Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

Tnnc etiam Atalaote ciuitas, Locris adhaorens terrae contigua, repentino maris impetu abscissa atque ia insulam desolata est. Atheniensium quoque miserabiles reliquias pestis innasit diuque populata est.

Anno ab Vrbe condita CCCLV obsidio Veiorum decem continuis annis magis obsessores quam obsessos detriuit. nam Romani repentinis saepe hostium eruptionibus comminuti, praeterea in hibernis bella sortiri, hiemare sub pellibus, postremo famem ac frigus in conspectu hostium perpeti coacti sunt;

urbem nouissime sine ullo digno Romanae uirtutis testimonio cuniculis et clandestina obreptione ceperunt.

hanc utilem magis quam noouem uictoriam primo dixtatoris [*]( AVCTORES § 6 de Aetnue igni, non uero de terrae motu refert Eus. 1591 § 7 African. ap. Sync. p. 489, 15 Bonn, cf. Em. 1592b (Atalanie); Afr. p. 489, 8, cf. Eus. 1687 (Athen.) cap. 19 § 1 obaidio sqq. et § 2 Liuius 5, 22 § 8; 5, 1.2.7.8.13.19—22, ad initium (decem -detriuit) fort. adhibitus Augustinus Ciu. D. 3, 17, ad illa g 1 hiemare sub pellibus (cf. Liu. 5, 2 § 7) et § 2 cuniculis — ceperunt Florus 1, 12 I 8 et 9 § 3 et § 4 eui eladi Liu. 5, 32 et 33 ) [*]( N 1 deinde R 2 aethnae] LP ethnae RD || motis R || ignibus (i prior ex in corr.) P 5 atalante] L athlante PR thlante (h m. 1 sed fort. ex corr., ex o ?) D || lods P1Ra || adhaeres (corr. m. 2) P j) continuo D 6 abscisa PRa D || adque Pa Ra || insulam (1 i e. in m. rec. in in mutatum) L || ad desolata m marg. sine diesolnta R 9 Anno - ueiorum litteris matusc. R || Anno - ueio colore rubro P || CCOLV (T in ras., ex o f) R ccc.mo. L. quinto L trecentisemo - quin|quagisemo-quinto D || VEIORVM (I rasura factum ex L) R aerorum D 11 comminuti] RD comuniti in cο̃mi * vniti (ubi τ. simillimum est notae q.) P conminuti L 12 sortiri] PRD sortiti Lv || hiemarej LPR (i et re in ras. P) hiemari D || uellibus D 18 hostium B || coacti snnt ita marg. add. B 14 nouisgime (e ac ae corr.) P 15 aestimonio D || clandectini L || obseptione PB || ceperunt P coeperunt B ) [*]( V. ) [*]( 9 )

130
Camilli, qui eam de Veientibus patrauit, exilium, dehinc inruptio Gallorum et incendium urbis insequitur.

oni cladi audeat quisquam, si potest, aliquos motus huius temporis conparare: quamuis non aeque pendat praeteriti mali fabulam praesentis iniuria.

igitur Galli senones duce brenno exercitu copioso et robusto nimis cum urbem Clusini, quae nunc Tuscia dicitur, obsiderent,. legatos Romanorum, qui tunc conponendae inter eos pacis gratia uenerant, in acie aduersum se uidere pugnantes: qua indignatione permoti, Clusini oppidi obsidione dimissa, totis uiribus Romam contendunt.

