De Gubernatione Dei

et certe barbari elatione tumidi uictoria superbi diuitiarum ac deliciarum affluentia dissoluti, qui profecto etiamsi continentissimi et castigatissimi semper fuissent, mutari tamen tanta rerum obsecundantium felicitate potuerunt, ingressi scilicet, ut in diuinis litteris scriptum est, terram lacte ac melle manantem fecundam, opulentissimam omnium deliciarum copiis quasi ebriam: in qua utique minime mirum fuerat si luxuriasset gens barbara, ubi similis quodammodo luxurianti erat ipsa natura.

ingressos haec loca Wandalos quis non putet omni se uitiorum atque impuritatum caeno inmersisse aut, ut leuissime dicam, saltim illa fecisse, quae ab Afris iugiter facta fuerant, in quorum iura migrarant? et certe, si ea tantum, continentissimi ac [*]( 21 Ezod. 13 ) [*]( 1 quam om. B muliebres B quaedam sibi B 6 admitti. Admitte sed Admitte punct. A m. 1 8 perpetrare A 9 agi B si A add. 8. I. m. 2 12 sint ex ed. pr. Hcdmius: sunt AB(Ttv) 13 licuerint B 14 inuestigare A 17 deliciarum ac diuitiarum B 18 castiga*tissimi A 19 mutare A 21 ac] et B 22 dilitiarum ut paulo ante A 23 mimirum B 28 si ea ex sic a A corr. m. 2 )

igitur in tanta affluentia rerum atque luxuria nullus eorum mollis effectus est. numquid parum uidetur? certe familiariter etiam nobiles hoc fuere Romani. sed quid adhuc addo? nullus uel qui Romanorum illic mollium pollueretur incestu. certe hoc apud Romanos iam pridem tale existimatum est, ut uirtus potius putaretur esse quam uitium, et illi se magis uirilis fortitudinis esse crederent, qui maxime uiros feminei usus probrositate fregissent.

unde etiam illud fuit, quod lixis puerorum quondam exercitus prosequentibus haec quasi bene meritis expeditionibus stipendia laboris decernebantur, ut quia uiri fortes essent, uiros in mulieres demutarent. pro nefas! et hoc Romani, plus addo, et hoc Romani non huius temporis, attamen, ne ueteres accusemus, Romani, sed non antiqui, iam scilicet corrupti iam dissoluti iam sibi ac suis dispares et Graecis quam Romanis similiores, ut, quod saepe iam diximus, minime mirum sit, si Romana res publica aliquando patitur, quod iam diu meretur.

XXI. Haec ergo impuritas in Romanis ante Christi euangelium esse coepit et, quod est grauius, nec post euangelia cessauit. et quis post haec non admiretur populos Wandalorum? qui ingressi urbes opulentissimas, ubi haec omnia passim agebantur, ita delicias corruptorum hominum indepti sunt, quod corruptelas morum repudiarunt, et usum bonarum rerum possident, malarum inquinamenta uitantes. sufficere [*]( 6 affluentia super a scr. d m. 2 A luxurias AJB; unde fort. locus sic comtituendus est: in tanta...luxuria (si) nullus eorum mollis effectus eat, numquid parum uidetur? 8 hoc nobile. B 20 similiores ex semeliores A corr. m. 2 22 pubblica B ut saepiust 25 populos ex populus A corr. m. » 26 urbem (corr. ex urbes) opulentissimam B 27 delitiis ex dilitiis A corr. m. 2 et super i add. fin. a 28 de quod = ut post ita cf. Indicem III 29 subficere super b scr. m. 2 f A )

num- I quid hoc credibile ullis uideri potest, Romanos haec admisisse, barbaros horruisse ? aut numquid est post ista, quae diximus, quod dici posse uideatur? sed est tamen et multo plus est. nam quod uitasse eos res foedas diximus, minus est; potest enim quis inhonesta horrere, non tollere: illud magni ac singularis est meriti, non solum ipsum labe non pollui, sed prouidere etiam ne umquam alii polluantur. procurator enim est quodammodo salutis humanae, qui non tantum id agit, ut ipse bonus sit, sed efficere et hoc nititur, ut alii mali esse desistant.

grande est profecto, quod dicimus, grande ac supereminens. quis credit Wandalos in ciuitatibus Romanis ista fecisse? remota quippe est ab illis omnibus carnis impuritas. at quomodo remota? non sicut remoueri aliqua a Romanis solent, qui statuunt non furandum et furantur, qui statuunt non adulterandum et primi adulterant. quamuis paene non possim dicere, quod furentur; non enim sunt quae agunt furta, sed latrocinia. punit enim iudex in alio peculationem, cum sit ipse peculator, punit rapinam, cum ipse sit raptor, punit sicarium, cum ipse sit gladiator, punit effractores claustrorum et ostiorum, cum sit ipse euersor urbium, punit expoliatores domorum, cum sit ipse expoliator prouinciarum.

atque hoc [*]( 1 talia B (Ttv): tali sed punctis suppositis A talia uncmis inclusit Haimius sed, puto, Saiuianus consulto addidit, ut saepe alias pronominibus hic et qui (cr. §. 104: haec talia praedicantem: IIII 41: ad quos utique tales alias u. Ind. III 8. u. talis) et praeterea more suo lusit talia, alia 5 ullis uideri] ulli suadere (eorr. m. 2 -ri) A 7 posse uid... sed (sic) A est] i in fin. I. (temo) d 12 quodadmodo sed d med. punct. A 13 et om. B et hoc ni∗∗∗ alii A 14 grade A 15 credit A (quod apud Halmium deeat): credat B Halmius 17 ad 8. scr. m. 2 t Å 18 qui - furantur B post adulterant habet 20 possim Tv et edd.: poesQ A possum B; cf. Indicem III 8. u. quamuis 21 in al* pecuł∗t∗∗nẽA (in alio peculationem B) 23 secarium AB sit ipse gladiator B efractores A 24 hostiorum AB 25 prouintiarum A )