Οὐκ ἀγνοοῦμεν ὅτι ταῦτα ἀναφέρουσί τινες ὡς μείζονα Ἱερεμίου ἐπὶ τὸν σωτῆρα καὶ κύριον ἡμῶν· καὶ ἰστέον ὅτι τὰ μὲν πολλὰ αὐτῷ συνᾴδει καὶ δύναται ἀναφέρεσθαι ἐπὶ τὸν σωτῆρα, ἃ παραθήσομαι· ὀλίγα δέ τινα τῶν εἰρημένων πρὸς τὸν Ἱερεμίαν θλίβει τὸν λόγον, οὐ δυνάμενα ὡς πρὸς τοὺς πολλοὺς ἐφαρμόσαι τῷ σωτῆρι. τίνα οὐν ἐστι τὰ ἐφαρμόζοντα τῷ σωτῆρι; »πρὸς πάντας οὓς ἐὰν ἐξαποστείλω σε πορεύσῃ, καὶ κατὰ πάντα ὅσα ἐὰν ἐντείλωμαί οοι λαλήσεις. μὴ φοβηθῇς ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, ὅτι μετὰ σοῦ εἰμι τοῦ ἐζαιρεῖοθαί σε, λέγει κύριος«. οὔπω ταῦτα ἂν πρὸς τὸν σωτῆρα δόξειαν ἀναφέφεσθαι, τά ἑξῆς δὲ »καὶ ἐξέτεινε κύριος τὴν χεῖρα αὐτοῦ πρός με καὶ ἥφατο τοῦ στόματός μου, καὶ εἶπεν κύριος πρός με· ἰδοὺ δέδωκα τοὺς λόγους μου εἰς τὸ στόμα σου. ἰδοὺ καθέστακά σε σήμερον ἐπὶ ἔθνη καὶ βασιλείας, ἐκριζοῦν καὶ κατασκάπτειν« θλίβει τὴν περὶ τοῦ Ἱερεμίου ἑρμηνείαν ποῖα ἔθνη ἐξερρίζωσε, ποίας κατέστρεψε βασιλείας; γέγραπται γάρ’ »ἰδοὺ καθέστακά σε σήμερον έπὶ ἔθνη καὶ βασιλείας, ἐκριζοῦν καὶ κατασκάπτειν«. ποίαν δὲ εἶχεν ἐξουσίαν ὁ Ἱερεμίας εἰς τὸ »ἀπολλύειν«, ὅπερ εἴρηται ὡς πρὸς Ἱερεμίαν έν τῷ »καὶ ἀπολλύειν«; τίνας δὲ τοσούτους ᾠκοδόμησεν Ἱερεμίας, ἴνα λέγηται »καὶ οἰκοδομεῖν«; Ἱερεμίας φησίν· »οὐκ ὠφέλησα, οὐδὲ ὠφέλησέ με οὐδείας«. πῶς οὐν δέδοται αὐτῷ τὸ »οἰκοδομεῖν καὶ καταφυτεύειν‘; πῶς ἐπὶ τὸν Ἱερεμίαν ἐφαρμόσει τὸ »καταφυτεύειν«; ταῦτα ἐπὶ τὸν σωτῆρα ἀναφερόμενα οὐ θλίβει τὸν ἑρημνεύοντα, ὅτι ὁ Ἱερεμίας ἐν τούτοις σύμβολον τοῦ σωτῆρός ἐστιν. τὰ δὲ παρατεθηοόμενα πάνυ θλίβει καὶ τὸν πάνυ συνετώτατον βουλόμενον δεῖξαι, πῶς καὶ ταῦτα δύναται ἁρμόζειν ἐπὶ τὸν σωτῆρα· »καὶ εἶπα· ὁ ὢν δέσποτα κύριε, ἰδοὺ οὐκ [*](6 ff. Vgl. Hier. Comm. 837: Quidam hunc locum super Salvatore intelligunt. — 20 ff. Vgl. Hom. 14, 5, in Matth. Tom. 12, 9 (Lo 3, 144): Καὶ οἱ φάσκοντες δὲ ὅτι Ἱερεμίας εἴη ὁ Ἰησοῦς . . . . τάχα ἐκ τῶν εἰρημένοιν ἐν ταῖς ἀρχαῖς τοῦ Ἱερεμίου ἐκινήθησαν, οὐ πληρωθέντων μὲν ἐν τῷ προφήτῃ τότε κτλ. — 25 Jerem. 15, 10.) [*](14 ἂν ἐναργῶς Diels Wilamowitz ofiose Η (= ἀγρῶς Ru) | 19 ff. (bis Hom. 1, 7 oder weiter?) Hierzu Fvagm. 2 in C: Ταῦτα — κρείττονα | θλίβει — ἑρμηνείαν nach H: de Hieremia difflcilem faciunt interpretationcin.)
