Commentarii In Evangelium Joannis

Εἰκοστὸν ὑπαγορεύοντες εἰς τὸ κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον τόμον, φιλοθεώταιε καὶ φιλομαθέστατε ἐν κυρίῳ Ἀμβρόσιε. εὐχόμεθα ἐκ τοῦ πληρώματος τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ, εἰς ὃν εὐδόκησεν τὸ πλήρωμα κατοικῆσαι, λαβεῖν νοήματα πλήρη καί, ἵν’ οὅτως εἴπω, ναστὰ καὶ μηδὲν ἔχοντα διάκενον, 〈ἵνα〉 τὸ εὐαγγέλιον κατὰ ἐξεταζόμενα ἡμῖν ἀποκαλυφθῇ, καὶ] μήτε παραλειπόντων τι ἡμῶν τῶν δεόντων ἐξετάξεσθαι καὶ ὑπομνηματικοῖς γράμμασιν πιστεύεσθαι, μήτε ὡς οὐ χρὴ πλεοναζόντων, μήτε παρεκδεχομένων τὸν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ νοῦν. θεὸς οὖν ἡμῖν πέμψαι αὐτὸν τὸν λόγον, ἑαυτὸν ἐμφανίζοντα, ἴνα τοῦ βάθους αὐτοῦ, δωρουμένου τοῦ πατρός, θεαταὶ γενώμεθα.

VIII, 37. οἶδα ὅτι σπέρμα Ἀβραάμ ἐστε · ἀλλὰ ζητεῖτέ με ἀποκτεῖναι, ὅτι ὁ λόγος ὁ ἐμὸς οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν.

Δόξει μάχην περιέχειν τοῖς μὴ κατανοοῦσιν τὰ σημαινόμενα ἀπὸ τῆς >σπέρμα> φωνῆς καὶ τῆς >τέκνον> τὸ »Οἶδα »Ἀβραάμ ἐστε« πρὸς τὸ εὐθέως ἐπενεχθησόμενον καὶ πρὸς τοὺς αὐτοὺς λεγόμενον· »Εἰ τέκνα τοῦ Ἀβραάμ ἐστε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀβραὰμ »ποιεπιτε«.

ἴν’ οὐν ταῦτα θεωρηθῇ, ἴδωμεν πρῶτον σωματικῶς >σπέρματος> καὶ >τέκνου> διαφοράν. καὶ σαφές γε μὲν τὸ τινὸς ἔχει τοὺς λόγους τοῦ σπείραντος ἐν ἐαυτῷ ἔτι ἡσυχάζοντας [*](3 Vgl. Κοί. 1, 19. — 10 Vgl. Röm. 11, 33. — 17 Joh. 8, 39. — 19 Vgl. Diog. L. VIII, 30. Überschrift wie sonst unter roter und schwarzer Leiste in schwarzer Schrift 5 <ἵνα> + Br Ι τὰ + Br | 6 καὶ] Ζ str. Ι 10 πατρὸς] π. u. ρ a. Ras. mit Vulg. S. vgl. u. S. 332, 15. 27. u. ö. Ι 20 σπείροντος Μ, corr. V vgl. S. 333, 1 ff.)

τούτων δὲ ἡμῖν προδιαληφθέντων, εἰ μὲν σωματικῶν ἐχρῆν νοεῖν τὸ »Οἶδα ὅτι σπέρμα Ἀβραάμ ἐστε« ἔδοξεν πάντως ἀκολουθεῖν τὸ καὶ τέκνα εἶναι τοῦ Ἀβραὶμ πρὸς οὓς ὁ λόγος, συγχωρουμένου ὅτι ἔτι σπέρμα σπέρμα τὸ τέκνον, καὶ οὐ κατὰ τὸ ἀκριβὲς δοδομένου.

