Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

93. Nadab uero et Abiud, quoniam alienum ignem ad [*]( 4 cf. Exod. 24, 1-9 11 cf. Exod. 19, 16 14 cf. Hebr. 12, 18-20 17 cf. Exod. 24, 15. 18 20 cf. II Cor. 3, 6-8 cf. I Cor. 2, 14 21 cf. II Cor. 3, 3 )[*]( 2 meticolosum 0 cum ante indicare add. sed del. C 3 dimi­ dum Oa.c. 5 iussit cum eo Cv et om. A cum filiis-p. 70, 22 indulgetur insumere et om. R 6 praesbiteri C ex] et V 7 astan­ tes Av 8 moses Ca.c. nec ullus cum eo alius Cv 9 est] et V 10 cappere Ca.c. 12 ceteris Cp.c. sonitus Cv fulgora OV,Aa.c.Cp.c. ac] et v 13 perstrebebant Oa.c. mortis Oa.c. 14 orbilis Ca.c. 15 asstantibus Cp.c. astantibus A 17 cautella Ca.c. 19 suscipit (Se/stoh)] suscepit OV rursus accipit Cv 21 in­ scribtas 0 inscriptas A (cf. II Cor. 3, 3 &rfeYpocixpivrl) spiritus V 22 ignum Ca.c. )

incensum altaris obtulerant, pro hoc solo consumuntur igni, et eundem paene locum poenae et interitus quem culpae et inpietatis habuere. et ne Aaron quidem idoneus ad interceden­ dum fuit, cum utique pater esset et secundus post Movsen deo honore sacerdotii propinquaret. Heli quoque sacerdos pro filiorum iniquitate damnatur, quod eos diuina sacrificia teme- [*]( 2 ) rantes minus seuera animaduersione plectebat. miserum me et quidem cohercuit et quidem corripuit, sed lenitate et mansuetudine patris, non seueritate et auctoritate pontificis. quid Oza ille, qui arcam testamenti domini, cum iuuenca fetus inpatiens directi limitis orbitam declinasset, iam iamque lapsuram manu sedula ac sollicita sustentasset, nonne tantum­ modo pro hoc, quod sancta tetigerat, a deo morte multatus est?

94. Scio ego ne corporis quidem maculas in sacerdotibus prae- termitti sed perscrutari et requiri omnia per legem, ne quid corpo­ ralis uitii uel hostia habeat uel sacerdos. quae utique figurae sunt perfectionis eius et puritatis, quae esse debet in corde et anima sacerdotis. sed ne ipsa quidem indumenta sacerdotalia uel ministerii uasa cuilibet contingere saltim aut contrectare fas est. ipsa quoque sacrificia non passim omnibus sed certis quibusque indulgetur insumere et intra certum tempus et intra praefinitum locum. sed ne conpositionem quidem olei [*]( 1 cf. Leu. 10, 1. 2 5 cf. I Reg. 2, 12 sqq. 10 cf. II Keg. 6, 6. 7 15 cf. Leu. 21, 17. 22, 18-20. Deut. 18, 13 21 cf. Leu. 8, 31 ) [*](1 obtulerunt OA igne A 2 paene om. Cv locum poenae suo loco om. ita post interitus legitur: locum paene 0 et inpietatis] etiam pietatis C etiam et irnpietatis v 3 abuere A ne] neque CVv quidem om. V idoneos Oa.c. 4 mosen Ca.c. 5 heli O 7 adnimaduersione A s. miserum add. 0 0 8 coercuit C,Op.c. 9 ponteficis 0 10 ozias AVa.c.,v oz*a* 0 Yp.c. ozia C 11 orbita Cv 15 nec Cp.c.,v 16 per legem debet (debet s. I. mS) C 20 mini­ steria V saltem Cp.c.,v 22 indulgitur Oa.c. indulgentur Cv intra ex tra R, qui ab hac uoce denuo incipit, cf. notam ad p. 69, 5 23 olei] add. et s. 1. R )

chrismatis imitari cuiquam fas est neque mixturam incensi. et quid amplius dicam? ne ipsum quidem templum ingredi [*]( 2 ) sinitur qui non fuerit etiam in minimis quibusque anima mundus et corpore. et quomodo temere et inconsiderate inrui- mus in ipsa sancta sanctorum, quo uni soli pontifici et ipsi semel in anno ingredi fas erat, cui soli accedere ultra interius uelum licebat et arcam testamenti ac propitiatorium et Cherubin uidere, quae nunc omnes sibi et uidere et contingere licitum putant!

