Historiae Adversum Paganos

Isdem temporibus Metellus Baleares insulas bello peruagatus [*]( AVCTORES § 1 Liuius 60, ) [*]( 1 dimicauit in ras. m. 1 P || graccus PR 2 auccesserat D 3 laetoriretentus (rire in ras. m. 1) D || letorii L laetoris PR1 r (equire) laor in mg., deinde lictoris in textu R* || anceps incipit S || agitaretu//l (r fm. euanuit) S 4 opio (fuisse potest opimio) | S 5 pater] frater S || aedem] eadem S 6 priuatum Sa || desiluissent] SPR2 diesiluissent L disiluissent D desoluissent R1 || obiecesaent (o in ras. al., e alt. in i corr. 1m.) R 7 graticio L cratitio R || confusi 1) n graccus PR || se pro L 8 percunctibus P1 || aegrę R1 || snbliciMum (er. ni wid.) P sublicium plicium B 9 ni L || prebnit 8 10 capud SPR1 || gracci PR || consul L || allatum SPR 11 missenum D || est om. D 12 maloris (1 in I corr.) P || ut dixi] scil. Liuius (cf. Grubitz p. 29); del. h || post pr. f. mortem h || fili S 13 gracci PR || puplicata Ra || aduliscens PRD (u in o m. 2 P, i m e m. rec. R) 14 gracci PR || ducenti quinquagenu D ccLta S •CCL• P CC•L• R 15 uentino La || inauen desinit S || fuisse om. Dv || sicut incipit S 16 questione (fori. qnęstione fuit S) SR || Namplius sic S || amplius quam v 17 millia (sic) D || suppluis R1 || necauit (u in ras. m. 2) B || ne] nec D 18 quidam Ra 19 hisdem LBPRD || ualeares PR1 balearis D ) [*]( v ) [*]( 20 )

Gnaeus quoque Domitius proconsule Allobrogas Gallos iuxta oppidum Vindalium grauissimo bello uicit, maxime cum elephantorum noua forma equi hostium hostesque conterriti diffugissent: xx milia ibi Allobrogum caesa referuntur, tria milia capta sunt.

Eodem tempore Aetna mons ultra solitum exarsit et torrentibus igneis superfusis lateque circumfluentibus Catinam urbem finesque eius oppressit ita ut tecta aedium calidis cineribus praeusta et praegrauata conruerent: cuius leuandae cladis causa senatus decem annorum uectigalia Catinensibus remisit.

Anno ab Yrbe condita Dcxxvm Fabius consul Bituito regi Aruernorum Galliae ciuitatis bellum maximo instructu conparanti adeo cum paruo exercitu occurrit, ut Bituitus pauoi-is [*]( AVCTORES § 2 Liuius 61 § 3 Liuius 61 (cf. Obseq. 32 et . Augustinus C. D. 3, 31 p. 137, 34 ed. 1 Domb.) cap. 14 § 1 Fabius-§ 4 Liuius 61 (ad § 1.3.4 cf. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 15 Bituitus—p. 307, 2 iactaret exscripsit Paulus 98 ) [*]( 1 piratica infestatione D || isdem] L hisdem SPBD || exoriebatur plurima om. D ||ezori*ebatur (er. a) B 2 conpręssit S conpraessit D compressit PR* ||gn- L gneus SPBD 3 proconsul B It adlobrogas SPB1 4 uici (t s. s. m. 1) B || mazimę SR1 || elepantorum P elef- B || noui formā P || forma equi] forme qui D 5 ∗equi B ||ostium Da || difiugi(ss)ent 8 || xi- L uiginti D || mil · L || uerba ibi-9 ita utecta (sic) in ras. pautto amgustiore m. 1 D 6 adlobrogam (d in 1 Bl) PR1 S allobrogorum R2 || m milia 8 || | XIII hic ubi Iterum ethnam|ultra solito exarsit (rubris litt. excepta 8.8. h) | Eodem 8 7 aethna LPB ethna SD ||in ethna desinit S 8 supfusis incipit S || circu (fuit - ŭ) fluentib; S || catinam] SPR cathenam L catina D 9 obpressit R\' || ut tacta B* utecta D 10 pregr- R || corruerent PB || laeuandae P1 lauande D 11 causa senatus] causenatus D || decim D x 8 || uegtigalia S || uictigalica||mensibus D || catenesibus L catiniensibus S 12 remi∗sit (i pr. in ras. 2) B semisit D 13 Dc-mo uicensimo octauo- L · dc-simo j XXVΙΙΙ· S sex|cen tissimo uicissi mo octauo D ·DC·ΧΧ//VIII (er. x) R || cons· bituito (-tu 1) B* || regia[uer norum D regialuernorum 8 || regi∗ (er. s) B 14 gallia D || bello D || instructus L instructo D || comparanti B* 15 paruo] par D || exercito D || uituitus B || pacitate D )

qm oum sibi ad transferendas copias unum pontem Rhodani fluminis parum esse intellegeret, alium conpactis lintribus catenisque conexum superstratis confixisque tabulis instruxit.

