Historiae Adversum Paganos

huic uolumini quod ab orbe condito explicuimus finis hic sit, ut ab Vrbe condita sequens libellus incipiat, qui contextiora illorum temporum mala, exercitatioribus quippe ad nequitiam atque eruditioribus hominibus, continebit. [*]( AVCTORES § 20 cf. Oros. 1, 1 § 14 ) [*]( 2 et] eno B || diliciaram PBlBD || adauefacti] LPB ass. (sed 8 pr. in ru.) B adsuaefacti D || adomne corr. ex admone L 3 conmouentnr B commuuentur D 4 adque P* II ipsam om. B II modice inqaietudines D 5 praecarentur BD || ignoratam] ignorantiam ante ras. L || aliis (sic alt. i expuncto) L 6 ha(buerunt) (buerunt paene euanuerunt) L || let quoniam spopond ⌇(haec isse-ueluti in pagiwe fine folii particula abscissa perierunt) L || spo∗pondisse R || memini] fsh mlmemeni (corr. m.1) P melmemini B me memini BD 7 articolli D H dicendi om. B || definerem B 8 ab] ante in ras. minore m. saeculi ut uid. vIII D || urbe condito D || urbem] orbem L || ∗∗∗urrbe (in ras. m. ant. duae treme lite. quae legi non possunt) D 9 uolum.ni (aic infra add. i) P || quod] Bt qaom (sic m non deleta) R2 quem LPR1BmD || tb] ante in ras. minore m. saèc. ut uid. vin D || ezplicimns B || sit] L1aR2BDυ est L1h (m marg.) PBx 10 arbę D orbe L || qui add. R1 om. LPR1BD II Conteidora D 11 exercitatoribus D || nequiciam D 12 adque PaB || eruditoribua D || nominibus B || contenebit D || Post continebit scr. est lite. prope cursiuis a m. Ib contuli in L ) [*](PAVLI OROSn ADVERSVM PAGAJN08 LIBER I EXPLICIT INCIP. LIB. SB- CVNDVS LEGENTI VITA SCRIВТORI GRATIA L EXPLICIT (EXPLlC B) LIBBB PRIMVS INCIPIT ADVERSVM PAGANOS LIBER SECVNDVS PR ORMISTAE EX- PLICΙΤ·VOLVMEN PEIMVM I DE TRTVM PARTIVM TEBBAB INDICIO I INCIPIT MVSDEM SECVNDVM I DB MVNDI ERVMPNIS (ad sinistram primi rubrae huius subscriptionis uersus in marg. m. 1: +OR|MES|TAE, ad deztr. in margine m. 1: OROSII) B EXPLICIT LIBEB PRIMVS INCIPIT LIBEH SECVKDS (litt. rubris) D )

[*](Post continebit (aut, ut Q. et Paris. 17667 s. XI, post libri II inscriptionem) multi codices (eorum, quos ego noui, LII, quorum quattuor sunt saec. IX—X, sex saec. XI, ceteri iuniores) et Alfredi interpretatio anglosaxonica et ed. Z interpolata exhibent haec, quae Subieci secundum Q1 Q3 T V codices: Ab orbe\') condito usque ad Vrbem conditam anni IIIi cocc LXXX IIII2), ab Yrbe coodita usque ad natinitatem Christi DCCXV3) colliguntur, ergo 4) ab origine mandi in aduentum domini nostri lean Christi anni v c uu. VIIII5). His usus est addens \'sicut in Orosio legit.ur\' auctor Libri de computo scripti anno p. Chr. 810, ed. a Muratorio Anecdotis (Patauii 1713) tomo 3 p. 150 )[*]( S) orbe ex urbe corr. i || *) LXXXVII pro LXXXIIII Q, V; secundum Orosium debebat esse XXXXVII et sequens numerus DCCLII; cf. 9, 22 § 1; 1, 1 f 6 et 6 || *) k. l. interpungunt TV || <) ergo] anni. Ergo Q, (in quo haec ab Vrbe-colllg. anni om. u sed a m. 1 statim suo loco reposita sunt) enim T || \') V CXC VIIII T Vc.XC Vim V )

Neminem iam esse hominum arbitror, quem latere possit, quia hominem in hoc mundo Deus fecerit. unde etiam peccante homine mundus arguitur ac propter nostram intemperantiam conprimendam terra haec, in qua uiuimus, defectu ceterorum animalium et sterilitate suorum fructuum castigatur.

