Historia persecutionis Africanae provinciae

(1,4) Quid multa? Post has truces impietates insaniae ipsam [*]( 16 Ps. 38, 2-a. ) [*]( 1 manitores P 2 quos C 3 usi bis turmis W 5 liquentium enecarent fetore corporum ϕ : in V corporum m. 2 8. 1. addit. 6 necarentur a faetore W Ms foetore β 7 etenim a 8 panpinianns B; cf. III, 65 panpineu et Schuchardt. I, 106; III, 58: panpianns W pampinianas ϕaLb2 pampinias Pb\'B 9 laminis VCW1 Ma totus Pb1R 10 nircitanns W iuricitanus PblB 11 ipporegioram W ippos (yppos Ms) regioram Βϕ yppoe regio/////m P ypporegiam ab ciaitas obsessa est 9 12 aguatinus BV (Schuch. II, 311) 14 meta: num meatu? 15 amaritadinem mss praeter BP; cf. Indic. III \'in cum abl. pro in cum acc.\' 17 omutui W 19 duos mss praeter B 20 epistolis VCWaPb pMherii totius ϕa 21 populariis B (ex popularias) ϕ W fort. recte quos CM et b s. I. quod 0 bomelias β 23 impietatis BWaβ insanias Waβ )

Disponens quoque singulas quasque prouincias sibi Bizacenam, Abaritanam atque Getuliam et partem Numidiae reseruauit, exercitui uero Zeugitanam uel [*]( a.448 (Papeno. p. 179) ) proconsnlarem funiculo hereditatis diuisit, Ualentiniano adhuc imperatore reliquas licet iam exterminatas prouincias defendente; post cuius mortem totins Africae ambitum obtinuit, nec non et insulas maximas Sardiniam, Siciliam, Corsicam, Ebusum, Maioricam, Minoricam uel alias multas superbia sibi consueta defendit.

Quarum unam illarum id eat Siciliam Oduacro Italiae regi postmodum tributario iure concessit; ex qua [*]( a. 476 ) eis Oduacar singulis quibusque temporibus ut dominis tributa dependit, aliquam tamen sibi resemantibus partem. Praeterea praecipere nequaquam cunctatus est Uuandalis, ut episcopos atque laicos nobiles de suis ecclesiis uel sedibus nudos penitus aufugarent: quodsi optione proposita exire tardarent, seruiperpetni remanerent. Quod etiam in plurimis factum est. Multos [*]( 1 inarauit Pb* 3 redigit B 4 propoposuit VCl propo- Buit CMs anri et Ψ 6 brebi B abitas Bb* habitaa ϕ WPR 7 industria] i. e. calliditate sic VCs s. l. 8 uizacenam ΒϕWL bizancenam a biaaenam P b1R abaritanam om. W getnlam P 9 eiercitu P zeuitanam W eugitanam P biB 10 heriditatis V diuisit] -1- diuiult dissipauit sic VCs 11 iam om. M exterminata B, s a. I. addita defendentem BVOPB 12 optinuit WMaPB 14 ebuso aWb* efesum PR maiorica BtpW minorica B VCMs, minoria M: fort. scrib. Corsicam cum Ebuso, Maiorica, Minorica alia W 15 illarum om. W oduacro BVbI aduacro C odouacro MsL odoacro Wab* obduacro PB 16 iure tribatario a 17 eil] ei aβ oduacar B adouacar VC odouacar Ms odnacer PbsB odouacer L odoscer Wab1 domino aβ 18 rependit qp seruantibus ϕ reseruans a 20 sedibus vel (et a) ecclesiis ϕa 21 effugarent W quod«i... remanerent om. PbxB obtione bL preposita VC )

(I, 5) Tunc uero memoratae urbis episcopum id est actaginis, deo et hominibus manifestum, nomine Quoduultdeus, et maximam turbam clericorum nauibus fractis inpositam nudos atque expoliatos expelli praecepit. Quos dominus miseratione bonitatis suae prospera nauigatione Neapolim Campaniae perducere dignatus est ciuitatem. Senatorum atque honoratorum multitudinem primo exilio crudeli contriuit. postea transmarina in parte proiecit. Pulso namque episcopo, ut praefati sumus, cum clero uenerabili, ilico ecclesiam nomine Restitutam, in qua semper episcopi commanebant, suae religioni mancipauit, atque uniuersas, quae intra muros fuerant ciuitatis, cum suis diuitiis abstulit.

