Περὶ ὀρθογραφίας

Aelius Herodianus

Aelius Herodianus, Περὶ ὀρθογραφίας, Grammatici Graeci 3.2, Lentz, Teubner, 1868

Τὰ εἰϲ θη διϲύλλαβα βραχείᾳ φύϲει παραληγόμενα ϲπάνια οἷον [*](cum Herodiano concinit E. M. 222, 54 τὸ γέα κατὰ κρᾶϲιν τοῦ ε καὶ α εἰϲ η γίνεται γῆ. ἐκ τούτου γίνεται ἄλλη παραγωγὴ διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γαῖα ὥϲπερ ϲελήνη Ϲεληναία, Ἀθήνη Ἀθηναία. l. 3 περὶ ποϲ. 306, 27 Ἐλέα et Ἐλαία propria addidi ex Steph. Byz., Ἡλιαία scripsi pro ἀλιαῖα et Πυλαία pro πτελέα. cf. An. Ox. Il 323, 4 Ἐλαία: τὰ εἰϲ αια λήγοντα θηλυκὰ μονογενῆ πρὸ μιᾶϲ τὸν τόνον ἔχοντα ἅπαντα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται οἷον μηλέα, ϲυκέα, ἀπιδέα (scr. ἀμυγδαλέα vel πτελέα), ϲηϲαμέα καὶ τὰ ἑξῆϲ πλὴν τοῦ μαῖα πτελέα (ser. Πυλαία) ῥομφαία. Ἀλθαία Idem An. Ox. II 407, 20. l. 7 περὶ ποϲ. 306, 30 et. Theogn. 103, 18. An. Ox. II 410, 12. E. M. 733, 33 τά διά τοῦ αια παροξύτονα θηλυκὰ μὴ ἐπιδεχόμενα ϲυναίρεϲιν διὰ διφθόγγου γράφεται, ἐλαία, ἀλκαία. μὴ ἐπιδεχόμενα ϲυναίρεϲιν διὰ τὸ ϲυκέα ϲυκῆ, ἀμυγδαλέα ἀμυγδαλῆ καὶ τά ἐπὶ δένδρων διὰ τοῦ ε γράφεται ϲυκομορέα (quod huc traxi ex superioribus, ubi corrupte ϲυκομοραία scriptum est). l. 10 Theogn. 103, 14. l. 12 περὶ ποϲ. 301, 15 Theogn. 102. 31. l. 14 Theogn. 99, 16, περὶ ποϲ. 316, 6, An. Ox. II 325, 22.) [*](l. 20 περὶ ποϲ. 301, 18, Theogn. 151, 14 et 106, 2, Choer. Epim. in Paslm. 39, 4. l 24 περὶ ποϲ. 301, 22, Theogn. 101, 8. l. 26 Theogn. 99, 23. l. 30 Theogn. 109, 11.)

426
μέθη, ποθή. τὸ Αἴθη διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται· ἔϲτι δὲ ὄνομα κύριον.

Τὰ διὰ τοῦ ελη θηλυκὰ βαρύτονα μονογενῆ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται οἷον θυμέλη, κυψέλη, ἕλη, νεφέλη.

Τὰ εἰϲ μη ἔχοντα πρὸ τοῦ μ ϲύμφωνον κατὰ ϲύλληψιν ἣ κατὰ διάϲταϲιν ἢ βραχεῖ ἢ βραχυνομένῳ φωνήεντι παραλήγεται οἷον δεϲμή, ἐφετμή, Μέδμη, λόχμη, λόγχη, τόλμη, ἴθμη, δυθμή. ϲεϲημειωμένου τοῦ αἰχμή.

Τὰ διὰ τοῦ ενη θηλυκὰ ὑπὲρ δύο ϲυλλαβὰϲ μονογενῆ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται ἐπί τε βαρυτόνων καὶ ὀξυτόνων, ἐπὶ βαρυτόνων, ὠλένη, Κλυμένη, ὀξύτονα δεξαμενή, εἱαμενή. πρόϲκειται μονογενῆ διὰ τὸ κελαινή.