hos ita mentes Fabius cum exercitu consul excepit; nec tamen obstitit, immo potius hostilis ille impetus quasi aridam segetem succidit strauit et transiit. testatur hanc Fabii cladem fluuius Halia, sicut Cremera Fabiorum. non enim facile aliquis similem ruinam Romanae militiae recenseret, etiam si Roma insuper incensa [*]( AVCTORES § 5 et § 6 Liu. 5, 33. 35 — 39 (ad § 5 cf. Perioch. p. 11, 5-10 Iahn) exceptis illis § 5 quae nunc Tuscia dicitur quorum auctor ignotus est (chorographus Orosii F), et iliis § 6 Fabius cum eiercitu consul et sicut Cremera — nam apud Florum non dubito quin legerit Orosius non OREMERALE foedior clades — ex Floro 1, 13 § 7 sumptis ) [*]( EXPILATORES 6 hinc ut uid. Florianis inseruit Tusciae urbem Iordanis De regn. succ. p. 227 ed. Mur. ) [*]( 1 eam] eadem L || ueieutibus (prior i in ras.) P uegientibus (g ex n corr.) B || inrupcio D irruptio Rb 2 cladi audeat (i au in ras. m. 2) P 8 temporis huius v || comparare (cõ*p- B) RbD 4 aequae P || fabula praesentis (a prae in ras.) P 5 gallis D 6 clusini] sic LPRD; haud dubie Epitomam suam Liuianam male intellexit Orosius, fort. etiam inspexit h. I. chorographum, apud quem me- morati fuerint sicut apud Plin. n. h. 3, 62 Clusini noui, Clusini ueteres. Quamquam, si codici L fides (uid. infra) habenda esset, nomimis potius hanc Clusinium formam opbnatw esset || pro quae forte Etrurise, quae scribendum; urbem Tusciae, quae Clusium dicitur coniecit Cluuer Ital. ant. p. 666; uerba quae nunc Tuscia dicitur glossema esse censuit Moemer p. 108 || nunc (c m. 2) L || thuscia L 7 obsederent PR*D || cο̃*ponende (con in co corr.) B omponende D 8 acie (e ex ae corr.) P aciae D || aduersum (adsũsũ sed s priore deleta R) se omissa in marg. add. PR || se uidere] sae indire D 9 clusini] PRDv ciusinii L; ef. supra 10 totius (sed u exp. m. 1 aut 2) L || *ita (s eras.) P || ruentuB P* 11 fabi*us (er. b) D || tamen] tunc R* 12 quamsi (m deleta) P 18 halia] LP1R1 hallia P (vel fort. P\') R2D, Alia uel Allia v; ef. 3, 3 § 5 14 chremera L 15 militiae (m ex In corr.) P )

131
non esset.

patentem Galli urbem penetrant, trucidaat rigentes simulacrorum modo in suis sedilibus senatores eosque incendio domorum crematos lapsu culminum suorum sepeliunt.

uniuersam reliquam iuuentutem, quam constat nu mille hominum tunc fuisse, in arce Capitolini montis latentem obsidione concludunt, ibique infelices reliquias fame peste desperatione formidine terunt subigunt uendunt:

nam mille libris auri diecessionis pretium paciscuntur, non quo apud Gallos Roma parui nominis fuerit, sed quo illam sic iam ante detriuerint, ut amplius tunc ualere non posset.

exeuntibus Gallis remanserat m illo quondam Vrbis ambitu informium ruinarum obscena congeries, et undique per impedita errantium et inter sua ignotorum offensae uocis imago respondens trepidos suspendebat auditus. horror quatiebat animos, silentia ipsa terrebant : siquidem materia pauoris est raritas in spatiosis.

