De Gubernatione Dei

I. Cum in conolosione libelli huios, qui snnc finitus est, de infirmitate ac miseria Romanorum nonnulla dixerim, contraria forsitan negotio, quod nunc agimus, dixisse uideamus. scio enim posse: hoc loco subici, hinc maxime probari, quod non respiciat res humanas deus, quia, cum Romani quondam pagani et uicerint et regnauerint, nunc Christiani et uincantur et seruiant. sufficere quidem ad confutationem obiectionis istius poterant illa, quae dudum de cunetis fere paganis gentibus dicta sunt, id est, magis peccare eos, qui seientes neglegant legem dei quam qui non faciant nescientes.

sed tamen, si deus annuit cum ad eam negotii partem accesserimus, ut de ueteribus Romanis aliqua dicantur, euidenter diuino munere adprobabimus, , tam iustum tunc erga illos fuisse domini fauorem quam nunc erga nos iustam seueritatem, et tam dignum illud fuisse, quod Romanos tunc deus auxilio suo extulit, quam nunc dignum esse, quod punimur.

atque utinam pqena ipsa prodesset! illud grauius multo. ac luctuosius,: quod post pee. nam nulla correctio est. curare nos uult castigationibus suis dominus, sed curam remedia non secuntur. quid hoc mali est? iumenta ac pecudes : sectione curantur, et putrefacta mulorum asinorum porcorum uiscera, cam adusta cauteriis fuerint, munus medicae adustionis agnoscunt, statimque, ubi aut cremata aut adusta fuerit uitiatorum corporum labes, in [*]( 2 INCLUSIONE A \' 3 flOnnulli duper i StW. a m. JB A 5. hoe ex hio A eorr. m. 1 probare A 6 humanas res B 11 faeinnt super u acr. a wt. 1 A., faciunt B 12 si om. B 14 ad* probamud B . \' 17 puniuntur B item sttUim ac luctuosius imilto \' 20 secuntur hic AB 23 adustiones super e ser. i m. 1 A 24 crementa sed puntt. en et s. scr. a m.. 2 A,. labog ex lafbis 4t stat- snccedit ex succidit J. corr. t*. 2:-)

nos et urimur et secamur, sed nec ferri desectione nec cauteriorum adustione sanamur, immo, quod est grauius, cura ipsa. deteriores sumus. et ideo non frustra nobis euenit quod euenire pecudibus et iumentis solet, quae inremediabiles? morbos ferunt. nam in omnibus partibus mundi, quia curis medicantibus non corrigimur, morte atque occisione finimur.

ecce enim, ut non repetam quae multo ante iam dixi, hoc ipstim quale est, quod paulo, ante: memoraui, scilicet quia: et miseri pariter et luxuriosi sumus ? esto. enim sint uitia \' ista felicium (quamuis nemo idem et probrosus esse. possit felix, quia ubi non est uera honestas non est uera . felioitas)r sed tamen, ut ut dixi, esto sint uitia ista et longae pacis et opulentae securitatis. cur, quaeso, illic sunt, ubi iam nulla pax ubi nulla securitatis? in omni enim ferme orbe Romano et pax et se- ,.

