Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

tristius ac perniciosins urbi Romae nihil umquam fuisse quam bella ciuilia satis notum est. itaque propter aduentum [*]( AVCTORES § 5 cf. Oros. 2, 17 § 15 § 6 Furius sqq. — § 7 Sueton. Claud. 13; cf. Oros. 7, 8 § 2 ) [*]( 1 sancxit PR1 saxit D* 2 adheniensium D || amnistiam PR1 amnisthiam D 3 temtauerat PD 4 antunio D || actauiano R1|| irrumpentibus R3 5 irritum PRD || cessarat D || cladius P\' || multo om. D 6 conspiratorum (ir in ras. et a 8. s. m. fort. 1) R || stimularetur] PRD inst- h 8 gratiae] greciae D 9 dalmaciae D 11 mutatio(nd pell)axerat (nS pell priore scriptura membranae uitio euanida suppleuit m. 4, quae 8. XI extr. uel XII pr. esse Mauio uisa est; ell m. 1 adhuc agnoscuntur) P || die dato] PRD (a litteris ic ubique simillima in D), die dicto Nlv; denuntiato ad nonum imperatorem itinere Suet. || in om. R 12 ∗undiquae (er. n) D || imperatorS (rè ex corr. m. 3) P 13 quomodo D II in hac (f. 87R) et seq. pagina multa, quorum antiqua scriptura umore euanuisset, uel a m. 2 s. VIIII [] uel a m. 4 s. Xl-XII () restituta sunt P || (signa m)oneriue P 14 miracu(li fide m)otus P 15 quinto v || stat(im die de)stitutum P 16 miliciae (ci 8. s. m. 3 in P) PD || co(ntinuit) P 17 pernitiosius B ||romae (m euanida) P || unquam PD 18 (quam) be(lla ciuilia) P || (aduen)tum P ∗∗| aduentum (er. ad) D)

449
apostoli Petri et tenera Christianorum germina uixdum adhuc pauca ad sanctae fidei professionem erumpentia hanc exorientem tyrannidem et consurgens istud ciuile bellum neget quisquam diuinitus esse conpressum. qui praeteritis temporibus de conpressione bellorum ciuilium simile probarit exemplum.

Claudius quarto imperii sui anno, cupiens utilem reipublicae ostentare se principem, bellum ubique et uictoriam undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam mouit, quae excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas uidebatur: transuectus in insulam est, quam neque ante Iulium Caesarem neque post eum quisquam adire ausus fuerat,

ibique — ut uerbis Suetoni Tranquilli loquar — \'sine [*]( AVCTORES § 9 quarto item Eus. 2061 Arm. et Hier. codd. ABFMR (quinto adscr. ceteri) || expeditionem et q. s. — § 10 recepit Suetonius (qui § 10 laudatur) Claud. 17; lin. 18 plurimam Orosianum est ) [*]( EXPILATORES 6 Claadius — anno, 8 expeditionem — 9 mouit, 10 quam neque-12 fuerat, sine ullo-p. 450, 2 insulas, 3 Romano- 4 rediit compilauit Beda De t. r. a. 4007 6 Claudiua-p. 450, 4 rediit (omissis 449,12 ut - loquar) exacripsit Beda Hist. eccl. 1, 3 8 expeditionem — 450, 4 rediit compilauit Iordanis CAron. p. 235 A2 Mura- tori 10 neque ante Iulium Caesarem, 11 quisquam ausus fuerat ad- hibuit Beda Hist. ecd. 1, 2 princ. ) [*]( 1 (et tenera christiano)rum P || et] i D || germani D 2 (ad sanctae) P || prof(essionem) P profectionem R || (erumpen)tia P || exoriente m (m m. 3) P 3 tyranni(de)m P || (et consurgenB istud ciuile bellum) P || et om. D 4 (conpressum qui praeteritis) P || conpraessum (com- R2) BlD; interrogandi signum h. I. υ || qui] si D siquis 0 quid ed. Thor. || praeteriti D || (temporibus de co)npressione P || conpraessione (com- R2) R1D 5 (Bimile probarit ezemplum) P 6 〈claudius qn)arto P || cladius R1 || cupiens (ens cuanidae) P || reipu〈b. ostentare princip)em P || re∗ipublicae (er. g) D 7 ostentata D || se om. PRDς, add. h. I. V3M2HO2 (sedpro glossa O), post utilem G2OI (sed pro gl. G), post cupiens X1υ 8 quaesiu〈it itaque ezpeditionem) P || itaque] ita D || brit.taniam P brittaniam RD 9 p(ropter non redhib)itoa P || redhibitus D redi∗bitos (di ex cu uel dn m. 2, 08 ex us m. ut uid. 1) R reddibitos G1 redditos G2М2Т2O, edd. Suet. 10 transuectuaque v II (quod (sic) ne)que P quam nemo $ 11 ad∗ire P || ausu〈s fuerat) P || au|∗sus (er. a) D 12 sue toni (i in ii corr. m. 1 aut 2) P suaetonii B soetoni D || loquitu D ) [*]( v ) [*]( 29 )