hinc illis mutare sedes, aliud incolere oppidum, altero etiam censeri nomine cogitatum plaoitum atque temptatum est. [*]( AVCTORES § 7—§ 9 Liu. 6, 40-44.48, insertis § 8 iuuentutemfuisse ex Floro 1, 13 § 13 § 10 offensae-respondens sec. Vergil. Georg. 4, 50 g 11 horror—terrebant sec. Vergil. Aen. 2, 755 § 11 hinc illis-temptatum est Liu. 5, 49 eqq. ) [*]( EXPILATORES 7 haec mille librarum Entropianis inseruit Paulus p. 18, 11 Eyss. ) [*]( 2 simulagrorom (rn in ras., m add. ex corr. m. 1) D || modii P1 || sedilibus] LPB (IB. ewanidae in L) sedibus Dv aedibus ed. Col. 1542 || eosquae P 8 labsub P lapsu* B || sepelliunt LPaRa 5 capitalini .D || latentem] LPB latitantem Dv 6 reliquies Ra 7 subiugant PB 8 praetium LPaRa || quo] LPBD quod h || gallorũ (corr. M. 2) P gallos** (s in ras. al. m.) B 9 quo] LPBD quod ..fh 12 congerie se|cundi-que D || per impedita] LD per indita (pe m. 2) P per inpedita B per om. fh || erantium P 13 ignoto P1 15 raritas in spatiosis] LPb (paritas in sp. Pa) BaD, item GHKMV2NEfs raritas uocis in spatiosis (uocis s. 8. B) Rb, TZ raritas ipsa uocis 00,, ed. Col. 1542 raritas ipsa uocis in spatiosis h 17 adque PaRa || temtatum P timtatum D ) [*]( 9* )

132

En tempora, quomm conparatione praesentia ponderantur; en, de quibus recordatio suspirat; en, quae incutiunt de electa uel potius de neglecta religione paenitentiam.

reuera pares sunt et conferuntur inter se hae duae captiuitates : illa. sex mensibus desaeuiens et tribus diebus ista transcurrens; Galli exstincto populo Vrbe deleta ipsum quoque Romae nomen in extremis cineribus persequentes et Gothi relicta intentione praedandi ad confugia salutis, hoc est sanctorum locorum, agmina ignara cogentes; ibi uix quemquam inuentum senatorem, qui uel absens euaserit, hic uix quemquam requiri,

qui forte ut latens perierit recte sane conpararim, hunc fuisse ibi seruatorum numerum, qui hic fuerit perditorum. plane, quod re proditur, et fatendum est: in hac clade praesenti plus Deum saeuisse, homines minus, cum, peragendo ipse quod illi non inpleuissent, cur eos miserit demonstrauit.

quippe eum supra humanas uires esset, incendere aeneas trabes et subruere magnarum moles structurarum, ictu fulminum forum [*]( AVOTORES § 13 uidetur adhibitus esse Augustinus Cw. D. 3, 29 et 21; 1, 1 ei 7 § 13 sex mensibus] Florus 1, 13 I 15; cf. Oros. 7, 39 § 17 : continuo paene anni spatio || tribus diebos cf. Oros. 7, 39 § 15 H Gothi—cogentes cf. Oroa. 7, 99 .§ 15 ictu fulminum—euertit cf. Oros. 7, 39 § 18 ) [*](haec 1 En usque ad 5 tra- itemque praecedentium aliquot litteras in L rec. manus redintegrauit; quae m. 1 scripsit detrita quidem sunt sed adhuc cernuntur en] enim D II comparatione (-ci- D) RbD 2 en om. m. 1, S 8. 8. fort. m. 2 P enim D || de quibus] L quibus PBDv H en] enim D || q; B II electa] elicta D 3 neclecta D || paenitentiam] RD paenitetiam (t altera in ras.) P paenitentem L || parea P 4 conserantur L II hae* (c eras.) B 5 deseuiens L 6 extincto LPBD (tin in ras. P, to in ras. m. 1 D) 7 goth1 B 9 cogentis (gen in ras. m. 1) D || ibi uii] ubi L || inuentum (n altera in ras.) P 11 conpararim] L conparari PR (n tn m corr. R) comparari D 12 fuerit] fuit L 13 et fatendum LPRD fatendum h 14 ipse **** quod (4 litt. eras.) B ipsi quod D 15 illi gothi B II pleuissent D 16 sup B II aeneam (corr. m. 2) P 17 ictus L )

133
cum imaginibus uanis, quae superstitione miserabili uel Deum uel hominem mentiuntur, abiectum est: horumque omnium abominamentorum, quod inmissa per hostem flamma non adiit, missus e caelo ignis euertit.

