Historiae Adversum Paganos

Anno ab Vrbe condita DCCXC tertius ab Augusto Gains Caligula regnare coepit mansitque in imperio annis non plenis quattuor, homo omnium ante se flagitiosissimus et qui uere dignus Romanis blasphemantibus et Iudaeis persecutoribus punitor adhibitus uideretur.

hic, ut breuiter magnitudinem crudelitatis eius expromam, exclamasse fertur utinam populus Romanus unam ceruicem haberet. saepe etiam de condicione temporum suorum conquestus est, quod nullis calamitatibus publicis insignirentur.

O beata germina temporis Christiani, quantum praeualuistis in rebus humanis, ut etiam crudelitas hominis magis potuerit clades desiderare quam inuenire! ecce de tranquillitate generali feritas ieiuna conqueritur;

1. furor impius intus
2. Saeua sedens super arma et centum uinctus aeuis
3. Post tergum nodis fremit horridus ore cruento.

serui rebelles et fugitiui gladiatores perterruere Romam, euertere Italiam, Siciliam deleuerunt, iam paene uniuerso humano [*]( AVCTORES § 1 mansitque—IIII] a. 3 m. 10 d. 8 Eutr. 7,12; a. 3 m. 10 Hier. 2053 || homo—flagitiosissimus fort. Eutr. 7, 12 § 2 exclamasse—haberet Sueton. Cal. 30 9 etiam—11 insignirentur Sueton. Cal. 31 16-18 Vergil. Aen. 1, 294 sqq. ) [*]( 1 dimisso] remisit Tacitus Ann. 2, 47, remisaione tributi id. 4,13 || eti*am P || liberalitate] L. Th. Gronouius in Thes. Gr. ant. 7,459 (liberalitate subleuauit Sueton. Tib. 48), libertate PRD c 2 hi.c (er. n) D 3 ab urbe condita om. D || DCCLXL. (supra x raBura, infra LXL puncta tria erasa; mutatum uid. fuisse in xc) P DCCLXL in DOCXC mut. R septingeotissimo (en ilico ex is) nonagissimo D || agusto D 4 coepit regnare v || (man que aunis) || mansitquae annis in imperio (quae inclusi erasa sunt) D || non] ; (una lilt. erasa) P 5 IIII PB 6 blasfemantibus P || iudeis R 8 crudelitatis ∗∗∗eius (er. crn ?) D || exprimam R2GM2T 10 conditione PRD || conquaestus PD 11 *publicis (er. i) D 12 temporibus D 13 magis om. D 16 intus] inpiuB h (errore typogr.) 17 saeua] sua D || aenis] P2 aeneis PbR catenis DH 18 tergum (t s. s. m. 2) B 19 ∗∗rebelles P || gladiatores (gla s. s. m. 1) P 20 deleuerunt] PR delaeuerunt D deleuere v )

hic siquidem magno et incredibili apparatu profectus quaerere hostem uiribus otiosis, Germaniam Galliamque percurrens, in ora Oceani circa prospectum Britanniae restitit. cumque ibi Minocynobelinum Britannorum regis filium, qui a patre pulsus cum paucis oberrabat, in deditionem recepisset, deficiente belli materia Romam rediit.

isdem autem diebus Iudaei, qui iam tunc ob passionem Christi meritis ubique cladibus exagitabantur, apud Alexandriam seditione excitata, profligati caede atque urbe propulsi, expromendarum querellarum causa Philonem quendam, uirum sane in primis eruditum, legatum ad Caesarem miserant.

sed Caligula cum omnibus hominibus tum praecipue Iudaeis infestissimus, spreta legatione Philonis omnes Iudaeorum sacras sedes atque in primis antiquum illud in Hierosolymis sacrarium profanari sacrificiis gentilium ac repleri statuis simulacrisque imperauit seque ibi ut deum coli praecepit.

