Ut mihi uidetur, liquido demonstratum est, in diuinis sacramentis quid nefarie feceritis. iam illa ostendenda sunt, quae crudeliter ac stulte uos fecisse negare minime poteritis. quid enim tam sacrilegum quam altaria dei, in quibus et uos aliquando obtulistis, frangere, radere, remouere, in quibus et uota populi et membra Christi portata sunt, quo deus omnipotens inuocatus sit, quo postulatus descenderit spiritus sanctus, unde a multis et pignus salutis aeternae et tutela [*]( INCIPIT LIBEB SEXTYS (rubr.) R fol. 52 *, Incipit Liber Sextus B fol. 53* 2, Prefatio (rubr.) G fol. 51 ; sequitur in ItBGd argumentum idemque in P legitur fol. 243 b: In (I rubr. G) hoc sexto (Seitus [rubr.] in hoc sexto P) libro (libello G) ostenduntur (continetur RB) scismatici (om. JBB) hoc est episcopi (ostenditur episcopos edd.) partis Donati contra legem fregisse altaria et (om. G) inconsiderate (in cons .. -0) conflasse et passim nendidisse uasa (uasa uend. G) dominica et lauisse quae lauanda non erant et mitellas puellis (puelis [1 corr. ex r m. 1] B) mutasse de quibus nulla scriptura legitur. sed in v argumentum copiosius perhibetur his verbis: Dictum est in Quinto de baptismatis et fidei uirtute ac declaratum quantum sit scelas, quanta impietas et iniuria rebaptizare catholicos: nunc superest commemorare in hoc sexto libro de reliquis Donatistarum sacrilegiis et stultitiis: Quibus uexare solent Catholicos. dum Altaria frangunt aut radunt, Dum reliquos Christianos in uniuerso terrarum orbe pollutos dicunt, Dum sacratas Deo uirgines iterum profiteri cogunt, Dum diuinàe legis codices a Catholicis extorquent et Basilicarum parietes salsa lauant uelut pollutos et a suis discipulis alios seduci procurant. Post argumentum addit. in G Explicit prefatio et in lin. sequ. Incipit Liber Sextus (rulw.), in v Incipit Liber Sextus 2 ut mihi uidetur] indnbitanter RBvb et liquido b 4 stultae R 5 enim om. G est tam v sacrilegum admissum sit G 6 radere et remouere ausi estis G et om. RBvb 8 sit] sinit (ni eras.) B qui (o s. l. m. 1) R, om. B (lacuna 2 litt.) descendit Bvb 9 et ante pignus om. RBb )
143
fidei et spes resurrectionis accepta est? altaria, inquam, in quibus fraternitatis munera non iussit saluator inponi, nisi quae essent de pace condita. depone, inquit, munus tuum ante altare et redi prius, concόrda cum fratre tuo, ut possit pro te sacerdos offerre. quid est enim altare nisi sedes et corporis et sanguinis Christi? haec omnia furor uester aut rasit aut fregit aut remouit. hoc igitur inexpiabile nefas, si de aliqua ratione descendit, uno modo fieri debuit. sed ut aestimo, alio loco copia lignorum frangi iussit, aliis uero ut altaria raderent, lignorum inopia imperauit; ut autem alii remouerent, ex parte uerecundia persuasit; ubique tamen nefas est, dum tantae rei manus sacrilegas et inpias intulistis. quid perditorum conductam referam multitudinem et uinum in mercedem sceleris datum? quod ut inmundo ore sacrilegis haustibus biberetur, calida de fragmentis altarium facta est. si liuoris iudicio nos uobis sordidi uidebamur, quid uobis fecerat deus, qui illic inuocari consueuerat? quid uos offenderat Christus, cuius illic per certa momenta corpus et sanguis habitabat? quid uos offendistis etiam uos ipsi, ut illa altaria frangeretis, in quibus ante nos per longa temporum spatia sancte, ut arbitramini, obtulistis? dum inpie persequimini manus nostras illic, ubi corpus Christi habitabat, feristis et uestras. hoc modo Iudaeos estis imitati: illi iniecerunt Christo manus in cruce, a uobis percussus est in altari. si catholicos illic insectari uoluistis, uel uestris illic antiquis