Et quoniam uber dicendi materia est, quae nequaquam hoc concludi libro potest, hic praesentis uoluminis finis sit, ut in subsequentibus cetera persequamur. [*]( 1 quae ex q; corr. B || superstitionẽ D 3 ab* ominamentorum (h eras.) B || quod inmissa] LP\'D (imm. D) quia imissa (sic) P1 quedimissa B || bostem B || adiit P audiit D 4 e] ae Pa 7 cetera (( eras.) B || persequamur] PSD subseqaamur (per m. 1b) L prosequamur v) [*]( PAVLI OROSI |LIB. n. EXPLC.|INC. LIB. III.|VTERE FELIX (n. 1 et S rubris, u. 3 et 4 nigrit litt.) L expl: P2, sequuntur : EXPLICIT ADVERSVM paganos (paganos insertum minusculis) PAVLI HOBOSII LIBBB SECVNDVS INCIPIT ADVERSVM PAGAN08 LIBEB TERTIVS P1 EXPLIC̈ΑDVERSV PAGANOS PAVLI HOROSII * LΙΒ̃ SECVNDVS INCIPIT LIBER TEBTIVS R ) [*](EXPLICIT. LIBER II. (litt. nigr.) [ INCIPIT : LIBER TEBCIVS (lilt. rubris) D )

134

Et superiore iam libro contestatus sum et nunc necessarie repeto secundum praeceptum tuum de anteactis conflictationibus saeculi: nec omnia nec per omnia posse quae gesta et sicut gesta sunt explicari, quoniam magna atque innumera. copiosissime et a plurimis scripta sunt, scriptores autem etsi non easdem causas, easdem tamen res habuere propositas: quippe cum illi bella, nos bellorum miserias euoluamus.

praeterea ex hac ipsa de qua queror abundantia angustia oritur mihi et concludit me sollicitudo nodosior. si enim aliqua studio breuitatis omitto, putabuntur aut mihi nunc defuisse aut in illo tunc tempore non fuisse; si uero significare cuncta nec exprimere studens conpendiosa breuitate succingo, obscura faciam et ita apud plerosque erunt dicta, ut nec dicta [*]( AVCTORES § 1 superiore.. libro Orosius 1 praef. § 9 sq. et 1, 1 § 14 sq. § 2 breuitate - obscura (cf. § 3) similia apud Horat. A. poet. 26 et Quintilian. Inst. or. 8, 3 § 82 ) [*]( 1 necessariae PaRaD 4 innumera (in in ras. ampliore) P 5 copiosis∗∗sime P copiossime D || plurimis (mie ex bus corr.) P || sunt] suntẹ̀ẹṣ (es al. m. add.) R || scribtores L 7 miserias (priore i in ras. R) bellorum PR 8 ex] et ex P exex (et al. m.) R || de qua in ras. et corr. m. 2 P || quaeror L queror sed e in ras. PR || abundantiam L habundantia Pa Ra D || oritur (r prior ex corr. litterae procerae) P 10 ∗∗defuisse P 11 illo tunc] illo|tum D || tunc s. s. in R 12 nec ezpimere (nec e in ras. m. 1) R || compendiosa Rb 13 erunt dicta] erunt dubia P erunt dicta dubUa (erasa t) R || uideantor (uid in ras.; fuit p..) P )

135
uideantur:

maxime cum e contrario nos uim rerum, non imaginem commendare curemus; breuitas autem atque obscuritas, immo ut est semper obscura breuitas, etsi cognoscendi imaginem praefert, aufert tamen intellegendi uigorem. sed ego cum utrumque uitandum sciam, utrumque faciam ut quocumque modo alterutra temperentur, si nec multa praetermissa nec multum constricta uideantur.