Pilatus autem praeses, qui sententiam damnationis in Christum dixerat, postquam [*]( AVCТORES § 5 Sueton. Cal. 43-49, praesertim 44 et 45 § 6 et § 7 Rufin. 2, 5 et 6 (inprimis § 7 cum omnibus — infestissimus 2, 6), cf. Eus. 2054k, 2055°P . 2053\' ? § 8 Rufin. 2, 7, cf. Eus. 2055* (2047 et 2049) ) [*]( 1 orbe] GT urbe D mundo PR || est om. R\' 3 apparato D a t 5 brittaniae (n m. 1) P brittaniae B brita∗∗∗∗∗ |niae (t m. 1; er. norum) D 6 minocynobelinum] DHM1 TX1X2X3E (in ras. ant. T) minocyno balinum (a in e corr. m. 1) P minocyno-belinum (minocyno in in oceano corr. m. 2) B mino∗cynobelinum (eras. ut uid. c m. 3; apex m. 3) G, minocinobelinum NX4 minocynobelunum M2 minocynobellinum v minocenobellinum 0 \'minocio-belinum W Adminio Cynobellini Britannorum regis filio legitur ap. Suetonium Cal. 44 || brit-tanorum P brittanorum B britanorum D 7 cum om. P\' 8 materiam Pa || hisdem PRD 9 iudei R || ∗ob (er. j) D 10 alixandriam D 11 adque PB || pulsi D 12 quaerellarum PBaD || uerum Ra ueru D 18 miserant] PRDT misernnt Gv 14 iudeis R1 || spraeta PRD 15 philones D || iudeorum R\' || sedes] PBD (s prior erasa in PR) aedes Gv || adque P1R1 16 anticum D || illum PR1 || in om. KM (praecedit illum in M\'), h || hierusolimis D 19 dampnationis B )

Gaius Caligula libidinibus suis etiam illud sceleris adiecit, ut sorores suas primum stupro pollueret, deinde exilio damnaret. qui post omnes simul exules iussit occidi. ipse autem a suis protectoribus occisus est.

duo libelli in secretis eius reperti sunt, quorum alteri pugio, alteri gladius pro signo nominis adscriptum erat: ambo lectissimorum uirorum utriusque ordinis senatorii et equestris nomina et notas continebant morti destinatorum. inuenta est et area. ingens uariorum uenenorum, quibus mox Claudio Caesare iubente demersis infecta maria traduntur non sine magno piscium exitio, quos enecatos per proxima litora passim aestus eiecit.

Magnum reuera indicium miserentis Dei propter suffragium gratiae in populum continuo ex parte crediturum et propter irae temperamentum in populum tunc infideliter obstinatum, ut quanta multitudo hominum praeparatam mortem euaserit, ex multitudine interfectorum piscium disceretur omnibusque notesceret, quid tanta ueneni moles arte aucta agere in misera Ciuitate potuisset, quae neglegenter effusa etiam maria corrupit. [*]( AVCTORES § 9 Eus. 2056bcd § 10 Suetonius Gal. 49 ) [*]( 1 gerusolimis D || expleuit D, 2 inrogante PD inrigante B\' in\'ogante R* 3 c.eleritate (eras. a) R 4 sceris D 5 sororis (ro 8. s. m. 1) D || polluerit PRD 6 efilio D || damnaret] PD dampnaret (p eras. et m. 2 e in i corr.) R || iussit (t 8. s. m. 1) D || ipsi (si 8. 8. m. 1) D 9 nominia] PRD nomini fsh || adscribtum PD adscriptum (d eras.) R 10 et om. D || *equestris R || et om. D 12 uenenorum (ne s. 8. m. I) D uenenorum pocula continens ed. 1542 fsh; uenenorum plena Sueton. 13 dimersis PR 16 indicium (m. 3 8. s. iudicium) P || miserantis h 17 gratiae (prior a corr. ex ae? t ex c R) R || populus D || supra continuo ex parte scr. m. 3: inditum urcmaron (i. e. inde tum Verg. Maron ?) P 18 ∗∗tunc (t in ras. m. 2) R 19 quanta (a fin. in ras. m. 2) R 21 notesceret] PR GKMHNv innotesceret (-ia- caret D) DWX2T(O)h. || aucta agere] agere aucta D 22 postuisset D )