conserta pugna et diu grauiter agitata, uicti Galli conuersique in fugam, dum quisque sibi timet, coaceruatis inconsulte agminibus et praepropero transitu pontis uincula ruperunt ac mox cum ipsis lintribus mersi sunt.

centum cotoginta milia armatorum in exercitu Bituiti fuisse traduntur, ex quibus centum quinquaginta milia uel caesa uel mersa sunt.

Q. Marcius consul Gallorum gentem sub radioe Alpium sitam bello adgressus est. qui cum se Romanis copiis circumsaeptos uiderent belloque inpares fore intellegerent, occisis coniugibus ac liberis in flammas sese proiecerunt.

qui uero praeoccupantibus Romanis peragendae tunc mortis suae copiam non habuerant captique fuerant, alii ferro, alii suspendio, alii abnegato cibo sese consumpserunt, nullusque omnino uel paruulus superfuit, qui seruitutis condicionem uitae amore toleraret. [*]( AVCTORES § 5 et § 6 Liuius 62 ) [*]( EXPILATOBES 3 pontem-11 mersa sunt epitomauit Paulus 98 ) [*]( 1 ęscam R2 3 rhodtlani P rodani 8 rodoni L || fluminis om. D || paruum R2 4 compactis R2 || ljntribus LS || cathenisque L || supstratis· desinit S || confi∗xisque P confixii que D 5 tabulis (tabu in ras. m. 1) D || struxit PR || -uiter incipit S 6 ∗dum B || sibi timet (ti eras.) B 7 coaceruate D 8 uincla SPBD || lyntribus LS 9 cento octoagenta D CLXXX SPB 10 centu quinquagenta D CL SPB 11 cesa S 12 quintus (ui ex u m. 2 B) PBD uictus S || maoius D 13 adgręssus S aggressus R2 || circumseptos (-tus D) SPBlD 14 uederent R1 uiderunt Pb || impares R2 15 in flammasepro ie cerunt D || in om. R1 || sese] |se S 17 habuerunt L 18 denegato D || cibos D || sese deainit S || consumserunt P n uel] nec L 19 paruolus PD paruulos (o in u m. 2) B || -pfuit incipit S || conditonem (i post t 8. 8. m. 2) B co(n)ditionem 8 20 tolerarit] LD to(lo)rarit S toleraret PBv ) [*]( 20* )

Anno ab Vrbe condita DCXXXV P. Scipione Nasica et L. Calpurnio Bestia consulibus Iugurthae Numidarum regi bellum consensu populi Romani senatus indixit.

Sed ego de Iugurtha ordinis tantum loco et causa commemorationis breuiter perstrinxerim, quia ut de natura eius uaria atque intolerabili ita et de rebus tam dolose quam strenue gestis propter opimam scriptorum. luculentiam satis sufficiens apud omnes notitia est.

Igitur Iugurtha, Micipsae Numidarum regis adoptiuns heresque inter naturales eius filios factus, primum coheredes suos, id est Hiempsalem occidit, Adherbalem bello uictum Africa expulit.

Calpurnium deinde consulem aduersum se missum pecunia corrupit atque ad turpissimas condiciones pacis adduxit.