5
ἐπίσταμαι λαλεῖν«. ὅστις ἐστὶν σοφία, ὅστις ἐστὶ δύναμις ἤνεγκεν ἡμῖν >τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος, ὃ κατῴκησεν ἐν σωματικῶς< — πῶς οὖν δύναται ἁρμόζειν τὸ »οὐκ τῷ σωτῆρι; ἀλλὰ καὶ τὸ »νεώτερος ἐγώ εἰμι« ἀπαγορεύεται τὸν σωτῆρα, ὡς λέγοντα αὐτὸν οὐ καλῶς. εἰ γὰρ αὐτῷ λέγει ὁ κύριος· μὴ λέγε τόδε, δῆλον ὅτι οὐ καλῶς λεγόμενον ἀπαγορεύει αὐτό.
Οὐχ ἁρμόζει οὖν ταῦτα ἐπὶ τὸν σωτῆρα. ἐκεῖνα δ᾿ οὐ δοκεῖ δυσωπεῖν ἐπὶ τὸν σωτῆρα. εἰπεῖν δὲ ὅτι ταῦτα μὲν ἐπὶ τὸν Ἱερεμίαν ἀναφέρεται, ἐκεῖνα δὲ ἐπὶ τὸν σωτῆρα, οὐ χαλεπόν. ὁ μέντοι εὐγνώμων πάνυ θλιβήσεται ἐν τῷ τόπῳ, ορῶν ὅτι τὸ διακόψαι ἐν εἱρμῶ λόγων λόγους εἰρημένους εἴτε πρὸς τὸν Ἰερεμίαν εἴτε πρὸς τὸν σωτῆρα, καὶ λέγειν ταῦτα, <ἐπεὶ ἐλάττονά ἐστι τῷ Χριστῷ ἀλλὰ τῷ Ἱερεμίᾳ ἁρμόζειν, καὶ ταῦτα, ἐπεὶ μείζονά ἐστιν Ἱερεμίου, οὐ τῷ Ἱερεμίᾳ ἀλλὰ τῷ Χριστῷ ἁρμόζειν, ἀγνωμόνων ἐστίν. ὅλος οὖν ἐπὶ τὸν Ἱερεμίαν ἀναφερέσθω ; καὶ ταῦτα τὰ δοκοῦντα εἶναι μείζονα Ἱερεμίου ἑρμηνευέσθω.
