Historiae Adversum Paganos

expeditio ad cauendum compressione multitudinis deerat. nec laborabat eques Maurus ac Numida, ut bene conlocatum hostem opportuno teli impetu rimaretur, sed potius in incertum pila mittebant certi quod uulnera incerta non essent. ita [*]( 1 coepit B*D || in propriis PR 2 (cn)m incipit S || bocco SRa || rege maurorum L || re(g)e S 3 equitatum P aequitatum (a pr. et m er.) B || inmensam PB mensum D (in uel im)meneum S || marian|? ?〈um e)xercitum S || ma*rianum (eras. u) D 4 (in)cnrsionib; S || pos(t)remo S || ci(rt)8 S cirtham D cartham L || (a)ntiqua(m) S 5 masinissae] LbD masinissae∗∗∗(sae in ras. ampliore) P masin〈i〉ssę S maainisse R1 manissae L* || regium PaR1 (r)egii S || aduersus PR (a)duers(u..) B || expug| (n)ationem S expugnatione PB 6 paran*tes (n ex m) P parentes S* || 〈s〉exaginta S LX PR || milia PR1 || ęquitum (i)nstructuB S || ∗equitum (er. a) B 7 nū|〈q〉uam S || ullo B || roma num militamulti osior D || 〈t〉umultuosior 8 || et (t)erribilior S eterribilior L 8 discursum Pa (d)iscursu S || circumcuriantium D cir〈c〉umcursantium S || inpetentium PBXD inpe(t)entium 8 9 ∗equitam (er. a) B || suscita〈t〉us 8 || subtexu(e)rit 8 10 noc(t)emq: S || (a)utem S || imbus D 11 in(g)raerit S || cor(p)oris S II (q)nippe S 12 uirus D || prospiciendo D pros(p)iciendum S || inpedimento SPB* imp\'dimine (i m. 1) D || (c)aliginis S 13 (c)auendum S || conpressione LP cumpressione B conpręssione S & conprae hensionem D || haec multitudinis deerat nec perierunt in S 14 eque∗∗s P ∗eques (er. a) B eque S || mauru(s) S || nn(m)ida S || coll- Ral 16 oportuno PB oportui(io) B Oportuna D || (r)imaretnr S U in cer tur D incertu〈m〉 S 16 p(il)a S tela D || 〈uu〉l|n〈er〉a ineer(t)a 8 )

eadem postera die et belli et periculi facies: erumpere in hostem quamuis stricto miles gladio non ualebat, eminus enim iaculis repellebatur; fugere non poterant, undique enim uelocior ad persequendum eques incluserat.

iam tertia dies et nullum undecumque suffragium, dira undique mortis facies obiciebatur: tandem Marius consul forti desperatione spei uiam fecit, uniuerso simul agmine prorupit e uallo campoque sese simul et proelio dedit.

et cum iterum circumfusi hostes non solum agminis extrema laniarent, uerum etiam media excussis procul telis caederent turbatosque Romanos insuper etiam aestus solis, intolerantia sitis, mortis circumstantia usque ad extremum desperationis defetigaret, subito notum illud Romanorum aduersus Afros tempestatum imbriumque suffragium caelo missum insperatae saluti fuit.

siquidem repentina pluuia sitientibus Romanis et aestuantibus refrigerium potumque praebuit, porro autem Numidis hastilia telorum, quae manu intorquere sine ammentis solent, lubrica ac per hoc inutilia reddidit;

scuta etiam, quae elephanti corio extento atque durato habilia [*](1 in nno romani D H roman<i>| 8 || pedites] LSPB equites peditesque T equites (-tis D) in unum pedites DGZh, interpolata ex Sal- lustio Iug. 97 § 5 n In(t)erl capedinem 8 intercapidinem LPR\'D 2 (tanti) pericn(li) 8 || interae(niens d)edit e(a)d(e)m poster(a) d(i)e 8 II pos*tera D 3 be(ll)i S 1 facie(s) enunpel(r)e S || strictum milis gladium D || s<tr>ic|<t>o S 4 no(o) ualeb<at> (emina)s en(im ia)culis repe<lle>| desinit S || et minus D || repellabatur D 5 poterant] LPRD (t fin. in ras. P, at ex t statim corr. D) poterat v || uelotior R || p<sequendũ equis inclaserant) (quae inclusi in ras. angustiore scr. sunt m. 1) D 6 eque**s P *eques R || post dies m. 2 illnx 8. s. B 7 obicibatur D 8 cons R 9 agmine] agi inne D || cãṗpo que (corr. m. 1) D || sese] ee D 12 cederent L || aestusolis LPBD 13 circumstanciae D 14 defetigaret] LP1R1 defitigarit D defatigaret P2R2 defatigarent B rec. ut uid. m., v || nutum illo D 15 aduersos R1 || afros (f ex g ut uid.) P || caelum D 19 sine in ras. ampliore P || admentisolent D || ammentis] L a*|mentis (er. m) B amentis PD 20 scua (t post u 8. s.; a ex u corr. ut uid.) L || elefanti L || adque LP1R1 )