95. Haec igitur ego sciens et quoniam nemo dignus est summi dei uel sacerdos esse uel sacrificium, qui non prius semet ipsum exhibuit hostiam uiuam sanctam placentem deo et rationabile suum obsequium gessit et immolauit deo sacrifi­ cium laudis et spiritum contribulatum, quod solum sacrifi- cium expetit deus ceteris omnibus abiectis atque contemptis, quomodo poteram audere ad sacerdotium accedere et ad hostias offerendas et imaginem ac figuram sacramentorum caelestium celebrandam? uel quomodo habitum sacerdotalem [*]( 2 ) nomenque suscipere, qui non prius scirem me operibus sanctis consummasse manus meas, qui nondum oculum docuissem recte uidere creaturam dei, qui non aurem meam prius aperuissem eruditioni domini, ita ut mererer addi mihi aurem, [*]( 1 cf. Exod. 30, 9. 25 5 cf. Exod. 30, 10. Leu. 16, 34. Hebr. 9, 7 12 cf. Rom. 12, 1 13 cf. Ps. 49, 14 14 cf. Ps. 50, 19 22 cf. Esai. 50, 5 ) [*]( 1 crismatis OACV imitare (i s. e) 0 iniciari v cuiquam] cui­ que A 3 non om. v in om. A 4 audiant temerarii sacerdotes R in mg. 5 ipsa om. A quod Rp.c. et ipse 0 6 interius] ulterius V 8 sibi omnes V contingere (Ttpoadjrrsaftat)] tangere A 10 ego om. V et quoniam (xcu oti)] quoniam A 11 primum F 12 deo placentem Cv 13 et post gessit om. v immolabit Ra..c. 14 contrilatum Ra.c. 15 sub sua persona discribit qualis esse debeat qui ad sacerdotium accedit R in mg..16 audire Oa.c. 18 cele­ brandum 0 sacerdotale OA 19 susciperem V 20 consumasse 0 21 qui non prius aurem meam V )

quae non grauiter audiret, et esset sardius pretiosus inauris in aure mea, quod est sermo sapientis in aure oboedientis? qui non prius os meum aperui et adtraxi spiritum uel dilataui os meum, ut spiritu repleretur ad proloquenda mysteria et [*]( 3 ) dogmata pietatis? qui non obtuli linguam meam, ut soluatur in tempore et repleatur exultatione in psalmis et canticis domini exsurgens uelut plectrum matutinum in psalterio et cithara, exsurgens diluculo et clamans ad dominum usque quo raucae fiant fauces meae et adhaereat lingua mea faucibus meis? priusquam supra petram stent pedes mei et consummentur sicut cerui, ut dirigantur secundum deum gressus mei, ut non infirmentur nec paulo minus effundantur uestigia mea? prius­ quam omnia membra mea fiant arma iustitiae et omnis in me mortalitas absorbeatur a uita et subiecta sit caro spiri­ tui?

96-99. Quis audeat adire ad istum gradum, antequam castis et igne examinatis eloquiis domini cor accendatur et mentem, dum adaperit ei scripturas? antequam describat ea tripliciter in latitudine cordis sui, ita ut sensum habeat Christi? ante- [*]( 1 cf. Esai. 6, 10 cf. Prou. 25, 12 3 cf. Ps. 118, 131 cf. Ps. 80, 11 4 cf. I Cor. 14, 2 6 cf. Ps. 125, 2 7 cf. Ps. 56. 9 9 cf. Ps. 136, 6 10 cf. Ps. 39, 3 cf. Ps. 17,34 11 cf. Ps. 118, 133 12 cf. Ps. 72, 2 13 cf. Rom. 6, 13 14 cf. II Cor. 5, 4 16 cf. Ps. 11, 7 18 cf. Luc. 24, 32 cf. Prou. 22, 20 19 cf. Hier. 17,1 cf. I Cor. 2, 16 ) [*]( 1 sardius pretiosus (us ex Q, s. l. t a) R sardium pretioaum OCVv sartium pretiosum A inauribus C 2 in aurea mea Ra.c. in aureip oboedientis C oboedienti AV,Op.c. 4 misteria 0 5 solue­ retur-repleretur A 6 exsultatione A V 8 cythara OAC deluculo R 9 adheerebat C 10 petra R pedes mei stent A consumentur ROv 11 non om. A .13 in exp. R in me mortalis absorbeatur uita v 14 me om. R inmortalitas A mortalis C auita (culpa s. a) C 16 ad exp. R 17 cor (xadç tirv xapStav)] corde OA accendatur (ur paene eras.) C accendat v mente Ra.c. mente OA V mens Rp.c. 18 dum (ty tcj) oiavoipjvai)] ut OA apperiat (ria in ras.) 0 aperiat A ei (auTcj»)] eis V ea] ei 0 19 in latitudinem Cv )