praeterea cum Romam ipse uenisset, omnibus pecunia aut corruptis aut adtemptatis seditiones dissensionesque [*]( AVCTORES § 1 P. Scipione et q. s. Liuim 64 (cf. Periocha) § 3 Liuius 62 (cfPeriocha) § 4-§ 6 Liuius 64 (cf. Periocha); illane § 5 0 urbem uen. et mature (sic Sall., cito Periocha) — innenerit ex Sallustio Iug. 35 § 10 sumpta ? ) [*]( 1 co(n)dita S || sescentensimo tricensimo quinto L rex cen tiMimo trecissimo quinto D ·δc·simο·ΧΧΧV S dcxxii (x s. 8. m. 1 uel Mauio iudice m. 2) P ·DC·ΧΧΧVR1 ·DC·ΧΧΧVIIII R2 DCXXXIX ed. 1542 in mg., fsh || publio PRD || lucio PD lntio B 2 ca(l)pnrnio S || haec consulib: iugurthe nnmidarii regi bellũ· in ima pag. add. m. 2, m textu tres fere litt. erasae sunt P || conss- L conss. deinde rubris litt. | XIIII: hic ubi Iujnrthe nu 〈m〉 idiarum regi bellum c(on)sensum (corr. m. ant. atramento) populi roma(ni) senatus Indicit: S || Iu∗urthe (eras. j) S || numidiarum r(e)gi S 3 pop(u)li S popoli Ra || r- L || indiii(t) 8 4 sic Iugurtha S || ord(i)nis S || locum D || causă P || conmemorationis S 5 breu(i)ter S || perstrin∗xerim (er. c ut uid.) B per exxtrinxerim D strinxerim L || quia(ut) S 6adque P1R1 a..|q: 8 n (re)b; B || do se D || str(e)nue 8 7 opt(i)mam S || scribtorum L n suffiens sed statim corr. D 8 a(pud 7) 8 9 i(u)gurtha S || micipse LR1 mici-prae D mipsQ 8 || numida(rum) S || heres(q:) S 10 fili〈os〉 desinit S 11 hiemsalem PR || occidit adherbalem om. D || atherbalem PR || bellum D || affriga D 12 se] re D 13 adque PR1D || conditiones (-nis D) JORD || adduxit] D addixit LPR 14 pecunia (ae in e m. 1) P pecunia (n in ras. m. 1) D 15 adtemtatis P attemptatis R* || dissensiones om. D )

Insequenti anno A. Postumium, Postumii consulis fratrem, quem is quadraginta milium armatorum exercitui praefecerat, apud Calamam urbem thesauris regiis conditis inhiantem bello oppressit adque uicto ignominiosissimum foedus exegit. uniuersam paene Africam a Romanis deficientem regno suo iunxit.

postea tamen Metelli consulis integritate et disciplina coercitus, duobus etiam proeliis uictus uidit praesente se et uastari Numidiam suam et non posse defendi: a quo ad deditionem coactus trecentos obsides dedit, frumentum atque alios commeatus persoluturum sese spopondit, tria milia amplius perfugarum reddidit.

exim cum incertus in pace improbos non cohiberet excursus, C. Marii consulis non minore paene, quam ipse praeditus erat, astutia Romanisque uiribus fractus est, maxime postquam Marius urbem Capsam, ab Hercule Phoenice ut ferunt conditam, regiis tunc thesauris confertissimam dolo [*]( AVCTORES § 7 Liuius 65 (cf. Periocha) § 8—§ 18 Liuiw 66 ) [*]( 1 qua P2 || egrediritur* (er. a) D || eologio D 3 emtorem P || inueneritur| (ur fort. ex corr. add. sed m. 1) D 4 aulum LPBD || postumium om. D || post tumii D om. L 5 XL PB quinqaagenta D || milia P\'BD miliorum P* || perficirat D 6 regiis] R2υ remgiis D regia LPR1 7 praessit (sic) P pr∗essit (a eras.) B || adque] scripsi cuique codices, eique uel cui quoque coni. h || exigit PB1 || uniuersamque G 8 pene PRbD || iun∗xit (er. c) B iancxit D 9 cohercitus PRa 10 praesente se] praesentare (a alt. in ras. m. 1) D 11 editionem B1 12 coactos L || ccc PB || adque P1R1 18 persoluiturum R1 persoliturum D || espopondit D || tria milia amplius perfugarum] D III milia amplius per figuram (fugarum m. 2) PB tria milia fugarum ampline L 14 reddit B || ezim] LD exin PB || pacem D || inproboe (-us D) PB\'D n prohiberet PB 15 g- L g- P gal D om. B* ·gagι· s. s. m. 1 B || mari consul. (us post mari 8. 8. m. 2 P) PR1 marii consul B* || no° (n m. 2) B || pene R2 16 erat] est t (st in eo litterar. genere his ra similes sunt) D || maximae Ra 17 chapsam P cha∗psam B captam D || phynice P phinice D phinicae (in in en corr. m. 2) B 18 tunc m. 2 s. 8. in B (non om. P) || thensauris D )

diffidens deinde propriis rebus et uiribus Iugurtha so\'cietatem cum Boccho Manrorum rege fecit, cuius equitatu in immensum auctus Marianum exercitum creberrimis incursionibus fatigauit.

postremo apud Cirtam, urbem antiquam, Masinissae regiam, aduersum Romanos expugnationem eius parantes sexaginta milibus equitum instructus occurrit.

numquam ulla Romano militi tumultuosior pugna et terribilior fuit, adeo ut discursu et fremitu circumcursantium et impetentium equitum suscitatus puluis caelum subtexuerit, diem ademerit noctemque obduxerit, tantus autem telorum nimbus ingruerit, ut nulla pars corporis ab ictu tuta esset, quippe quibus et uisus ad prospiciendum impedimento caliginis et.