Historiae Adversum Paganos

Anno ab Vrbe condita CCCLXIIII, quem annum sicut grauissimum propter ignotam sibi captiuitatem Roma persensit ita magnificum propter insolitam pacem Graecia habuit, eo siquidem tempore, quo Galli Romam captam incensamque tenuerunt ac uendiderunt, Artaxerxes rex Persarum discedere ab armis et quiescere in pace uniuersam Graeciam per legatos praecepit, denuntians contradictorem pacis bello inpetendum.

quem ita iubentem potuissent utique Graeci tam constanter contemnere, quam fortiter saepe uicerunt, nisi porrectam undecumque [*]( AVCTORES § 1 a. ab n. condo aocLxmi annus Vaurroniamus desumptus fort. ex Eutropio 2,1; cf. Eus. 1626 || annum sicut-uendiderant Iustm. 6, 6 § 5 || Artaxerxes - inpetendum Iustin. 6, 6 § 1; cf. Oros. § 26 ) [*](1 e om. D 2 autem om. P\'D 3 cencognusdi (cen m. 1) D 4 autfert L aufert (fert in ras.) P aufert∗ R auferi D || tam in ras. P 5 utrimque uit. sc. utrumque, ed. 1542 || utrim quae D || uidan doB clam (n statim ex s) D || uitando L || utrumque faciam] LPBD faciam h || quocumquae D 6 al∗terutra∗∗∗ ex aliterutraque corr. P || ai nec] LPRD nec ed. 1510, h (non optu est corrigere scilicet nee) || multa] ∗∗∗∗∗∗multa∗∗ (a in ras.) P multa B 7 multũ. (u altera col. obscuriore) R U uidentur D 8 CCCLXIIII] PR ·CCC·mο·LΧ·mo quarto L trecentisemo sezaginsemo quarto D 9 propter (o ex ae corr.) L sic pp P per. (in marg.: ppt) R || ignotam (tam in ras. ampliore) P (ignoratam ? uelut TX,) || persensit (per m. 1 ut uid.) L 10 grecia RD 11 quod D || cap*tam (fuit i in ras.) P 12 uendederunt Pa || artarxerxes R artarxerses LP 13 greciam RD || praecipit D 14 bello (v a m. 2) P 15 iuaentem L1 || greci R || contempnere PRa 16 occassionem (8 prior erasa) PR )

ostesderunt enim, quam aegre et misere illa eatenns gesserint, quae tam facile indigna etiam condicione posuerunt: nam quid tam indignum liberis et fortibus uiris, quam longe remoti; saepe uicti, adhuc hostis et deinde minitantis. imperio arma deponere pacique seruire ? — si non in ipso tantum adnuntiatae pacis sono per corda cunctorum. aegra belli tabuisset intentio et post diuturnas laborum uigilias oscitantes ac stupefactos quies inopina laxasset, priusquam ipsam quietem uoluntas pacta conponeret.

unde autem tanta fatigatio omnium per totam Graeciam populorum corda corporaque oppresserit, quae efferos animos ignoto adquiesoere otio tam facile persuasit, quam breuissime ostendam.

Lacedaemonii, utpote homines et Graeci homines, quo plura habebant, eo ampliora cupientes, postquam Atheniensium potiti sunt, uniuersam Asiam spe dominationis hauserunt.