post hoc nonaginta milia armatorum nouissimo bello ab isdem regibus obiecta; haec quoque usque ad internecionem Romanis uincentibus caesa referuntur. ex eo Bocchus spem belli abiciens, pacem petiuit atque in pretium pacis Iugurtham dolo captum catenisque obrutum per Sullam legatum misit ad Marium.

qui in triumpho ante currum cum duobus filiis suis actus et mox in carcere strangulatus est.

Isdem diebus obscenum prodigium ac triste uisum est. L. Heluius eques Romanus cum uxore et filia de Roma in Apuliam rediens, tempestate correptus cum filiam consternatam uideret, ut citius propioribus tectis succederent, relictis uehiculis arreptisque equis filiam uirginem equo insidentem in medium agmen accepit.

puella continuo ictu fulminis exanimata est, [*]( AVCTORES § 19 Liuius 67 (cf. Periocha) § 20 et 21 Liuius lib. ut uid. 63 (cf. Obseq. 37) ) [*]( EXPILATORES 5 nonaginta—8 caesa] hinc xc armatorum ad internicionem cecidit Eutropianis inseruit Paulus 102 not. Un. 8 14 de Roma-p. 313, 5 dissolutis excerpsit Paulus 104, 26-105 not. lin. 3 ) [*]( 2 tan.quam (n ex m) B || spongia ebibat (p in ras.) P sphongeaebibebat L 8 poterat La perant B* || detendere D || nequiuerant (a uid. del. fuisse sed post restit.) P nequiuerint R nequeuerunt D 4 maures D || ac] et h 5 ac] et PBDh || fug*erunt (er. i, non a ut uid.) B || nonagenta D LX. (fuit LXL) PB 6 hisdem LPBD 7 quoq; (quo m. 1 in ras., ex haec ut uid.) D || internecionem (ec in ic) P ternitionem (internet- 2) R1 internitionem D 8 bocchos PR1 9 adque P1R1 || praetium PB || cathenisque L 10 syllam LPB silla| D 11 currum] curso D 13 hisdem LPBD || lucius PBD 14 beluius B eluius LD || eque**s P ęques R1 || r. L romanos R1 || apolia D 16 ut cicius (.nt ci in ras. m. 1) D II proprioribus a. ras. B || |rib; tectis incipit S || uehiculae R1 17 adrepjtis (omisso que) S || ęquo B* 18 pue<1>|la S )

Paruo post hoc intercessu temporis L. Veturius eques Romanus Aemiliam uirginem Vestalem furtiuo stupro polluit. duas praeterea uirgines Vestales eadem Aemilia ad participationem incesti sollicitatas contubernalibus sui corruptoris exposuit ac tradidit. indicio per seruum facto supplicium de omnibus sumptum est.

Isdem praeterea Iugurthini belli temporibus L. Cassius consul in Gallia Tigurinos usque Oceanum persecutus rursusque ab isdem insidiis circumuentus occisus est.