quam absconditos ceteris inuisibiles atque obscuros thesauros scientiae ingredi mereatur, ita ut perceptis inde diuitiis possit etiam ceteros ipse ditare spiritalibus conparans spiritalia? antequam contempletur, sicut contemplari dignum est, delecta- [*]( 2 ) tionem domini et uisitet templum eius, immo potius ipse fiat templum uiui dei et habitaculum Christi in spiritu? antequam figurae et ueritatis discretionem cognationemque cognoscat, ut possit scire diligentius, a quo debeat recedere et quid debeat obtinere, quoniam ueritas obtinet et umbra pertransit, et ut integre possit effugere a uetustate litterae et seruire in nouitate spiritus et ex integro transire ad gratiam a lege, quae conpletur spiritaliter in destructione corporis? antequam per omnes Christi appellationes uirtutesque decurrat per opera et scientiam siue eorum quae summa sunt seu quae propter nos inferiora sunt eius et nouissima? id est scire [*]( 3 ) quod deus est et quod filius dei, scire etiam quomodo est, quod imago est, quod uerbum, quod sapientia, quod ueritas, quod lux, quod uita, quod uirtus, quod uapor, quod aporroea, quod splendor, quod creator est, quod rex, quod caput, quod lex, quod uia, quod ostium, quod fundamentum, quod petra, quod marga­ rita, quod pax, quod iustitia, quod sanctificatio, quod redemptio, quod homo, quod seruus, quod pastor, [*]( 1 cf. Esai. 45, 3 3 cf. I Cor. 2, 13 4 cf. Ps. 26, 4 6 cf. II Cor. 6, 16 cf. Eph. 2, 22 10 cf. Rom. 1, 6 )[*]( 1 inuisibilis Oa.c. thensauros Ra.c. 2 scientia R inde om. Cv posset V 3 ipsas Ca.c. spiritalia spiritalibus comparans v 4 con­ templetur (tur in ras. m2) C dilectationem 0 5 uisitem V 6 di uiui di Oa.c. 7 figuram R cognationemque (OUrrEVEtav) scripsi cogitationemque R cognitionemque cet. 8 recedere C (de s. I.) 9 quo­ niam] quomodo v obtinetur Cv 10 effugire Oa.c. 12 in destruc­ tione (ev rjj xaT7pYYjoeO] in destructionem ROCVo 18 Christi (\'toi> Xpiotou)] spiritus A uirtutes om. et que exp. R discurrat V 14 ope­ ram 0,Ca.c. et] in v 15 et eius Cv est om. A 16 quod dei est O et om. v alt. deus Ra.c. 19 uapor] pauor C aporrea RCv arcoppoia aporroea 0 anoppuua A 21 ostiam Ra c. hostium Co margarites Ra.c. margarita? C ) quod agnus, quod sacerdos, quod hostia, quod pri­ mogenitus omnis creaturae, quod primogenitus ex [*]( 4 ) mortuis, quod resurrectio. quis audeat, antequam horum omnium nominum re ipsa et opere particeps fiat, antequam in his singulis in semet ipso ea explendo communicet Christo ac particeps eius in his singulis fiat, antequam uacet et discat loqui sapientiam dei in mysterio absconditam, antequam factus uir destruat quae sunt paruuli et adnumeretur iam in numero Israhelitico atque in exercitu dei, antequam possit tollere crucem Christi et sequi eum ac perdere animam suam propter eum, ut inueniat eam in uita aeterna et efficiatur in plenitudinem Christi — quomodo potest audere quis accedere ad magisterii gradum et docere ea quae in semet ipso nondum sentit inpleta?

100. Dicebam apud memet ipsum: nauigent alii et ingen- tium lucrorum spe subeant marina discrimina, mihi gratius est supra solidam terram stanti exigui caespitis sulcis herbam frumenti requirere et in egenis rebus tenuem uitam ducere quam peregrinas diuitias in fluctuum periculis quaerere.

101. Fortioribus quidem et potentibus damnum est non officia administrare maiora neque erga plurimos exercere uirtu­ tem, sed in paruis rebus et modicis coartari, uelut si quis ingenti luminis lampade locum parui conclauis inluminet aut [*]( 2 cf. Col. 1, 15 cf. Col. 1, 18 7 cf. I Cor. 2, 7 8 cf. I Cor. 13, 11 9 cf. Num. 1, 3 10 cf. Matth. 16, 24. Marc. 8, 34. Luc. 9, 23 cf. Matth. 10, 39. Luc. 9, 24. 17, 33. Ioh. 13, 20 11 cf. Eph. 3, 19 ) [*]( 1 agnos Ra.c. ostia O,Ra.c. 3 morte A 4 ope V participes 0 5 in his] uel in his mihi A in ante semet om. R ipsa Rp.c. ipsa Oa.c. explenda V comnicet Oa c. 6 eius] ipsius V 7 loqui] quis A 8 in om. R 9 exercito Oa.c. deij domini OA posset Ca.c. 11 eam] ed R in uitam aeternam OV 12 plenitudine RCv audire Oa.c. 13 nondum in semet ipso A 15 nauigant Aa.c. allii Ca.c. 17 super A cespitis R,O (ex cespites) cispitis C 18 in rebus egenis Cv 19 querere periculis v 22 cohartari A 23 ingen­ tis Cv conclaues (i s. e) 0 )

arma potentia et uirilia exiguo uelit corpori et puerilibus membris inserere; paruis autem tutius est paruum onus et non supra uires leuare, ne uel derisui fiant, simul et peri­culum subeant, sicut ne turrem quidem aedificare conuenit alii nisi ei cui inpensae quoque perficiendi praesto sunt.

