὶ τοῦ Ἰούδα καὶ τῶν κατοικούντων ἐν Ἱερουσαλὴμ τροπολογιῶν. κατοικοῦμεν γὰρ ἡμεῖς, ἐὰν ὁ θεὸς διδῷ, ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ. ἐπεὶ >ὅπου ὁ θησαυρός, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία< ἐὰν θησαυρίζωμεν ἐν οὐρανῷ, καὶ ἔχομεν τὴν καρδίαν ἐν Ἱερουσαλὴμ τῇ ἄνω, περὶ ἧς ὁ ἀπόστολός φησιν· »ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστίν, ἥτις ἐστὶν μήτηρ ἡμῶν, ὡς γέγραπται« καὶ τὰ ἑξῆς.

»Τάδε« οὖν »λέγει κύριος τοῖς ἀνδράσιν Ἰούδα καὶ τοῖς κατοικοῦσιν Ἱερουσαλήμ· νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα, καὶ μὴ σπείρετε ἐπ᾿ ἀκάν- [*](1 Matth. 5, 34.—5ff. Vgl. Matth. 5, 34. 37.—8ff. Vgl. Philo de decal. I, 194ff. M — 17ff. Vgl. Olymp. (Gh I, 345): οὐ γὰρ ἀδίκως ἢ ἀκρίτως δεῖ προσφέρειν τοῦ θεοῦ τὸ ὄνομα. — 24ff. Vgl. S. 26, 3ff.? — 27 Vgl. Luk. 12, 34. — 29 Gal. 4, 26.) [*](5 ἔχειν] ἔχη S | 6 μαρτύρων Co | τοῦτο] τὸ οὔ S τὸ ναί Co | 7 τοῦ Co τὸ S | ὀμόσῃ Co ὁμόση S| 11 γίνεται Gh γένηται S | 13 καὶ Co | 14 τὴν Gh ἣν S | 15 θεραπεύων] l. μαρτυρῶν? | 16 ἁμάρτοιμι V Co ἁμάρτιμοι S | 17 ζῇ Gh Co | 18 εὐλογήσουσιν Gh εὐλογήσωσιν S | 19 ἀμφότερα] ἀμφοτέρονς C | 20 εἶπεν 2 V εἶπερ S | 28 ἔχομεν] ἔχωμεν S.)

θαις«. ὁ λόγος οὗτος μάλιστα τοῖς διδάσκουσι λέγεται, ἵνα μὴ πρότερον ἐμπιστεύσωσιν τὰ λεγόμενα τοῖς ἀκροαταῖς πρὸ τοῦ νεώματα ποιῆσαι ἐν ταῖς ψυχαῖς αὐτῶν. ὅταν γὰρ >ἀρότρῳ ἐπιβαλόντες τὴν χεῖρα< νιώματα ποιήσωσιν έν ταῖς ψυχαῖς, κατὰ >τὴν γῆν καλὴν καὶ ἀγαθὴν< τούτων ἀκουόντων, τότε σπείροντες οὐ ἐπ' ἀκάνθαις. ἐὰν δὲ πρὸ τοῦ ἀρότρου καὶ πρὸ τοῦ νεώματα ποιῆσαι έν τῷ ἡγεμονικῷ τῶν ἀκουόντων, λάβῃ τις τὰ σπέρματα τὰ ἅγιαι. τὸν περὶ τοῦ πατρὸς λόγον, τὸν περὶ τοῦ υἱοῦ, τὸν περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, τὸν λόγον τὸν περὶ ἀναστάσεως, τὸν λόγον τὸν περὶ κολάσεως, τὸν λόγον τὸν περὶ ἀναπαύσεως, τὸν περὶ νόμου, τὸν περὶ προφητῶν, καὶ ἁπαξαπλῶς ἑκάστου τῶν γεγραμμένων, καὶ σπείρῃ, παραβαίνει τὴν λέγουσαν ἐντολὴν πρῶτον »νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα«, δεύτερον »καὶ μὴ σπείρετε ἐπ' ἀκάνθαις«.

Ἀλλὰ ἐρεῖ τις τῶν ἀκουόντων· ἐγὼ οὐ διδάσκω, οὐχ ὑπόκειμαι ταύτῃ τῇ ἐντολῇ. καὶ σὺ γεωργὸς γενοῦ σεαυτοῦ, καὶ μὴ σπείρῃς ἐπ ἀκάνθαις, ἀλλὰ νέωμα ποίησόν μοι τὸ χωρίον, ὃ πεπίστευκέν σοι ὁ θεὸς τῶν ὅλων. κατανόησον τὸ χωρίον, ἴδε ποῦ εἰσιν ἄκανθαι, ποῦ >μέριμναι βιωτικαὶ καὶ πλούτου ἀπάτη καὶ φιληδονία. καὶ κατανοήσας τὰς ἀκάνθας τὰς ἐν τῇ ψυχῇ σου ζήτησον τὸ λογικὸν ἄροτρον, περὶ οὑ ὁ Ἰησοῦς φησιν τὸ »οὐδεὶς βαλὼν τὴν χεῖρα ἐπ’ ἄροτρον καὶ στραφεὶς εἰς τὰ ὀπίσω εὔθετός ἐστιν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ( ζητήσας αὐτὸ καὶ εὑρών, ἀπὸ τῶν γραφῶν συναγαγὼν τοὺς βοῦς τοὺς ἐργάτας τοὺς καθαρούς, ἀροτρίασον καὶ νέωσον τὴν γῆν, καὶ ἵνα μηκέτι ᾐ παλαιά, ποίησον αὐτὴν νέαν >ἐκδυσάμενος τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς αὐτοῦ καὶ ἐναυσάμενος τὸν νέον τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν ποιήσεις σεαυτῷ νέωμα, καὶ ἐὰν ποιήσῃς τὸ νέωμα, λάβε σπέρματα ἀπὸ τῶν διδασκόντων, λάβι σπέρματα ἀπὸ τοῦ νόμου, λάβε ἀπὸ τῶν προ- φητῶν, ἀπὸ τῶν εὐαγγελικῶν γραφῶν,αὐτοῦ ἀποστολικῶν λόγων, καὶ λαβὼν ταῦτα τὰ σπέρματα σπεῖρον τὴν ψυχὴν διὰ τῆς μνήμης καὶ τῆς μελέτης. αὐτόματα ταῦτα δόξει ἀνατέλλειν· τὸ δ᾿ ἀληθὲς οὐκ [*](1ff. Vgl. in I Kor. 9, 10 (Cat. Cram. V, 170, 3 ff.): ἀροτριᾷ Παῦλος ὁ γεωργὸς κατηχουμένου ψυχὴν νεώματα ποιῶν ἐν τῇ ψυχῇ αὺτοῦ, κατὰ τὸν θεῖον Ἱερεμίαν κτλ. — 3/4 Vgl. Luk. 9, 62. — 4/5 Vgl. Matth. 13, 8 Luk. 8, 8. — 8 ff. Vgl. Kunze, Glaubensregel S. 49 f. — 15 ff. Vgl. in Matth. 13, 21 (Cat. Cram. I, 104, 23 f.): ὁ μὴ νεώσας τὴν ἑαυτοῦ γῆν, ἀλλὰ ἀμελῶς τὸν λόγον δεχόμενος. — 17 ff. Vgl. Exhort. 49 (Orig. Ι, 44, 22ff.): οὔτε »ἡ τοῦ αἰῶνος τούτου μέριμνα« οὔτε »ἡ τοῦ πλούτου ἀπάτη« οὔτε αἱ τοῦ βίου ἡδοναὶ κτλ. — Vgl. Mark. 4, 19 — 20 Luk. 9, 62. — 21/22 Vgl. Luk. 11, 9. — 24 Vgl. Kol. 3, 9. 10. — 30 Vgl. Mark. 4, 28.) [*](1—30 Hierzu Fragm. 15 in C: Ὁ—αὐτά | 10 ἀναπαύσεως VCo ἀναπαύσεων 11 τὸν 1 VCo τῶν S | 15 σὺ Gh σοῦ S | 18 ἀπάτη καὶ nach Mattk 13, 22 Mark. 4, 19 vgl. Exhort. 49 (s. ob.) | 20 Ἰησοῦς] Χριστός C | 30 δόξει ἀνατέλλειν Gh δόξη ἀναστέλλειν S | δ’ ἀληθὲς] ἀληθῶς S.)

