Deipnosophistae
Athenaeus of Naucratis
Athenaeus. Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum Libri XV (3 volumes). Kaibel, Georg, editor. Leipzig: Teubner, 1887-1892.
Ναυκράτεως κτίσει (fr. 7 Mich) τὸν Πομπίλον φησὶν ἄνθρωπον πρότερον ὄντα μεταβαλεῖν εἰς ἰχθὺν διά τινα Ἀπόλλωνος ἔρωτα· τὴν γὰρ Σαμίων πόλιν παραρρεῖν ποταμὸν Ἴμβρασον,
- Ἀπολλώνιος δ’ ὁ Ῥόδιος ἢ Ναυκρατίτης ἐν
ταύτης οὖν ἐρασθέντα Ἀπόλλωνα ἐπιχειρῆσαι ἁρπάσαι. διαπεραιωθεῖσαν δ’ εἰς Μίλητον κατά τινα Ἀρτέμιδος ἑορτὴν καὶ μέλλουσαν ἁρπάζεσθαι εὐλαβηθεῖσαν Πομπίλον τινὰ θαλασσουργὸν ἄνθρωπον καθικετεῦσαι ὄντα πατρῷον φίλον, ὅπως αὐτὴν εἰς τὴν πατρίδα διασώσῃ, λέγουσαν τάδε (fr. 8)·
- τῷ ῥά ποτ’ Ὠκυρόην νύμφην, περικαλλέα κούρην,
- Χησιὰς εὐπατέρεια τέκεν φιλότητι μιγεῖσα,
- Ὠκυρόην, ᾗ κάλλος ἀπείριτον ὤπασαν Ὧραι·
καὶ τὸν εἰς τὴν ἀκτὴν διαγαγόντα αὐτὴν διαπεραιοῦν. ἐπιφανέντα δὲ τὸν Ἀπόλλωνα τήν τε κόρην ἁρπάσαι καὶ τὴν ναῦν ἀπολιθώσαντα τὸν Πομπίλον εἰς τὸν ὁμώνυμον ἰχθὺν μεταμορφῶσαι ποιῆσαί τε τὸν (fr. 9)
- πατρὸς ἐμοῖο φίλου συμφράδμονα θυμὸν ἀέξων,
- Πομπίλε, δυσκελάδου δεδαὼς θοὰ βένθεα πόντου,
- σῷζέ με·
- πομπίλον ὠκυάλων νηῶν αιηονονα δουρον.
Θεόκριτος δ’ ὁ Συρακόσιος ἐν τῇ ἐπιγραφομένῃ Βερενίκῃ τὸν λεῦκον ὀνομαζόμενον ἰχθὺν ἱερὸν καλεῖ διὰ τούτων (p. 184 Ziegl)·
Διονύσιος δ’ ὁ ἐπικαλούμενος Ἴαμβος ἐν τῷ περὶ διαλέκτων γράφει οὕτως· ‘ἀκηκόαμεν γοῦν ἁλιέως Ἐρετρικοῦ τὸν ἱερὸν ἰχθὺν καὶ ἄλλων πολλῶν ἁλιέων καλούντων τὸν πομπίλον· ἐστὶν πελάγιος καὶ παρὰ τὰς ναῦς πυκνὰ φαίνεται ἐοικὼς πηλαμύδι, ποικίλος. τὸν δ’ οὖν ἰχθύν τις παρὰ τῷ ποιητῇ ἕλκει· Il. 16.407
- καἴ τις ἀνὴρ αἰτεῖται ἐπαγροσύνην τε καὶ ὄλβον,
- ἐξ ἁλὸς ᾧ ζωή, τὰ δὲ δίκτυα κείνῳ ἄροτρα,
- σφάζων ἀκρόνυχος ταύτῃ θεῷ ἱερὸν ἰχθύν,
v.2.p.128- ὃν λεῦκον καλέουσιν, ὁ γάρ θ’ ἱερώτατος ἄλλων,
- καί κε λίνα στήσαιτο καὶ ἐξερύσαιτο θαλάσσης
- ἔμπλεα.