itaque si creatura Dei, merito et dispensatio Dei sumus; quis enim magis diligit, quam ille qui fecit? quis autem ordinatius regit, quam is qui et fecit et diligit? quis uero sapientius et fortius ordinare et regere facta potest, quam qui et facienda prouidit et prouisa perfecit?

quapropter omnem potestatem a Deo esse omnemque ordinationem, et qui non legerunt sentiunt et qui legerunt recognoscunt. quod si potestates a Deo sunt, quanto [*]( AVCTORES cap. 1 cf. Augustinus Ciu. Dei 4, 33 passimque alibi ) [*]( 1 hominum arbitror (m arbitror m ras. m. 1) L || poeset B 2 quia] LPJRBD (ex D inde a libro II non adnotaui nisi potiora) quod v || rectūhominem (rectil ai. m.) B || in hunc mnndum B || fecerit (it t m ras. M. I) B || rectum post fecerit interpolanit (ex 1,3 § 1 ?) h 4 comprimendam R\' || haec corr. ex habet L || defecto D 5 eterelitate LВ (non P) D 6 dispensatione (ne add. m. rec.) P || quis ***magis (eaim add. tn. 2) P 7 autem om. B || regit (r m. 2) L 9 is qui (is m. 2) B || faciendo PB 10 perficit B || IQuapropter indpit f. 36v; ei uersui m mg. m. 2 (8. VIIII-X) adacr. est: Quare fre| mueruN D 11 ordinem Bm ordinem &ordinom ordinationem (8. 8. m. 2) B 12 legere. D || recognoscunt] Lh cognoscunt Bv cognuscunt D agnoscunt PR ) [*](v) [*]( 6 )

si autem regna diuersa, quanto aequius regnum aliquod maximum, cui reliquorum regnorum potestas uniuersa subicitur, quale a principio Babylonium et deinde Macedonicum fuit, post etiam Africanum atque in fine Romanum quod usque ad nunc manet,

eademque ineffabili ordinatione per quattuor mundi cardines quattuor regnorum principatus distinctis gradibus eminentes, ut Babylonium regnum ab oriente, a meridie Carthaginiense, a septentrione Macedonicum, ab occidente Romanum:

quorum inter primum ac nouissimum, id est inter Babylonium et Romanum, quasi inter patrem senem ac filium paruum, Africanum ac Macedonicum breuia et media, quasi tutor curatorque uenerunt potestate temporis non iure hereditatis admissi. quod utrum ita sit, apertissime expedire curabo. [*]( AVOTORES 6 quattuor—cardines cf. Oros. 7, 2 et Riese, Geogr. min. p. XXV ) [*]( EXPILATORES 8 a principio—9 Eomanum haec respicit additis sicut et nir eruditissimnB Orosius historiographus posnit auctor libelli De promissionibus et praedictionibus Dei 2, 33 (in opp. Proaperi ed. Paris. 1711, II col. 161 C) qui libeUus inter a. 450 et 455 uid. scriptus esse ) [*]( 1 reliquae] sic reliq; R 2 aliquod maximum cai reliquorum] aliquorum D 3 regnorum] regnoi///1 extrema euanuerunt D || quale m.d (s. 8. m. 2) B 4 babyllonium BD || machedonicum LPB1 macedonum D 5 africamnum (m linea quoque deletum) L affricanum D afiricum B || adque LPaB 6 ordine B1 || IIII B || uerba mundi cardines quattuor om. P (non om. B) 7 IIII B || pnncipiatus (i expuncto) B || fuerunt post principatns interpolauit (perperam de codd. et edd. testatus nisi quod ab Z abesse recte dicit) h item fuerunt et post princ. Vat. 7318 s. ut uid. XlI, ante principatum sed s. 8. Patauinus s. XII 8 babjlonium (o in ras.) P babyllonium B || carthaginieue] L karthaginiense PB chartaginense ÷ afiricum ÷ B carthageniensę D 9 septemtrione P septẽptrione R1 || machedonicum LPR\' || romanum (n ex m corr.) P 10 nonisimum B || inter** (er. ra) D || babylloniom B 11 ac] et B || paruum] LPBBD parunlum h || affricanum BD 12 ac] LPBD * B et v || machedonicum PRX || breui D || et] ac B 13 potestatem (m eras.) P || admissi] BD ammissi (prior m eras.) P amissi L admissa Rv (d in ras. ex m ut uid.; sa ex corr. al. m. R) )