Anno ab Vrbe condita DCCXCV Tiberius Claudius ab Augusto quartus regnum adeptus est mansitque in eo annis quattuordecim.

exordio regni eius Petrus, apostolus Domini Iesu Christi, Romam uenit et salutarem cunctis credentibus fidem fideli uerbo docuit potentissimisque uirtutibus approbauit; atque exim Christiani Romae esse coeperunt.

sensit hoc conlatum fidei suae Roma beneficium., nam cum interfecto Caligula multa de abrogando imperio ac republica in antiquum ordinem restituenda euerrendaque penitus Caesarum uniuersa familia senatus et consules decreuissent:

Claudius mox ut confirmauit imperium, magna atque adhuc Romae incognita usus clementia, ne in tantam nobilium multitudinem ultio, si esset coepta, saeuiret, biduum illud, quo de reipublicae statu infeliciter consultatum actumque fuerat, memoriae exemit omniumque factorum dictorumue in eo ueniam et [*]( AVCTORES § 1 XIIII item Eutrop. 7, 13 (a. 13 m. 8 d. 29 aut 28 Hier. 2057) § 2 exordio-docuit de his refert Hier. ad a. 2058 (Claudii a. 2), sed Eus. Arm. ad 2055 (Gaii a. 3) § 3 sec. Suetonium Claud. 10 § 4 Suetonius Claud. 11 exceptis magna - saeuiret Orosianis ) [*]( EXPILATOBES 1 anno-DCCLXV (sic) .. 3 Petrus apostolus .. 4 Romam uenit excerpsit Seuerus Chron. p. 453 1 anno-2 quartus adhibuit Beda Hist. eccl. 1, 3 ) [*]( 1 DCCLXLU PR1 DCC∗XCV R2 septingentissimo nonagissimo quinto D 2 quarto D || regno D || XIIII PR quartuor decim D 3 domini] domini nostri GWv || ilis D 5 adprobauit PRl aprobauit D* 6 adque P1R1 || exim] P1R1D exin* Pb exin fsh exin̅∗ R2 exinde ed. 1542 || coeperum D || sensitque Pl || consnlatum (su eras.) P con∗∗latum R 8 multaṡ P multa* R multas D || hac Da || republica (~̇ m. 2) P 9 restituendae uertendaque D restituendę uerendaq. KM || restituenda ( ̃ m. 2) P || euerrendaque] Y, euerrandaeque P1 euerrandaque (r altera in t m. 2, a altera in ras. m. 2, ex e ?) B uerrendaque N euertendaque P2GΤς υ || paenitna PR1. 10 cladius R1 11 adque P1R1 12 antam D* 13 se*uiret (er. r) D || quo de] R2 quod PR1 quod de D 14 consulatum D 15 dictorumq; ue N dictorumque legitur ap. Suet. )

ita illam praeclaram et famosam Atheniensium amnestiam, quam quidem Romae inducere Iulio Caesare interfecto senatus Cicerone suadente temptauerat, sed Antonio et Octauiano propter ultionem extincti Caesaris inrumpentibus in inritum cesserat: hanc Claudius quamuis multo truculentiore causa in caedem conspiratorum stimularetur, ultronea dementia nullo expetente firmauit.

accidit etiam eodem tempore praesentis gratiae Dei grande miraculum: siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae legatus, bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad sacramenti mutationem pellexerat.

itaque die dato, ut in unum undique ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae ornari neque conuelli quoquo modo signa moueriue potuerunt. exercitus tanta et tam inusitata miraculi fide motus et conuersus in paenitentiam Scribonianum quinta statim die destitutum interfecit seseque sacramento prioris militiae continuit.