Sed etiam foris muro quascumque uoluit occupauit, et praecipue duas egregias et amplas sancti martyris Cypriani, unam ubi sanguinem fudit, aliam ubi eius sepultum est corpus, qui locus Mappalia uocitatur. Quis uero sustineat atque possit sine lacrimis recordari, dum praeciperet nostrorum corpora defunctorum sine sollemnitate hymnorum cum silentio ad sepulturam perduci? Addidit adhuc, ut et pars clericorum quae remanserat poenali exilio traderetur.

Et dum ista geruntur, qui supererant magni sacerdotes atque insignes uiri memoratarum prouinciarum, quas diuiserat Uuandalis, cogitauerunt supplicandi gratia regem adire. Qui dum, ut moris est, ad Maxulitanum litus exisset, quod Ligula uulgi consuetudine uocitatur, amissis iam ecclesiis et rebus occurrere uisi sunt supplicantes, ut ad consolandum populum dei saltem habitandi [*]( 1 epischopos V oleros W 2 nouimus esse tpa 4 quodnuldeum. W 6 deus 0 9 primũ W in tnnsmarinam partem <p transmarinã in partẽ W 11 ecclesia. B restitnta CL 13 ciuitatis faeraat tp 14 foris maro B (I, 40; III, 15, 16): f. maros Wβ f. murum a quae f. (foras L) muro (muroa MaL) erant ϕ L 17 uoeitatur] dicitur β qui P 18 reoordare PlB 20 ad sepulturę B sepultnrae β addit a et om. P 21 traderetur 0 geruntar] fierent a 22 memoratorum B 24 nt om. BVCtlaPB 25 maxilitanum W a βexissent W exissent et P 26 occurre P iussi C * 27 Baltim BVCWsL salntem b )

Quibus iUe per internuntium rabido respondisse ore probatur: decreui ego de nomine et genere uestro nullum dimittere, et nos audetis talia postulare? Quos etiam uicino mari uoluit eadem hora demergere, nisi a suis diu ne hoc faceret rogaretur. Becedentes illi tristitia et maerore confecti, coeperunt qualiter poterant et ubi poterant ablatis ecclesiis diuina mysteria celebrare. Subinde autem crescente opibus regno maior coepit et superbia propagari.

(I, 6) Referam factum, quod ipso geskum est tempore. Fuit comes quidam Sebastianus, famosi illius gener comitis Bonifatii, [*]( circa a. 440 ) acer consilio et strenuus in bello; cuius Geisericus sicut consilia necessaria habebat, ita et praesentiam formidabat. Cupiens autem illum extinguere, occasionem mortis de religione quaesiuit. Cogitauit rex ut praesentibus episcopis atque domesticis suis Sebastianum taliter conueniret. \'Sebastiane, inquit, cscio quia fideliter nobis adhaesisse iurasti, cuius ueritatem sacramenti labores tui uigilantiaque demonstrant. Sed ut nobis conexa semper iugisque maneat amicitia tua, hoc placuit praesentibus sacerdotibus nostris, ut eius efficiaris cultor religionis, quam et nos et noster populus ueneratur.

Cui Sebastianus, rem inueniens miram multisque necessariam, pro tempore acute respondit: \'quaeso, domine rex, ut nunc unus panis mundissimus ac simulacius adferatur\'. Qui cum ignorasset Geisericus Sebastiani uictoriam, ilico iussit adferri. Adprehendens itaque Sebastianus mundissimum panem ita effatus est: (Hic enim [*]( 1 quibus ... probatur] quibus dixit rex PblR 2 comprobatur a ergo VCl Wb* ego ||||||| ex genere P 5 recedentee igitur illi a 7 ministeria a 8 creBoentibus M et om. a superba P 10 referam autem a . fructum P 11 boneffctii a bonifacii CMsLβ 13 et] eius Halmius 16 inquid BVC 17 adhesise B adhenise Wl 19 connexa a tua in B 8. 1. addit. 20 eius] similis a cultor W2s2b: cultui W1 cultu reU. at cf. Cod. Theod. XVI, 5, 6 catholicae religionis uerus cultor; Pauli Hist. XYI, 7 rectae fidei cultor 21 uester W populus] prosper W prae- (pre- JB) positus PB propositus b 93 unus om. a 24 atque Pb simulacius Bb ante rasuram: similacius B2 WPb2 similatius ϕL 26 aebastianns post panem habet P affatus WbB affectus P )

Ita et ego mola catholicae matris commolitus et cribro examinationis ut simula munda purgatus, rigatus sum aqua baptismatis et igne sancti spiritus coctus. Et ut hic panis de furno, ita et ego per officia sacramentorum diuinorum artifice deo de fonte mundus ascendi. Sed fiat, si uelis, ut ipse propono. Iste panis confnngatur in frusta, madidetur aqua et iterum conspergatur, mittatur in furnum: si melior exierit, faciam quae hortaris/ Quam propositionem Geisericus cum omnibus qui aderant cum audisset, ita ligatus est, ut se soluere omnino non posset. Quem alius generis argumento postea bellicosum uirum occidit.