εἰ μὴ ἄλλος τίς ἐστιν οὕτω καλούμενος ἱερὸς ἰχθύς.’ Καλλίμαχος δ’ ἐν Γαλατείᾳ τὸν χρύσοφρυν (fr. 37 Sch)·
- ἀκτῇ ἐπὶ προβλῆτι καθήμενος ἱερὸν ἰχθύν,
ἐν δὲ τοῖς ἐπιγράμμασιν ὁ αὐτὸς ποιητής φησιν (fr. 72 Sch)·
- ἢ μᾶλλον χρύσειον ἐν ὀφρύσιν ἱερὸν ἰχθὺν
- ἢ πέρκας ὅσα τ’ ἄλλα φέρει βυθὸς ἄσπετος ἅλμης.
ἄλλοι δ’ ἀκούουσιν ἱερὸν ἰχθὺν τὸν ἄνετον, ὡς καὶ ἱερὸν βοῦν τὸν ἄνετον, οἱ δὲ τὸν μέγαν, ὡς
- ἱερὸς δέ τοι, ἱερὸς ὕκης.
ἱερὸν μένος ἈλκινόοιοOd. 8.385, τινὲς δὲ τὸν ἱέμενον πρὸς τὸν ῥοῦν.’
Κλείταρχος δ’ ἐν ἑβδόμῃ Γλωσσῶν ‘οἱ ναυτικοί, φησίν, πομπίλον ἱερὸν ἰχθὺν προσαγορεύουσι διὰ τὸ ἐκ πελάγους προπέμπειν τὰς ναῦς ἕως εἰς λιμένα· διὸ καὶ πομπίλον καλεῖσθαι, χρύσοφρυν ὄντα.’ καὶ Ἐρατοσθένης δ’ ἐν Ἑρμῇ φησιν (fr. 14 H)·
ἐκ ταύτης ἡμῶν τῆς ὀψολογίας ὁ καλὸς Οὐλπιανὸς ζητείτω κατὰ τί Ἀρχέστρατος ἐν ταῖς καλαῖς ὑποθήκαις περὶ τῶν ἐν Βοσπόρῳ ταρίχων εἰπών (fr. 48 R)·
- ἄγρης μοῖραν ἔλειπον, ἔτι ζώοντας ἰούλους
- ἠὲ γενειῆτιν τρίγλην ἢ περκάδα κίχλην
- ἢ δρομίην χρύσειον ἐν ὀφρύσιν ἱερὸν ἰχθύν.
v.2.p.129
τίς οὗτός ἐστιν ὅν φησιν οὐ θεμιτὸν εἶναι ἐμμέτρως εἰπεῖν;
- Βοσπόρου ἐκπλεύσαντα τὰ λευκότατ᾽, ἀλλὰ προσέστω
- μηδὲν ἐκεῖ στερεᾶς σαρκὸς Μαιώτιδι λίμνῃ
- ἰχθύος αὐξηθέντος, ὃν ἐν μέτρῳ οὐ θέμις εἰπεῖν —
ΑΦΥΑΙ. καὶ ἑνικῶς δὲ ἀφύην λέγουσιν. Ἀριστώνυμος Ἡλίῳ ῥιγῶντι (I 668 K)·
τῆς δ’ ἀφύης ἐστὶ γένη πλείω· καὶ ἡ μὲν ἀφρῖτις λεγομένη οὐ γίνεται ἀπὸ γόνου, ὥς φησιν Ἀριστοτέλης (p. 303 R), ἀλλ’ ἐκ τοῦ ἐπιπολάζοντος τῇ θαλάσσῃ ἀφροῦ, οὗ ἂν ὄμβρων γενομένων πολλῶν σύστασις γένηται. ἑτέρα δ’ ἐστὶν ἀφύη ἡ κωβῖτις λεγομένη· γίνεται δ’ αὕτη ἐκ τῶν μικρῶν καὶ φαύλων τῶν ἐν τῇ ἄμμῳ διαγενομένων κωβιδίων· καὶ ἐξ αὐτῆς δὲ ταύτης τῆς ἀφύης ἀπογεννῶνται ἕτεραι, αἵτινες ἐγκρασίχολοι καλοῦνται. γίνεται δὲ καὶ ἄλλη ἀφύη ὁ γόνος τῶν μαινίδων καὶ ἄλλη ἐκ τῆς μεμβράδος καὶ ἔτι ἄλλη ἐκ τῶν μικρῶν κεστρέων τῶν ἐκ τῆς ἄμμου καὶ τῆς ἰλύος γινομένων. πάντων δὲ τούτων ἡ ἀφρῖτις ἀρίστη. Δωρίων δ’ ἐν τῷ περὶ ἰχθύων κωβίτην τινὰ ἑψητὸν λέγει καὶ τὸν ἐξ ἀθερίνης· ἰχθυδίου δὲ ὄνομα ἀθερίνη. εἶναι δέ φησι καὶ τριγλῖτιν ἀφύην. Ἐπίχαρμος δ’ ἐν Ἥβας γάμῳ (p. 232, 7 L) ἐν μεμβράσι καὶ καμμάροις
- ὥστ’ οὔτ’ ἀφύη νῦν ἔστ’ ἔθ’ ἁπλῶς.