450
ullo proelio ac sanguine intra paucissimos dies plurimam insulae partem in deditionem recepit\'. Oroadas etiam insulas ultra Britanniam in Oceano positas Romano adiecit imperio ac sexto quam profectus erat mense Romam rediit.

Conferatur nunc, si cuiquam placet, sub una insula tempus et tempus, bellum et bellum, Caesar et Caesar — nam de fine nil confero, quoniam hoc felicissima uictoria, illud acerbissima clades fuit — et sic demum Roma cognoscat, per eius latentem prouidentiam in agendis rebus antea se partem felicitatis habuisse, cuius agnitione suscepta plenissima felicitate perfruitur, in quantum non tamen blasphemiarum offendiculis deprauatur.

Eodem anno imperii eius fames grauissima per Syriam facta est, quam etiam prophetae praenuntiauerant; sed Christianorum necessitatibus apud Hierosolymam, conuectis ab Aegypto frumentis, Helena Adiabenorum regina conuersa ad fidem Christi largissime ministrauit. [*]( AVCTORES § 10 Orcadas .. insulas .. Romano adiecit imperio Hier. 2061L (desunt in Arm.) || ultra Br. in Oc. sitas Eutrop. 7,13 || sexto - rediit Suet. Claud. 17 § 12 eodem anno Eus. 2061k (ad Claudii a. 4 codd. APFMR) || fames - ministrauit Rufinus 2, 8 et 12 (exceptis conuersa ad f. Christi; prophetae cum Rufino ex Act. Apost. 12, 27 laudantur; cf. Scaliger ad Eus. a. 2056) ) [*]( EXPILATORGS 8 ultra - positas compiiauit Isidorus Orig. 14, 6, 5 13 eodem — 14 praennntiauerant compilauit Bella Hist. eccl. 1, 3 p. 40, 5 sqq. ) [*]( 1 proelii G || ac] om. G aut Suet. || (sanguin)e P .2 dedi(tionem) P || etiam] autem $ 3 intra 3 || brittaniam PRDD britaniam 2 || (poait)as P || romanum (m fin. er.) D || imperium (m fin. er.) D 4 quam] DGX2 Suet. postquam PBTW || (mense) P 5 cui quam (cui m. 1 in ras.) P || (ins)ula P 7 nihil v || profero Ου || quoniam hoc] BD (sic quo B) quo hoc (hoc s. lin. add. m. 3) P || acernissima. PBl 9 augendis fsh 11 blasfaemiarum (ae in e corr.) P blas phi mia rum D 12 depraeuatur D 15 hierusolyma (n m. 1 in o corr., a m. ut uid. 2 in S) P hierusolimam D || frumentos P* 16 adzabenorum PR* )

451

Anno imperii eius quinto inter Theram et Therasiam insula de profundo emicuit triginta stadiorum spatio extenta.

Anno eius septimo sub procuratore Iudaeae Cumano in Hierosolymis tanta seditio in diebus azymorum exorta est, ut in portarum exitu populo coartato triginta milia Iudaeorum caede prostrata et conpressione suffocata referantur.