αὐτὰ ἀνατελεῖ μετὰ τὴν μνήμην αὐτῶν, ἀλλ' ὁ θεὸς αὐτὰ αὐζήσει· »ἐγὼ ἐφύτευσα, Ἀπολλῶς ἐπότισεν, ἀλλ' ὁ θεὸς ηὕξησεν«. καὶ εἴ τίς γε δεδύνηται κατανοῆσαι τὰς γραφάς, οὑτος πεποίηκεν νέωμα καὶ ποιήσας νέωμα ἔσπειρεν οὐκ ἐν ἀκάνθαις. ταῦτα τὰ σπέρματα οἰκονομεῖται ὑπὸ θεοῦ οὐκ αἰφνίδιον γενέσθαι στάχυς, ἀλλ᾿ ὡς ἐν τῷ κατά Μάρκον εὐαγγελίῳ >πρῶτον χόρτος, εἶτα στάχυς, εἶτα γίνεται πρὸς x003C;. ὅταν γένηται ἕτοιμον πρὸς θερισμόν, ἐλεύσονται οἱ ἐπὶ τὸν θερισμὸν ἐξαποστελλόμενοι· ὅταν γένηται ἕτοιμον πρὸς θερισμόν, ἐλεύσονται πρὸς οὓς ὁ λόγος φησίν· ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν καὶ θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευκαί εἰσιν πρὸς θερισμὸν ἤδη«. φησὶν οὐν ἡμῖν· »νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα, καὶ μὴ σπείρετε ἐπ' ἀκάνθαις«. ἐὰν δὲ πρὶν καθάρῃς σου τὴν ψυχὴν ἔτι ἔχων ἀκάνθας προσίῃς τῷ διδάσκειν ἢ δυναμένῳ ἢ νομιζομένῳ ἢ καὶ αἰτῇς μαθήματα καὶ σπέρματα πνευματικά, παραβαίνεις τὴν λέγουσαν ἐντολήν· »μὴ σπείρετε ἐπ' ἀκάνθαις«.

Καὶ ἑξῆς τούτῳ λέγεται· »περιτμήθητε τῷ θεῷ ὑμῶν, περιτέμεσθε τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας ὑμῶν«. »περιτμήθητε τῷ θεῷ ὑμῶν«· ἀναγκαίως πρόσκειται τὸ »περιτμήθητε τῷ θεῷ ὑμῶν«. νοήσεις δὲ αὐτὸ ἀπὸ τοῦ παραδείγματος τοῦ αἰσθητοῦ· περιτέμνονται, κατὰ τὸ αἰσθητὸν λέγω, οὐ μόνον οἱ ἐκ περιτομῆς κατὰ τὸν Μωσέως νόμον, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι πολλοί. τῶν Αἰγυπτίων εἰδώλοις] οἱ ἱερεῖς περιτέμνονται, ἀλλ' ἐκείνη ἡ περιτομὴ εἰδώλοις περιτομή ἐστιν καὶ οὐκ ἔστιν τῷ θεῷ γινομένη περιτομή· ἡ δὲ Ἰουδαίων τάχα, πάντως δὲ τότε τῷ θεῷ ἐγίνετο. ἐὰν οὖν λέγῃ ὁ λόγος· »περιτμήθητε τῷ θεῷ ὑμῶν«, νοήσας τὸ ῥητὸν μετάβηθι καὶ ἐπὶ τὴν τροπολογίαν, ἵνα εὕρῃς πῶς τῶν περιτεμνομένων τροπολογιῶν (ὥστ᾿ ἂν εἰπεῖν τάχα τινὰς αὐτῶν· >ἡμεῖς ἐσμεν ἡ περιτομή<) οἱ μὲν περιτέμνονται τῷ θεῷ, οἱ δὲ περιττέμνοναι μέν. οὐ τῷ θεῷ δέ. εἰσὶν γε καὶ ἄλλοι λόγοι παρὰ τὸν λόγον τὸν τῆς ἀληθείας, παρὰ τὸν λόγον τὸν τῆς ἐκκλησίας. περιτέμνονται τὰ ἤθη καὶ τὴν καρδίαν ὥς τε εἰπεῖν σωφρονίζουσιν οἱ φιλοσοφοῦντες, σωφρονίζουσιν οἱ ἀπὸ τῶν αἱρέσεων καὶ γίνεται αὐτοῖς περιτομή. ἀλλὰ περιτομὴ μέν, οὐ τῷ θεῷ δέ· περιτομὴ γὰρ λόγῳ ψευδεῖ παρ' ἐκείνοις γίνεται. ὅταν δὲ κατὰ τὸν ἐκ- [*](2 Ι Kor. 3, 6. — 6 Vgl. Mark. 4, 28. — 7 Vgl. Joh. 4, 35. — 8 Vgl. Matth. 0, 38. — 9 Joh. 4, 35. — 27 Vgl. Phil. 3, 3. — 28 ff. Vgl. z. B. in I Kor. 7, 20 (Cat. Cram. V, 138, 29 ff.): νῦν δὲ ἔστιν εὑρεῖν καὶ μοχθηρᾷ προθέσει ἀγάμους· οἱ γοῦν ἀπὸ Μαρκίωνος ἀσκοῦσι καὶ αὐτοὶ τὴν ἀγαμίαν καὶ τὴν καθαρότητα, ἀλλ’ οὐχ ὡς οἱ ἐκκλησιαστικοί· οὗτοι γὰρ ἵν’ ἀρέσωσι τῷ κτίσαντι τὸν κόσμον θεῷ κτλ.) [*](1 αὐτὰ VCo ἄττα S w. e. seh. | ἀνατελεῖ Blass ἀναστέλλει S | 5 ἀλλ’ Co | 14 αἰτῇς Hu αἰτεῖς S | 16 ὑμῶν Co | 21— S. 45, 5 Hierzu Fragm. 16 in C: — γενήσεται | 25 ὑμῶν V ἡμῶν S.)