102. 103. Haec est apologia et excusatio fugae meae et hae causae sunt quae me a uobis, o fratres et amici carissimi, separa­ uerant uel abstraxerant; tales namque tunc me cogitationes ut longius abscederem perurguebant. reuocauit autem me primo quidem desiderium uestri et magis illud quod desiderabar quam quod ego desiderabam. nihil enim tam ualidum est ad dilectionem quam si ex utraque parte constet aifectio. secundo [*]( 2 ) uero maxima mea cura et sollicitudo praecipua sanctorum parentum ueneranda canities, qui pro me magis quam pro ipsa senectute laborabant: Abrahamei huius capitis honor et angelici instar aspectus et matris Sarrae, quae nos etiam spiritaliter genuit in euangelii fide, debita reuerentia, quibus necessarium erat baculum me senectutis existere. quorum contemplatione et ut eis debita officia pietatis exsoluerem, etiam philosophiae studia contempsi, quae mihi pretiosa et cara supra omnes facultates affectusque ducebam. in quo, ut [*]( 4 cf. Luc. 14, 28 ) [*]( 1 potentiae Cv 2 tutius (aa<potXEia)] aptius Rp.c. totius Oa.c. est] et V 3 lauare R dirisui RCa.c.,0 fiant-p. 77, 14 si infama om. A 4 turrim Cp.c.,v edificare 0 5 presto sint Cv 6 huc usque apol­ logia gregorii pro fuga sua. Abhinc sermonem facit ad fratres cur re­ uersus sit R in mg. apollogia Cv et] id est v et ante eicusatio om. C et alt. om. V haec OV,Ca.c. 7 o fratres et amici (c1 91X01 xai aSsXspot)] o om. VCv 9 ut] et Ca.c. perurgebant BV primum Cv 10 quo OV 11 quo RV enim om. C ualidius ex ualidus C 12 si om. C 14 canicies O 15 abramiei R (corr. abraha mei, quod repetitur in mg.) abrahe mei 0 abralieei C abraheii v abramici V 16 angeli C sare V sarrae C sare v 18 meae 0 existeret Ca.c. exsistere V 19 ut et eis 0 pietatatis officia V 20 etiam] magis (a 8. I.) quam Rp.c. philosofiae C contemsi Ca.c. 21 dicebam Ca.c. )

uerius dicam, hoc ipsum philosophatus sum, ne philosophari [*]( 3 ) uiderer. non ergo tuli effundi mihi haec omnia et aboleri unius occasionis obtentu neque auferri mihi paternas benedic­ tiones, quas quidam ueterum sanctorum traditur etiam arte furatus parente cibis et hirsutis pellibus falso. duae quidem istae sunt causae, quibus praecipue cessi et quae intentionem meam quam maxime mitigare potuerunt. et puto quod neutra harum uideatur indigna, cui cedere debuerit ille cogitationum tumor, quoniam quidem et uinci tempus est, sicut et omni rei tempus est. et fortassis expedit interdum bene uinci quam male uincere.

104. 105. Tertium uero est quod me maxime et supra omnia subiecit et subdidit. quod cum exposuero, de reliquis iam tacebo. recordatus sum dies antiquos et in tantis rebus tam difficilibus tamque arduis. non fui ausus satis cre- dere consiliis meis, sed gerendi sententiam ex sanctorum uirorum auctoritate quaesiui et exempla ueterum rebus praesen­ tibus regulam posui. neque enim superfluo haec nobis scripta sunt neque ut Graecorum more ex his erudiremur aut delecta- [*]( 2 ) remur in uerbis. quod in fabulis eorum uel historiis fieri solet, ut conpositi carminis suauitas et dulcedo ipsa narrandi inliciat animos et delectet auditum; nostrae litterae, in quibus iota unum uel apex otiosus non est, omnia quae uel gesta referunt uel gerenda praecipiunt uitae nostrae instituta ac regulas ponunt, ut, si quando forte dubiis in rebus delibe-[*]( 5 cf. Gen. 27, 21-30 14 Ps. 142, 5 ) [*]( 1 ducam V ipso 0 philosofactus Ra.c. philosofatus C ne] non 0 philosofari BC 3 oferri Ca.c. 4 arte om. v 5 furatus esse Cp.c.,v parenti v furatus parente] figuratus parasse (ass in ras.) R cibis] ciuis (s. cutis) 0 §et R 8 debuerat 0 9 quo­ niam] quem v 10 est om. V expediat V 12 me suo loco om. post omnia s. l. R 16 consiliis suo loco non perspicuum s. l. rep. 0 gerundi BCa.c.,V 19 gregorum Ra.c. grecorum OC,Bp.c. ex his om. V aut] ut R ac 0 20 uel] siue V 21 et om. v 22 inliceat BCa.c.,0 23 unum uel aTi C apix Ca.c. que Op.c. 24 gerunda VRa.c. generaenda Ca.c. 25 deliberandis V . )

randi nos necessitas inuenit, ad maiorum exempla redeuntes inde discamus quid nobis eligendum sit, quid cauendum.