πᾶς ὁ λαβὼν λόγους ἀπὸ θεοῦ καὶ ἔχων τὴν χάριν τῶν οὐρανίων λόγων, ἔλαβεν αὐτοὺς ἐπὶ τῷ »ἔθνη καὶ βασιλείας ἐκριζοῦν καὶ κατασκάπτειν«. ἀλλὰ »ἔθνη καὶ βασιλείας‘ ἐὰν λέγηται »ἐκριζοῦν« πᾶς ὁ λαβὼν λόγους ἀπὸ θεοῦ, μὴ σωματικῶς μοι νόει τὰ ἔθνη καὶ τὰς βασιλείας, ἀλλὰ κατανοήσας τὰς ἀνθρωπίνας ψυχὰς βασιλευομένας ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας κατὰ τὸ εἰρημένον παρὰ τῷ ἀποστόλῳ· »μὴ οὐν βασιλευέτω ἡ ἁμαρτία έν τῷ θνητῷ ἡμῶν σώματι«, βλέπων δὲ καὶ τὰ πολλὰ εἴδη τῶν ἁμαρτημάτων, τροπολόγει καὶ τὰ ἔθνη καὶ τὰς βασιλείας, τὰ φαῦλα τὰ ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων ὄντα, ἅτινα ἐκριζοῦται καὶ κατασκάπτεται ὑπὸ τῶν δεδομένων ειτε Ἱερεμίᾳ εἴτε ᾡτινιοῦν λόγων τοῦ θεοῦ. καὶ δύναται καὶ τὰ πρῶτα, τὰ θλίβοντα ὡς πρὸς τὸν σωτῆρα, ἐφαρμόσαι τῷ Ἱερεμίᾳ καὶ τὰ δεύτερα τῷ εἰδότι τροπολογεῖν ἐφαρμόσαι τῷ Ἱερεμία.
Ἐρεῖ μοί τις τῶν ἀκουόντων· γύμνασον καὶ τὸν ἄλλον λόγον καὶ ὅλα πειράθητι παραστῆσαι τὰ γεγραμμένα ἀρμόζοντα τῷ [*](1 Vgl. I Kor. 1. 24. — 2 Vgl. Kol. 2, 9. — 22 Vgl. de or. 25, 1 (Orig. II, 357, 19) u. ö. — 23 Röm. 6, 12.) [*](1 ἐστὶν] est . | 3 οὖν] huic Η | 4 τῷ σωτῆρι] < Η | 5 αὐτὸ οὐ Blass | 6 ὅτι] + ὥς Blass | 7 αὐτό] αὐτόν Co, Η w. e. seh. | 8 δ᾿ οὐ δοκεῖ δυσωπεῖν nach Η: autem facili intellectu . . referuntur | 9 εἰπεῖν Hu Dicere Η εἶπον S | 13 ἐπεὶ — Χριστοῦ mit Η: quoniam minora sunt | 16 ὅλως V | 25 τροπολόγει Co allegorizet Η τροπολογεῖ S | 26 τὰ] ς· τὰ S κατὰ τὰ Hu nach Η: per | 28 καὶ2 übergesch. S1 30 ἐφαρμόσαι τῷ Ἱερεμίᾳ streicht Wilamowitz | 32 ἁρμόζοντα τῷ σωτῆρι] super salvatore, quasi de eo (od. deo) sint scripta H.)
6
σωτῆρι. περὶ τῶν δευτέρων μὴ ἀγωνία· φαίνεται γὰρ ὅτι ὁ σωτὴρ ἐξερρίζωσε τὰς τοῦ διαβόλου βασιλείας καὶ τὰ ἔθνη κατέσκαψε τὸν ἐθνικὸν βίον καθελών. ἐνταῦθα, κατὰ τὸ δοκοῦν δύσφημον ὡς πρὸς τὸν σωτῆρα, γύμνασόν πως τὸν λόγον, πῶς δύναται λέγειν ὁ σωτήρ· »οὐκ ἐπίσταμαι λαλεῖν, ὅτι νεώτερος ἐγώ εἰμι« καὶ τὰ ὁρᾷς ὅτι ὁ λόγος στενοχωρεῖται; τὸν σωτῆρα οἴδαμεν κύριον. ζητοῦμεν κατὰ τὴν ἀξίαν τοῦ λόγου καὶ κατὰ τὴν ἀλήθειαν ταῦτα ἐπὶ τὸν σωτῆρα, ἀναγαεῖν. μάρτυρας δεῖ λαβεῖν τὰς γραφάς· ἀμάρτυροι γὰρ αἱ ἐπιβολαὶ ἠμῶν καὶ αἰ ἐξηγήσεις ἄπιστοί