Anno eiusdem nono expulsos per Claudium Vrbe Iudaeos losephus refert. sed me magis Suetonius mouet, qui ait hoc modo: Claudius Iudaeos inpulsore Christo adsidue tumultuantes Roma expulit;

quod, utrum contra Christum tumultuantes Iudaeos coherceri et conprimi iusserit, an etiam Christianos simul uelut cognatae religionis homines uoluerit expelli, nequaquam discernitur. [*]( AVCТORES § 13 Eus. 2064° (ad Cl. a. 5 Arm. et codd. PF) § 14 Eus. 2064\' (ad Cl. a. 7 codd. APFMR) § 15 Anno — Iosephus refert errat Orosius, cf. Moerner p. 102 || Suetonius Claud. 25 ) [*]( EXPILATORES 7 Anno-Iudaeos compilauit Beda De t. r. a. 4007 ) [*]( 1 anno ad imperio (o fin. 8. s. m. 1) D || ther[asiam] P II insulam D 2 xxx PB || spatio (o ex a, m. 1?) B 3 ann[o eius] P || curatore D || iudeae PB iudeaea D || ctl anno (in marg. m. 2: a. cumano, i. e. alibi cumano) P cum anno B cumlano (sic m. 1) D 4 hierusolymis BD || tan[ta sedjitio P 5 populo] propter D (natum ex nota pp) || coarta[to xxx] P || treginta D xxx PB n iudeorum HD 6 suffiragata D ||[refer]antur P 7 nono (o fin. ex am. 1) D || ezpulsus (us in os corr. m. 1 aut 2 P) PD || urbe (u in ras., m. 2?) B || iudeos B* (-ę Rb) 8 (iosephus) P iosepphus D || res〈erant ̃〉 (erant̃ M. 4 m ras. 3 litt.) P || suq tonius B soetonius D 9 (cladius) P || (iudeos) P iudeoa BD || impulsore Rs || adsιduae P adsiduę (prior d m. 3 in s, ę radendo in c corr.) B assidue D 10 (quod utrum con)tra P || utsum D 11 tumul(tuantes) P || iudeos R1D || cohercire D || conprim(i) P conpraemi D comprimi B* || 〈iusserit〉P || (an eti)am P 12 (simul uelut) P || religionis (li 9. 8. m. 3) P religiones R1 relegionis D 13 (uoluerit expelli nequaquam discenit̃〉|tur (discernit̃̃| m. 4, ........|tur m. 1) P ) [*]( 29* )

452

Verumtamen sequenti anno tanta fames Romae fuit, nt medio foro imperator correptus a populo conuiciis et fragminibus panis turpissime infestatus, aegre per pseudothyrum in Palatium refugiens furorem excitatae plebis euaserit.

Paruo autem intercedente tempore triginta et quinque senatores et trecentos simul equites Romanos minimis causis interfecit; ipse autem manifestis ueneni signis est mortuus.

Anno ab Vrbe condita DCCCVIII Nero Caesar ab Augusto quintus principatum adeptus est mansitque in eo annis non plenis quattuordecim. Gai Caligulae auunculi sui erga omnia uitia ac scelera sectator immo transgressor, petulantiam libidinem luxuriam auaritiam crudelitatem nullo non scelere exercuit; siquidem petulantia percitus omnia paene Italiae ac Graeciae theatra perlustrans, adsumpto etiam uarii uestitus [*]( AVCTORES§ 17 sequenti anno - Romae Eus. 2065\' (ad Cl. a. 10 Arm. et eodd. APFR) II medio foro—refugiens Sueton. Claud. 18 § 18 paruo - interfecit Sueton. Claud. 29 II ipse et q. s. Sueton. Claud. 44 cap. 7 § 1 annis-XIIII] o. 13 M. 7 d. 28 Hier. 2071 II Gaii—sectatorsec. Eutrop. 7,14 || petulantiam-crudelitatem.. exercuit Sueton. Ner. 26 || siquidem-perlustrans ignotus (cf. Syncell. p. 642, 19 Bonn.) II adsumpto — dedeeore sec. Eutrop. 7,14 ) [*]( EXPILATORES 1 sequenti — Romae fuit compilauitBeda De t. r. a. 4007 ) [*]( 1-2 an〈no tanta femes rome fuit at medio) prima n euanida sed non restit. P 2 corr(eptius (ae) a popnlo) P correptos appopolo D n (conuiciis et prominis pa)nis P || conui∗ciis (erasa n ut uid.) B || fracminibus R1. 3 infeeta(tur aegre per pseudotyrum in) P || infestatur D || seudo tyrum B seodothirum D 4 refug(iens) P || pl(ebis euaserit〉 P 6 (pane) sic P || xxx et PR, et om. v 6 senatore〈s et bac simul〉 P || trecentus D coo B || minimis∗∗|(crasae de esse possunt) P 7 manifesti D || ueninee igni, D ||signū(4 in is eorr. m. 1) P 8 octingintissimo octano D ||(nero cesa〉r P || aguito D 9 e(o annis) P 10 quatuor dicim D XIIII PR || gai] PD gal. (fuit ga111 uel gan.) B ||-ligulae D ||erga (a ex o m. I) B ergo sed eras. D 11 (ac scelera 〉 P 12 luxuri〈am〉 u aitera in o corr. m. 1 aut 2 P lnxoriam R1D 13 pentulantia Pa pecnlancia D || pene R2D || ac om. D 14 greciae RD ||adsnmto P assnmpto R2 )