106. Cuius ergo historiae recordatus sum et unde mihi occasio consilii huius exorta est? dicam ego breuiter et uos patienter audite. fugiebat aliquando Ionas a facie dei, immo potius fugere se putabat. sed conprehendebatur ab insecta­ tione maris, a tempestate, a sorte, a uentre ceti et trium dierum ac noctium sepultura formam futuri mysterii praesa­ gante. et ille quidem fugiebat, ne uel tristis nuntii Niniuitis [*]( 2 ) minister existeret uel postmodum mendax inueniretur, si per paenitentiam ciuitas saluaretur; neque enim saluti eorum inui­ debat, sed mendacii ministerium declinabat dignitati prophe­ ticae in omnibus deferens, quam utique in se uelut deformari uidebat, si infamaretur macula falsitatis, dum uulgus ignarum et inperitum intellegere ac prospicere non potest profundam futurae dispensationis scientiam.

107-109. Ego autem audiui sapientissimum quendam uirum de his exponentem et rationem huius historiae, quae quasi absurda uidetur, ita reddentem, quo ne hanc quidem causam fugae poneret beati Ionae, ut in Ioppen descenderet et ex Ioppe fugeret in Tharsis, quasi uero inquiens ignorare deum crederet [*]( 5 cf. Ion. 1, 3 sqq. ) [*]( 2 elegendum RO 3 unde (ex ende) R 5 facias Ca.c. 6 ab insectatione] obsecutione v 7 coeti 0 8 sepulturam Y forma Ca.c. presagante C,0 (ex presegante) psagiente v 9 et ille quidem (tin.\' hÚYO; p.ÈY)] et ideo ille quidem Cp.c.,v tristi V nineuitis RCa.c. nineuetis (i s. alt. e) 0 10 exsisteret RV 12 men­ datii RO dignitate prophetica* Cv prophetice 0 13 differens Cv quem 0 14 infirmaretur 0 a uoce -retur denuo inc. cod. A, cf. notam ad p. 75, 3 15 et s. 1. O, om. A ac percipere non posset v posset Cp.c. 17 audii (s. 1. i u) R uirum om. V 18 exponantem Ra.c. hystoriae A 19 quo] quoniam v quidem om. V fuga V 20 pone Oa.c. imponam v beato Cp.c.,v ione Av in om. R iopen VCv iopem A discenderet 0,Ra.c. iope VCv 21 tarsis (J quasi] ut in ras. V deum ignorare v ignoraret 0 ignore Ca.c. deum] iam V )

quod agebat, aut hoc esset fugere a facie dei, mari se et fluctibus dare. non dicam hoc propheticae scientiae, cui etiam profunda innotescunt et obscura inluminantur, sed ne cuiusquam quidem hominis quamuis ignari et inperiti esse arbitror, quin immo et e contrario, quicumque ille ingressus fuerit mare, tunc uero maxime salutem suam in manus dei [*]( 2 ) commisisse se dicit. non ergo ignorabat Ionas adesse et in mari et ubique praesto esse ualidissimam dei manum, quam etiam aliis praedicaturus mittebatur, neque effugere se usquam diuinitatis potentiam praesumebat — non hoc credendum est —, sed quoniam praeuidebat id suo hoc ministerio ab spiritu praefigurari, quod spreto et abiecto populo suo Israhel donum propheticae gratiae transferretur ad gentes, propterea subter­ fugit praedicationis officium, ne patriae gentis abiciendae [*]( 3 ) triste praeberet obsequium. inde denique derelicto loco, qui est contemplatio laetitiae — ita enim Hebraeorum lingua Ioppe interpretatur —, derelicata ergo \'contemplatione laeti­ tiae\', magnificentiae scilicet illius et dignitatis antiquae, in pelagus se maeroris ac tristitiae dedit. inde tempestas, inde somnus, inde naufragium, inde excitatur et in sortem mittitur et confitetur fugam et praecipitatur et a ceto suscipitur et non consumitur, sed ibi inuocat deum et pro Christo ante Christum post tertium diem resurgit in Christo. uerum de [*]( 3 cf. Rom. 11, 33 ) [*](1 esse A se om. AV 2 hoc om. V 3 nec v 5 e* eontrario C 7 commississe 0 se om. Cv dicitur Cv adesse eras. R 8 mare ex mari R 9 praedieaturis Ba.c. usq: qua (s. q: add. ua) C 11 sed] se 0 jd C, om. v hoc ministeriu Ca.c. hoc suo ministerio v a v 12 spetto Ra.c. isrf R israel V 13 pro­ feticae C transferetur RO transfiguretur V 14 praeditionis R 15 relicto OACVv 16 hebreorum ROCv 17 iope Vv 18 et om. OA dignatatis Ra.c. indignitatis Ca.c. 19 acj et v 20 som­ nis Oa.c. excitatur (e^jnvtCetai)] exercitatur A in sorte 0 21 prae­ cipitatur] add. et non consumitur V coetu A suscepitur Ca.c. 22 antichristum Ca.c. 24 tertiam OACv in Christo] a mor­ tuis A ) his nos sermo paulisper expectet, ut postmodum, si deus dederit, latius et diligentius explanetur.