κλησιαστικὸν κανόνα, κατὰ τὴν πρόθεσιν τῆς ὑγιοῦς διδασκαλίας κοινωνικὸς ᾐς, οὐ περιτέτμησαι μόνον, ἀλλὰ περιτέτμησαι »τῷ θεῷ«.

»Περιτμήθητε« οὐν τῷ θεῷ ὑμῶν, καὶ περιτέμεσθε τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας ὑμῶν( τίς ταῦτα οὐ παρέρχεται ὡς σαφῆ; οὐκοῦν έ)στιν τις ἀκροβυστία τῆς καρδίας καὶ ταύτην δεῖ περιτέμνεσθαι. ὁ ἀκριβώσας τὸν λόγον τοιαῦτα ςητῶν ἐν τῷ τόπῳ ἐξετάσει· ἡ ἀκροβυστία συγγεννᾶται, ἡ περιτομὴ ἐπίκτητός ἐστιν, καὶ ὅπερ ἐκ γενέσεως ἐλήλυθεν, τοῦτο περιαιρεῖ ἡ περιτομή. εἰ τοίνυν περιαιρεῖσθαι κελεύει ὁ λόγος »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας«, ὀφείλει τι εἶναι συγγεγεννημένον τῇ καρδίᾳ, ὃ λέγει ἀκροβυστίαν, ὅπερ περιαιρεθῆναι δεῖ, ἵνα τις περιτετμῆται »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας«. ἐάν τις νοήσῃ τὸ »ἤμεθα τέκνα φύσει ὀργῆς ὡς καὶ οἱ ολιποί«, ἐάν τις νοήσῃ »τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως‘ ἐν ᾠ γεγεννήμεθα, ἐάν τις νοήσῃ τὸ »οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδὲ εἰ μία ἡμέρα εἴη ἡ ζωὴ αὐτοῦ· ἀριθμητοὶ δὲ μῆνες αὐτοῦτ, ὄψεται τίνα τρόπον γεγεννήμεθα μετὰ ἀκαθαρσίας καὶ ἀκροβυστίας τῆς καρδίας ἡμῶν.

Ἵνα δὲ κατὰ τὸ ἁπλούστερον παράδειγμα λεχθῇ δυνάμενον προσαγαγεῖν ὑμᾶς τῷ ἰδεῖν »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας«, παραθήσομαι ὅτι κατὰ τὴν πρώτην ἡλικίαν ψευδοδοξίαι πάντως γίνονται ἐν τῇ ψυχῇ· οὐ γὰρ οἶόν τέ ἐστιν ἀρχῆθεν ἀληθῆ δόγματα καὶ λαβεῖν τὸν ἄνθρωπον. προενοήσατο δὲ ὁ θεῖος λόγος ἱστορίας καὶ γραφῆς τῆς κατὰ τὸ ῥητόν, ἵνα θρέψῃ τὸν κατὰ σάρκα γεγεννημένον τῷ Ἀβραὰμ ἐν τοῖς κατὰ σάρκα πρῶτον λόγοις καὶ γένηται πρῶτος x003E; ἐκ τῆς x003C;, εἰς τὸ δυνηθῆναι μετὰ τοῦτον γεννηθῆναι τὸν x003E; ἐλευθέρας καὶ τὸν διὰ τῆς ἐπαγγελίας τοῦτο διὰ τί παρελήφθη , δύναται νοεῖσθαι ἡ ἀκροβυστία τῆς καρδίας προγινομένη τῆς περιτομῆς. χρεία οὖν ἡμῖν τὸν λόγον παραλαβεῖν τὸν καθαίροντα τὰ δόγματα καὶ περιαιροῦντα πάντα τὰ γενόμενα κατὰ ψευδοδοξίαν ἐν ἡμῖν. τοῦτο οὖν έστιν τὸ ἀποθέσθαι τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας ἡμῶν· εἰ γὰρ καρδία ἐστὶν ἔχουσα καθ' ἡμᾶς τὸ ἡγεμονικόν, ἔνθα ἐστὶν τὰ νοήματα, ὅθεν οἱ >διαλογισμοὶ ἐξέρχονται οἱ x003C;, ὁ περιαιρούμενος τοὺς διαλογισμοὺς [*](12 Eph. 2, 3. — 13 Vgl. Phil. 3, 21. — 14 Hiob 14, 4. 5. Vgl. zur Form des Citats in Matth. Tom. 15, 23 (Lo 5, 375): κατὰ μὲν τὴν γένεσιν οὐδείς ἐστι καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ' εἰ μία μέρα εἴη ἡ ζ(οὴ αὐτοῦ, Clem. Rom. ad Cor. Ι, 17, 4, Clem. Alex. Strom. III, 17, 100. — 22 ff. Vgl. Gal. 4, 23. — SOIVgl. in Joh. Tom. 2, 35 (Br I, 104, 1 ff.): διὰ τὸ ἐν μέσῳ τοῦ παντὸς εἶναι σώματος τὴν καρδίαν, ἐν δὲ τι] καρδίᾳ τὸ ἡγεμονικόν, u. ö. — 31 Vgl. Matth. 15, 10. — 32 Vgl. Hier. Comm. 805.) [*](3 περιABBREVτμήθητε S | 5 οὐκοῦν Co οὐκ ἀν S | της S* τις Scorr. | ἀκροβυστίας S* ἀκροβυστία Scorr. | 11 περιτέτμηται S | 14 εἰ V Co ἡ S | ἡμέρα] ἡ über εἰ S | 20 καὶ Gh | 30 εἰ] ἡ V.)