itaque [*]( AVCTORES § 4 fatigatio cf. Iustin. 6, 6 § 4 § 5 et § 6 Iu- stin. 6, 1 § 1.2 ) [*]( 1 qauidesiderauerunt P1 qui uide D || hausissent (h m. 2) P ∗au∗issent (eras. h et s ut uid.; d al. m.; in marg. hausissent manu coaeva) B 2 et misere] LPR (et in ras. P) et mesere D admisere T (d ex c corr.), X2Z fh || illa] LBD illa∗∗∗P illa quae TX2,Zfh || geaaerint] LPRD, gesserunt s (TX2) Zfh 3 conditione B || posuerunt] LPlBD deposuerunt P* (ς uelut T) ed. Par. 1510 fh 5 sęp∗e B sepe P || hostis B || minitantis] D mimtantes L .....| ∗antis (uersus extrema ut passim euanuerunt: fuisse minitantis potest; minantis, mi ante uersum et n in ras. positis, m. 2) P minantis R 6 defonere D || in ipso] L ipso PBDv || tantum] tm̃ P tam B I intentii D 9 nopina D inopinata PB 10 pera* (cta al. m.) B pacta D || conponerit D cο̃∗poneret (con in co mut.) B 11 greciam B || oppresserit (it ex at corr.) P 12 ∗otio PB 14 lacedemonii B || utpote (0 ex u corr.) PB || greci RD || quo] qui D 15 bhabeant P || eo ampliora] BDv, Iustini codices eo plura L ampliora P 16 asiam] LD, cf. § 6 et 3, 2 § 13 grQciam (in marg. asiam) P greciam et asiam B || spem (m eras.) P || auxerunt L B (x in ras. B) auserunt P\'D )

Farnabazns Tiasafernen apaud Artaxerxen, communem tunc regem, defert ut proditorem, praesertim qui cum hoste belli tempore de foederis condicione pepigisset; hortaturque regem, ut in locum eius Cononem Atheniensem uirum, qui tunc forte apud Cyprum exulabat, ducem nauali bello constituat. acceptis igitur quingentis argenti talentis Conon per Farnabazum euocatur classique praeficitur.

quibus conpertis Lacedaemonii et ipsi anxilia naualis belli a rege Aegypti Hereynione per legatos petunt, a quo [*]( AVCTORES § 7 Iustin. 6, 1 § 4-7.9 § 8-§ 11 Iustin. 6, 2 §1.2.4-7.9.10.12.16.17 exceptis § 9 qui acerbiBsimis-obliti et § 11 domesticis-seruitutis Orosianis ) [*]( 1 toto] LPRD toti v || oriente (te in ti corr.) P || bellvm mouentes] bello D || hiroyliden] P (n ex m corr.) liyrciliden L hyrcyliden B hirciliden D, Dercyllidam fh; cf. Gutschmid, Iahrb. f. Phil. Suppl. 2 p. 192 || in om. L 2 legạ̌nt P || doos P || artarxerxis L artarrersis PB artaxersis D 3 praefectas LRaD prefectos P || famabuzum LPD (z in ras. P) farnabuzam B || tissafernen] D tissafernen L tiaafemem (m in n corr.) P tisafernen B 5 adpetit] PRa appetit BbD adpetiit L 6 suspendit (i in ras.) P || farnabazus] P (z m ras.) farnabnzaa (s in ras. al. m.) B farnabuzus LD || tissafemen] D tisaifernen L tisafernem (m in n corr.) P tisafernen (ti in ras. al. m.) B || aput (t in d corr.) P 7 artaxerxen] LD artarxersen PM || commonem P || deffert (priore f del.) PB difret D || prodictorem D 8 cum cum hosti D || conditione B 9 pepigiBset in rae. P pepigissent L || ut] ut1 (i fort... 1) L || loco Pa 10 athemensem D || aput P || cyrum (corr. m. 2) P cirum D; cf. ad 2, 16 § 16 12 farnabuzam R farnab;m (zu m. 2) L farnabuzum (z in ras, P) PD 13 compertis Rb D || lacedemoni| (i 8. s. al. m.) B 14 aegipti P || quihenc̣ỵmone (qui m. 2) P iherquinone B hercinione (in ex n ut uid.) D )

cui militiae consensu omnium Agesilaum ducem decreuerunt, uirum pede claudum, sed qui in difficillimo rerum statu mallent sibi regem claudicare quam regnum. raro umquam ita pares omni industria duces in unum coiere bellum, qui acerbissimis inuicem proeliis fatigati et multo sanguine obliti uelut inuicti ab alterutro recesserunt.

igitur Conon accepto iterum per se ipsum a Rege Magno stipendio reuersus ad classem inuadit hostiles agros, turres castella ceteraque praesidia expugnat et ueluti effusa tempestas quacumque incubuit cuncta prosternit.

