De Gubernatione Dei

V. Sed uidelicet difficile hoc probari potest et nulla omnino extant praeteritarum turpitudinum flagitiorumque uestigia. ecce etiam nunc multi ex eis, licet patria careant et in comparatione praeteritarum opum pauperes uiuant, peiores ferme sunt quam fuerunt. peiores autem non uno modo, quia etsi eadem faciunt quae ante faciebant, hoc ipso tamen deteriores sunt, quia a scelere non cessant. siquidem facinora eorum, etsi genere ipso maiora non sint, attamen plura sunt, ac per hoc etsi criminum nouitate non crescant, pluralitate cumulantur.

adde autem quod haec, ut dixi, faciunt iam senes adde quod pauperes; utrumque enim sceleris augmentum est. minus siquidem prodigiosum est peccare iuuenes peccare locupletes. quae autem in his spes aut remedium est, qui ab usitata impuritate nec miseriarum egestate nec uitae extremitate reuocantur ? esto enim quosdam aut stulta praesumptio longae uitae aut spes quandoque agendae paenitentiae consoletur: nonne nouum hoc monstri genus est esse aliquos etiam in morte uitiosos? quae cum ita sint, numquid est aliquid, quod dici amplius possit? sed adhuc tamen addimus, scilicet quod multi haec agunt hodie etiam inter hostes siti et cotidiano discrimine ac timore captiui, cumque ob impurissimam uitam traditi a deo barbaris fuerint, impuritates tamen ipsas etiam inter barbaros non relinquunt.

VI. Sed tales forte hostes sunt, inter quos agunt, ut eos ista delectent et offendantur grauissime, si, cum ipsi impudici sint, uideant castos esse Romanos. quod si ita esset, nequaquam tamen facere nos improbos improbitas deberet aliena, quia quemlibet hominum magis sibi praestare conuenit ut sit bonus, quam alteri ut sit malus, et plus id laborandum est, [*](2 sordidum A 6 comparationem B 12 crescunt B 16 his AB: iis cum edd. Halmius 17 usitata ex -te A eorr. m. 1 19 longaeuitate B 21 immorte A quę Å 8. 1. m. 2 25 impuritates ex -tis A corr. m. 2 32 bonos s. acr. u m. 2 A )

inter pudicos barbaros impudici sumus. plus adhuc dico: offenduntur barbari ipsi impuritatibus nostris. esse inter Gothos non licet scortatorem Gothum: soli inter eos praeiudicio nationis ac nominis permittuntur impuri esse Romani. et quae nobis, rogo, spes ante deum est? impudicitiam nos diligimus Gothi execrantur: puritatem nos fugimus illi amant: fornicatio apud illos crimen atque discrimen est apud nos decus.

et putamus nos ante deum posse consistere, putamus posse nos saluos esse, quando omne impuritatis scelus omnis impudicitiae turpitudo a Romanis admittitur et a barbaris uindicatur? hic nunc illos requiro, qui meliores nos putant esse quam barbaros: dicant quid horum uel paucissimi Gothi faciant, uel quid non horum Romani omnes uel paene omnes? et miramur, si terrae uel Aquitanorum uel nostrorum omnium a deo barbaris datae sunt, cum eas, quas Romani polluerunt fornicatione, nunc mundent barbari castitate?

VII. Sed forte hoc in Aquitanis tantum. transeamus etiam ad alias mundi partes, ne de solis tantummodo Galliis dixisse uideamur. quid? Hispanias nonne uel eadem uel maiora forsitan uitia perdiderunt? quas quidem caelestis ira etiamsi aliis quibuslibet barbaris tradidisset, digna flagitiorum tormenta tolerauerant puritatis inimici. sed accessit huc ad manifestandam [*]( 1 quam hominibus B m. 1 2 proinde Bittershusius pudicos quis barbarus A 3 pudiciam B 5 quod accedit i. ad mala nostra, inter malit Hartelius . accidit Å (aooedit et Rittershusius) 8 iudicio praeiudicio B , 15 uindicantur sed n in paenuZt. syll. punct. A 17 faciunt B 18 penes punct. 8 Â, 19 nostrum B 20 polluerant B 22 AquitanisHalmius: recte (cf. p. 173,17: in Afris paene onmibus nihil horum est et p. 176,15) aquitanos A aquitanicis B tantum tantum sed poster. loco puncta A 24 spanias s. scr. m. 2 hi A 27 manifestandum A fort. recte cf. §. 54 :. ) [*]( 11* )

dupliciter in illa Hispanorum captiuitate ostendere deus uoluit quantum et odisset carnis libidinem et diligeret castitatem, cum et Wandalos ob solam maxime pudicitiam superponeret et Hispanos ob solam uel maxime impudicitiam subiugaret. quid enim? numquid non erant in omni orbe terrarum barbari fortiores, quibus Hispanorum traderentur?