τοὺς πονηροὺς »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας« περιαιρεῖται, ὁ ἀποτιθέμενος τὴν ψευδοδοξίαν περιτέτμηται »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας« αὐτοῦ καὶ γίνεται ἀνὴρ Ἰούδα καὶ κατοικῶν Ἱερουσαλήμ<, περιτεμνόμενος. ἐὰν δέ τις μὴ ἀποθῆται »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας« αὐτοῦ, ἴδωμεν τί ἀπειλεῖ αὐτῷ ὁ λόγος· »μή πως ἐξέλθῃ« φησὶν »ὡς πῦρ ὁ θυμός μου καὶ ἐκκαυθήσεται, καὶ οὐκ ἔσται ὁ σβέσων«. ἐξέρχεται οὖν ὡς πῦρ ὁ θυμὸς τοῦ κυρίου ἐπὶ τοὺς μὴ περιτμηθέντας τῷ θεῷ, ἐπὶ τοὺς μὴ ἀποθεμένους »τὴν ἀκροβυστίαν τῆς καρδίας« αὐτῶν, »καὶ οὐκ ἔσται ὁ σβέσων ἀπὸ προσώπου πονηρίας ἐπιτηδευμάτων« αὐτῶν. τὸ πῦρ ἐκεῖνο ὕλην ἔχει τὴν πονηρίαν τῶν ἐπιτηδευμάτων ἡμῶν. ὅπου οὐκ ἔνι πονηρία ἐπιτηδευμάτων, οὐκ ἔχει τὸ πῦρ ὅπου νεμηθῇ. ὅτι δὲ ἡ ὕλη ἐκείνου τοῦ πυρὸς ἧ πονηρία ἐστὶν τῶν ἐπιτηδευμάτων, ἄκουε τοῦ προφήτου λέγοντος· »καὶ οὐκ ἔσται ὁ σβέσων ἀπὸ προσώπου πονηρίας ἐπιτηδευμάτων ὑμῶν«.

»Ἀναγγείλατε ἐν τῷ Ἰούδᾳ, καὶ ἐν Ἱερουσαλὴμ όκουσθήτω· εἴπατε, ἀναγγείλατε,] σημάνατε σάλπιγγι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ κράξατε μέγα«. ταῦτα, φησίν, τὰ ἀπαγγελλόμενα εἴπατε ἐν τῷ < τοῖς ἀπὸ τῆς φυλῆς τοῦ Ἰούδα τοῦ Χριστοῦ· »πρόδηλον γὰρ ὅτι ἐξ Ἰούδα ἀνατέταλκεν ὁ σωτὴρ ἡμῶν«.

»σημάνατε σάλπιγγι ἐπὶ τῆς γῆς«. ὁ λόγος ὁ ὑψηλός, ὁ διεγείρων τὸν ἀκροατήν, ὁ παρασκευάζων αὐτὸν εἰς τὸν < τὸν κατὰ τῶν παθῶν, εἰς τὸν >τὸν κατὰ τῶν ἐνεργειῶν τῶν ἀντικειμένων, ὁ παρασκευάζων αὐτὸν εἰς τὰς ἑορτὰς τὰς οὐρανίους εἰς ἀμφότερα γὰρ ταῦτα λέγεται) παραλαμβάνεται σάλπιγξ. ἐν τοῖς Ἀριθμοῖς ὁ τοιοῦτος λόγος σάλ- πιγξ ἐστίν· οἷον ἐμοὶ κελεύει ὁ λόγος καὶ εἴ τινι ἄλλῳ δέδοται δὲ τῷ βουλομένῳ καὶ ζητήσαντι τὸν νοῦν τῶν γραφῶν) κελεύει ποιῆσαι »σάλπιγγας ἀργυρᾶς ἐλατάς«. οὕτω φησὶν ὁ λόγος· »σημάνατε σάλπιγγι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ κεκράξατε μέγα· εἴπατε· συνάχθητε καὶ εἰσέλθωμεν εἰς τὰς πόλεις τὰς τειχήρεις«. εἰς ἀτείχιστον πόλιν οὐ βούλεται ἡμᾶς εἰσελθεῖν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ, ἀλλ’ εἰς ἡ ἐκκλησία τοῦ ζῶντος < τετειχισμένη ὑπὸ τῆς < τοῦ λόγου οὗτος [*](19 Hebr. 7, 14. — 22 Vgl. Num. 10, 9. — Vgl. Philo de sept. IT, 296 Μ — 23 Eph. 3, 7? — 25 Vgl. Num. 10, 10. — 28 Vgl. Num. 10, 2. — 30 Vgl. Prov. 20, 28? — 31 Vgl. I Tim. 3, 15.) [*](3 κατοικῶν ἐν Ἱερουσαλὴμ καθαρὸς περιτετμημένος C | 5 ἴδωμεν] δ über ει S | μή πως] μὴ LXX, vgl. μήποτε L XX Luc. | 15 ὑμῶν Co ἡμῶν S | 17 ἀναγγείλατε] < LXX | κεκράξατε] vgl. Ζ. 29 | 26 ἄλλῳ] + δέδοται Blass | 30 — S. 46, 10 Hierzu Fragm. 17 in C: Εἰς — ἁλίσκεται.)

γάρ ἐστιν τὸ τεῖχος) † ἐν τῷ ἑπτακαιδεκάτῳ κεῖται Ψαλμῷ, ὅτι καὶ τεῖχός ἐστιν ὁ θεός.

»Ἀναλαβόντες φεύγετε εἰς Σιών«· ὅσοι ἐστὲ ἔξω τῆς Σιών, »ἀναλαβόντες φεύγετε εἰς Σιών· σπεύσατε, μὴ στῆτε«, οἱ ἐν τῇ προκοπῇ σπεύσατε ἐπὶ τὸ Σκοπευτήριον, »ὅτι κακὰ ἐγὼ ἐπάγω ἀπὸ βορρᾶ καὶ συντριβὴν μεγάλην«· τῶν ἐπαγομένων κακῶν »ἀπὸ βορρᾶ«, βορρᾶ τοῦ ἀντικειμένου, ὡς πολλάκις λέλεκται, ὃς ἐὰν εὑρεθῇ μὴ σπεύσας μηδὲ εἰσελθὼν » εἰς τὰς πόλεις τὰς τειχήρεις«, μὴ γενόμενος ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τοῦ θεοῦ«, ἀλλ᾿ ἔξω ἑστηκώς, αὐτὸς ὑπὸ τῶν πολεμίων καταληφθεὶς ἀναιρεθήσεται. τίς δέ ἐστιν ὁ πολέμιος; ἴδωμεν ἐκ τῶν ἑξῆς τίνα τρόπον λέγεται· »ἀνέβη λέων ἐκ τῆς μάνδρας αὐτοῦ, ἐξολοθρεύων ἔθνη ἐξῆρεν«. οὑτός ἐστιν ὁ πολέμιος, ὃν δεῖ ἡμᾶς φυγεῖν. λέων ἡμᾶς καταδιώκει. τίς οὑτος; Πέτρος Πέτρος διδάσκει λέγων· »ὁ ἀντίδικος ὑμῶν διάβολος ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ· ᾧ ἀντίστητε στερεοὶ τῇ πίστει«· καὶ κατὰ τὸν ἔνατον Ψαλμὸν »ἐνεδρεύει ἐν ἀποκρύφῳ, ἐνεδρεύει ὡς λέων ἐν τῇ μάνδρᾳ αὐτοῦ«. καὶ ἐνεδρεύει οὑτος ὁ λέων οὐχ ἡμέρας, ἀλλ’ ἐπὰν γένηται νύξ· κατὰ γὰρ τὸν ἑκατοστὸν τρίτον Ψαλμόν· »ἒθου σκότος καὶ ἐγένετο νύξ. έν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ, σκύμνοι ὠρυόμενοι ἁρπάσαι καὶ ζητῆσαι παρὰ τοῦ θεοῦ βρῶσιν αὐτοῖς«.