euritas non sunt. cur sola tantum uitia perdurant? quis, rogo, ferre possit in homine egestuoso . esse lasciuiam\'? criminosior quippe est luxuriosa paupertas., et maioris inuidi ae miser nugas totus Romanus orbis et: miser est et luxur?sus, quis, quaeso, pauper et nugas, quis captiuitatem expectans de circo cogitat, quis mortem metuit et ridet? nos et in metu \' captiuitatis ludimus et positi in mortis timore ridemus- Sar., donicis quodammodo herbis omnem Romanum populum putea esse saturatum:, moritur et ridet. et ideo in omnibus fere [*]( , 5 fwerant A \'.6 qui 8. scr. m. J3 & 1 \' , meditantibus B 1 8 iam] eam B 11 idem] quidem B ., possit ess6 B 14 dt incredibili teortus confusione qttcH hoc loeo et tribus aliis in v est et in ed. princ. Brassicani. transHt (Uid. Haalmii adn.) cf. quae divimus in Sitz.-Ber, p. 21 sqq. , -15 orbe sed 0 m raa, u lit. ut uidetur 4 urbe B .. romana B et pai] paz om. et B item et (ante securitas) 8. l. 16 uitia tantum B 18 maioris ex maiores A corr. M. 2 maiores B innidias B 19 efe 20 lformam nagas (AB) satis firmant uetera gktstaria Halmius orbis ex urN AB com m. 2 21 metnit mortem B (in ed. quarta Balusii est quis captiuitatem - quis morWm efm. Halmii adn.) ex (ante ridet) \\ B 8. I. ridet ex ridit (itan pauio post ridemus et ridet) \\ li corr. m. 2 irris det B 22 et in B erasum, immortis A (paulo ante in meta ex immetu corr. m. 2) 24 ie»e punct ait. r A)

If. Sed forsitail, cum de ludicris ao foeditatifous publicis diutissime dixerimus, in hoc tantum deteriores esse nos putes barbaris, quia illi haec non agant nos agamus, ceterum ipsos carnalis libidinis scelere et fornicationis funestae caeno non ita pollui. comparemus, si placet, ceteris nationibus etiam in hac parte Romanos. et quidem nescio an ullis rectius com- \'1 parentur quam his, quos deus in medio rei publicae sinu positos possessores fecit ac dominos soli esse Romani. unde . quamuis nihil disputari de iudicio dei possit , tamen cum ablatam nobis iuris nostri optimam partem barbaris dederit, uideamus, an id, quod nobis tulit et illis tradidit, iusto iudicio tradidisse uideatur.

nemini dubium est Aquitanos ac Nouempopulos medullam fero omnium Galliarum et uber totius fecunditatis habuisse, nec solum fecunditatis, sed, quae praeponi interdum fecunditati solent, iucunditatis pulchritudinis uoluptatis. adeo illic omnis admodum regio aut intertexta uineis aut florulenta pratis aut distincta culturis aut condita pomis aut amoenata lucis aut inrigua fontibus aut interfusa fluminibus aut crinita messibus fuit, ut uere possessores ac domini terrae illius non tam soli istius portionem quam paradisi imaginem possedisse uideantur. quid ergo post ista omnia?

[*]( 26 Luc. 6, 26\' )[*]( 1 se uenit AB sed A tnW. m. 2 ac in ad 2 impraeseQti A \' 5 putes corr. ex patet v: puta super t scr. m. rec. d A patet B 6 fjgimus B ipso B 7 carnales libidines (corr. -nis m. 2) d 11 soli 8. acr. altera i lit. m. 2 d 14 tulitl \'fort. tollit cf. ad V 43\' Halmius; at cf. indicem IIIS. u. fero 15 est B s. I., nonempopolos ex -1ua A corr. m. 2\' 18 fecanditate s. e fin. scr. i WI. 2 A iocunditatis tuper o scr. u m. 2 d 19 adeo] addo A ammodum A admodo B m. 1 20 uineia ex uenois d corr. m. 2. cultoris super o sar. u m. 2 Å condita A (non corr. in consita, ut Halmius refert ceterum recte addens \'getourst dura. den Duft der Obet- bäume\') 21 inrigua] inrigata B 22. possessores ex -ris, domini ex -ne et soli ex sole A corr. m. » )

quid Bamqua aitt uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam: tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis s.um et humilis corde, et inueni.etis requiem animabus uestris; iugum enim meum suaue est et onus meum leue est. non ergo nos ad laborem uocat dominus sed ad refectionem. quid namque a nobis exigit, quid praestari sibi a nobis iubet, nisi solam tantummodo fidem castitatem humilitatem sobrietatem misericordiam sanctitatem? , quae utique omnia non onerant nos sed ornant.