ἐπεὶ δὲ ἀπὸ ἤθους κρίνεται καὶ ἔργων τὰ τέκνα τοῦ Ἀρραάμ, μήποτε ἀπό τινων σπερματικῶν λόγων, συγκαταβαλλομένων τισὶν ὡς οἶμαι ψυχαῖς, δεῖ χαρακτηρίζειν τοὺς ὅντας σπέρμα τοῦ Ἀβραίαμ. καὶ εἴπερ, ὡς κατὰ τὸ σωματικὸν οὐ πάντες ἄνθρωποι σπέρμα εἰδὶν τοῦ Ἀβραάμ, οὕτω καὶ κατὰ τὰ ἀποδιδόμενα περὶ τοῦ τίνες εἰσὶν σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ, δῆλον ὅτι οὐ πάντες ἄμιρςποι μετὰ πάντη σπερματικῶν λόγων τῶν αὐτῶν] ἐγκατασπαρέντων αὐτῶν ταῖς ψυχαῖς τώ βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἐπίδεδημήκασιν.

σεδημήκασιν. τὴν δὲ τούτων αἰτίαν κατὰ μεγάλας κρίσεις καὶ δυσδιηγήτους, διηγήτους, θεωρουμένας ὑπὸ τῶν εἰληφότων τὸν Χριστοῦ νοῦν, ἕνα ἴδωσιν τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ χαρισθέντα αὐτοῖς, ὀλίγοις ἐστὶν δυνατὸν νατὸν καταλαβεῖν τοῖς ἐπιμελέστερον τὰ πρὸ γενέσεως καὶ τὰ ἐν γενέσει περὶ ἐκάστου διειληφόσιν· καὶ ἐπεὶ ταράξαι ἄν τινα τὰ τοιαῦτα. συνέντα μὲν ταυτα, μη ἀκριβουντα δέ, καινδυνῳ παραβαλοῦμεν ἐαυτοὺς τῷ περὶ τῶν τοιούτων, ἔνθα τὸ λέγειν καὶ ἀναπτύσσειν πτύσσειν τὰ τοιαῦτά ἐστιν ἐπισφαλές, κἂν ἀληθεύηται.

καὶ ἐπὶσφαλὲς σφαλὲς δὲ διὰ τὸ δεῖν τὸν οἰκονόμον τῶν τοῦ θεοῦ μυστηρίων τὸν καιρὸν ζητεῖν τῆς προσαγωγῆς τῶν τοιούτων δογμάτων, μὴ βλάπτοντα τὸν ἀκούοντα, καὶ τὸ μέτρον περιαθρεῖν τοῦ ἐλλείποντος ἢ πλεονάζοντος, κἄν ὁ καιρὸς τηρῆται, παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον γινομένου, καὶ ἐπιμελέστερον ἐξετάζειν πότερον σύνδουλοί εἰσιν οἶς παραδίδοται τὰ τοιαῦτα, ἢ δοῦλοι ἄλλου τινὸς παρὰ τὸν κύριον τῶν κυριευόντων.

ὅτι δὲ δεῖ πάντα ταῦτα ἐξετάζειν τὸν οἰκονόμον [*](7 Joh. 8, 37. — 18 Vgl. Weish. Sal. 17, 1. — 19 Vgl. I Kor. 2, 16. 12. — 26 Vgl. I Kor. 4, 1. — 30 Vgl. Luk. 12, 42. — 31 Vgl. I Tim. 6, 15. — 32 Vgl. I Kor. 4, 1. 5 ὑπέστη] η a. Ras. Ι 14 καὶ + Pr Ι 20 εἴδωσιν Μ vgl. S. 201, 13 Ι 22 ταρἀκαο] in Μ ohne Accente geschrieben, ἐπιταράξαι V | 23 συνθέντα] συν verblichen, corr. We; καὶ γὰρ παραθέντα, καὶ γὰρ a. Ras. V Ι 25 ἀληθεύεται, corr. Pr Ι 26 δὲ + V Ι 27 μὴ + Ferrarius Ι 28 βλαπτοντος, corr. Ferrarius Ι nach α scheint ρ ausrad.)