»Ἀνέβη« οὖν λέων ἐκ τῆς μάνδρας αὐτοῦ«. ποῦ; πότε; κάτω ἐστὶν πεσών, εἰς τὰ κατώτατα τῆς γῆς κατελήλυθεν. »ἀνέβη λέων ἐκ τῆς μάνδρας αὐτοῦ«. ἄνθρωπος εἶ, ἀνωτέρω εἶ τοῦ διαβόλου· κρείττων γὰρ εἶ αὐτοῦ, ὁποῖος ἐὰν ᾖς· ἐκεῖνος διὰ τὴν κακίαν κάτω ἐστίν. »ἀνέβη« οὖν »λέων ἐκ τῆς μάνδρας αὐτοῦ, ἐξολοθρεύων ἔθνη ἐξῆρεν«· ἀναβὰς »ἐκ τῆς μάνδρας αὐτοῦ«, τόπου τοῦ οἰκείου τῇ κολάσει ἑαυτοῦ, »ἐξολοθρεύων ἔθνη ἐξῆρεν· ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ τόπου αὐτοῦ τοῦ θεῖναι τὴν γῆν σου εἰς ἐρήμωσιν( βούλεται [*](1 Vgl. Psal. 17, 30? Zach. 2, 5? — 5 Vgl. Onom. sacra I, 198, 63: Σιὼν σκοπευτήριον ἢ διψῶσα ἢ ἐντολὴ σκοπίας, u. ö. — 9 Vgl. II Thess. 1, 4. — 10 ff. Vgl. Hier. Comm. 865. — 12 ff. Vgl. Olymp. (Gh I, 360): τροπικῶς τὸν διάβολον. — 14 Ι Petr. 5, 8. 9. — 16 Psal. 9, 30. — 18 Psal. 103, 20. 21. — 23 Vgl. Eph. 4, 9?) [*](1 τεῖχος] + ὡς ? aber auch damit äre nicht alles in Ordnung. Psal. 17, 30 καὶ ἐν τῷ θεῷ μου ὑπερβήσομαι τεῖχος kann kaum gemeint sein, da dieses τεῖχος sonst von Origenes auf die ἁμαρτία gedeutet wird (Sei. in Psal. 17, 30 Sel. in Thren. 3, 43). Oder ἐν — θεός ist Glosse eines Mannes, der Psal. 17,30.31 las: καὶ ἐν τῷ θεῷ μου ὑπερβήσομαι. Τεῖχος ὁ θεός μου κτλ. (Riedel) | ιζ΄ S | 6 τῶν] l. τούτων ? | 8 τειχήρεις VCo στειχήρεις S | 10–23 Hierzu Fragm. 18 in C: —γῆς | 16 θ΄ S | 18 ργ΄ S | 22 πότε] πόθεν? Blass | 25 κρεῖττον S* κρείττων Scorr. | 29 τοῦ] vgl. S. 47, 2.)

σου εἰς τὴν γῆν, περὶ ἡς πρὸ βραχέως ἐλέγομεν. ἕκαστον ἡμῶν βούλεται νεμηθῆναι. ἔρχεται οὐν »τοῦ θεῖναι τὴν γῆν σου εἰς ἵνα καταπατήσῃ τὰ σπέρματα ὁ λέων , ἵνα ποιήσῃ ἔρημόν σου τὴν γῆν. »καὶ πόλεις σου καθαιρεθήσονται παρὰ τὸ μὴ κατοικεῖσθαι αὐτάς. ἐπὶ τούτοις περιζώσασθε σάκκους«. ἐπεὶ οὖν ἀνέβη λέων καὶ ἀπειλεῖ σοι λέων καὶ βούλεταί σου ἀφανίσαι τὴν γῆν, περίζωσαι σάκκον, κλαῖε καὶ πένθει, διὰ τῶν εὐχῶν παρακάλει τὸν θεόν, ἵνα τοῦτον τὸν λέοντα ἐξολοθρεύσῃ ἀπὸ σοῦ καὶ μὴ ἐμπέσῃς αὐτοῦ εἰς τὸ στόμα. »ὃν πρόπον« γὰρ »ὅταν ἐκσπάσῃ ὁ ποιμὴν ἐκ στόματος λέοντος δύο σκέλη ἢ λοβὸν ὠτίου«· οὗτος ὁ λέων ζητεῖ τῶν ὤτων σε λαβεῖν, ἴνα διὰ τῆς λιχνείας σου λόγους ψευδεῖς σοι παραβαλὼν ἐκστήσῃ σε ἀπὸ τῆς ἀληθείας, βούλεταί σου ἀπὸ τῆς ἀληθείας ἁρπάσαι τοὺς πόδας καὶ καταφαγεῖν. ἀλλὰ σὺ περίζωσαι σάκκους καὶ κόπτου καὶ κλαῖε καὶ ἀλάλαζε βλέπων τὸν πολέμιον τὸν ἐνεστηκότα, ἵνα ἀποστραφῇ »θυμὸς ὀργῆς κυρίου« ἀπὸ σοῦ, καὶ ἀποστραφέντος τοῦ θυμοῦ δυνηθῇς ἐν ἀμεριμνίᾳ γενόμενος, μηκέτι τοῦ λέοντος ὑπεισερχομένου σοι, τῷ σε εἰσεληλυθέναι εἰς τὴν τειχήρη πόλιν, δοξάζειν τὸν ῥυόμενόν σε θεὸν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ᾧ ἐστιν ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

