Praeparatio Evangelica

Eusebius of Caesarea

Eusebius. Eusebii Caesariensis Opera, Volume 1-2. Dindorf, Ludwig, editor. Leipzig: Teubner, 1867.

“ Οὐ μόνον δὲ τὴν πολιτείαν αὐτῶν αὐτοὶ μεμηνύκασι, καὶ τὰ ἄλλα τὰ εἰρημένα, ἀλλὰ καὶ οἶστισι χαίρουσι καὶ κερατοῦνται ὑπηγόρευσαν , καὶ μὴν καὶ τίσιν ἀναγκάζονται, τίνα δὲ δεῖ θύειν, καὶ ἐκ ποίας ἡμέρας ἐκτρέπεσθαι, τό τε σχῆμα τῶν ἀγαγμάτων μάτων ποταπὸν δεῖ ποιεῖν , αὐτοί τε ποίοις σχήμασι φαίνονται, ἔν τε ποίοις διατρίβουσι τόποις, καὶ ὅλως ἕν οὐδέν ἐστιν ὃ μὴ παρ’ αὐτῶν μαθόντες οἱ ἄνθρωποι οὕτως αὐτοὺς ἐτίμησαν. πολλῶν δ’ ὄντων ἃ τούτων ἐστὶ παραστατικὰ, ὀλίγα ἐκ τῶν πολλῶν παραθησόμεθα, ἵνα μὴ ἀμάρτυρον τὸν λόγον καταλείπωμεν.

ΧΙΙ. “ Ὀτι δὲ καὶ τὰ ἀγάλματα αὐτοὶ ὑπέθεντο πῶς χρὴ ποιεῖν καὶ ἐκ ποίας ὕλης δηλώσει τὰ τῆς· Ἑκάτης ἔχοντα τοῦτον τὸν τρόπον

  • ἀλλὰ τέλει ξόανον κεκαθαρμένον ὥς σε διδάξω ·
  • πηγάνου ἐξ ἀγρίοιο δετὰς ποίει , ἠδ’ ἐπικόσμει
  • ζῴοισιν λεπτοῖσι κατοικιδίοις καλαβώταις ’
  • σμύρνης καὶ στύρακος λιβάνοιό τε μίγματα τρίψας
  • σὺν κείνοις ζῴοισι καὶ αἰθριάσας ὑπὸ μήνην
  • αὔξουσαν τέλει, αὐτὸς ἐπευχόμενος τήνδ’ εὐχήν.

    • Εἶτ’ ἐξέδωκεν εὐχὴν , ἐδίδαξέ τε πόσους ληπτέον ἀσκαλαβώτας

  • ὅσσαι μορφαί μοι, τόσσοις ζῴοις σε κελεύω,
  • καὶ σφόδρα ταῦτα τελεῖν · δάφνης δέ μοι αὐτογενέθλου
  • οἴκου ἐμοῦ χώρημα ποιεῖν; καὶ ἀγάλματι πολλὸν
  • κείνῳ ἐπευχόμενος δι’ ὕπνων τοίαν ἀναθρήσεις.
    • καὶ πάλιν ἄλλοτε ἄγαλμα αὐτῆς ἐξέδωκε τοιοῦτον.”

    v.1.p.233

    Καὶ περὶ τῶν σχημάτων ὅπως φαντάζονται αὐτοὶ μεμηνύκασιν, ἀφ’ ὧν καὶ τὰ ἀγάλματα οὕτω καθιδρύθη. λέγει γοῦν ὁ Σάραπις ἰδὼν τὸν Πάνα περὶ ἑαυτοῦ

  • φαιδρὴ μὲν κατὰ δῶμα θεοῦ καταλάμπεται αὐγή·
  • ἦλθε γὰρ, ἠντεβόλησε θεὸς μέγας· εἶδεν ἐμεῖο
  • κάρτος ἀμαιμάκετον, λαμπηδόνα φλογμοτύραννον,
  • βόστρυχον ἐκ κεφαλῆς νεάτης χαροποῖσι μετώποις
  • ἀμφὶς ἰαινόμενον πλοχμοῖς θ’ ἱεροῖσι γενείου.’’