453
dedecore cerycas citharistas tragoedos et aurigas saepe sibi superasse uisus est.

libidinibus porro tantis exagitatus est, ut ne a matre quidem uel sorore ullaue consanguinitatis reuerentia abstinuisse referatur, uirum in uxorem duxerit, ipse a uiro ut uxor acceptus sit.

luxuriae uero tam effrenatae fuit, ut retibus aureis piscaretur, quae purpureis funibus extrahebantur, frigidis et calidis lauaret unguentis. qui etiam numquam minus mille carrucis confecisse iter traditur.

denique urbis Romae incendium uoluptatis suae spectaculum fecit; per sex dies septemque noctes ardens ciuitas regios pauit aspectus;

horrea quadro structa lapide magnaeque illae ueterum insulae, quas discurrens adire flamma non poterat, magnis machinis quondam ad externa bella praeparatis labefactatae atque inflammatae sunt, ad monumentorum bustorumque deuersoria infelici plebe conpulsa.

quod ipse ex altissima illa Maecenatiana turre prospectans laetusque flammae ut aiebat [*]( AVCTORES 1 1 cerycas—superasse Eus. 2083* 1 2 fort. Sueton. Ner. 28 et 29 exceptis tamen uel sorore — reuerentia § 3 luxuriae — unguentis Eutrop. 7, 14 |j qui etiam — traditar Sueton. Ner. 30 § 4—§ 7 Sueton. Ner. 38 et (§ 7 quam iactauerat) Aug. 28, ab Orosio exornata uelut his g 5 quas — poterat ) [*]( EXPILATORES6 retibus-extrahebantur exscripta sunt ab auctore excerptorum codicis Paris. 8818 sacc. XI (Roth ad Sueton. p. XXXIII) ) [*]( 1 decore D II cerycas] PR1D cerracas (sed punctum litterae i, i. e. y, erasum ut esset r) R2 ceriacas T, cerices h II citharistas] R2D (cith m. 2 in ras. ex...t) B chitaristas P II thragoedoa PR tragoedus D 2 supe∗rasse B II libidinibus (bus in ras. m. 1) D 8 ne a] ea D || ulla ue∗ (e in ras. et m. 2) B 4 referencia D 5 sit] D eet PR || effirenato D ineffrenatae (in marg. uocabulum huie adscriptum eras. in P) PR; inusitatae Eutr. 6 redibua D 7 lauaret ungentis (t un m. 2 aut 3 in ras. 5 lilt., n 8. s. m. 3) P II ungentia D 8 conficiM& I*ter (er. n) D 9 urbis in ras. m. 1 D H uoluntatis PR II ezpectaculum P ezspectaculum B\' 10 sex] sex enim v 11 aspectos D || structa (s m. 2 in ras.) P || ∗ueterum D 12 insulae (a m. 2 in ras.) P infulae B H adire flamma] PB (-re ex -rę R) v flamma adire DO 13 Inahinis D 14 adque P1R1. 16 deuersoria] R1 diuersoria (ue m. 1 aut 2 in ras. P) PR2D || compulsa R2 16 meoenatiana (an in ras. m. 1 aut 2 P) PB U lae* tusque] Dςv laetus PR || flamma D || alebant D )

454
pulchritudine tragico habitu Iliadam decantabat.

auaritiae autem tam praeruptae exstitit, ut post hoc incendium Vrbis, quam se Augustus ex latericia marmoream reddidisse iactauerat, neminem ad reliquias rerum suarum adire permiserit; cuncta, quae flammae quoquo modo superfuerant, ipse abstulit;