[*]( 3 Matth. 6, 24 ) [*]( 1 in quam G in om. RB 2 poni RBvb 3 qui... condita (sic) B Repone G 6 sedes corporis G 7 aut fregit aut rasit G 8 natione RB 9 frangi iussit-lignorum inopia om. RBv aliis] alii G, alio b 10 ut remouerentur (om. autem alii) RBvb 11 persnasitj iussit RBvb 13 conduct.] conuinctam B 14 in mundo G ore) opere Bv 15 altariorum G 17 illuc vb inuocare G 18 per d cetera RBv (eorr. Oockl.) 19 habitabant d qui (d s. I. m. 1) R a nos ante offend. om. d offenditis (s s. I. m. 1) R, offenditis Bv 21 sanctgc (sic) R 22 feristis] infecistis coni. Cochl. 24 manus christo edd. altare RB 25 insectare G ) 144
oblationibus parceretis. ibi modo superbus inuentus es, ubi iamdudum humilis offerebas, ibi libenter peccas, ubi pro multorum peccatis orare consueuerap. hoc faciendo in numerum sacrilegorum sacerdotum libenter intrastis, sociati sceleribus profanorum, de quibus apud dominum Helias propheta querelam deponit; his enim locutus est uerbis, quibus et uos inter alios ab ipso accusari meruistis: domine, inquit, altaria tua confregerunt. dum dicit \'tua\', indicat, quia res est dei, ubi deo aliquid a quocumque oblatum est. sufficeret insaniae uestrae, quod membra laniastis ecclesiae, quod dei populos iamdudum in unitate positos uestris seductionibus diuisistis. inter haec omnia uel altaribus parceretis. cur uota et desideria hominum cum ipsis altaribus confregistis P illinc enim ad aures dei ascendere populi solebat oratio. cur concidistis precibus uiam? et ne ad deum supplicatio de more solito ascensum haberet, inpia manu quodammodo scalam subducere laborastis? et tamen cum omnium uestrum una sit coniuratio, in hoc titulo simili errore dissimiliter deliquistis. si suffecerat remouere, non licuit frangere; si oportuit frangere, rasisse peccatum est; si enim non licuit, sicut inter uos placuit, recte uidetur fregisse, qui fregit. iam reus est, qui maiorem partem radendo seruauit. quae est ista
[*]( 7 m Reg. 19, 10 ) [*]( 2 pro... peccata G 4 societati B, (etpunct. del.) B soc. estis G 5 apud i deum ab helia pr. querela deponitur G 6 deponet (i e. 2. m. 2) B is enim G 7 accnsare (i s. I. m. 2) B 8 dei est G 10 quod inembra (sic) G laniasti (s 8. I. m. 1 ut uidetwr) B 12 haec om. B n 13 confregistis] euertietis b illic (n s. i. m. 2) B, illic Bv, illuc G, illac b enim om. BBvb 14 solebat populi G concidisti (s s. I. m. 1 ut uidetur) B 16 habeat G scalas Gb 18 delivquistis (sic) B CS sufferat (ce s. I. tII. 1) B, sufficerat B 19 oportuit] ab hoc uerbo indpit C . 20 licut (expunct. sed nil corr. i. mg. tIbi est rawra) G uos om. BBv (sed add. Cochl.) 21 uidetur fecisse CG qui fren gerit BBvb 22 maiorem (bis pos.) B seruaait (u 8. I. m. 2) B, seruabunt B ) 145
noua et stulta sapientia nouitatem quaerere in uisceribus uetustatis et remota quasi quadam corporis cute in latenti corpore cutem quasi alteram quaerere! donum, quod ad se pertinet et in se totum est, quod unum est, inde cum aliquid fuerit ablatum, minui potest, non potest inmutari. rasisti equidem, quod tibi uisum est; sed adhuc ibi est, quod odisti. quid? quodsi sic coniurastis, ut quae a nobis in nomine dei in ipso ministerio tacta sunt, inmunda uiderentur? quis fidelium nescit in peragendis mysteriis ipsa ligna linteamine cooperiri? inter ipsa sacramenta uelamen potuit tangi, non lignum; aut si tactu possunt penetrari uelamina, ergo penetrantur et ligna; si penetrari possunt ligna, penetratur et terra; si a uobis lignum raditur, et terra, quae subter est, fodiatur, altam facite scrobem, dum pro uestro arbitrio quaeritis puritatem. sed obseruate, ne ueniatis ad inferos et illic inueniatis Core; Dathan et Abiron scismaticos, magistros scilicet uestros. ergo et fregisse uos et rasisse constat altaria. quid est, quod in hac re subinde uester quasi languere uisus est furor? uidemus enim uos postea mutasse consilium et altaria a uobis iam non frangi nec radi, sed tantummodo remoueri. si hoc sufficiebat, illa, quae prius a uobis facta sunt, et uos indicatis, quia fieri minime debuerunt.