Τὰ διὰ τοῦ ετη ἅπαντα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται οἷον τηλυγέτη, Βρεμέτη, Ὠκυπέτη, Δημαρέτη, τελετή. τὸ χαίτη, βαίτη ἡ διφθέρα, δαίτη ϲεϲημείωται διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γραφόμενα.

Τὰ διὰ τοῦ αιον οὐδέτερα μονογενῆ προπαροξύτονα διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται, ϲεϲημειωμένου τοῦ χαῖον διϲυλλάβου μόνου καὶ διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γραφομένου. ὁ γὰρ κανὼν περὶ τριϲυλλάβων γίνεται οἷον Κώπαιον, Ἥραιον τὸ τέμενοϲ, νόμαιον τὸ μονογενέϲ, ἔλαιον, οὔραιον, Ϲκύλλαιον, πρέμναιον, Κίρκαιον τὸ ὄροϲ, Δίρκαιον, Κότταιον τὸ ὄροϲ, Ἕρμαιον, Φοίβαιον, Κύταιον ἡ πόλιϲ, γύναιον, Λύκαιον τὸ ὄροϲ, δέραιον. ϲεϲημείωται τὸ ὄρνεον, ὄϲτρεον διὰ τοῦ ε γραφόμενα. λέγεται δὲ καὶ ὄϲτρειον διὰ τῆϲ ει διφθόγγου κατὰ πλεοναϲμὸν τοῦ ι. οὕτω δὲ κάνεον διὰ τοῦ ε ψιλοῦ καὶ κατὰ ϲυναίρεϲιν γίνεται κανοῦν. ὤεον δὲ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γραφόμενον οὐ μάχεται, διότι ἐκ πλεοναϲμοῦ ἔχει τὸ ε· τὸ χρύϲεον, ἀργύρεον, χάλκεον καὶ εἴ τι ὅμοιον οὐ μονογενέϲ. ἀπὸ γὰρ τοῦ χρύϲειοϲ, ἀργύρειοϲ, χάλκειοϲ Ἰωνικῶϲ ἐγένετο χρύϲεοϲ καὶ ἀργύρεοϲ καὶ τὸ οὐδέτερον ἔχει χρύϲεον καὶ ἀργύρεον καὶ χάλκεον. τὸ δένδρεον καὶ αὐτὸ οὐκ ἀντίκειται, ἐκ πλεοναϲμοῦ γὰρ τὸ ε.

Τὰ διὰ τοῦ αιον ὑπὲρ τρεῖϲ ϲυλλαβὰϲ εἴτε προπαροξύνεται εἴτε προπεριϲπᾶται, διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται οἷον Χαλαϲτραῖον τὸ νίτρον, Ϲτεφαναῖον ὄνομα τόπου, Ἠλακαταῖον ὄροϲ Θεϲϲαλίαϲ, Καναϲτραῖον, Ἀμυκλαῖον, Ἀραχναῖον.

Τὰ εἰϲ θρον οὐδέτερα διὰ τοῦ ε γράφεται οἷον βέρεθρον, πολίεθρον, πέλεθρον, θύρεθρον. ϲεϲημείωται τὸ ὕπαιθρον.

Τὰ εἰϲ οϲ οὐδέτερα εἴτε διϲύλλαβα εἴτε ὑπὲρ δύο ϲυλλαβὰϲ ὀνόματα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφει τὴν παραλήγουϲαν οἷον βέλοϲ, δέλοϲ, [*](l. 3 An Ox. II 326. l. 5 Theogn. 111, 33. l. 9 Ep. Cr. I 127, 20, E. M. 328, 10, An. Ox. I1 323, 8. l. 13 Theogn. 117, 18. l. 16 Theogn. 3, περὶ ποϲ. 309, 28, Choer. Orth. 262, 30. l. 31 Theogn. 127, 20, Ἠλακαταῖον ταῖον explevi ex St. B. s. v. ap. Theogn. τόποϲ Λακωνικῆϲ ad vocem praetermissam pertinere videntur. l. 35 περὶ ποϲ. 309, 21, coll. An. Ox. II 324, 3, unde πέλεθρον θύρεθρον addid. l. 37 Theogn. 77, 3, περὶ ποϲ. 309, 19. Speciatim)

427
βρέφοϲ, δέοϲ, κλέοϲ, μέγεθοϲ, ϲτέλεχοϲ. ϲεϲημείωται τὸ λαῖφοϲ καὶ αἶϲχοϲ διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γραφόμενα.