    • “ Καὶ ὁ Πὰν περὶ ἑαυτοῦ ὕμνον ἐδίδαξεν ἔχοντα οὕτως

  • εὔχομαι βροτὸς γεγὼς
  • Πανὶ συμφύτῳ θεῷ,
  • δισσοκέρατι, δισσόποδι,
  • τραγοσκελεῖ, τρυφῶντι.
    • καὶ τὰ ἀκόλουθα.

    καὶ ἡ Ἑκάτη δὲ περὶ ἑαυτῆς οὕτω φησὶν

  • ἤδη μοι σύ γε πάντα ποίει · ξοάνῳ δ’ ἄρ’ ἐν αὐτῷ
  • μορφή μοι πέλεται Δημήτερος ἀγλαοκάρπου,
  • εἵμασι παλλεύκοις , περὶ ποσσὶ δὲ χρυσοπέδιλος ·
  • ἀμφὶ δέ τοι ζώνῃ δολιχοὶ δράκοντες, δράκοντες,
  • ἴχνεσιν ἀχράντοισιν ἐφερπύζοντες , ἄνωθεν
  • αὐτῆς ἐκ κεφαλῆς ἀρτώμενοι ἐς πόδας ἄκρους,
  • σπειρηδὸν περὶ πᾶσαν ἑλισσόμενοι κατὰ κόσμον.
  • 4. ὕλη δὲ, φησὶν)
  • ἢ Παρίοιο λίθου, ἢ εὐξέστου ἐλέφαντος.”

    • Ἐμφαίνουσι δὲ πολλαχοῦ οἶ θεοὶ ἅπερ λέγουσι προσημαίνοντες, τῷ ἑκάστου γινώσκειν τὴν τῆς γενέσεως σύστασιν, εἶναι αὐτοὺς , εἰ χρὴ οὕτω φάναι, ἄκρους τε μάγους καὶ ἄκρους γενεθλιαλόγους. καὶ πάλιν ἐν χρησμοῖς ἔφη τὸν Ἀπόλλωνα εἰπεῖν

  • ‘‘κλῄζειν Ἑρμείην ἠδ’ Ἠέλιον κατὰ ταὐτὰ,
  • ἡμέρῃ Ἠελίου , Μήνην δ’ ὅτε τῆσδε παρείη,
    • v.1.p.234
  • ἠδὲ Κρόνον καὶ Ρέαν ἠδ᾿ ἑξείης Ἀφροδίτην
  • κλήσεσιν ἀφθέγκτοις, ἃς εὗρε μάγων ὄχ᾿ ἄριστος
  • τῆς ἑπταφθόγγου βασιλεὺς, ὃν πάντες ἴσασιν·
    • Ὀστάνην λέγεις εἰπόντων ἐπήγαγεν
  • καὶ σφόδρα καὶ καθ᾿ ἕκαστον ἀεὶ θεὸν ἑπτάκι φωνεῖν.”

    • ὁ δ᾿ αὐτὸς καὶ ταῦτα παρατίθησιν

    “Ἒστι δὲ σύμβολα μὲν τῆς Ἑκάτης κηρὸς τρίχρωμος, ἐκ λευκοῦ καὶ μέλανος καὶ ἐρυθροῦ συνεστὼς, ἔχων τύπον Ἑκάτης φερούσης μάστιγα καὶ λαμπάδα καὶ ξίφος, περὶ ἣν εἱλείσθω δράκων· οὐ- ρανοῦ δὲ ἀστέρες οἱ θαλάττιοι πρὸ τῶν θυρῶν πεπατταλευμένοι. ταῦτα γὰρ οἱ θεοὶ αὐτοὶ μεμηνύκασι διὰ τούτων. λέγει δὲ ὁ Πὰν

  • τούσδε δ᾿ αὖ ἐλαύνετε,
  • κηρὸν ἐν πυρὸς μένει
  • θέντες αἰόλου χροός·
  • λευκὸς ἔστω καὶ μέλας,
  • καὶ τὸ πῦρ φαεσφόρον
  • ἄνθρακος πεφλεγμένου,
  • δεῖμα νερτέρων κυνῶν
  • γλύμμα δεινὸν Ἑκάτης.
  • λαμπὰς ἔστω πρὸς χέρας,
  • καὶ ξίφος τὸ ποίνιμον,
  • καὶ δράκων περισταλὴς
  • ἅμμασιν κόρην κρατῶν,
  • δεινὸν ἀμφὶ κρᾶτα θεὶς,
  • αἰόλη τε κλεὶς ὁμοῦ
  • καὶ τὸ δαιμόνων κράτος
  • μάστιγος ψόφος πολύς.”