Rex primus apud Assyrios, qui eminere ceteris potuit, Ninus fuit. occiso Nino Samiramis uxor eius, totius Asiae regina, Babylonam urbem instaurauit caputque regni Assyriis ut esset instituit.

regnum Assyriorum diu inconcussa potentia stetit; sed cum Arbatus, quem alii Arbacen uocant, praefectus Medorum idemque natione Medus, Sardanapallum regem suum apud Babylonam interfecisset, regni nomen et summam ad Medos transtulit.

ita Nini et Babylonis regnum eo anno in Medos deriuatum est, quo anno apud Latinos Procas, Amuli et Numitoris pater, auus autem Rheae Siluiae, quae mater Romuli fuit, regnare coepit.

ut autem omnia haec ineffabilibus mysteriis et profundissimis Dei iudiciis disposita, non aut humanis uiribus aut incertis casibus accidisse perdoceam, omnes historiae antiquae a Nino incipiunt, omnes historiae Romanae a Proca exoriuntur.

deinde a primo anno imperii Nini usque quo [*]( AVCTORES 1 rex-2 fuit cf. Oros. 1, 4 || 2 occiso—3 instaurauit ignotus; cf. Eus. 11, Oros. 2, 6 (et 3!) || § 2-§ 9 ignotus || § 2 cf. Iust. 1, 3 § 2—6; Eus. 119sa || § 3 cf. Eus. 1198* ) [*]( 1 asyrios B assirius D 2 samiramis] R1D symiramis PR1 semiramis L semirames B 3 babylonam] LPR* babyllonam B babillonam D babyloniam Bb cf. 1, 2 § 104 || capudque PaB caput quae (p statim ex r) D || assyrii* (eras. s) P asyrii* (eraa. s) B assyrii Lv asyrii B asiiii D 4 aayriorum B asiriorum D || ininconcussa (alterum in add. m. 2) P inconcuaa B 5 abbatus D || arbacen] LPR1D saxbaeen B arbacen B\' 6 sardanapalum B 7 babylonam] LP babyllooam B babillonam D babyllonam (pr. 1 er.; t n in ni m. 2 ut uid. corr. B II interficisset B II et] ad P 8 babyllonis BD 9 diriuatum PB || apud latinos (ud 1 in ras.) P || prochas PRB n amuli] LPB amulli B aibulii D || nometoris D 10 auus (I er.) B || \'heae (r fort. m. 1) L || siluiae] PRBD syluiae L 11 astem] sic i R 12 profundissimis P || aut] PR1BD aut (a m. l ut uid.) L autem (aic 2ant B) R2v 13 caesibus B || accedisse B || hystoriae B storiae D 14 antiq; B II || hystoriae BD || a m ras. ample (ex ap ?) P II procha PRB (a al m. in ras. in B) 15 usque in ras. P || babyllon B ) [*]( 6* )

discedente autem Arbato in Medos, partem regni penes se retinuere Chaldaei, qui Babylonam sibi aduersum Medos uindicauerunt.

ita Babyloniae potestas apud Medos, proprietas apud Chaldaeos fuit: Chaldaei autem propter antiquam regiae urbis dignitatem non illam suam, sed se illius uocare maluerunt.