εἰσιν. καὶ τὸ »ἐπὶ στόματι δύο καὶ τριῶν μαρτύρων σταθήσεται πᾶν ῥῆμα« μᾶλλον ἁρμόζει ἐπὶ τῶν διηγήσεων ἢ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων, ἕνα στήσω τὰ ῥήματα τῆς ἑρμηνείας λαβὼν μάρτυρας δύο ἀπὸ καινῆς καὶ παλαιᾶς διαθήκης, λαβὼν μάρτυρας τρεῖς ἀπὸ εὐαγγελίου, ἀπὸ προφήτου, ἀπὸ ἀποστόλου· οὕτως γὰρ σταθήσεται πᾶν ῥῆμα( πῶς οὖν δυνάμεθα ταῦτα ἐπὶ τὸν σωτῆρα ἀναγαγεῖν; φέρε μάρτυρα παλαιὰν διαθήκην· »διότι πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγαθὸν ἢ κακόν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ τοῦ ἐκλέξασθαι τὸ ἀγαθόν«. καὶ ἄντικρυς ταῦτα περὶ τοῦ σωτῆρος ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ λέλεκται· »ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὸ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ«. καὶ ἐκεῖ ἐπιφέρεται· »πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον.« εἰ δὲ καὶ ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου δεῖ λαμβάνειν παράδειγμα, Ἰησοῦς οὐκ ἀνὴρ γενόμενος, ἀλλ᾿ ἔτι παιδίον ὢν, ἐπεὶ »ἐκένωσεν ἑαυτόν«, προέκοπτεν οὐδεὶς γὰρ προκόπτει τετελειωμένος, ἀλλὰ προκόπτει δεόμενος προκοπῆς)· οὐκοῦν >προέκοπτεν ἡλικίᾳ, προέκοπτε σοφίᾳ, χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις καταβαίνων ἐνταῦθα, καὶ κενώσας ἑαυτὸν ἐλάμβανε πάλιν ἀφ᾿ ὧν »ἐκένωσεν ἑαυτὸν« ἑκὼν κενώσας ἑαυτόν, τί ἄτοπον αὐτὸν καὶ προκεκοφέναι »σοφίᾳ καὶ ἠλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις« καὶ ἀληθεύεσθαι περὶ αὐτοῦ τὸ πρὶν ἢ γνῶναι αὐτὸν καλὸν ἢ πονηρὸν ἐκλέξεται τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀπειθεῖ πονηρίᾳ< καὶ ἃ παρεθέμην ἀπὸ τοῦ Ἡσαΐου;
Ἀλλ᾿ ἐρεῖ τις· εἰ καὶ δύνασαι ἐπὶ τὸν σωτῆρα αναγαγεῖν τὸ [*](10 II Kor. 13, 1 (vgl. Deut. 19, 15 Matth. 18, 16). — 14 Vgl. II Kor. 13, 1. — le Jes. 7, 16. — 18 Jes. 7, 14. — 20 Jes. 7, 16. - 22 Vgl. Phil. 2, 7 Luk. 2, 52. - 24 Vgl. Luk. 2, 52. - 25 ff. Vgl. Phil. 2, 7. - 28 Vgl. Luk. 2, 52. — 29 Jes. 7, 16.) [*](9 καὶ τὸ mit H: et hoc quod dictum est | 11 ἢ Co quam Η μὴ S | 16 ἄπιθι πονηρία S | 22 ἑαυτόν] + formam servi accipiens Η | 30 ἄπιθι πονηρία S (vgl. Ζ. 16) | καὶ ἃ mit Η: et ea quae τοῦτο Co | 32 εἰ καὶ mit Η: etiamsi εἶτα S εἰ Co.)