Lucius quoque Piso uir consularis, legatus Cassii consulis, interfectus. C. Publius alter legatus, ne residua exercitus portio, quae in castra confugerat, deleretur, obsides et dimidiam partem rerum omnium Tigurinis turpissimo foedere dedit: qui Romam [*]( AVCTORES § 22 Liuius 63 (cf Periocha et Obseq. 37) § 23 et § 24 Liuius 65 (cf. Periocha) ) [*]( 1 o<m>|nib; S || sines cersnra D || sine** (i in ras.) P || ademtis P adeptig Sa || ac pectoris] accep toris D 2 dissolutis om. e || anu*lisque P 3 discuse(is) S discursis D || inleso (pro e fuisse poteat ę) B 4 nuda om. L || panlolom D || exer(ta)I(a) j desinit S || *equus R quos D 5 stratoris D; stratoriis R* (sec. Vulg. Reg. 2, 17, 28) 7 haoc (a del.) L || intercersn D || lucius PRD || ueturius] LPRD; cf. Fabricius ad. I. et M. Haupt, Opp. 1 p. 156 || ęques R* 8 aemeliam D || ust*pro P 9 aemelia D 11 ac] 6 D || inditio R 12 snmtils (s fin. del.) P 13 isdem P hiBdem LRD || ingnrtini L || lucius PRD 14 tibnrinas D *tign*rinos (ante r er. r) P tigurionis igurin| .. R1 tnguriones igurinos|** R2 || ocianum D 15 hisdem LPRD || l. L 16 cassii (ii in ras. ampliore) P cassii* radendo m. 2, ex -ui ? R || consul P1R1 om. L || g. L gaius PR gains ex jaoios m. 1 D; Q. fs 17 publius] LPRDfs; Popillius h || que DR1 19 tIgurinis (v et i tert., q. est in ras., m. 2) R )

Caepio proconsule capta urbe Gallorum, cui nomen est Tolosae, centum milia pondo auri et argenti centum decem milia e templo Apollinis sustulit: quod cum ad Massiliam, amicam populo Romano urbem, cum praesidiis misisset, interfectis clam — sicut quidam contestantur — quibus ea custodienda et peruehenda commiserat, cuncta per scelus furatus fuisse narratur. unde etiam magna quaestio post Romae acta est.

Anno ab Vrbe condita DCXLU C. Manlius consul et Q. Caepio proconsule aduersus Cimbros et Teutonas et Tigurinos et Ambronas, Gallorum Germanorum gentes, quae tunc ut imperium Romanum extinguerent conspirauerant, missi prouincias sibi Rhodano flumine medio diuiserunt.

ubi dum inter se grauissima inuidia et contentione disceptant, cum magna ignominia et periculo Romani nominis uicti sunt. siquidem in ea pugna M. Aemilius consularis captus atque interfectus est, duo filii consulis caesi;

LXXX milia Romanorum sociorumque ea tempestate trucidata, XL milia calonum atque lixarum [*]( AVCTORES § 25 Liuius lib. ut. uid. 66 cap. 16 § 1 C. Manlius—§ 7 Liuius 67 (§ 1 cf. Eutrop. 5, 1 et Cassiodor. a. 649 § 2.3.5 cf. Ptriocha ubi corr. secundam ANTIATEM apvo Arausionem) ) [*]( 1 tr- pl- L tribano plebis P2R2D || **die P 2 Coepio B || procoñš. R; immo consul 3 tolose R1 holosseD || c PB || ponderis LPB pondere D 4 argentum D || cx milia PR centam milia D || e] est D || apollonis (app- B) BD 5 populo r̅. L populum romanum D || praeBidiis **** (3 uel 4 litt. er.) R 6 interfectus R1 8 questio B\'D 10 sescentesimo•XL•secundo L escentissimo quadragissimo secundo D || C. Manlius] itempro Cn. Mallius Cassiod. a. 649; cn. marias Periochae codex Nas. || g- L gaius PRD || colis B ||, quintus PRD 11 caepius D coepio R || procons R || aduersum. D || teotonas D || tugurinos B* tegurinos D 12 ambranus D || germanorum] LDP1R1 etlgermaniarum P1 et germanioram (sic) R2 germanorumque G (ubi que 8. s. m. 2a glossa potius quam emendatio), h || ut om. PB 13 extinguere.. (nt ut uid. er.) B || conspirauerunt G coniurauerunt L 14 rhodanio La rotano D 15 discertant LPR1D 17 marcus PBD || aemilius] LPB2 aemelius DBl; Aurelius eorr. fsh || adque P1R1 18 octoginta L octuagenta D || -que om. L 19 •XL• milia L quadragenta milia D || colonum R1 || adque P || elixarum L )

ita ex omni penitus exercitu decem tantummodo homines, qui miserum nuntium ad augendas miserias reportarent, superfuisse referuntur.

hostes binis castris atque ingenti praeda potiti noua quadam atque insolita exsecratione cuncta quae ceperant pessum dederunt;

uestis discissa et proiecta est, aurum argentumque in flumen abiectum, loricae uirorum concisae, phalerae equorum disperditae, equi ipsi gurgitibus inmersi, homines laqueis collo inditis ex arboribus suspensi sunt, ita ut nihil praedae uictor, nihil misericordiae uictus adgnosceret.