Iam illud quam ridiculum est, quod quasi ad gloriam uestram a uobis semper auditur: \'ho.c munus baptismatis esse dantis, non accipientis\'. et utinam hoc de deo diceretis, qui huius rei dator est! sed quod stultum est, uos dicitis esse datores. si ita est, et nos et uos teneamus singulos gentiles: . uos, qui uos sanctos dicitis, interrogate eum, quem tenetis, an renuntiet diabolo et credat domino; et ille dicat: \'nolo\'. contra nos peccatores, ut uultis, interrogemus alterum gentilem, an renuntiet diabolo et credat deo, et cetera, et dicat: \'renuntio et credo\', et cetera. cum uos tingatis nolentem, nos uolentem, dicatur, quis eorum possit ad dei gratiam pertinere. utique sine dubio ille consequitur, qui credit, non ille, pro cuius uoluntate, ut dicitis, sanctitas uestra succedit. [*]( 2 I Cor. 1, 13 ) [*]( 1 uestro om. B beato edd. caltlmanti (corr. ». mg. m. 2 clamanti) G, clamante ... profitente vb 2 nunquid inquit in nom. G 3 quod uos solos B 5 quid dat om. G B quod det] quomodo dat G, quid det v (Cochl. sic interp. habet? quid det, cui creditur. Ipse) 12 illud quod njculum (sic) B 14 dantis esse G dantis (8. I. m. 2) R, om. v de om. v 15 hoc nobis dicitia BB 16 datoris v et uos et nos G 17 sanctos uoa G ten»tis abrenuntiet B (sed cfr. I. 20) 18 diabulo R, dyabo bolo (sic) B domino] deo et cetera G nolo contra — et n dicat om. G 19 nos (n s. I. m. 2) R 21 cum] tum vd 23 consequitur om. Gd credidit G non (s. I. m. t) B )
134
operarios uos esse uel sero cognoscite, aut si in operario est res ipsa, et non in se, hoc sibi uindicent aliqui homines in artibus suis, ut, quia sic prouocatis, ad res diuinas etiam artes conparemus humanas. cum pretiosus inficitur color, natura saepe conuertitur, dum confectione uellus candidum purpurascit. sic alba lana regalem transit in purpuram, quomodo catechumenus in fidelem. utique dum incipit esse, quod non erat, desinit esse, quod fuerat. lana et colorem mutat et nomen, et homo et uocabulum mutat et mentem. consideranda sunt effecta, retractanda sunt efficientia. dicis a te datum esse, quod homo fidelis effectus est. si hoc totum tuum est, dicat et operarius artifex purpurae, quod pretiosum colorem in suis manibus habeat et non procuret pretiosa pigmenta ex Oceano multis ignota, quibus tincta uellera per colorem promoueantur in admirabilem dignitatem, non admixto sanguine piscis purpuram solo tactu conficiat. si igitur operarius iste per tactum solum dare colorem non potest, sic nec operarius baptismatis ex se sine trinitate dare aliquid potest. tale est et hoc, unde modo certamen est. nam in quo baptizentur gentes, a saluatore mandatum est; per quem baptizentur, nulla exceptione diacretum est. non dixit apostolis: \'uos facite, alii non faciant\', quisquis in nomine patris et filii et spiritus sancti baptizauerit, apostolorum opus inpleuit. denique lectum est in euangelio
[*]( 1 esse uel om. BBv, esse om. b uos se recognoscite (sic) B si om. B 2 et om. G et aliqui Gb 4 artes om. G conficitur G m 5 in confectione G, dum conuectione (om. in) edd. candidu? (m 8. I. m. 2) R, candidus B 6 purpurescit Bv, purpura scit G sic albajria regalem B 7 caticuminus infidelis RB cathecuminus (e corr. exim. 2) G 10 considerata RBvb 11 dicitis (ti exp. m. 2) G 12 tuum om. RBv, meum b artifex om. Gb 13 habebat G et om. Gb 14 ex Oceano mari G, exoc ea non multis v (exotica coni. Cochl.) 15 promoueatur G 16 tractu (r del. m. 2) G 17 si om. BBvb tractum (sic) G (Bed cfr. 1. 16) 18 sic et oper.... non potest G 20 baptizarentur edd. (sed cfr. uers. sequ.) 21 baptizarentur G edd. desertum est v (disertum propos. Cochl.) 22 non dixit-faciant quisquis om. v apostolus G quisque RB ) 135
lohanne dicente: magister, uidimus quendam in nomine tuo expellentem daemonia et prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum. sic Christus ait: nolite prohibere; qui enim non est contra uos, pro uobis est. nam et ipsis sic mandatum est, ut opus esset illorum sanctificatio trinitatis; nec in nomine suo tingerent, sed in nomine patris et filii et spiritus sancti: ergo nomen est, quod sanctificat, non opus. intellegite uos uel sero operarios esse, non dominos. et si ecclesia uinea est et uites sunt homines et ordinati cultores, quid in dominium patris familias inruitis? quid uobis, quod dei est, uindicatis? quid uultis uestrum esse totum, ubi nec partem habere potestis? nam propter tumorem uestrum, quo in nos intumescitis, increpat Corinthios beatissimus Paulus: in se et Apollo actus temporis nostri conformat: ne alter, inquit, in alterum intumescat. ut ostenderet, quia hoc totum sacramentum baptismatis dei est, ut illic sibi nihil uindicet operarius, sic ait: ego quidem plantaui — hoc est: de pagano catechumenum feci — Apollo rigauit — hoc est: ille catechumenum baptizauit. sed ut cresceret, quod plantatum aut inrigatum est, deus fecit. nam et quiuis hodie uolens uineam suam pastinare operarium placita mercede conducit, qui curuato dorso et