    • Διὰ τούτων καὶ τῶν τούτοις ὁμοίων ὁ γενναἲος Ἑλλήνων φιλόσοφος, ὁ θαυμαστὸς θεολόγος, ὁ τῶν ἀπορρήτων μύστης, τὴν ἐκ λογίων φιλοσοφίαν ὡς ἀπόρρητα θεῶν περιέχουσαν λόγια παραφαίνει, ἄντικρυς τῆς πονηρᾶς καὶ δαιμονικῆς ἀληθῶς δυνά-

    v.1.p.235
    μεως ἐξαγορεύων τὰς κατ᾿ ἀνθρώπων ἐνέδρας. τί γὰρ ἂν εἴη βιωφελὲς ἀνθρώποις ἐκ τῆς κακοτέχνου γοητείας;

    τί δ᾿ ἂν ἔχοι θεοφιλὲς ἡ τῶν ἀψύχων ξοάνων περιεργία; ποίας δ᾿ εἰκὼν ἐνθέου γένοιτ᾿ ἂν δυνάμεως ἡ τῶν τοιῶνδε σχημάτων μόρφωσις; τί δ᾿ οὐ μᾶλλον φιλοσοφεῖν ἢ μαγεύειν καὶ τὰ ἀπειρημένα διώκειν συμβουλεύειν ἐχρῆν, τοῦ κατ᾿ ἀρετὴν καὶ φιλοσοφίαν τρόπου πρ`ς εὐδαίμονα καὶ μακάριον βίον αὐτάρκους τυγχάνοντος; ὁ δὲ ἐπιτείνων τὸν οἰκεῖον ἔλεγχον προστίθησι τοῖς εἰρημένοις καὶ ταῦτα

    “Ὅτι δὲ φιλοῦσι τὰ σύμβολα τῶν χαρακτήρων ἡ Ἑκάτη παραβάλλουσα πρὸς ἃ φιλοῦσιν οἱ ἄνθρωποι μεμήνυκε διὰ τούτων

  • τίς βροτὸς οὐ πεπόθηκε χαρακτῆρας ὀπάσασθαι
  • χαλκοῦ καὶ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου αἰγλήεντος;
  • τίς δὲ τάδ᾿ οὐ φιλέει, τῶν δὴ καθύπερθεν ἐφεστὼς,
  • εἰς ἓν ἀγειρόμενος εἴρω πολυμοιρέα φωτῶν;

    • οὐ μόνον δ᾿ ὅτι φίλοι οἱ χαρακτῆρες δεδήλωκεν, ἀλλ᾿ ὅτι καὶ, ὅπερ ἔφαμεν, αὐτοὶ περιγράφονται, καί εἰσιν οἷον ἐν ἱερῷ χωρίῳ τῇ ὑποκειμένῃ εἰκόνι· οὐ γὰρ ἐπὶ γῆς ὀχεῖσθαι, ἀλλ᾿ ἐπὶ γῆς ἱερὰς ἐδυνήθησαν· ἱερὰ δὲ ἡ εἰκόνα φέρουσα θεοῦ, ἧς ἀρθείσης λέλυται τὸ κρατοῦν ἐπὶ γῆς τὸ θεῖον.”

    Διὰ δὴ τούτων ἁπάντων ἡγοῦμαι σαφῶς ἐληλέγχθαι ὡς ἄρα περίγειοί τινες καὶ φιλοπαθεῖς δαίμονες ἥλωσαν αὐτῶν ὄντες οἱ θεοί· διό μοι δοκῶ σώφρονι λογισμῷ τὴν ἀποστροφὴν αὐτῶν πεποιῆσθαι.