nec solum hoc, sed ideo uitam praesentem ornant, ut futuram ornare plus possint. o bonum o pium o inaestimabilis misericordiae do;minum! qui ad hoc nobis in praesenti religionis muuera tribuit, ut ipsa in nobis postea quae nunc dat munera muneretur. tales igitur etiam omnes absque dubio Aquitani esse debuerant, et quidem, ut diximus, specialius tales, quia specialia dei munera possidebant.

et quid post haec omnia? quid secnndum estp quid nisi cuncta quae e diuerso sunt? in omnibus quippe Galliis sicut diuitiis primi fuere sic uitiis,; nusquam enim improbior [*]( 10 Matth. 11, 28 \' , . ) [*]( ; 1 officiores 8. ci scr. m. 2 osi A , pocaliluiter] specialiter B 2 diotauttrat punct, c A 6 nihil honerosum B 9 suis aeraM B : 10 onerati ex honorati A corr. m. 2 .15 est praeter AB eaamT habet sed a. I. m. rec; cf. Halmii adn. 16 praastare A 18 eanctitatem quae ex sanotitatgq: A corr. m. 2 \' 20 plus oman B(T) 21 quia .(B. a scr. d m. 2) hoc A 23 tales ex talis Å corrt m. 2 26 secundum punct. ndum et 8. scr. m. 2 tfl A • )

• III. An forte falsum estet inuidiose potitis quam uere ista dicuntur? non utar ea probatione, qua uti alii in causis solent, ut producam quoscumque ad probandum aut paucos aut extraneos aut minus idoneos testes: ipsos\' interrogemus, \' a quibus acta sunt. falsum diximus, si negarint. fatentur enim et quidem, quod est grauius, sic fatentur, ut in ipsa confessione non doleant. idem enim nunc est animus in fatentibus qui in agentibus fuit.sicut tunc non puduit flagitia committere, sic nunc omnino non paenitet flagitiosa fecisse.

exceptis tamen perpaucis ferme sanctis atque insignibus uiris, qui. ut quidam de numero ipsorum ait, sparsis redemerunt crimina nummis, exceptis, inquam, his loquor, quos utique etiam in illa tunc generali admodum conluuione uitiorum recte minorum criminum reos fuisse credimus, qui corrigi a diuinitate meruerunt non penitus enim dominum suum laedit cui propitiatio reseruatur. et quid plura? puto quod semper deum et in ipso errore respexerit, a quo hoc obtinere potuit, ne diutius erraret.

ceteri autem et plurimi ferme ac nobilissimi prope idem omnes: paene unus gurges omnium gula paene unum lupanar omnium uita. et quid dicam de lupanaribus? minoris quippe [*]( 6 inuidiose] odiosura B 7 non utar ea Halmiue: non utscire a A non ut ore a B (non oratoria TttJ et edd, quaepost solent addunt utar) non utar scilicet ea suapicatur HarteHus 8 aut paocoe] ad paucos B(T) 10 falsum ut B oegarint B et corr. ex negarent m. II A , 18 puduit] potuit 860, s. o scr. m. 2 eni (ergo poenitait) A si 9. scr. c m, rec. A 14 paenitet Atc A 15 insignibus ex insegnibus A corr. m. 2 16 redemerunt ea: redimerunt A corr. m. 2 (uerba laudata hexametri partem esse manifestum uidetwr; correptio syll. antepaenultimae, quamquam nil offensionis habeat in uersibus \'sancti uiri\', si quem offenderit, facile ex. scriptura A redimerunt (elicere possit redimebant; ceterum a quo profecta sint uerba non liquet) 17 quos loquor B 20 laedit (ludit. m. 1) suum B )

apud aquitanicas uero quae ciuitas in locupletissima ac nobilissima sui parte non quasi lupanar fuit? quis potentum ac diuitum non in luto libidinis uixit ? quis non se barathro sordidissimae conluuionis inmersit? quis coniugi coniugii fidem reddidit? immo, quantum ad passiuitatem libidinis pertinet, quis non coniugem in numerum ancillarum redegit et ad hoc uenerabilis conubii sacramenta deiecit,, ut nulla in domo eius uilior uideretur maritali despectione quam quae erat princeps matrimonii dignitate ?