7
>οὐκ οἶδεν< αὐτὸν λαμβάνειν, οὐ προσκόπτει σοι ταῦτα λέγειν περὶ τοῦ μονογενοῦς, περὶ τοῦ πρωτοτόκου πάσης κτίσεως, περὶ τοῦ πρὶν συλλήψεως εὐαγγελισθέντος κατὰ κατὰ τὸ »πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σέ, καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι«· καὶ λέγεις· οὐκ ἐπίσταται λαλεῖν; ὅρα εἰ δύνασαί τι ἀξιόλογον καὶ μέγα περὶ τὸν σωτῆρα ἐν τῷ τόπῳ ἰδεῖν· ὅτι τινὰ μὴ ἐπιστάμενος, μείζων ἐστὶ μὴ ἀπιστάμενος ἢ ἐπιστάμενος αὐτά. καὶ χρῶμαι αὐτοῦ τῇ φωνῇ μαρτυροῦντος, ὅτι τινὰ οὐκ ἐπίσταται. λέγει γοῦν τοῖς φάσκουσιν αὐτῷ· »οὐ τῷ ὀνόματί σου ἐφάγομεν, καὶ τῷ ὀνόματί σου ἐπίομεν, καὶ τῷ ὀνόματί σου δαιμόνια ἐξαβάλομεν, καὶ δυνάμεις πολλὰς ἐποιήσαμεν; ἀποχωρεῖτα ἀπ᾿ ἐμοῦ, οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς«. ἀρα τὸ »οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς« ἐκεῖ λεγόμενον ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ἐλάττονα τὴν δύναμιν αὐτοῦ παρίστησιν ἢ μείζονα καὶ θαυμασιωτέραν, διότι τοὺς χείρονας καὶ τοὺς ἀπολλυμένους οὐκ ἔγνω; ἔγνω γὰρ τά διαφέροντα καὶ κρείττονα, καὶ »ἔγνω κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ«, καὶ »εἴ τις ἀγνοεῖ, ἀγνοεῖται«. οὐκοῦν ὀ ἁμαρτωλὸς ἀγνοεῖται ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Ἐρεῖ μοί τις τῶν ἀκροατῶν· ἔδειξας ὅτι οὐκ οἶδε τοὺς ἁμαρτωλούς, ἔδειξας ὅτι οὐκ οἶδε τοὺς ἐργαζομένους τὴν ἀνομίαν· οὐ γὰρ ἄξιοί εἰσι τῆς γνώσεως αὐτοῦ. πῶς [γὰρ] παραστήσεις μέγα ἔνδοξον εἶναι τὸ »οὐκ ἐπίσταμαι λαλεῖν‘ λεγόμενον ὑπὸ τοῦ σωτῆρος; τὸ λαλεῖν ἀνθρώπινόν ἐστι· τὸ λαλεῖν διαλέκτῳ χρή- σαθαί ἐστιν, ὥστε εἰπεῖν Ἑβραίων, φέρε εἰπεῖν, φωνὴν ἢ Ἑλλήνων ἢ ἄλλωντινῶν. ἐὰν ἐὰν ἀναβῇς ἐπὶ τὸν σωτῆρα καὶ εἰδῇς αὐτὸν λόγον »ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν«, ὄφει ὅτι οὐκ ἐπίσταται λαλεῖν ἀνθρωπίνου ὄντος τοῦ λαλεῖν, ἀλλ᾿ οὐκ ἐπίσταται ἐπεί ἐστι μεῖζον ὃ ἐπίσταται τοῦ λαλεῖν. ἐὰν δὲ καὶ ἀγγέλων γλώσσας συγκρίνῃς ἀνθρώπων γλώσσαις, καὶ εἰδῇς ὅτι οὑτος μείζων ἐστὶ καὶ ἀγγέλων, ὡς ἐμαρτύρησεν ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους ὁ ἀπόστολος ἐπιστολῇ ἐρεῖς ὅτι καὶ τῆς ἀγγέλων γλώσσης μείζων ἦν, ὅτε θεὸς ἦν