[*]( 16 cfr. Num. 16 ) [*]( 2 uetustatis] maiestatis b cute (e in ras.) R, cutem (m exp: m. i m 1) C lateiite edd. 3 alteram] ad lateram B donet R, dono (ura s. I. m. 1) C, donec Bv (donum-unum est om. b) ad 4? se (sic) B 4 unde RBvb, inde (i in ras.) C 5 mutari non potest RBb, om. v 7 quod hoc si RB si om. CG 10 coperiri (o s. I. m. 1) B t tangi potuit G 11 ausi (t s. I. m. 1) C tactum (tactu b) possit II. penetrari uelamenvfc penetrare (e fin. perduct.) C 15 querita (tis s. I. m. 1) B sed obserua te ne v (obsecro ne Oochl.) 16 inuenietis RB h choreb RB, cores v (corr. Cochl.) dathan Chore (core m. 2 C) et ab ... CG abyron BGv 18 subinde] subi*to B, subito Bvb 19 uidimus RB 20 iam om. CG sed radi (om. sed post radi) RBvb 21 aut remoueri RBvb illa (a corr. ex e) qui B a uobis om. RBvb 22 uos (bis pos.) RB ex his iudicatis (sic) v . et uos om. vb debuerunt a uobis RBvb ) [*]( xxvr.-) [*]( 10 ) 146
Hoc tamen inmane facinus a uobis geminatum est, dum fregistis etiam calices, Christi sanguinis portatores, quorum species reuocastis in massas merces nefariis nundinis procurantes — ad quam mercem nec emptores eligere uoluistis — sacrilegi, dum inconsiderate uendidistis, auari, dum uenditis. passi estis etiam conburi manus uestras, quibus ante nos eosdem calices tractabatis. eam rem tamen passim uendi iussistis, emerunt forsitan in usus suos sordidae mulieres, emerunt pagani facturi uasa, in quibus incenderent idolis suis. o scelus nefarium, o facinus inauditum auferre deo, quod idolis praestes, subducere Christo, quod proficiat sacrilegio!
Sed uideo hoc uos loco inuidiam nobis falso conflantes ad Aggaeum prophetam uelle confugere, ubi scriptum est: quae tetigerit pollutus, polluta sunt. liuore interueniente facile est iratis iactare conuicium; sed semper dum intenditur crimen, necessaria est manifesta probatio. quis enim nostrum intrauit templa? quis uidit sacra sacrilega? pollui homines possunt fumis, nidoribus, sacrilegiis, sacrificiis, sanguine; sed in hac causa quis ingressus est templum? quis incendit idolis? quis inmundis nidoribus maculatus est? quis sanguinem uel pecudis inmundae uel hominis fundi aspexit? [*](14 Aggae. 2, 14 ) [*]( 1 hoc tam C a nobis om. RBvb gemin. est (in ras.) B 2 porti- II tores BB 3 reuocastis (castis in ras.) B reuocatis (s 8. I. d m. 2) C mercedem ... prouocafltes RBv 4 aquam (sic) R, aquam v (corr. Cochl.) mercem om. RBvb 5 sacrilegium admisistis dum CG auari dum uenditis om. RBvb (haec uerba Dup. post eligere noluistis transposuit) 7 tractatibus v (tractabitis Cochl.) tam (~ m. 2) B, tam Gv, cum d passim uendiuis sistere. Emerunt v (Cochl. propos. iam (loco tam) passim uendidistis aere) 8 iussisti B sordid$(t add. m. 2) £ 11 prestet G 12 uos hoc loco CGb 13 aggeum libri e e 16 manifestanda v 18 fumis (e s. I. m. 2) R, fumlis (e s. I. m. 1) B, e fumi sacrilegis Casaub. sacrilegi? (o s. I. m. 2) R, sacrilegos (sic) B, sacrilego v sacrilegis nidoribus sacrificiis b sacrificiis om. RBv * 19 in hoc (a s. I. m. 2) B ingressis est CG 20 intendit v est qui B 21 sanguine CG inmundi (§ s. 1. m. 2) B. inmundi CBG )
147
quem probatis ad aliquod facinus commodasse consilium? in societate alicuius sceleris uel unum episcopum conuincite, si potestis. de nescio quo primate suspicamini, qui eodem tempore ambulasse dicebatur. suspicio non est idoneum crimen. quis eum accusauit? quis eum conuicit? ubi uel erubuit uel confusus est? seruate uobis suspiciones uestras. igitur, sicuti supra diximus, in hac causa quicquid aspere fieri potuit, dum illa res in origine reuocatur, ad principes uestros pertinere monstrauimus; unde est, quod catholicos quasi pollutos appellas? an quia uoluntatem et iussionem dei secuti sumus amando pacem, communicando toto orbi terrarum, sociati orientalibus, ubi secundum hominem suum natus est Christus, ubi eius sancta sunt inpressa uestigia, ubi ambulauerunt adorandi pedes, ubi ab ipso filio dei factae sunt tot et tantae uirtutes, ubi eum sunt tot apostoli comitati, ubi est septiformis ecclesia. a qua uos concisos esse non solum non doletis sed quodammodo gratulamini. quia unitatem deo placitam amauimus, pollutos uocatis; quia Corinthiis, Galatis, Thessalonicensibus adsensum adcommodauimus communionemque coniungimus, pollutos uocatis; quia furtiuas uobiscum non legimus lectiones, pollutos uocatis — aut negate uos alienas lectiones legere, si potestis. ut quid audetis epistulas ad