Τὰ διὰ τοῦ εγω ῥήματα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται οἷον φλέγω, ψέγω· ἢ καὶ τὰ ἔχοντα τὸ ο ἐγκείμενον ἐν τοῖϲ ὀνόμαϲιν ἔχει τὸ ε ἀντιπαρακείμενον ἐν τοῖϲ ῥήμαϲιν.

Τὰ διὰ τοῦ εδω ῥήματα εἴτε βαρύτονα εἴτε περιϲπώμενα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται, ἔδω τὸ ἐϲθίω, μέδω. ταῦτα δὲ διφορεῖται· εἰϲὶ γὰρ βαρύτονα καὶ περιϲπώμενα ὡϲ παρὰ τῷ ποιητῇ «Δωδώνηϲ μεδέων» (Π 234) καὶ ἐδῶ, ἐξ οὗ ἤδεϲται ἐδεϲτόν καὶ ἀνέδεϲτον τὸ μὴ ἐϲθιόμενον. περιϲπώμενα δέ εἰϲι πεδῶ μεδῶ ϲκεδῶ. ϲεϲημείωται τὸ αἰδῶ, ὃ ϲημαίνει τὸ αἰδοῦμαι. γράφεται δὲ διὰ τῆϲ αι διφθόγγου.

Τὰ διὰ τοῦ εθω ῥήματα διϲύλλαβά τε καὶ ὑπὲρ δύο ϲυλλαβὰϲ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται καὶ βαρύνεται οἷον ϲπερέθω, ϲχέθω, νεμέθω, ἔθω, βρεμέθω, ἀερέθω, χρεμέθω, φαέθω, τελέθω, ἐγερέθω, φλεγέθω. τὸ τηλεθῶ περιϲπώμενον ϲεϲημείωται τὴν τρίτην ἀπὸ τέλουϲ ἔχον φύϲει μακρὰν καὶ τὸ αἴθω ἐπὶ τοῦ καίω διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γραφόμενον.

Τὰ διὰ τοῦ εζω ῥήματα διϲύλλαβα οὐδέποτε τῇ αι διφθόγγῳ παραλήγεται οἷον ῥέζω, ἕζω. τὸ παίζω ϲεϲημείωται διὰ τῆϲ αι διφθόγγου.

Τὰ διὰ τοῦ ελω ῥήματα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται, πέλω, κέλω, μέλω, θέλω.

Τὰ διὰ τοῦ εμω ῥήματα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται, πλὴν τοῦ μαιμῶϲα ἡ ὁρμῶϲα.

Τὰ εἰϲ νω ῥήματα παραληγόμενα τῇ αι διφθόγγῳ, ἐὰν ἔχῃ τὸ α ἐν τῷ μέλλοντι ἀναφαινόμενον, διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται οἷον φανῶ φαίνω, ῥανῶ ῥαίνω. τὸ μέντοι μένω διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται, ἐπειδὴ οὐκ ἔχει ἐν τῷ μέλλοντι τὸ α.

Τὰ διὰ τοῦ αιρω ὑπὲρ δύο ϲυλλαβὰϲ ὄντα διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται οἷον μαρμαίρω τὸ λάμπω, μεγαίρω τὸ φθονῶ, καρκαίρω τὸ κτυπῶ. πρόϲκειται ὑπὲρ δύο ϲυλλαβὰϲ διὰ τὸ δέρω καὶ φέρω.