110. Nunc autem id quo nobis sermo directus fuerat prosequamur, quoniam quidem illi fortassis et uenia fuit propter hanc quam diximus causam officium differre prophe­ ticum; mihi uero quae excusatio sufficiet, quae causa subue­ niet, qui relinquetur satis faciendi locus ulterius reluctanti? et nescio utrum graue aut lene dicam sacerdotii quoquo modo inpositum iugum pertinacius recusanti.

111. Si enim hoc, quod solum inter omnes excusationes fortius habemus, concedatur nobis, quod longe inferiores sumus quam sufficiat ad sacerdotium perfungendum, sed quid facie­ mus quod ex alia parte perniciosius inoboedientiae crimen incurrimus? et erit nobis fortasse grauius ex contemptu quam putamus esse ex temeritate discrimen, quoniam quidem delin­ quenti in hanc partem nullus emendandi ultra aut corrigendi superest locus.

112. Medius ergo inter duos istos timores ascendendi ac descendendi positus et memet ipsum hinc atque hinc aequa lance perpendens et nunc in illam nunc in istam partem uelut uentis inpellentibus uergens ad ultimum cessi huic qui amplius praeponderabat inoboedientiae timori, quique depulso illo alio utpote ualidior ac uehementior totum me sibi uindicauit et [*]( 1 nos om. R 3 id quo] id ad (ad s. l.) quod R id in quod (id s. I.) 0 in id quo A id de quo v 5 profeticum C 7 reluctandi A et reluctandi C (di in ras.) v 8 leue aut graue A graue aut grau? aut leue R quoquomodo Cp.c. 9 recusanti Ca.c. recusandi Cp.c.,v 12 sufficit R perfugendum Oa.c. sed om. V 13 pernetiosius Cp.c. 14 quam] quod in ras. V 15 ex temeritate] de extremitate A delinquendi R 16 in bac parte AV 18 timoris R timor* C accedendi R ac Cp.c. et A 19 discendendi Oa.c. descedendi Ra.c. discedendi Rp.c. deslllcendendi C positus e Op.c. 20 in ante illam om. A 21 uerguens (alt. u s. l.) 0 urguens A 22 inoboedientiae (aTre-.&siag) scripsi oboedientiae codd. v 23 utpute Aa.c. ac om. A uendicauit A,Cp c..v )

[*]( 2 ) tenuit. considerate ergo si recte et iuste nosmet ipsos inter hos medios libramus timores, dum neque adsumimus incon­ cessos honores neque eos qui delati sunt refutamus, quia in alio inpudentia, in alio inoboedientia condemnatur, utrumque autem inperitiae uitium est. medii ergo quidam incedere cupimus inter nimium timidos et nimium temerarios, ut simus quidem uerecundiores his qui ad indebitos honores foeda ambitione nituntur et paulo confidentiores his qui futuri iudicii metu etiam bonorum actuum cuncta refugiunt.

113. Ita ergo in talibus ego deliberans et unumquodque suis ponderibus metiens addidi etiam hoc ad animi confiden­ tiam, quod mereatur aliquid retributionis a deo oboedientiae fides et inpleatur id quod deest, dum integre creditur id quod est, ut efficiat fides perfectum quem metus habuit inperfectum. scriptum enim legimus quoniam qui timet non est perfectus in caritate; perfecta autem dilectio foras mittit timo- [*]( 2 ) rem. e contra uero uidebam quod inoboedientiae et incredulitatis periculo auxilia nulla succurrunt. nec aliquid inuenio quod fidu­ ciam tribuat diffidenti, quin immo uereor, ne et pro his qui nobis crediti sunt illud audire necesse sit: animam ipsorum exquiram de manibus uestris, et: sicut spreuistis me, ne essetis duces ac principes populi mei, ita et ego spernam uos, ne efficiatur aliquis ex uobis in regem, et: sicut non exaudistis uocem meam, [*]( 15 I Ioli. 4, 18 20 Ezech. 3, 18 21 cf. Os. 4, 6 24 cf. Esai. 1, 15 ) [*]( 2 librsemus C libremus v 3 dilati V delati (de s. rcts.) 0 refu­ tamus-p. 82, 10 temporis om. A 4 alia impudentia v in alio 8. 1. m2R condempnatur Cv 5 quidam] quidee exp. m2C, om. v 6 sçimlls R 9 actuum (s. monilia) C 11 metiens] metuens V 13 impleatur p (p insert.) id quod est quod deest R id quo deest C deest] est v 15 scriptum est (est paene eras.) 0, (est exp.) C 16 foras 8. 1. 0 foris v 17 e contrario (rio s. 1. man. rec.) 0 inoboedien­ tia Ra.c. 19 ne] ue (t 8. e) R, om. CV 22 principes et duces R duces et principes Cv .ita et ego (ootai xaf<*>)] ita ego 0 23 aliqui 0 )