(I, 7) Et ut ad id redeamus, unde digressi sumus, terret praeceptis feralibus, ut in medio Uuandalorum nostri nullatenus respirarent neque usquam orandi ant immolandi concederetur gementibus locus, ut manifeste tunc prophetiae uaticinium conpleretur: non est in hoc tempore princeps autpropheta uel dax, neque locus ad sacrificandum nomini tuo. Nam et diuersae calumniae non deerant cotidie etiam illis sacerdotibus, qui in his regionibus uersabantur, quae regiones palatio tributa pendebant. Ut si forsitan quispiam, ut moris est, dum dei populum ammoneret, Pharaonem, [*]( 3 Pa. 65, 12. 20 Dan. 3, 38. ) [*]( 1 Bpledoris P ueniret 0 2 spurcitia seripsi : spuria msset uulgo 8 simulaginis] sic BVL conpersus W conspers P 5 mala W crebro P 6 simula] sic BVCL 7 forno P 9 ut] quod § 10 frustra BVa medidetur C eonspargatur 0 11 et mittatur b fomum 0 faciamque Bl faciam quod a 13 se om. W 14 quemquem P alius Lorichius: alio ms8 genere argumenti Ms2 postea om. P 18 neque] ne W nec a 19 locus gementibus a uaticium P 00 prineeps om. P 24 ieligiones B V1Cs ut si BtpaW (nt = uelut, exempli gratia): et si 0 25 populum dei a ammoneret] sic Btpa (TI, 28, 82, 35, 41; III, 5) pharahonem b )

sicut Urbanum Girbensem, Crescentem metropolitanum Aquitanae ciuitatis, qui cxx praeerat episcopis, Habetdeum Teudalensem, Eustratium Sufetanum, et Tripolitanos duos Uicis Sabratenum et Cresconium Oeensem, et Adrumetinae ciuitatis Felicem episcopum, ob hoc quod suscepisset quendam lohannem monachum transmarinum; sed et alios multos, quos longum est enarrare. Quibus tamen in exilio positis dum obitus obuenisset, non licebat alios eorum ciuitatibus ordinari. Inter haec tamen dei populus in fide consistens, ut examina apum cereas aedificans mansiones, crescendo melleis fidei calculis firmabatur, ut impleretur illa sententia: quanto eos affligebant, tanto magis multiplicabantur et inualescebant nimis.

(I, 8) Post haec factum est supplicante Ualentiniano Augusto, Carthaginiensi ecclesiae post longum silentium desolationis episcopum ordinari nomine Deogratias; cuius si nitatur [*]( a. 454 ) quisquam quae per illum dominus fecerit paulatim excurrere, ante incipient uerba deficere, quam ille aliquid ualeat explicare. [*]( 16 Exod. 1, 12. b ) [*]( 1 nabocodonosor P nabncodonosor a olofernem β 2 pergonam Lv diiisset om. C 8 enim om. a genus] tempore genus PbtB agebatu B m fin. uers. 5 religatos WP\'b 7 XX C abetdeum BVCWsa thendalensem Ms teaudalen. sem b 8 enstraoium sa tripoletanos M sabrathenum Ms 9 eensem B Vs eęnsem C vel meenoon censem W censem ML meeneem Pb1 R aticensem ab\' adrametine a admmentine β 10 hoc otn. a quandam b 11 et om. W 12 aenisset ϕ 13 alios om. PblR 14 populos P1 examen Lv 15 milleis b caliculis Wβ (calculis = lapidibus uel caementis; cf. II, 10 fidei infringere non nalnit murum) 16 impler.tu- B (duae litt. euan.) eos affligebant] magis eos affl. W magis adfl,gebantur β 20 cartha(carta-)ginensi WC2a1Lβ )

Quae dum multitudo captiuitatis Africanum attingeret litus, diuidentes Uuandali et Mauri ingentem populi quantitatem, ut moris est barbaris, mariti ab uxoribus, liberi a parentibus separabantur. Statim sategit uir deo plenus et carus uniuersa uasa ministerii aurea uel argentea distrahere et libertatem de seruitute barbarica liberare, ut et coniugia foederata manerent et pignera genitoribus redderentur; Et quia loca nulla sufficiebant ad capessendam multitudinem tantam, basilicas duas nominatas et amplas Fausti et Nouarum cum lectulis atque straminibus deputauit, decernens per singulos dies, quantum quis pro merito acciperet.