unde factum est, ut Nabuchodonossor ceterique post eum usque ad Cyrum reges, quamuis Chaldaeorum uiribus potentes et Babyloniae nomine clari legantur, in numero tamen et cardine [*]( AVCTORES § 6 Chaldaei cf. Eus. 1198 ) [*]( 1 samiramide] LB\'D simiramide PB1 semiramide B 2 ∙LX∙ et quattuor L sexaginta I quattnor D || prochae PRB 3 urbem D || rumule (ru in ro al. m.) B romolo D || aeque (aequae L) anni LPRBD anni aeque v 4 ∙LX∙ quattuor L sexaginta I quattuor D || procha PRB (a in ras. R) 5 apparet] LPRaBD apparet Rb adpareret v || prochae PRB 6 || babyllonis B babillonis D || deficit B || babyllon B babilbn D 7 discedente] L (cwius tamen librarius pro d altera scripturus erat n), P (sed te ex de corr.) , BD diecendente B\' descendente B\'h || *penes (p ai. m. ex pae ut uid.) B paenes LPB paenis D 8 retinere PR1 || chaldei PBB || babylonam] LPR1 babyllonam B babilonam D babjloniam R2 || aduersum] LD aduersus PRBv 9 babiloniae D babjlloniae B || aput P* 10 chaldeos LBBD chaldei P || chaldei PBB || pp (τ̃ ai. m. s. 8.) B 11 se om. PB1 || uocari (i-tn ras. al. m.) B || malluerunt B C maluerunt (u alt. in ras. 1 uel 2 litt. m. 1) D 12 fatum P || nabuchodonossor] L nabuchodono * sor P nabuchodonosor R nabocodonosor B nabucudonosor D || ceteriquae Ra ceteriqui D || reges usque ad cyrum B 13 chalcedeorum L chaldeorum PBBD 14 babylloniae D babiloniae D || tamen om. B || orc̣̣ạṛdine (corr. ai. m.) B )

Babylon itaque eo anno sub Arbato praefecto dehonorata, quo Roma sub Proca rege, ut proprie dixerim, seminata est. Babylon nouissime eo tempore a Cyro rege subuersa, quo primum Roma a Tarquiniorum regum dominatione liberata est.

siquidem sub una eademque conuenientia temporum illa cecidit, ista surrexit; illa tunc primum alienorum perpessa dominatum, haec tunc primum etiam suorum aspernata fastidium, illa tunc quasi moriens dimisit hereditatem, haec uero pubescens tunc se agnouit heredem; tunc Orientis occidit et ortum est Occidentis imperium.

Et ne diutius uerbis morer, committo me dentibus insanientium, sed ueritatis praesidio liberandum.

Regnauit Ninus annis LII. cui successit, ut dixi, uxor sua Samiramis: quae cum et ipsa XLII annis regnauerit, medio imperii sui tempore Babylonam caput regni condidit.

ita Babylon post annos MCLX et propemodum quattuor, quam [*]( AVCTORES § 9 Babylon nouissime snbnersa cf. Eus. 1457 || § 9 Roma—liberata eat cf. Eus. 1504, Oros. 2, 4 § 13 et 2, 6 || 13 m item Eus. p. 11 || 13 cui—14 regnauerit Oros. 1, 4 (ct. 7, 2) || 15 Babylonam .. condidit Iustin. 1, 2 § 7, cf. Oros. 2, 2 (et Augustin. VitA. D. 18, 2) II 15 ita—p. 86, 2 est cf. Oros. 1, 12; 1, 19; 2, 2 ) [*]( 1 habentur] LPRBDGa cf. Grubitz p. 41; habeantor Gbv II illmtrium (1 pr. in ras.) R || babjllon B babilon D 2 arrato D || debooorata est v || prooba PRB || haec at pr. dix. eem. est bab. om. B 8 propriae (a er.) R || babilon D || nouissime] ÷ inchoata ÷ nouisime B 4 oiro D || primo BD 5 unae D 6 con- im uen.tia (corr. al. m.) R || c*ecidit B caecidit L cicidit B 7 alienorum] PSD alienarum L alienomm dominorum B alienigenarum (-orum Vat.) Vat. 1977 s. ut uid. XII, o || tunc] PBBD tum L 8 aspernata LPRD aspernata est B || fastigium RaD || demisit B 9 haec] habet haec (haeo m. 2) L || pubescens (b ex p) R 11 conmitto B 13 LII] PBB . L et duobus L quinquaginta trib: D || dixit (t linea quoque dektum) L || sua* P 14 samiramis] R1D samirames B nmiramis PR1 semiramis L || XLII] PR XLIIbus B - XL- et duobus L quadraginta et duobus D || regnaueritj LPRBD regnaret h 15 tempori (i linea deletum) L || babylonam] LPR1 babyllonam B babillonam D babyloniam R2 || capud B || babilon D babyllon Bm babillon B1 || ∙I∙ CLX PBB mille oentum sexaginta LD || propemodũ* (du ex dns corr.) P II quattoor] LPR quatuor D IIII B )