IIII. Cogitat forte aliquis non ita ad plenum esse ut loquor: habuisse enim illic matres, familias ius suum et dominarum honorem potestatemque tenuisse. uerum est. habuerunt quidem multae integrum ius dominii, sed nulla ferme impollutum ius matrimonii. et nos modo non quaerimus quae mulierum potestas, sed quam corrupta uirorum fuerit disciplina. quamuis nec potestatem quidem illic matres familias integram habuisse dicam, quia quaecumque ius conubii [*](1 lupanar] delupanari sed ri m. 2 add. A (de autem illud aut ex antecedenti de lupanaribus repetitum est aut ex nota quadam marginaii orta eat qua quis monere uoluit in seqq. sermonem esse de lnpanari) 2 norant B(T) 3 quidem] enim B 5 in his uitam infelicissimam damnauere AB; pro damnanere Haimius etmi. et recepit adamauere; quam nos recepimus conieoturam debemus Hartelio; postquam se post his excidit, necesse erat ablate nita felicissima mutari in accusat . 6 meretrioes ex meretricis A corr. m. 2 aquitanicas super a in fin. scr. 0 m. 3 A 7 in punctis suppositis A 9 baratro AB 10 coniagi coniugii Pithoeus: coniugi coningi AB sed A poster. eoniugi punct. (coniugi Tt coniugii v) • 12 et 13 redegit et deiecit A corr. m. 2 ex redigit et deicit 18 in maritali B despectione ex disp. A corr. m. 2 item statim quae ex qui 16 loquar super 0 scr. a m. 1 A matris A ius om. A 17 habent B m. 1 18 dominii Tv: dfii A domini B 19 et] at Bittershusius 21 matris familiQ A)

quis autem Aquitanorum diuitum non hoc fuit? quem non sibi ancillae impudicissimae aut adulterum aut maritum iure duxerunt? equi enim emissarii, \'ut propheta ait, in feminas facti erant: unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. atque illi, de quibus haec scripta legimus, et minore fortasse crimine et minore, ut reor, numero criminum ac passiuitate peccabant. hi autem uere ut emissarii equi non ad paucas tantum, sed paene ad omnes uernulas suas, id est quasi ad greges proprios hinniebant et in morem eorum pecudum, qui mariti gregum appellantur, feruidae libidinis debacchatione grassantes. in quamcumque eos primum feminam ardens impudicissimae furor traxerat inruebant.

hic iam quaero a sapientibos, cum haec ita essent, quales putent fuisse illic familias, ubi tales erant patres familias? quantam seruorum illic corruptelam, ubi dominorum tanta corruptio ? morbido enim capite nil sanum est, neque ullum omnino membrum officio suo fungitur, ubi quod est principale non constat. in domo autem sua dominus quasi corporis sui caput est et uita eius cunctis norma uiuendi. pessimumque hoc est m hoc negotio, quod libentius omnes deteriora sectantur, et facilius mala institutio deprauat bonos quam bona emendat malos.

porro autem cum etiam boni atque honesti patres familias famulos bonos facere non possint, quantam illic putamus fuisse labem familiarum, ubi domini erant impuritatis exemplum ? quamuis non exemplum illic tantummodo malum fuerit, sed uis ac necessitas quaedam, quia parere impudicissimis dominis famulae 30 cogebantur inuitae et libido dominantium necessitas [*](5 Hierem. 5, 8 ) [*]( 1 aut 8. a scr. H et 8. t scr. d m. 2 A haut B 2 abest a] ab ista A 3 familiae super e scr. s m. 2 A 4 sibi] ibi suspicatur HarteUus; fort. scrib. illic ut infra u. 16. 17. 26. 28 5 dixerunt B 6 amissarii A 7 ad] enim ad B 17 quanta - corruptela B 21 qua 8. scr. m. 1 si A 22 est hoc B 24 emendet B 25 patres familiae A ) [*](vin. ) [*]( 11 )