Et quia plerosque insuetudo nauigii et crudelitas captiuitatis afflixerat, non paruus inter eos numerus fuerat aegrotorum, quos ille beatus antistes ut nutrix pia per momenta singula cum medicis circuibat sequentibus cibis, ut inspecta uena, quid cui opus esset, illo praesente daretur. Sed nec nocturnis horis ab hoc opere misericordiae feriabatur, sed pergebat excurrens per singulos lectus, sciscitans qualiter quisquam haberet. Ita se tradiderat omnino labori, ut nec defessis membris nec cariosae iam senectuti parceret.

Quo liuore Arriani succensi dolis eum quam plurimis uoluerunt saepius enecare. Quod credo peruidens dominus cito passerem suum de manibus accipitrum uoluit liberare. Cuius [*]( 25 cf. Ps. 123, 7. ) [*]( 2 ut om. BVCMS1a . condam W ut quinto a 5 captiaitatiB om. a 6 diuidentibua uuandalis et mauris Lβ 7 et liberi aβ apparentibus b 9 ministerii ussa β 10 et ut aW fort. recte; cf. Fulgent. Myth. I, 1 Muncker. permanerent a 11 pignora a 12 capescendam ϕb1 14 quanto BVCW s1 a 18 cum medicis] nice (uia b) medici Pb\'B 21 feriebatur BV1CW1L1 ferebatur V2Ms pergebat excurrens] currebat a lactus] sic BVPR lecto W 22 se] se huic β omni W 23 canosae Ms 24 libore B quam plurimis eum ϕ 25 necare a crebro W praeuidens mss praeter B b2 pascerem W paserem b2 26 ancipitrum a. )

(I, 9) Et quia tacendum semper non est de impietatibus hereticorum, nec uerecundum poterit esse quod ad laudem proficit patientis, ordinator quondam memorati sacerdotis nomine Thoma dum uariis ab eis insidiis saepius artaretur, quodam tempore uenerabilem senem in publica facie catomos ceciderunt. Quod ille non ad obprobrium, sed ad mercedem conputans gloriae suae, in domino laetabatur.

Unde factum est, ut post obitum episcopi Carthaginis Zeugitanae et proconsulari prouinciae episcopos interdiceret ordinandos; quorum erat numerus centum sexaginta quattuor. Qui paulatim deficiens, nunc, si uel ipsi supersunt, tres tantum esse uidentur: Uincentius Gigitanus, Paulus Sinnaritanus, uere merito et nomine Paulus, et alius Quintianus, qui nunc persecutionem fugiens apud Edessam Macedoniae ciuitatem commanet peregrinus.

(I, 10) Sed etiam martyria quam plurima esse probantur, confessorum autem ingens et plurima multitudo; ex quibus aliqua narrare temptabo. Erant tunc serui cuiusdam Uuandali — fuit hic Uuandalus de illis quos millenarios uocant — Martinianus, Saturianus et eorum duo germani. Erat et conserua [*]( 1 mais W1 2 barbarum VC 3 est om. PR 5 euocatur W dum more uacatur aβ 7 non est semper ϕ 9 ordinator W2s2Lb2 ordinatur BVCW1Pb1R ordinatas Ms* memorati om. PR secerdotii W sacerdotio PR 10 thomas WPB tomas b 11 quondam BV1 catamis C catomis WMsLb 12 obproprium BVCPB obrobrium W 14 at om. PR carthaginis episcopi 0 ougitasae PblB proconsolari V 15 intercederet tp 16 deficientes s2 L b2 17 uicentius C 18 sitinaritanus P R 20 edissam MeL adessam PB maehedoniae BVCWL macedonia P 21 sed] sed et a etiam] etiam tunc Ws2 aβ 28 aliquos PblB 24 fuit] fuit autem β marturianus BVWa PB (in V supra script. a m. 1 uel martinianus) )

Martinianus adulescentulorum saecnlarium more coniugium affectabat, Maxima namque iam deo sacrata. humanas nuptias refutabat. At ubi uentum est, ut cubiculi adirentur secreta silentia, et Martinianus, nesciens quid de illo decreuerat deus, maritali fiducia quasi cum coniuge cuperet cubitare, uiua ei uoce memorata famula Christi respondit: \'Christo ego, o Martiniane frater, membra mei corporis dedicaui, nec possum humanum sortire coniugium, habens iam caelestem et uerum sponsum. Sed dabo consilium: si uelis, poteris et ipse tibi praestare, cum licet, ut cui ego concupiui nubere, delecteris et ipse seruire.