Καὶ ζητήσαι τις ἄν πρὸς ταῦτα φάσκων ὅτι δύναται μὲν ψεκτὸς εἶναι ὁ γενόμενος σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ, εἰ μὴ καὶ τέκνον αὐτοῦ γένοιτο· πῶς δ’ ἄν εὐλόγως μεφθείη μὴ ποιῶν τὰ ἔργα τοῦ Ἀβροαὰμ ὁ μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἔχων τὸ ἐἶναι σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ, ἀφ οὑ ἔρκεται τὸ γενέσθαι τέκνα τῷ Ἀβραάμ;

ἐροῦμεν δὲ πρὸς ταῦτα ὡσπερεὶ ἐπιβάθρᾳ χρησάμενοικ τῇ ἱστορίᾳ καὶ τὰ ἴχνη τῆς κατὰ τὸν τόπον ἀληθείας ζητοῦντες ἐν τοῖς γράμμασιν, ὄτι εἰ μὲν μὴ ὤν τις τέκνον τοῦ Ἀβραὰμ οὐδενὸς δικαίου σπέρμα ἦν, καὶ ἀνέγκλητος ἐτύγχανεν ἂν τῶν ἁμαρτωλῶν τις, μηδεμίαν ἔχων ἀπὸ σπερμάτων τοῦ καλοῦ· νυνὶ δὲ ὥσπερ ἐπὶ τῶν σωμάτων ὁ μέν τίς ἐστιν πλειόνων δικαίων σπέρμα, ἔτερος δὲ ὁλιγωτέρων, ὡς δῆλον ἔσται ἐκ τῆς παραθέσεως τῶν λεχθησομένων, οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν τῆς ἀναγωνῆς τὸ ἀνάλογον ἔσται λέγειν.

Ἀβραὰμ εἰκοστὸς γεγέννηται ἀπὸ τοῦ πρωτοπλάστου· δέκα γὰρ γενεαὶ ἀπὸ Ἀδὰμ ἐπὶ Νῶε, καὶ δέκα ἀπὸ Νῶε ἐπὶ Ἀβραάμ· καὶ τοῦ Ἀβραὰμ γεγόμασιν ἀδελφοὶ ἀδελφοὶ καὶ Ἀρράμ· οἱ γὰρ τρεῖς ἡσαν υἱοὶ Θάρα. Ναχὼρ μὲν οὖν καὶ Ἀρρὰμ οὐκ ἠσαν σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ· ἀλλ’ οὐδ’ αὐτὸς Ἀβραὰμ σπέρμα ἦν τοῦ Ἀβραάμ.