Τὰ διὰ τοῦ αιω διϲύλλαβα ἢ καὶ ὑπὲρ δύο ϲυλλαβάϲ, μὴ μελετήϲαντα παραϲχεῖν ϲυναίρεϲιν ἢ ἐν κινήϲει τινὶ γεννᾶν τὸ ο ἢ τὸ υ προϲλαμβάνειν ἐν τῷ μέλλοντι διὰ τῆϲ αι διφθόγγου γράφεται οἷον κλαίω, καίω, παίω, ναίω τὸ οἰκῶ. ἐπὶ γὰρ τοῦ κολυμβῶ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ. προϲλαμβάνει γὰρ τὸ υ ἐν τῷ νεύϲω. γαίω τὸ γαυριῶ, ῥαίω, παλαίω, κεραίω, λιλαίω, ἀγαίω, ϲταλαίω, χαλαίω, κρεμαίω, διχαίω. πρόϲκειται «μὴ μελετήϲαντα πάϲχειν ϲυναίρεϲιν» διὰ τὸ ποιέω ποιῶ, νοέω νοῶ. [*](tim de nominibus in εφοϲ An. Ox. II 394, 16 τὰ διὰ τοῦ εφοϲ διϲύλλαβα μονογενῆ διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφονται, βρέφοϲ, κέφοϲ, ϲτέφοϲ, νέφοϲ χωρὶϲ τοῦ λαῖφοϲ. l 3 E. M. 559, 21. l. 6 Ep. Cr. I 235, 5 (E. M. 498, 57), Theogn. 140, 30. l. 12 Theogn. 141, 13. l. 17 Theogn. 142, 1 cf. Mon. 22, 31. l. E. M. 444, 48; μέλω scripsi pro φέλω. l. 21 Ep. Cr. I 91, 5. l. 23 περὶ ποϲ. 312, 1, Theogn. 144, 20 et 145, 4. l. 27 περὶ ποϲ. 312, 6 cf Theogn. 145, 9. l. 30 Theogn. 145, 24 cf. Ep. Cr I 259, 8 et 112, 11, Choer. Ep. in Psalm. 3, 55, An. Ox. II 324, 8.)

428
πρόϲκειται «μὴ ἐν κινήϲει τινὶ γεννῶντα τὸ ο» διὰ τὸ ῥέω ῥοή καὶ πνέω πνοή καὶ εἴ τι ἄλλο τοιοῦτον. ταῦτα γὰρ καὶ τὸ υ προϲλαμβάνει ἐν τῷ ῥεύϲω, πλεύϲω μέλλοντι· καὶ ὁμοίωϲ δὲ ἐν τῷ νεύϲω, χεύϲω. καὶ τρέπει τὸ ε εἰϲ ο ἐν τῷ χοή καὶ προχοή. ϲεϲημείωται τὸ κέω, ἐξ οὗ τὸ κέομαι καὶ ἐν πλεοναϲμῷ τοῦ ι καὶ ϲυγκοπῇ τοῦ ο κεῖμαι. ϲημειωτέον διὰ τοῦ ψιλοῦ γραφόμενον καὶ τὸ ἔω τὸ ὑπάρχω, ἐξ οὗ τὸ εἰμί, καὶ τὸ ἔω τὸ πορεύομαι, ἐξ οὗ τὸ εἶμι τὸ περιϲπώμενον, καὶ ἕω τὸ δαϲυνόμενον καὶ βαρυνόμενον, ἐξ οὗ παραγωγὸν τὸ ἑννύω.

Τὰ εἰϲ αι λήγοντα ἐπιρρήματα μονοϲύλλαβα τρία ἐϲτὶν αἵ, τὸ δαϲυνόμενον ὡϲ ὅταν λέγωμεν αἳ τάλαϲ, καὶ αἴ τὸ εὐκτικόν, ὅπερ ἀντὶ τοῦ εἴ γέγονε Δωρικῇ τροπῇ τοῦ ε εἰϲ α ὡϲ κύπειρον καὶ τὸ ναί ϲυγκαταθέϲεωϲ.

Τὰ ϲχετλιαϲτικὰ εἰϲ αι λήγοντα ἐπιρρήματα χαίρει τῇ αι διφθόγγῳ βαβαί, ἀτταταῖ, παπαῖ, μεθ᾿  ὧν πάλαι καὶ χαμαί.