multi absque dubio, immo, ni fallor, omnes. sed ideo ille infirmissimis hostibus cuncta tradidit, ut ostenderet scilicet non uires ualere sed causam, neque nos tunc ignauissimorum quondam hostium fortitudine obrui sed sola uitiorum nostrorum impuritate superari: ut uere in nos uenerit dictum ilud, quo ait dominus ad ludaeos: secundum inmunditias suas et secundum iniquitates suas feci illis, et auerti faciem meam ab eis, et alibi ad gentem ipsam: adducet dominus super te gentem de longinquo, et ungulis, inquit, equorum suorum omnes plateas tuas conculcabunt et populum tuum gladio interficient. completa ergo in nos sunt omnia, quae dixit sermo diuinus, et uim uerborum eaelestium luit poena cunctorum.

VIII. Sed tamen cum omnes fere barbarae gentes Romanum sanguinem biberint omnes uiscera nostra lacerauerint, quid est quod deus noster maximas rei publicae opes et locupletissimos Romani nominis populos in ius potissimum ignauissimorum quondam hostium dedit ? quid? nisi ut agnosceremus scilicet, quod supra dixi, meritorum hoc fuisse non uirium, atque ipsum quoque hoc nobis in confusionem caderet ac [*]( 13 Ezecb. 39, 24 16 Dent. 28, 49 17 Ezech. 26, 11 ) [*]( 1 pudissimum A 7 erat s. scr. n m. 2 A 8 ni fallor immo B 9 ilH eifirmissimis sed snper i poster. uocis illi 8. scr. m. 2 e et super ei scr, iN Å 10 rnres ex uiris A corr. m. 2; idem statim inignauissimorum 12 puritate A 13 ad iudaeos dominus B 16 te post adducet habet B 18 tuas om. B 19 in om. B m: 1; item statim dixit om. (ait T) 20 cunctarum B m. 1 28 biberint ex biberent A eorr. m. 2: biberunt B 25 populos ex populus A corr. m. 2 28 quoque B 8. I.: qui sed pvmct. A - )

sic enim legimus quod, si quando euidenter intellegi deus uoluit magna opera a se patrari, aut per paucos aut per infimos acta res est, ne opus caelestis dexterae uirtuti adsignaretur humanae. ideo siquidem et dux Sisara, quem Hebraeus tremebat exercitus, a muliere prostratus est, et Abimelech ciuitatum expugnatorem feminea manus perculit et ferratae Assyriorum acies uidua opitulante cecideruut.

et ne de solis tantum feminis loquar, Benedad regem Syriae, cui praeter innumera populi sui milia triginta et duo reges exercitusque eiusdem numeri seruiebant, nonne ideo a paucis, principum pedissequis dominus uinci uoluit, ut qui esset auctor talis uictoriae nosceretur?

contra Madianitas quoque, qui, ut liber Iudicum refert, instar locustarum cuncta compleuerant, Gedeon iubetur pugnare cum paucis, non quia plures in exercitu non haberet, sed uetatur multos ad bellum ducere, ne multitudo sibi possit aliquid de uictoria uindicare. unde cum triginta armatorum milia congregasset, sic ad eum dominus locutus est: multus est tecum populus, nec tradetur Madian in manus eius. et quid postea?

homini aduersum innumera barbarorum milia pugnaturo trecentos tantum uiros reliquit. in eam quippe exiguitatem redigi agmen militum iussit, ut sibi de patrato diuinitus belli opere paucitas usurpare nil posset. denique cur hoc dominus ita faceret, ipse euidentissime declarauit dicens: ne glorietur contra me [*]( 6 ludic. 4 8 Iudic. 9 10 III Reg. 20 14 ludie. 7 20 Iudic. 7, 2 ) [*]( 4 patrare A 5 infirmos ex ed. pr. Haimim (v uero ut AB habet infimos) res acta B(T) .6 uirtuti ex uirtute A corr. m. 2 7 sisarra A . 8 feminea ex feminę A corr. m. 2 10 feininis tantum B 11 et triginta B * 12 eiercitus quae sed a punct. A 13 paissiB quis super & ser. d m. 2 A 15 locnstarum] Hmtno lncustarum* Halmius 16 non. B s. I. 17 habet A haud scio an recte 19 congregassent d 22 treoeoti 8. i scr. os m. 2 Å 23 reliquid super d scr. t m. 2 A \' 24 patratili A 25 posset ex possit A corr. m. » faceret, ita B )

VIIII. Audiant, inquam, omnes contraria et blasphema iactantes, audiant haec spem suam in homine ponentes. loqui uniuersos aduersum se deus dicit, qui liberari se uiribus suis posse praesumunt. quis autem est Romanorum non ita dicens? quis est non ita sentiens? quis nostrae partis non prope iugiter in hac parte blasphemat? nullas esse iam rei publicae uires omnium conscientia est, et ne sic quidem agnoscimus, cuius hoc beneficiis, quod adhuc uiuimus, debeamus.