sed dedistis dorsum durum et inoboedientes ex­ titistis, ita erit quando uos inuocaueritis me, ego autem non respiciam super orationem uestram neque exaudiam uos. non accidat nobis a iusto iudice talia audire responsa neque ueniat ad nos uox ista ab eo, cui quamuis misericordiam cantemus, sed et iudicium simul cantabimus.

114. Sed iterum ad antiquorum historias et ueterum nobi­ lium gesta reuoluimur. e quibus uidemus quosdam quidem, cum ad regendos populos subrogarentur uel ad officium prophe­ ticum per dei gratiam uocarentur, promptissime cessisse inui­ tatos, alios uero aliquamdiu inuitantis gratiam distulisse. nec [*]( 2 ) tamen alteros ex eis uidemus esse culpatos nec reprehensam esse aut in his oboedientiae promptam celeritatem aut in illis timoris circumspectam cunctationem, quoniam quidem illi magni­ tudinem ministerii uerebantur, istis fides fiduciam dabat certis quod omnia possibilia sunt credenti. paratus erat Aaron, sed Moyses multum restiterat, Esaias promptus obtemperat, sed iuuenilem Hieremias formidabat aetatem nec prius prophe- tiae ministerium suscepit quam a deo pollicitationem uirtutis ac stabilitatis acciperet.

115. His ego rursum cogitationibus reparatus sum et huiuscemodi consiliis adsidua conluctatione mitigatus ac uelut [*]( 6 cf. Ps. 100, 1 17 Marc. 9, 22 ) [*]( 2 uos R et uos OCVv inuocaueritis (õTay ejtty.aXea^c&s) R in­ uocabitis OCVv 4 accedat (i s. e) 0 accedat C 6 cantemus] in mg. add. Isaiam et hieremiam inducit U m. rec. 7 cantauimus R 8 anti­ quarum 0 9 reuoluimur («Epofia:)] reuoluamur (a ex corr.) R reuolui­ moş (r s. §) 0 10 uel ad] uelut R 11 prumptissime Oa.c. propbe­ tissime (ba s. pb? m2) C inuitos C 12 aliquandiu R 13 uidimus C 14 esse om. C prumtam O,Ca.c. 15 circum inspectam V certi OCv 17 creąędenti R haaron (h in ras.) V 18 moses Ca.c. multa praestiterat R multa V,Ca.c. isaias V,Oa.c. ysaias v prump­ tus 0 promtus C obtemperat sic codd. omnes 19 iuuenalem Oa.c. 20 suscipit V 21 acceperit OCv 22 ego (sy1")] ergo RO V 23 mit.] mollitus 0 ) [*]( XXXXVI. Rufini pars 1. ) [*]( 6 )

ferrum incudibus superpositum malleorum quibusdam ictibus mollitus sum et edomitus. accessit nihilo minus ad maturi­ tatem consilii etiam cuncta mitigans et decoquens tempus. supra omnia uero illud quod scriptum est: consilia mea iustificationes tuae sunt, quibus ego omnem uitam[*]( 2 ) meam credidi. propter quod non resisto neque contra­ dico, ait dominus meus, qui non ad principatum populi uocabatur, sed utouisadoccisionemadducebatur. pro­ sterno ergo me et procido ac subdo me potentissimae manui dei et ueniam peto praeteriti temporis otii et dilationis, si quid mihi forte ex hoc criminis nascitur. tacui, sed non semper [*]( 3 ) tacebo. secessi parum aliquid temporis, ut me ipsum discu­ terem ac uisitarem et in quantum tristitiae meae conso­ latio nasceretur. nunc uero ueni in ecclesiis exaltare domi­ num et in cathedra seniorum conlaudare eum. si illud culpam habuit, ueniam hoc meretur.