Lacedaemonii uero domesticis malis circumuenti externis inhiare desistunt ahiciuntque spem dominationis inminente periculo seruitutis; Agesilaum, quem cum exercitu in Asiam miserant, ad subsidium patriae reuocant.

interea [*]( AVCTORES § 10 effusa tempestas q. incubuit sec. Vergil. Aen. 7, 222 sq. et Georg. 2, 310 sq. § 12—14 et § 15 magnitudinem et namque Iustin. 6, 3 § 1.8.4-6.9.10 ) [*]( 1 centum s. lin. add. m. 2 P || triremis L tri∗∗∗eres ( fort. eras. m; in marg. trimes m. 1) R || sescenta] L sexoenta D DC·ta P ·DC· ∗ R || lm. P m R || modium frumenti acceperunt] D framenti modiorum acceperunt (or del. m.1) L modium frumenti P1 modiorum frumenti acceperunt P2 modium (in modiorum corr.) acoeperunt frur menti B 2 sociis in ras. m. 1 R H magna∗ (m eras.) P || contraxerxe (altero x eraso) L || subaidia∗ (m erds.) P 3 cui] cum D || agesilaum (i ex e corr., um in ras.) P 4 ldifficili morerum B || statum | in statu corr. L statu om. D 5 q P1 q** P2 || umq (sed q in uãq mut. P) PB 6 coi∗∗ere (i in ras. al. m.) B coire L cohebere P1 co∗epere P\' || aceruissimis P 7 p̃liis P || molto P uelut (t ex d eorr.) PB ueluti D 8 con on (on s. s. al. m.) B 9 per] RD pera (a del.) L pre P1 p∗∗ P* || magno (a in ras.) P || stipendium L 10 clasem P* || hostilis L 11 effussa (priore s del.) P || quecumquae D 12 lacedemonii PR lacedemoniae D || uero al. m. a. s. R 14 ageselaum P (um in ras.), R (se in si corr.;, agesilaum autem ed. 1510 sh || cum s. line add. L cum∗∗ R 15 assiam (priore a del.) PR asia D || patrie P1 patrię P* )

Conon uero suscepto negotio duplioem curam inpendebat debens sociis sollicitudinem, patriae fidem, ut huic exhiberet naturam, illis praeberet industriam: in hoc propensior ciuibus, quod quieti libertatique eorum alieni sanguinis discrimen inpenderet et pugnaret aduersus insolentissimos hostes periculo regis, praemio patriae.

conserunt itaque nauale certamen Persae Conone, Spartani Pisandro duce; milites remiges ipsique ductores uno pariter in mutuam caedem ardore rapiuntur.

magnitudinem atque atrocitatem belli istius inclinatos ex hoc semper in posterum Lacedaemoniorum status [*]( 1 pisander] L ed. 1542 in mg., Fabr., h pissander P piṇ̇sanjer (corr. al. m.) R lisandar D lisander K pysander G1 8. s. alibι·lysander G3 Lysander ed. 1510 et (in textu) 1542 || apud (pnd in ras. ampl.) P || agesilaum (i ex e corr.) P 2 minutissimamque (minn in muni corr. m. 2) PR || clasem P 3 aemulationej LPR (aemula in ras. P, in marg. i admiratione m. 1 R) aemnlationis D || slagelai P 4 agitamte Pa || ora PR || maritima PR 5 suecepto] PRD susceptum Lh || negotio] PR negucio D negotium LA || duplicem] PRD duplici Lh || curam] PRD cura Lh || inpendebat] LPRD intendebat h ex coni. ut 4, 23 § 9 6 sociis (di in ras.) P sotiis R || solicitadisem P* || hexiberet P 7 lacllis P 8 quod] quodP || tliber.atique P 9 et om. LD || aduersum D || entiinsolitissimos (corr. m. 2) P 10 premio P || con∗∗∗serunt (in ras. ser fuit) P 11 persi (i in ras.) P || et spartani P ∗∗spartani R || pissandro PRD pysandro (corr. m. 2b) Q lysandro Patauinus s. XI, ed. 1510 et 1542 12 motuam (in marg. pau) P) || cedem P 13 magnitudine PR, edd. 1510. 1542 Fabr. || atrocitate PR, edd. 1510.1542 Fabr. || ipsius D 14 lacedemoniorum PRD )