»Κύριε« φησὶν »οἱ ὀφθαλμοί σου εἰς πίστιν« ὡς »ὀφθαλμοὶ κυρίου ἐπὶ δικαίους«, ἀπὸ γὰρ ἀδίκων ἀποστρέφει αὐτούς, οὕτως οἱ ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς πίστιν, ἀπὸ γὰρ ἀπιστίας ἀποστρέφει αὐτούς. διὸ καλῶς λέλεκται ὑπὸ τοῦ νοοῦντος, τί λέγει ἐν τῇ εὐχῇ, τὸ »κύριε, οἱ ὀφθαλμοί σου εἰς πίστιν«. τὸ μὲν οὖν ἐνταῦθα γεγραμμένον ἐστίν· »κύριε, οἱ ὀφθαλμοί σου εἰς πίστιν«. ἐπεὶ δὲ »λόγον σοφὸν ἐὰν ἀκούσῃ ἐπιστήμων, αἰνέσει αὐτὸν καὶ ἐπ᾿ αὐτὸν προσθήσει«, ὅρα πόσα ἐστὶν ποιῆσαι ἀπὸ τοῦ κύριε, οἱ ὀφθαλμοί σου [*](1 Vgl. S. 42, 4. — 5 ff. Vgl. Hier. Comm. 866. — 9 Amos 3, 12. — 23 Psal. 33, 16. — 24 Vgl. Olymp. (Gh I, 448) : ἢ ὅτι πίστιν ἐπιζητεῖ Θεὸς κτλ. — 28 Sir. 21, 15.) [*](1 πρὸ βραχέως ροβραχέως S [sic] πρὸ βραχέος? Diels | 2 εἰς Gh | 7 πένθη S* πένθει Scott. | 20–22 Εἰς—ς΄ nach den andern Überschriften.)

εἰς πίστιν«. φησὶν ὁ Παῦλος· »νυνὶ δὲ μένει τὰ τρία ταῦτα, πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη«. ὡς ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς πίστιν, ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς ἐλπίδα, ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς ἀγάπην. ἐπεὶ δέ ἐστιν >πνεῦμα δυνάμεως καὶ ἀπάπης καὶ σωφρονισμοῦ<, ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς ἀγάπην, οὕτως ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς δύναμιν, οὕτως οἱ] ὀφθαλμοὶ κυρίου εἰς σωφρονισμόν. . . . ὀφθαλμοὶ κυρίου ἐπὶ δικαιοσύνην. οὕτως ἐπὶ πάσας ἀρετὰς ὀφθαλμοὶ κυρίου. εἰ οὖν βούλει καὶ σὺ τὰς ἀκτῖνας τῶν νοητῶν ὀφθαλμῶν τοῦ θεοῦ φθάνειν ἐπὶ σέ, ἀνάλαβε τὰς ἀρετάς. καὶ ἔσται ὡς τὸ »κύριε, οἱ ὀφθαλμοί σου εἰς πίστιν«, οὕτως »κύριε, οἱ ὀφθαλμοί σου« εἰς ἕκαστον ὡν ἐὰν κτήσῃ ἀγαθῶν. καὶ ἐὰν τηλικοῦτος ᾐς, ὡς τοὺς ὀφθαλμοὺς κυρίου ἐλλάμπειν σοι, ἐρεῖς· »ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, κυριε«.

Εἶτα περὶ τῶν ἁμαρτωλῶν ἵδωμεν τὸ λεγόμενον »ἐμαστίγωσας αὐτοὺς καὶ οὐκ ἐπόνησαν«. αὗται αἱ αἰσθηταὶ μάστιγες ζῶσιν προσφερόμεναι σώμασιν, εἴτε βούλονται εἴτε μὴ βούλονται οἱ μαστιγούμενοι, πόνον ἐμποιοῦσιν αὐτοῖς· αἱ δὲ τοῦ θεοῦ μάστιγες τοιαῦταί εἰσιν ὥς τινας μὲν τῶν μαστιγουμένων πονεῖν , τινὰς δὲ τῶν μαστιγουμένων μὴ πονεῖν. ἴδωμεν εἰ δυνάμεθα διηγήσασθαι, τί ἐστιν τὸ πονεῖν ἀπὸ μαστίγων θεοῦ καὶ τί τὸ μὴ πονεῖν, καὶ ὅτι κακοδαίμονες οἱ μὴ πονοῦντες ἀπὸ μαστίγων θεοῦ, μακάριοι δὲ οἱ πονοῦντες ἀπὸ μαστίγων θεοῦ. φησὶν γάρ ἡ Σοφία· »τίς δώσει ἐπὶ τοῦ διανοήματός μου μάστιγας, καὶ ἐπὶ τῶν χειλέων μου σφραγῖδα πανούργων, ἵνα ἐπὶ τοῖς ἀγνοήμασίν μου μὴ φείσωνται, καὶ αἱ ἁμαρτίαι μου μὴ ἀπολέσωσίν με«; πρόσχες τῷ »τίς δώσει ἐπὶ τοῦ διανοήματός μου μάστιγας«; οὐκοῦν εἰσι μάστιγες τὸ διανόημα μαστιγοῦσαι. αἱ μάστιγες τοῦ Μοῦ τὸ διανόημα μαστιγοῦσιν· λόγος γὰρ καθαπτόμενος τῆς ψυχῆς καὶ εἰς συναίσ〈θησ〉ιν αὐτὴν ἄγων τῶν ἡμαρτημένων μαστιγοῖ· μαστιγοῖ δὲ τὸν μὲν μακάριον πονοῦντα ἐπὶ ταῖς μάστιξι, καθικνεῖται γὰρ αὐτοῦ τὰ λεγόμενα, καὶ οὐκ ἐξευτελίζει τὸν ἐλέγχοντα ἀπ’ αὐτοῦ. ἐπὰν δέ τις εὑρεθῇ, ἱν οὕτως εἴπω, ἀναίσθητος, λεχθήσεται περὶ αὐτοῦ· »ἐμαστίγωσας αὐτοὺς καὶ οὐκ ἐπόνησαν( τοῦ αὐτοῦ [*](1 1 Kor. 13, 13. - 4 Vgl. II Tim. 1, 7. — 12 Psal. 4, 7. — 22 Sir. 22, 27 23, 2. 3. — 25 Sir. 22, 27 23, 2. 3.) [*](6 . . . ὀφθαλμοὶ hier scheint ein Vordersatz zu fehlen, etwa ἐπεὶ δέ ἐστι καὶ »ἐκ πίστεως δικαιοσύνη« öm. 10, 6), ὡς ὀφθαλμοὶ κυρίου »εἰς πίστιν«, οὓτως oder ὡς δὲ »ὀφθαλμοὶ κυρίου ἐπὶ δικαίους« (Psal. 33, 16), οὕτως καὶ | 17 τοιαῦται V Co τοιαῦτα S | 21 — 28 Hierzu Fragm. 19 inC: Μακάριον—μαστιγοῖ | 22 ff. Das Citat soll w. e. seh. wörtlich sein; vgl. übrigens in LXX codd. 55 254 | 28 συναίσθησιν (vgl. S. 36, 11) σύνεσιν S | 30 αὐτοῦ Gh αὐτῶ S.)