ἦσαν δὲ σπέρμα οἱ τρεῖς δικαίων μέν ἐς ὡς ζητουμένων ἔτι τῶν κατὰ τὸν Ἀδὰμ ἐν τίσιν τίσιν αὐτόν, τοῦ Σήθ, ὅν ἐξανέστησεν ὁ θεὸς ἀντὶ τοῦ Ἄβελ· καὶ τοῦ Ἐνώς, ὅς »ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα κυρίου τοῦ θεοῦ«· καὶ τοῦ Ἐνώχ, »ὅς εὐηρέστησεν τῷ θεῷ, μετὰ τὸ γεννῆσαι αὐτὸν τὸν Μαθοιυσάλα, »ἔτη διακόσια«· καὶ τοῦ Νῶε, περὶ οὖ εἴρηται ὅτι »δίκαιος, τέλειος ἐν τῇ γενεᾷ Ι αὐτοῦ· τῷ θεῷ εὐηρέστησεν Νῶε«· καὶ τοῦ Ζήμ, οὑ »κύριος ὁ θεὸς« πρώτου φαίνεται ἐν τῇ Γενέσει κεχρηματικέναι θεός, ὄπερ σαφές ἐστιν ἐκ τοῦ »Εὐλογητὸς κύριος [*](1 Luk. 12, 42. — 5 Vgl. Matth. 13, 19. — 10 Vgl. Joh. 8, 39. — 20 Vgl. Gen. 5, lif. — 21 Vgl. Gen. 11, 10ff. — Vgl. Gen. 11, 26. — 25 Vgl. Gen. 4, 25. — 27 Gen. 4, 26. — 28 Gen. 5, 22. — 29 Gen. 6, 9. — 32 Gen. 9, 26. 1 Die Form d. Citates ist auffallend, stimmt aber mit andern Stellen bei Orig. überein (bom. in Jer. XI, 3 [81, 13 Kl, wo Ζ. 15 mit Hieron. συνδούλοις Ζ. 1. ist]). Vgl. Syr. Sin. Ι 5 συνκατεσπαρμένους, corr. V; vgl. S. 328, 17 Ι 6 nach ψυχαῖς + καὶ V Ι 11 τῷ] τοῦ, corr. V Ι 15 ἂν + We Ι 19 λέγειν unter d. Ζ. Ι γεγεὔηται Ι Ἀρρὰμ 1] ρ1 aus ν w. e. scb. Ι 28 ἡβηρέστησεν Μ, corr. V.)

τῶν δὲ λοιπῶν <ἀδίκων> παρὰ τούτους οὗτοι ἦσαν τρεῖς τοῦ Θάρα σπέρα σπέρμα. ὅπερ οὖν εἴπομεν περὶ τοῦ σπέρματος τοῦ Ἀβραάμ, τοῦτο νοητέον περὶ τοῦ σπέρματος τοῦ Σὴμ καὶ Νῶε καὶ τῶν ἀνωτέρω δικαίων, ὧν τὰς ἰδιότητας σπερματικῶς δοκοῦσιν κοινῇ ἀνειληφέναι εἰς γένεσιν ἐρχόμενοι Ἀβραὰμ καὶ Ναχῶρ καὶ Ἀρράμ· ἀλλ’ ὁ μὲν Ἀβραὰμ γεγεωργηκέναι οὕς εἶχεν ἐν ἑαυτῷ σπερματικοῶς λόγους πάντων τῶν πρὸ αὐτοῦ δικαίων, καὶ τούτοις προστεθεικέναι ἁγίαν ἰδίαν ποιότητα, τὴν κατὰ τὸ ἴδιον αὐτοῦ σπέρμα, οὑ ἐδύναντο μετέχειν οἱ μετ’ αὐτὸν καλούμενοι »σπέρμα Ἀβραάμ«· ὁ δὲ Ἀρρὰμ ἐλάχιστον ἑαυτοῦ ἐπιμέλειαν ἐπιμέλειαν πεποιῆσθαι καὶ τῶν πατρικῶν ἐν ἐαυτῷ σπερμάτων , ὅθεν δεδύνηται προβαλεῖν πνέοντα κἂν κἄν ποσὸν τῆς σωτηρίας τὸν Λώτ· ὁ δὲ Ναχὼρ ἀμφοτέρων τῶν ἀδελφῶν ἐλάττων γεγονέναι.

Ἔξεστιν τοίνυν μὴ ὄντα σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ, τῷ πάντως διὰ τὴν κατὰ τὸν κατακλυσμὸν ἱστοριαν ἀπὸ Νῶε τοὺς ἐξῆς γεγονέναι, εἶναι σπέρμα Νῶε· εἰ δὲ τοῦτο, καὶ σπέρμα Ἐνώχ, πάντως δὲ καὶ σπέρμα Ἐνὼς καὶ Σήθ· ἄδηλον δ’ ἡμῖν ἐπὶ τῶν πολλῶν κατωτέρω τοῦ Νῶε, τίς σπέρμα τοῦ Σὴμ καὶ τίς τοῦ Χὰμ καὶ τίς τοῦ Ἰάμεθ καὶ τῶν κατωτέρω· κατωτέρω· πλὴν οὐκ ἔστιν τις μηδαμῶς μετέχων σπέρματος δικαίων.