Atheniensibus uero haec eadem pugna initium recuperandae potentiae sicut Lacedaemoniis amittendae fuit. primi igitur Thebani, auxilio Atheniensium fulti, superiore clade saucios ac trepidos adgrediuntur, multa animati fiducia propter uirtutem atque industriam Epaminondae ducis sui, cum quo sibi facile obtinere posse imperium totius Graeciae uidebantur.

fit itaque terrestre proelium, Thebanis minimo negotio uincentibus. uincitur enim etiam hoc conflictu Lysander et occiditur; Pausanias quoque dux alter Lacedaemoniorum insimulatus proditioni sin exilium traditur;

Thebani autem uiotoria potiti, collecta uniuersi exercitus manu, Spartam contendunt, putantes se uacuam [*]( AVCTORES § 15 ex illo - spes sec. Vergil. Aen. 2, 169 sq. § 16—§ 20 Iustin. 6, 4 § 1-9.11-13 exceptis inprimis § 19 periculo-inpulsi et inexercitati-qualicumque, § 20 Thebanos-adgreditur Orosianis ) [*]( 1 prodit namque] LD prona..namque (in ras. exceptis amque) P item addito est post semper ed. 1510 proruitlprona Namque (prona add. ante uers. m. multo posterior) R, (item ed. 1542; proruit Namque Fabr.) II retro sublapsa Fabr. h (uideZicet ex Vergilio) II refferri (priore f del.) P ferri L || spartanorum spes] LPBD (sparthaDoram PR) spes Spart. v 2 uisa est B || adsurgendo aegre ac (0 aegre a in ras.) P adsurgendu,megro (uirgula, inserta et megro statim in aegre corr.) D II recedendo PaRa repcidendo LD 4 uero s. lin. add. m. fort. 1 L II haec] sic h\' P ħ B II initium (in ex m corr.) P II recuperandę (ę ex e corr.) P 5 lacedemoniis PR II amittendę (ę ex e corr.) P || primum PB II auxilio∗ (1 litt. eras.) P 6 athenensium P II clade (c in ras.) P II vsacios R II adgrediuntur (ad in ag corr.) B 7 adque LB* ad D 8 epominonde L epaminonde D epaminnndae (epa in hqpa corr. m. 2) P aphaminnnde B II d∗ucis (a eras. ?) B II sni om. m. 1 P II uoq; B II obtenere P 9 greciae R creciae D 10 pręlium P || enim etiam] LD etiam PBfh 11 hoc̃flictu in hoc conflictu corr. m. 2 P II lisander (li in ras.) P pisander (p raon eine ras.) B 12 lacedemoniorum R H insimulatus (tus in ras.) P || proditionis...... (nis in ras.) P 18 traditur L || aatem] ail in ras. m. 2 P, m. 1 R II uictoria (u in ras.) P II collecta (alt. 1 ex b ut uid.) D 14 sparthani PB || potantes L || sese (alterum se del. m. 1) P )

Lacedaemonii periculo ciuitatis inpulsi habito inexercitati militis qualicumque dilectu obuiam hosti procedunt. sed uictis semel aduersum uictores obsistendi nec uirtus nec animus erat.

oum igHur oaedes tantum unius paene partis ageretur, repente rex Agesilaus arcessitus ex Asia inprouisus bello superuenit; Thebanos iam successu duplicis uictoriae laetiores segnioresque adgreditur nec difficile superat, maxime cum adhuc apud ipeum paene integrae uires haberentur. ipse tamen Agesilaus grauiter uulneratur.