λόγου λεγομένου ἐλεγκτικῶς, φέρε εἰπεῖν, ἐπὶ τῷ καθικέσθαι διανοίας τοῦ τὴν συνείδησιν μεμολυσμένου ἐπί τινι ἁμαρτίᾳ τὸ λεγόμενον, ἐὰν ὁ μέν τις τῶν ἀκουόντων ἀλγήσῃ, ὥστε λεχθῆναι περὶ αὐτοῦ· »ἑώρακας ὡς κατενύγη« ὁ δεῖνα, ὁ δέ τις τῶν ἀκουόντων μὴ ἀλγήσῃ, ἀλλὰ ἀναισθητῇ τῶν ἐλεγχόντων , δῆλον ὅτι λεχθήσεται περὶ τοῦ μηδ᾿ αἰσθανομένου· ἐμαστίγωσας αὐτοὺς καὶ οὐκ ἐπόνησαν«. Μία μὲν διήγησις αὕτη περὶ τοῦ »οὐκ ἐπόνησαν« ἢ ἐπόνησαν· ἴδωμεν δὲ εἰ ἔχομεν καὶ ἑτέραν. γίνονταί τινες έν τοῖς σώμασιν μερῶν τινων νεκρότητες καὶ ξηρότητες, καὶ πολλάκις τοιαῦτα πάσχει τὰ νενεκρωμένα μέλη παρὰ τὰ ζῶντα, ὥστε προσαγομένων μὲν τῶν πόνον ποιῆσαι δυναμένων τῷ ζῶντι μέλει ἀλγεῖν ἐκεῖνον ᾧ προσάγεται τὸ ποιοῦν πονεῖν , προσαγομένων δὲ τῶν ποιούντων πονεῖν τῷ μέλει τῷ ἀναισθήτῳ οὐκ αἰσθάνεται ἐκεῖνος, ὅταν ᾖ νεκρότης περὶ αὐτό. ταῦτα εἴπερ εἶδες ἐπὶ τοῦ σώματος, μετάθες ἐπὶ τὴν ψυχὴν καὶ ὅρα ὅτι ἔστιν τις καὶ ψυχὴ νεκρουμένη τὰ μέλη, ὥστε μὴ αἰσθάνεσθαι ἀπὸ τῶν μαστίγων, κἂν ἐπίπονα προσφέρηταί τινα. δεινὰ προσφέρεται, ἀλλ’ οὐκ αἰσθανθήσεται ἡ δεῖνα ψυχή, ἄλλη δὲ αἰσθανθήσεται. καὶ τάχα ὡσπερεὶ λυπεῖται μᾶλλον ἐπὶ τῷ μὴ αἰσθάνεσθαι ἤπερ ἐπὶ τῷ αἰσθάνεσθαι ὁ μὴ αἰσθανόμενος ἀπὸ πόνων αὐτῷ προσφερομένων, εὐχόμενος μᾶλλον πονεῖν εἰ προσάγοιτο τὰ ἐπίπονα ἐπεὶ σημεῖόν ἐστι τοῦτο τοῦ ζῆν αὐτόν), ἀηδιζόμενος δὲ ἐπὶ τῷ μὴ αἰσθάνεσθαι ἐπὶ τοῖς ἐπιπόνοις. ὥσπερ δὴ τοῦτο γίνεται ἐπὶ τῶν σωμάτων, οὕτω νομίςω ἐν τῷ »θελήσωσιν εἰ ἐγένοντο πυρίκαυστοι« τοιοῦτόν τι δηλοῦσθαι· οἷον τοῦ πυρὸς προσφερομένου τινὶ καὶ μὴ αἰσθανομένου τοῦ καιομένου, θελήσωσιν ἐκεῖνοι, καταλαβόντες σύγκρισιν μὴ αἰσθανομένων ἐπὶ ταῖς ἀλγηδόσιν καὶ αἰσθανομένων, μᾶλλον αἰσθάνεσθαι ἐπὶ τῷ πυρὶ ἢ μὴ αἰσθάνεσθαι. καὶ εὔξαιτο ἄν τις προσαγομένου κἀκείνου τοῦ κεκριμένου πυρὸς ἐπὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς αἰσθάνεσθαι μᾶλλον ἢ μὴ αἰσθάνεσθαι. ταῦτα διὰ τὸ »ἐμαστίγωσας αὐτούς, καὶ οὐκ ἐπόνησαν«.

»Συνετέλεσας αὐτούς, καὶ οὐκ ἠθέλησαν δέξασθαι παιδείαν«. ὅτε τά καθαρτικὰ ποιεῖ ὁ προνοῶν τῶν ὅλων θεὸς ἐπὶ ψυχῆς σωτηρίᾳ, τὸ ἐπ᾿ αὐτῷ συνετέλεσεν. νοήσεις δὲ τὸ »συνετέλεσας αὐτοὺς [*](4 Vgl. I ön. 20, 29. — 22 ff. Vgl. Sel. in Psal. 2, 10 (Lo 11, 405): Τάχα δὲ καὶ εἰς συναίσθαησιν ἐλθόντες τῶν ἰδίων πταισμάτων τινὲς παραδιδόασιν ἑαυτοὺς . . . . τοῖς ἐπιπονωτάτοις καὶ βελτιῶσαι δυναμένοις. οἶμαι δὲ τούτων εἶναι τοὺς παρὰ τῷ Ἠσαίᾳ λεγομένους· »θελήσουσιν κτλ.« — 23 Jes. 9, 5. — 25 Vgl. Jes. 9, 5.) [*](5 ἀναισθητεῖ S | 8 ἴδωμεν V ἴδομεν S | 11 πόνον Ru πόνων S | 13 ᾖ] ἡ S | νεκρότης Co νεκρώτης S | 14 αὐτὸ Gh αὐτόν S | εἶδες V ἴδες S | 16/17 δεινὰ προσφέρεται Gh διαπροσφέρεται S διαπρισθήσεται Co | 19 ἤπερ V εἴπερ S | 21 τῷ Gh τοῦ S | 33 τὸ ἐπ’ αὐτῷ Gh τὸ ἐπ’ αὐτὸ S τότε αὐτήν Co.)