[*](3 Vgl. Joh. 1, 14 u. ö. — Vgl. Kol. 1, 15. — 4 Luk. 1, 35. — 9 ff. Vgl. in Joh. Tom. 32, 14 (Br 2, 173). — 9 Matth. 7, 22. 23 vgl. Luk. 13, 26. — 15 ff. Vgl. Hom. 1, 10. — Vgl. Röm. 2, 18 Phil. 1, 10. — 16 II Tim. 2, 19 vgl. Num. 16, 5. — I Kor. 14, 38. — 19 Vgl. Matth. 7, 23. — 19/20 Vgl. Sei. in Psalm. 1, 6 (Lo 11, 392): Οὐδὲν ὐπὸ θεοῦ γινώσκεται φαῦλον . . . . τῷ ἀνάξια εἶναι τῆς γνώσεως αὐτοῦ, u. ö. — 25 Vgl. Joh. 1, 2. — 27 Vgl. I Kor. 13, 1. — 29 Vgl. Hebr. 1, 4. 5. — 30 Vgl. I Kor. 13, 1.) [*](1 οἶδεν S nesciat Η οἶδα Co | καὶ| — τοιοῦτο] et cetera huiusmodi quae maiora (od. minorci) sunt Η | 5 λέγεις οὐκ ἐπίσταται nach Η: audes dicere quia nesciat λέγει οὐκ ἐπίσταμαι S | 20 γὰρ streicht Blass < Η | 23 ὥστε εἰπεῖν] zu streichen? | φωνῇ? Blass | 24 ἢ ἄλλων mit H: sive reliquorum (od. reliquorumque) | 26 οὐκ ἐπίσταται nach Η: ideo nesciat | 80 ἐρεῖς] intellegis Η (= ὁρᾷς?).) 8
λόγος πρὸς τὸν πατέρα<. μανθάνει οὖν καὶ οἱονεὶ ἀναλαμβάνει ἐπιστήμην οὐ μεγάλων, ἀλλ᾿ ὑποδεεστέρων καὶ μικροτέρων. καὶ ὥσπερ μανθάνω βιαζόμενος ἐμαυτὸν ψελλίζειν, ὅ ε παιδίοις διαλέγομαι (οὐ γὰρ ἐπιστάμενος παιδιστί, ἵν οὕτως εἴπ(??), λαλεῖν, βιάζομαι τέλειος ὢν διαλέγεσθαι παιδίοις), τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὁ σωτήρ, ὢν μὲν »ἐν τῷ πατρὶ« καὶ ἐν τῇ μεγαλειότητι τῆς δόξης τοῦ θεοῦ τυγχάνων, οὐ λαλεῖ ἀνθρώπινα, οὐκ οἶδε φθέγγεσθαι τοῖς κάτω. ὅτε δὲ ἔρχεται εἰς σῶμα ἀνθρώπινον, λέγει κατὰ τὰς ἀρχάς· »οὐκ ἐπίσταμαι λαλεῖν, ὅτι νεώτερος ἐγώ εἰμι«· νεώτερος δὲ διὰ τὴν γένεσιν τὴν σωματικήν, πρεσβύτερος δὲ κατὰ τὸ »πρωτότοκος πάσης κτίσεως«, νεώτερος, ὅτι ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων‘ καὶ ὕστερον τῷ βίῳ ἐπιδεδήμηκε. λέγει οὐν τὸ »οὐκ λαλεῖν«, οἶδά τινα μείζονα τοῦ λαλεῖν, οἶδά τινα μείζονα τοῦ φθόγγου τούτου τοῦ ἀνθρωπίνου. θέλεις με λαλεῖν ἀνθρώποις; οὔπω διάλεκτον ἀνθρωπίνην ἀνείληφα, ἔχω διάλεκτον σοῦ, τοῦ Μοῦ, λόγος εἰμὶ σοῦ, τοῦ θεοῦ, σοὶ οἶδα προσδιαλέγεσθαι, ἀνθρώποις οὐκ ἐπίσταμαι λαλεῖν,« »νεώτερός εἰμι«.