[*]( 1 ad om. CG aliquot B 2 societatem CG 3 de nescio quo e -suspiciorles uestras igitur (u. 6) om. RBvb primato (o exp. et e s. i. scr. m. 1) G 7 sicut G 8 in origene (e prius corr. in i m. 2) C uocatur RBvb 9 monstrabimus RB 11 sociari CBGv, sociati (t corr. ex r) R 14 filio dei om. RBvb totae tantae b (tot ac tantae Oodal.) 15 ubi cum eum sunt CG (cum lineal. subscr. not. in G) eum ş-ą\\lţ toti sunt ap. (sic) R, eum tote (ultim. e uel i eras.) sunt B 16 aqua uos BG conciosos B 18 amauimus] habemus RBv i hi 18, 20, 21 uocas RBvb qui v corinthis (i s. I. m. 2) R, corintis h (hi 8. Z. m. 2) C galatis (h 8. I. m. 2) C. galathis B, gallathis G b c 19 tessalonic. (b s. I. m. 2) C, thesalon. B adcommodauimus (c s. I. m. 2) R, adcommodamus (sic) B communionemquae (sic) R 20 et quia CG uobiscum furtiuas CG 21 pollutos uocatis om. CGb uos non CG ) [*](10* ) 148
Corinthios scriptas legere, qui Corinthiis communicare noluistis? ut quid ad Galatas, ad Thessalonicenses scripta recitatis, in quorum communione non estis? cum haec omnia ita esse constet, intellegite uos ab ecclesia sancta esse concisos et nos non esse pollutos. ubi est ergo, quod tibi putas Aggaeum prophetam posse succurrere? igitur altaria et uasa supra memorata et in manibus uestris iamdudum fuerant et in nostris: si infamatis manus nostras, quare illic damnatis et uestras? sed dicitis lectum esse: quod tetigerit pollutus, pollutum est. fac aliquem pollutum esse, ut possint ab eo tacta uideri polluta. esto, si solus sit tactus et non interueniat inuocatio nominis dei, quae et tetigerit pollutus, [polluta erunt] inquinari possunt, si de deo taceatur. nam si sit inuocatio nominis dei, ipsa inuocatio sanctificat, et quod pollutum esse uidebatur. denique cum ducenta et quinquaginta turibula, quae sacrilegorum et peccatorum manibus portabantur, cum eosdem peccatores absorberet terra, remanserunt de manibus eorum excussa turibula. et dum dubitaret Aaron sanctus sacerdos, quidnam de his faceret, audiuit uocem dei dicentis; tolle Aaron haec uasa et fac inde laminas et pone in angulis arcae testamenti domini, quoniam, licet illi peccauerint, qui ea ferebant, tamen uasa illa sancta sunt, quia nomen meum
[*]( 9 Aggae. 2, 14 15 cfr. Num. 16 20 Num. 16, 37. 38 ) [*](i 1 scripta B corinthis (cfr. p. 147, 18) R 2 galathas RB (sed cfr. p. 147,18), gallatas G 4 esaepost sanct. om. G 6 aggeum libri succurrere (re fin. add. m. 2) R et uasa] tua RBv 7 iamdudum-nostris si om. BBv R 8 infamatus (a s. I. m. 2) R, infamatas B 9 tetigit CG (sed cf. p. 146,14) * 11 tactu (a s. I. m. 2) B esto] o RB, om. v sit om. RB 12 et non et (sic) R et post quae om. CGb tetigeritj? (is exp. m. 1) B 13 polluta sunt RBb (quae verba tmcinaui glossematis exemplum) 15 esse putabatur CG uidebatur esse B cum C.Cta et L B, cum i CC. et Ia B et om. CG 16 & 18 turabula (i s. I. m. 2) R 18 dum om. Bv 19 de iis d 22 domini om. RBvb peccauerunt RBv qui ea] quia B \'23 et tamen B ) 149
illic inuocatum est, dicit deus. et utique plus est portare quam tangere. ergo iam liquido apparet ex inuocatione nominis dei posse aliquid sanctificari, etiam si peccator inuocet deum; non enim tantam uim potest habere tactus, quantam habet diuini nominis inuocatio. nam et uos, qui uobis de uestra sanctitate praesumitis, dicite, si tactus sanctificat aut inuocatio. utique inuocatio, non tactus; aut si de solo tactu praesumitis, tangite tabulam, lapidem, uestem: uideamus, an sancta esse possint, si de deo taceatur.