- τὴν ἀφύην μίνθου πᾶσαν πλὴν τὴν ἐν Ἀθήναις·
- τὸν γόνον ἐξαυδῶ, τὸν ἀφρὸν καλέουσιν Ἴωνες·
- καὶ λαβὲ πρόσφατον αὐτὸν ἐν εὐκόλποισι Φαλήρου
- ἀγκῶσιν ληφθένθ’ ἱεροῖς. κἀν τῇ περικλύστῳ
- ἐστὶ Ῥόδῳ γενναῖος, ἐὰν ἐπιχώριος ἔλθῃ.
- ἂν δέ που ἱμείρῃς αὐτοῦ γεύσασθαι, ὁμοῦ χρὴ
- κνίδας ὀψωνεῖν, τὰς ἀμφικόμους ἀκαλήφας·
- εἰς ταὐτὸν μίξας δ’ αὐτὰς ἐπὶ τηγάνου ὄπτα,
- εὐώδη τρίψας ἄνθη λαχάνων ἐν ἐλαίῳ.
Κλέαρχος δ’ ὁ περιπατητικὸς ἐν τοῖς περὶ παροιμιῶν περὶ τῆς ἀφύης φησί· ‘διὰ τὸ μικροῦ δεῖσθαι πυρὸς ἐν τοῖς τηγάνοις οἱ περὶ Ἀρχέστρατον (fr. 11 R) ἐπιβαλόντας κελεύουσιν ἐπὶ θερμὸν τήγανον σίζουσαν ἀφαιρεῖν· ἅμα δ᾽ ἧπται καὶ σίζει, καθάπερ τοὔλαιον, εὐθύς. διὸ λέγεται ‘ἴδε πῦρ ἀφύη." Χρύσιππος δ’ ὁ φιλόσοφος ἐν τῷ περὶ τῶν δι’ αὑτὰ αἱρετῶν ‘τὴν ἀφύην, φησί, τὴν ἐν Ἀθήναις μὲν διὰ τὴν δαψίλειαν ὑπερορῶσι καὶ πτωχικὸν εἶναί φασιν ὄψον, ἐν ἑτέραις δὲ πόλεσιν ὑπερθαυμάζουσι πολὺ χείρω γινομένην. εἶθ’ οἱ μέν, φησίν, ἐνταῦθα τοὺς Ἀδριατικοὺς ὄρνιθας τρέφειν σπεύδουσιν ἀχρειοτέρους ὄντας,
Καλλίας Κύκλωψιν (I 695 K)·
- νῦν δ’ οὐδ’ ἀφύην κινεῖν δοκεῖς.
Ἀριστώνυμος Ἡλίῳ ῥιγῶντι (I 668 K)·
- πρὸς τῆς ἀφύης τῆς ἡδίστης.
ἀφύδια δὲ Ἀριστοφάνης Ταγηνισταῖς (I 522 K)·
- ὥστ’ οὔτ’ ἀφύη νῦν ἔστιν ἁπλῶς.
- μηδὲ τὰ Φαληρικὰ τὰ μικρὰ τάδ’ ἀφύδια.