116. Sed quid adhuc uerbis prolixioribus opus est? habetis iam nos, o pastores et conpastores; obtines nos, o sanctissime et dignissime grex Christi; obtines nos, pater, in omnibus uictos et cedentes in omnibus, magis tibi subiectos Christi legibus quam naturae. ecce iam habes nostram subiectionem, [*]( 2 ) redde tuam benedictionem. dirige nos orationibus, uerbo instrue, spiritu confirma; benedictio enim patris confirmat domos iliorum. et confirmer tam ego quam spiritalis haec domus, in [*]( 4 Ps. 118, 24 6 Esai. 50, 5 8 Esai. 53, 7 9 cf. I Petr. 5, 6 14 cf. Ps. 106, 32 23 Eccli. 3, 9 24 cf. Ps. 50, 14 cf. I Petr. 2, 5 ) [*]( 1 mailaeorum 0 2 mollitlls] mitigatus 0 3 dequoquens 00 4 super Cv 6 propter quod] propter ea C (ea m2 s. I.) v 7 ait] ait eras. et sed s. 1. R 8 oues Ba.c. oues (i s. e) 0 ad s. I. m2 C octisionem V 9 ego R et] ac 0 procedo CVv ac] et 0 10 dei et uenia di et ueniam peto C 11 forte mihi v 12 et (s. ut) R memet ipsum A 13 quantumcq; (cq; s. 1.) R quantum posset Cp.c.m2,v 14 ecclesias C-p.c.,v 16 mereatur A 18 optinete V 19 nos om. v o pater C (0 insert.) v 20 magis subditos legibus xpi V tibi subi.] ubi subditos C xpe 0 22 dirigej digne Cv ueiboq; C (q; s. 1.) v 23 domus 0 24 et (ut s. et) Cm2 )

qua requies mea in saeculum saeculi, in qua habitabo, quoniam elegi eam, ut ab hac ecclesia et ab hac domo ad ecclesiam primitiuorum, quae in caelis adscripta est, trans­ ferri pariter mereamur.

117. Nostra quidem haec est satisfactio apud uos et ser­ monis nostri istud exodium. deus autem pacis, qui fecit utra­ que unum et nos inuicem reddidit nobis, qui sedere facit potentes in sedibus etqui eleuat de terra inopemetde stercore erigit pauperem; qui elegit Dauid seruum suum et adsumpsit eum de gregibus ouium, cum ulti­ mus esset et iunior in filiis lesse; qui dat uerbum euan­ gelizantibus uirtute multa ad perfectionem praedicationis suae, tenens manum dexteram nostram in uoluntate sua dirigat nos et cum gloria adsumat nos. ipse regat regentes, ipse dirigat [*]( 2 ) dirigentes, ut possimus pascere gregem eius cum disciplina et non in uasis pastoris inperiti; ipse praestet uirtutem et forti­ tudinem populo suo et exhibeat ipse sibi mundum et candidum gregem atque in omnibus inmaculatum ac supernis ouilibus dignum, ubi est habitatio laetantium in splendoribus sanc- torum, ut in templo eius omnes dicamus gloriam, grex simul et pastores, in Christo Iesu domino nostro, cui gloria in saecula saeculorum. amen. [*]( 1 Ps. 131, 14 2 cf. Hebr. 12, 23 6 cf. Rom. 15, 33 Eph. 2, 14 8 I Reg. 2, 8 9 Ps. 77, 70 10 cf. I Reg. 17, 14 11 Ps. 67, 12 13 cf. Ps. 72, 24 16 cf. Zach. 11, 15 cf. Ps. 67, 36 17 cf. Eph. 5, 27 19 cf. Ps. 86, 7 cf. Ps. 109, 3 20 cf. Ps. 28, 9 ) [*]( 2 ut] et R 4 mereamur pariter V 5 sermones Ra.c. sermones (i s. e) 0 6 exodium scripsi exordium codd. v 7 reddidit (<xjto3o\'is)] reddit R 9 eregit 0 10 de] e s. I. B a OCv 11 et exp. B jet C iunior; R 12 uirtute multa (8i>vd|XEi rcoXX-g)] uirtutem mul­ tam AC 14 regat (t s. l.) 0 erigat A ipse dirigat dirigentes om. V 15 et om. R 16 is ipse R 17 ipsi 0 18 inmacu­ latam (u s. alt. a) 0 20 gloria V 21 ihu ROCv 22 amen] add. INCIPIT DE PRIMIS EPIPHANIIS ID EST DE NATALI (I ex E) DNI R LIBER APOLOGETICUS SCI GREGORII EPISCOPI EXPLICIT; INCIPIT DE EPIPHANIIS SIUE DE NAT DNI FELICIT 0 EXPLICIT ) [*]( 6* )

LIBER APOLLOGETICUS SCI GREGORII EPI. INCIPIT EIUSDEM DE EPYPHANIIS SIUE DE NL DNI A FINIT APPOLLOGETICUS SCI GREGORII NAZANZENI. INCIPIT DE THEOPHANIIS SIUE NA­ TALIS DNI C EXPLICIT APOLOGETICUS SCI GREGORII NAZAN­ ZENI V Explicit Apollogeticus Gregorii Nazanzeni. INCIPIT DE THEO­ PHANIIS SIUE DE NATALI DOMINI v