οὐκ ἠθέλησαν δέξασθαι παιδείαν« ἀπὸ παραδείγματος τοῦ κατὰ τὸν παραδιδόντα τὴν έπιστήμην καὶ τὸν μὴ βουλόμενον παραλαβεῖν τὴν ἐπιστήμην ἀπὸ τοῦ παραδιδόντος. πάντα γὰρ τὰ παρ’ αὐτῷ ποιείτω ὁ διδάσκαλος καὶ συντελείτω πάντα εἰς παράδοσιν ἐπιστήμης, ἐκεῖνος δὲ μὴ παραδεχέσθω τὰ λεγόμενα· εἴποιμ ἂν περὶ τοῦ τοιούτου τῷ διδασκάλῳ· συνετέλεσας τόνδε καὶ οὐκ ἠθέλησεν δέξασθαι παιδείαν<. οὖν τὰ ἀπὸ τῆς προνοίας γίνηται πάντα εἰς ἡμᾶς, ἵνα συντελεσθῶμεν καὶ τελειωθῶμεν , ἡμεῖς δὲ μὴ παραδεχώμεθα τὰ τῆς προνοίας τῆς ἐπὶ τελειότητα ἡμᾶς ἑλκούσης, λεχθείη ἂν ὑπὸ τοῦ νοοῦντος τῷ θεῷ· κύριε, συνετέλεσας αὐτοὺς καὶ οὐκ ἠθέλησαν δέξασθαι παιδείαν«.

»Ἐστερέωσαν τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὑπὲρ πέτραν( νοήσεις καὶ τοῦτο ἀπὸ τῶν σωματικωτέρων. τῶν ἁμαρτανόντων οἱ μὲν ἀκούοντες λόγους ἐλεγκτικοὺς ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ ἐρυθριῶσιν καὶ καταδύονται καὶ ὑποπίπτουσιν ἁπτομένου τοῦ λόγου τ·οῦ ἐλεγκτικοῦ αὐτῶν· οἱ δὲ τοιοῦτοί εἰσιν, ὥστε αὐτοὺς ἀνερυθριάστους εἶναι, μὴ αἰδουμένους ἐφ᾿ οἷς ἐλέγχονται, ἐφ᾿ οἷς ἡμαρτήκασιν. εἴποις ἂν οὖν περὶ τούτων οἳ οὐκ αἰδοῦνται· »ἐστερέωσαν τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὑπὲρ πέτραν« εἰ νενόηκας ἐπὶ τῶν σωματικῶν αὐτό, μετάβα μοι τῷ λόγῳ ἐπὶ τὴν ψυχὴν νοήσας πρόσωπον, περὶ οὗ λέγεται· »τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον«. καὶ ὅρα ψυχὴν στερεάν, ὁποία ἦν ἡ καρδία Φαραὼ ἐσκλη- ρυμμένη, ὥστε αὐτὴν ἐπὶ τοῖς ἀπαγγελλομένοις ἑστάναι ἀντίτυπον καὶ ὥσπερ ἀποβάλλουσαν τὰ λεγόμενα μὴ μορφουμένην κατὰ τὰ ἀπαγγελλόμενα. ἐκεῖ γὰρ εὑρήσεις ὅτι ἁρμόζει τὸ »ἐστερέωσαν τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὑπὲρ πέτραν καὶ οὐκ ἡθέλσαν ἐπιστραφῆναι. κἀγὼ εἶπα. ἴσως πτωχοί εἰσιν, ὅτι οὐκ ἡθέλησαν γνῶναι ὁδὸν κυρίου καὶ κρίσιν θεοῦ. πορεύσομαι πρὸς τοὺς ἁδροὺς καὶ λαλήσω αὐτοῖς«. ταῦτα νοήσας περὶ τῶν μὴ θελόντων παιδευθῆναι, μὴ νοούντων ἐπὶ ταῖς μάστιξιν τοῦ θεοῦ, φησὶν νενοηκὼς τὸ τούτων αἴτιον. πτωχή ἐστιν αὐτῶν ἡ ψυχή. »κἀγὼ εἶπα. ἴσως πτωχοί εἰσιν, διότι οὐκ ἠδυνήθησαν,ξ ὅτι οὐκ ἔγνωσαν ὁδὸν κυρίου καὶ κρίσιν θεοῦ«.

»Πορεύσομαι πρὸς τοὺς ἁδροὺς καὶ λαλήσω αὐτοῖς«. οἱ ἁδροὶ ταῖς ψυχαῖς ἐν ἐπαίνῳ λέγονται. καὶ παρ' Ἕλλησι γὰρ τὸ ἁδρὸν συνεχῶς ὀνομάζεται καὶ τὸ μεγαλεῖον τῆς λογικῆς ψυχῆς. ὅταν γάρ τις μεγάλοις ἐπιβάλλῃ πράγμασιν καὶ προθέσεις ἔχῃ ἀξιολόγους καὶ σκοπῇ ἀεὶ τὰ δέοντα, πῶς βιώσῃ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, μηδὲν ταπεινὸν καὶ μικρὸν θέλων μηδὲ ὁρ΄ῶν, ὁ τοιοῦτος τὸ ἁδρὸν καὶ τὸ μεγαλεῖον [*](19 Ι Kor. 13, 12. — 20 Vgl. Exod. 4, 21.) [*](3 παρ' αὐτῷ Gh παρ’ αὐτόν S | 7 γίγνηται S vgl. S. 9, 8 | 12 ἀκούοντες VCo ἀκούοῦντες S [sic] | 18/19 τῆς ψυχῆς Gh Ι 31 — S. 51, 6 Hierzu Fragm. 20 in C: Πρὁς—ἀκροατάς Ι 33 καὶ] κατὰ V, doch vgl. Ζ. 36 Ι 34 προθέσεις V1? a. R. Co προσθέσεις S.)

ἔχει ἐν τῇ ψυχῇ οὑτοι οὐν, Ι ἐπεὶ ἡσαν πτωχοί, οἱ πρότεροι οὓς ἔψεξεν ὁ λόγος, οὐκ ἤκουσαν, φησὶν ὁ προφήτης. διὰ τοῦτο οὐκ ἤκουσαν, ἐπεὶ πτωχοί εἰσιν. πορεύσομαι πρὸς τοὺς ἁδροὺς καὶ λα- λήσω αὐτοῖς((. καὶ εἰ ἔστιν μακάριον εἶναι ἐπὶ τῷ λέγειν »εἰς ὦτα ἀκουόντων«, μακάριόν έστιν ἐάνπερ τύχῃ τις ἁδροῦ καὶ μεγάλου ἀκροατοῦ. διὰ τοῦτο τούτων οὕτως λεγομένων, εἰδότες ὅτι οὐ ζημία τοῖς λέγουσιν ὅσον τοῖς ἀκούουσίν ἐστιν τὸ μὴ παραδέχεσθαι τὰ ἁπαγγελλόμενα, καὶ κατηγορεῖ πτωχείας τοῦ νοῦ αὐτῶν καὶ τῆς διανοίας, παρακαλέσωμεν ἀπὸ τοῦ θεοῦ λαβεῖν αὕξοντος τοῦ λόγου ἐν ἡμῖν ἁδρότητα καὶ μεγαλειότητα έν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἴνα ἀκοῦσαι τῶν ἱερῶν καὶ ἁγίων λόγων δυνηθῶμεν, ᾠ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.