Λυγκεὺς δ’ ὁ Σάμιος ἐν τῇ πρὸς Διαγόραν ἐπιστολῇ ἐπαινῶν τὰς Ῥοδιακὰς ἀφύας καὶ ἀντιτιθεὶς πολλὰ τῶν Ἀθήνησι γινομένων πρὸς τὰ ἐν τῇ Ῥόδῳ φησί· ‘ταῖς μὲν Φαληρικαῖς ἀφύαις τὰς Αἰνάτιδας καλουμένας ἀφύας, τῷ δὲ γλαυκίσκῳ τὸν ἔλοπα καὶ τὸν ὄρφον ἀντιπαρατιθεῖσα, πρὸς δὲ τὰς Ἐλευσινιακὰς ψήττας καὶ σκόμβρους καὶ εἴ τις ἄλλος παρ᾽ αὐτοῖς ἰχθὺς ἐπάνω τῇ δόξῃ τοῦ Κέκροπος γέγονεν ἀντιγεννήσασα τὸν ἀλώπεκα καλούμενον. ὃν ὁ τὴν Ἡδυπάθειαν γράψας παρακελεύεται τῷ μὴ δυναμένῳ τιμῇ κατεργάσασθαι τὴν ἐπιθυμίαν ἀδικίᾳ κτήσασθαι τὴν ὀψοφαγίαν.’ Ἀρχέστρατον λέγει τὸν τένθην ὁ Λυγκεύς, ὃς ἐν τῷ πολυθρυλήτῳ ποιήματι περὶ τοῦ γαλεοῦ λέγει οὕτως (fr. 13 R)·
- ἐν δὲ Ῥόδῳ γαλεὸν τὸν ἀλώπεκα· κἂν ἀποθνῄσκειν
- μέλλῃς, ἂν μή σοι πωλεῖν θέλῃ, ἅρπασον αὐτόν,
- ὃν καλέουσι Συρακόσιοι κύνα πίονα· κᾆτα
v.2.p.132- ὕστερον ἤδη πάσχ’ ὅτι σοι πεπρωμένον ἐστίν.
- ΑΧΑΡΝΟΣ. Καλλίας Κύκλωψιν (I 694 K)·
- κίθαρος ὀπτὸς καὶ βατὶς θύννου τε κεφάλαιον τοδί,
- ἐγχέλεια, κάραβοι, λινεύς, ἄχαρνος οὑτοσί.
ΒΑΤΙΣ. ΒΑΤΡΑΧΟΣ. ΒΑΤΟΣ. τῆς μὲν οὖν βατίδος καὶ τοῦ βατράχου μνημονεύει Ἀριστοτέλης ἐν τοῖς περὶ ζῴων (p. 296 R) καταριθμῶν αὐτὰ ἐν τοῖς σελάχεσιν. Εὔπολις δ’ ἐν Κόλαξί φησι (I 303 K)·
καὶ Ἐπίχαρμος ἐν Ἥβας γάμῳ (p. 232 L)·
- παρὰ τῷδε Καλλίᾳ πολλὴ θυμηδία,
- ἵνα πάρα μὲν κάραβοι καὶ βατίδες καὶ λαγῲ
- καὶ γυναῖκες εἱλίποδες.
ἐν δὲ Μεγαρίδι (p. 245 L)·
- ἦν δὲ νάρκαι καὶ βατίδες, ἦν δὲ ζύγαιναι,
- πρήστιες,
- κἀμίαι τε καὶ βάτοι ῥίναι τε τραχυδέρμονες.
Σαννυρίων δ’ ἐν Γέλωτι (I 793 K)·
- τὰς πλευρὰς οἷόν περ βατίς,
- τὰν δ’ ὀπισθίαν ἔχησθ’ ἀτενὲς οἷόν περ βάτος,
- τὰν δὲ κεφαλὰν ὀστέων οἷόν περ ἔλαφος, οὐ βατίς,
- τὰν δὲ λαπάραν σκορπίος παῖς ἐπιθαλάττιός τε οὐ.
Ἀριστοτέλης δ’ ἐν πέμπτῳ ζῴων μορίων (h. an. p. 540 b 17) σελάχη φησὶν εἶναι βάτον, τρυγόνα, βοῦν, λάμιαν, αἰετόν, νάρκην, βάτραχον καὶ πάντα τὰ γαλεοειδῆ. Σώφρων δ’ ἐν μίμοις ἀνδρείοις βότιν καλεῖ τινα ἰχθὺν ἐν τούτοις (fr. 62 Bo)· ‘κέστραι βότιν κάπτουσαι’· καὶ μήποτε βοτάνην τινὰ λέγει. περὶ δὲ τοῦ βατράχου
- ὦ βατίδες, ὦ γλαύκων κάρα.