ἐφίστημι δὲ μήποτε δυνατὸν δυατὸν τὰς ἀφορμὰς ἃς εἶχεν ὁ Ἀβραὰμ ἐκ τῶν προτέρων σπερμάτων γενέσθαι τὸν μὴ ὄντα σπέρμα τοῦ Ἀβραὰμ τοιοῦτον, ὥστε αὐτὸν οὐκ ὄντα ἀπὸ τοῦ Ἀβραὰμ ἐξομοιωθήναι τῷ Ἀβραάμ.

ὡς γὰρ Ἀβραάμ, οὐκ ἐκ σπέρματος Ἀβραὰμ τυγχάνων ἀλλὰ τῶν προειρημένων, γέγονεν Ἀβραάμ, οὕτω δυνατόν τινα τὰ κρείττονα τῶν ἐν αὐτῷ ἐγκατασπαρέντων γεωργήσαντα γενέσθαι ἄλλον Ἀβραάμ, οὐ πάντως ἐκ σπέρματος Ἀβραὰμ ἀλλὰ κοὶ αὐτὸν ἱκανὸν σπείρειν ὡς Ἀβραάμ.

Ὅλων δὲ τούτων ἀκούωεν ἀναφέροντες τὰ λεγόμενα οὐκ ἐπὶ σώματα καὶ ἀνθρώπους, ἀλλ’ ἐπί τινα νοητὰ καὶ λόγους πλείονας ἢ ἐλάττονας, ὧν μετέχουσι διαφόρως οἱ κατιόντες εἰς γένεσιν ἢ εἰσιόντες, καὶ τάχα δέ πως καὶ ἀνιόντες.

ἐπιστήσεις δὲ εἰ δύναται ἐπὶ τὰ τοιαῦτα σπέρματα, ἤδη καὶ τῶν εἰς ἐαυτοὺς λαμβανόντων αὐτὰ ἴσια ὀνομαξόμενα, ἀναφέρεσθαι τὸ »Πορευόμενοι ἐπορεύοντο »καὶ ἔκλαιον, αἴροντες τὰ σπέρματα αὐτῶν«· εἴ τις γὰρ δύνται, μετὰ κλαυθμοῦ πορείαν τινῶν ψυχῶν εἰς γένεσιν ἐρχομένων κατανοησάτω, φερουσῶν τὰ σπέρματα ἤτοι πλειόνων δικαίων ἤ ὀλιγω- [*](33 Ps. 125, n="/> <ἀδίκων> + We Ι 7 προστέθεικεν, corr. Pr Ι 12 λώθ, corr. V; vgl. S. 338, 19f. Ι 15 τοὺς] τοῦ, corr. Pr Ι 19 ἐπὶ, corr. V Ι 23 ἐξομοιωθῆναι, beide ο a. Ras. Μ Ι 25 συνκατασπαρέντων (σοα a. Ras.) Μ, corr. Pr Ι 28 ἀναφέροντες] verblichen Ι 30 εἰσόντες, corr. Hu; ἐλθόντες V.)

καὶ ἐννοείτω θεωρῶν ὡσπερεὶ ηεωργοὺς ἀγωνιῶταςε περὶ ὡν ἔχουσιν σπερμάτων, πῶς τάδε μὲν γεωργήσωσιν (λέγω δὲ τὰ διφέροντα), τάδε δὲ μὴ σπέιρωσιν, ερκονται ἔρχονται μετὰ χειρόνων σπερμάτων.

ποῖον γὰρ εἰκὸς κλαυθμὸν κλαίειν τούτους περὶ ὧν φησιν ὁ λόγος· »Πορευόμενοι ἐπορεύοντο καὶ »αἴροντες τὰ σπέρματα αὐτῶν«;