si quando enim nobis prosperi aliquid praeter spem nostram et meritum deus tribuit, alius hoc adscribit fortunae alius euentui, alius ordinationi ducum alius consilio, alius magisterio alius patrocinio, nullus deo. et miramur, si nobis caelestis manus aliqua non praestet, cui quicquid praestiterit derogamus. quid enim aliud facimus, cum bona, quae praestat, nos uel euentibus casuum uel uirtutibus ducum uel quibuscumque aliis rebus friuulis deputamus ?

hoc enim modo et terris nos oporteret gratias agere quod fruges annuas metimus et uineis quod uindemiamus, et mari quod pisces capimus et siluis quod ligna caedimus, et ouibus quod ueste tegimur et pecudibus ceteris quod carne saturamur. nam quae ratio est, ut ei pro muneribus aliis grati esse uelimus, cui maximorum beneficiorum suorum gratiam. derogamus ? aut quis contentus est homo [*](1 uiribus meis B 6 ante inquam m. rec. add. hoc A blasphema ex blasphemia A corr. m. 2: blasphemia B (et Tt; in v i eras.) 7 suam etiam in B 11 iam esse B 12 conscientiae est AB (conscientia ex conscientię.corr. v) ne] nec B 14 prospere A 15 hoc adscriba (super & scr. i m. 2) A: ascribit hoc B 16 ordinatione AB sed A corr. ne in ni magistro AB \'an magisterio?\' Haimius recte 21 fribulis super b scr. m. 2 u A: friuolis B 22 metemus ex metimus et uindemiamus ex uindim. A corr. tn. 2 25 carni A idem statim namq: et uellimus alt. 1 puncta)

ita et nos licet deo in nullo digne gratias agamus, parum tamen erat si pro his tantummodo grati esse uellemus, quae nobis ad usum uiuendi dedit, cui hanc gratiam tollimus, quod nos et in angustiis iuuat et in periculis liberat et in medio barbararum gentium sitos iugi protectione conseruat.

at non ita Gothi non ita Wandali, malis licet doctoribus instituti, meliores tamen etiam in hac parte quam nostri. offendi quamuis quosdam suspicer his quae dicimus. sed quia ueritas magis quam offensio cogi- . tanda est, dicam et saepe dicam: non ita Gothi non ita Wandali: qui et in discrimine positi opem a deo postulant et prosperitates suas munus diuinitatis appellant.

denique probauit hoc bello proximo infelicitas nostra. cum enim Gothi metuerent praesumeremus nos in Chunis spem ponere illi in deo, cum pax ab illis postularetur a nobis negaretur, illi episcopos mitterent nos reppelleremus, illi etiam in alienis sacerdotibus deum honorarent nos etiam in nostris contemneremus, prout actus utriusque partis ita et rerum terminus fuit. illis data est in summo timore palma nobis in summa elatione confusio: ut uere et in nobis tunc et in illis euidenter probatum sit illud domini nostri dictum: quoniam qui se exaltat [*]( 22 Luc. 14, 11 ) [*]( 1 in acceptum] inceptum B 2 detraxerat A sed a posteriore punct. et s. scr. i m. 2 3 nullo B corr. ex illo agimus A ged punct. i et s. scr. m. 2 a hia summa tantummodo B 4 uellemus ex uellimus A corr. m. 2 5 cui AB: cur Tt Halmius 6 impericulis A et medio B m.l barbararum ex barbarum A corr. m. 2: barbarorum B m. 1 7 ad 8. scr. t m. 2 A 8 doctoribus licet instituti A sed adiecta sunt transpositionis signa 9 quam B s. I. 11 dicam et (non s. I.) B 12 opem a] optima d 13 probabit super b poster. scr. u m. 2 A 14 metuerent ex metuerint A corr. m. 2: metuerint B 15 praesumeremus Halmius: praesumimus s. i scr. eba m. rec. A praesumpsimus B hunis B 16 cum A m. 1 in marg., om. B ab B s. I. \' 17 etiam] enim B 18 contemneremus. Prout ante Balmium interpungebatur 19 partis ex partes A corr. m. 2 illis B corr. ex ita 22 quoniam] quia omnis Rittershusius cum Vulgata )

X. Itaque agnouit hoc ille dux nostrae partis, qui eandem urbem hostium, quam eodem die uictorem se intraturum esse praesumpsit, captiuus intrauit. probauit scilicet, quod propheta dixit: quia non est hominis uia eius, nec uiri est ut ambulet et dirigat gressus suos. nam quia uiam suam iuris sui esse existimauit, nec gressum directionis habuit nec uiam salutis inuenit. effusa est, ut legimus, abiectio super principem, seductus est in inuio et non in uia, et ad nihilum deductus est uelut aqua decurrens.