περὶ δὲ τῆς βατίδος (fr. 49 R)·
- βάτραχον ἔνθ’ ἂν ἴδῃς, ὀψώνει .......
- ................. καὶ γαστρίον αὐτοῦ
- σκεύασον ..
Ἔφιππος δ’ ὁ κωμῳδιοποιὸς ἐν Φιλύρᾳ δράματι (II 262 K)· ἑταίρας δ’ ὄνομα ἡ Φιλύρα·
- καὶ βατίδ’ ἑφθὴν ἔσθε μέσου χειμῶνος ἐν ὥρῃ,
- καὶ ταύτῃ τυρὸν καὶ σίλφιον· ἅττα τε σάρκα
- μὴ πίειραν ἔχῃ πόντου τέκνα, τῷδε τρόπῳ χρὴ
- σκευάζειν. ἤδη σοὶ ἐγὼ τάδε δεύτερον αὐδῶ.
- πότερον ἐγὼ
- τὴν βατίδα τεμάχη κατατεμὼν ἕψω; τί φής;
- ἢ Σικελικῶς ὀπτὴν ποιήσω; Β. Σικελικῶς.
ΒΩΚΕΣ. Ἀριστοτέλης ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ζωικῷ ἢ περὶ ἰχθύων (p. 297 R) ‘νωτόγραπτα, φησί, λέγεται βῶξ, σκολιόγραπτα δὲ κολίας.’ Ἐπίχαρμος δ’ ἐν Ἥβας γάμῳ (p. 232 L)·
Νουμήνιος δ’ ἐν Ἁλιευτικῷ βόηκας αὐτοὺς καλεῖ ἐν τούτοις (fr. 9 Birt)·
- ἔτι δὲ ποττούτοισι βῶκες, σμαρίδες, ἀφύαι, κάμμαροι.
Σπεύσιππος δὲ καὶ οἱ ἄλλοι Ἀττικοὶ βόακας. Ἀριστοφάνης Σκηνὰς καταλαμβανούσαις (I 514 K)·
- ἢ λευκὴν συνόδοντα βόηκάς τε τριγκούς τε.
ὠνομάσθη δὲ παρὰ τὴν βοήν. διὸ καὶ Ἑρμοῦ ἱερὸν εἶναι λόγος τὸν ἰχθύν, ὡς τὸν κίθαρον Ἀπόλλωνος. Φερεκράτης δ’ ἐν Μυρμηκανθρώποις εἰπών (I 178 K)·
- ἀλλ’ ἔχουσα γαστέρα
- μεστὴν βοάκων ἀπεβάδιζον οἴκαδε.
v.2.p.134
ἐπιφέρει·
- ἀλλὰ φωνὴν οὐκ ἔχειν
- ἰχθύν γέ φασι τὸ παράπαν,
Ἀριστοφάνης δ’ ὁ Βυζάντιος (omis. N) κακῶς φησιν ἡμᾶς λέγειν τὸν ἰχθὺν βῶκα δέον βόωπα, ἐπεὶ μικρὸς ὑπάρχων μεγάλους ὦπας ἔχει· εἴη ἂν οὖν ὁ βόωψ βοὸς ὀφθαλμοὺς ἔχων. πρὸς ὃν λεκτέον, εἰ τοῦτον κακῶς ὀνομάζομεν, διὰ τί κορακῖνόν φαμεν καὶ οὐ κοροκῖνον; ὠνομάσθη γὰρ ἀπὸ τοῦ τὰς κόρας κινεῖν. τί δ’ οὐχὶ καὶ σείουρον λέγομεν, ἀλλὰ σίλουρον; ὠνόμασται γὰρ καὶ οὗτος ἀπὸ τοῦ σείειν συνεχῶς τὴν οὐράν.
- νὴ τὼ θεώ,
- οὐκ ἔστιν ἰχθὺς ἄλλος οὐδεὶς ἢ βόαξ.