[*]( 1 Luc. 9, 49 15 I Cor. 4, 6 17 & 19 I Cor. 3, 6 ) [*]( 5 Bam et si sic RBv (tametsi sic OocAl.) illorum sed dei sanctificatio est (trinitatis — non opus om.) RB, (om. est) v 9 uinea ecclesia G et ante uites om. d nites om. RBv 10 ordinati sunt (snnt r perduae. m. 1 ?) G qui G in dominio SB inruitis (r a. I. m. 2) R, inruistis Bvb 12 poteritis BBb, poteritis habere v 13 qui (i ex o corr. uidetur) B chorinthios B 14 et in se G nostri temporis vb confjrmat (o a. I. m. 2 ?) R, confirmat Gv 15 ne] nec B alter in alterum inquit edd. 16 deus B 17 nichil sibi uindicet C si ait R 18 post plantaui scriptum est in RBvb Apollo rigauit, sed omissum h s post catech. feci caticuminum (h et e 8. 1. m. 2) R, caticuminuin GB 19 hoc id est (om. ille) G hoc est om. RBv, id. est b caticuminurn (.sic) R, catecuminum B caticuminum bapti (w ras.) I zauit G 20 aut] $et G 21 et om. v suam om. RBvb ) 136
desudatis lateribus sinus terrae faciat, ubi deponat electa plantaria, et aquam calcatis scrobibus superducat. scrobem fodere et plantaria ponere potest; aquam inducere potest; imperare, ut teneat, non potest; est enim hoc solius dei de medullis palmitum producere radices coalescentes in terram et gemmantes oculos, incrementa frondium prouocare. denique beatus apostolus Paulus, ut uestram praesumptionem tumoremque conpesceret, ne se aestimet operarius baptismatis aut dominium habere, aut de tanto isto munere particulam sibi aliquam uindicare, indicans, quia totum dei est, sic ait: neque quia plantat neque qui rigat, est aliquid, sed solus deus, qui ad incrementa perducit. operarii inter alios estis intrante sole, hoc est finito saeculo potestis in die retributionis nobiscum de mercede contendere. nolite uobis maiestatis dominium uindicare. nam si ita est, uindicent sibi et ministri, qui mensae dominicae famulantur, ut pro humanitate exhibita ab inuitatis gratulatio eis referatur. Christi uox est inuitantis: uenite, benedicti patris mei, percipite regnum, quod uobis paratum est ab origine mundi. ueniunt gentes ad gratiam; exhibet ille, qui inuitare dignatus est; ministerium exercet turba famulorum; non famulantibus, sed pascenti referendae sunt gratiae. uos cum ministri sitis, inuerecunde totum uobis conuiuii dominium uindicatis, cum se et ceteros beatissimus Paulus famulos cum humilitate fateatur; ne quis putaret in solis apostolis aut episcopis spem
[*]( 11 I Cor. 3, 7 18 Matth. 25, 84 ) [*]( 1 exudatis lateribus G sinum G 4 ut teneat Casaub. gbsaema removit hoc (s. I. m. 1) R solus dei (sic) B 5 radicente (nte eras., tum lacuna 5 fere littèr.) B coalescentes om. B 6 gemfbates (sic) G, gemmantes (m alterum corr. ex in) B 8 se om. RBv estimaret (et fin. add. m. 2) B 9 habere dominium edd. si (adscr. i. mg. m. 2 sibi) G 13 estis. Intrante Casaub. in diem libri 15 dominum G •X nam et si B 17 prohibita (ei s. l. m. 2) B 18 percipite-origine mundi om. BB edd. 20 ad gloriam G 22 uos nobiscum cum m. RB, uos nobiscum comministri vb sitis om. v 23 inuerecundae (sic) B uindicantes (n alt. del. et is ex es corr. m. 2) G 25 ne qui BG ) 137
suam esse ponendam, sic ait: quid est enim Paulus uel quid Apollo? utique ministri eius, in quem credidistis. est ergo in uniuersis seruientibus non dominium, sed ministerium. uides ergo iam, frater Parmeniane, ex tribus speciebus supra memoratis illam primo tripartitam esse inmotam, inuictam et inmutabilem operantis uero temporariam esse personam.
Restat iam de credentis merito aliquid dicere, cuius est fides, quam filius dei et sanctitati suae anteposuit et maiestati. non enim potestis sanctiores esse, quam Christus est; ad quem cum mulier illa ueniret, cuius filia erat mortua, et rogaret, ut suscitaretur, nihil promisit de uirtute sua, sed post fidem interrogat alienam, ut, si mulier crederet, pro matris credulitate filia surgeret, si non crederet, uirtus filii dei feriata cessaret. interrogatur mulier, respondit se credere fieri posse; quod rogabat. iubetur ire, redit ad domum mulier, inuenit puellam uiuam, quam dimiserat mortuam. non ruit in oscula, non properat in amplexus, sed redit, ut saluatori gratias ageret; et ut ostenderet filius dei se uacasse, fidem tantummodo 10 operatam esse: uade, inquit, mulier, in pace, fides tua te saluauit. ubi est, quod dicitis: \'dantis est, non accipientis?\' quid uobis uidetur et centurionis fides? cuius puer cum male haberet, saluatorem petiit, ut ab eo mortem [*](lICor.3,4 10 - 20 Luc. 8,42.48 22 cfr. Matth. 8,5; Luc. 7,2 sq. ) [*]( 1 ait om. G est om. B 2 quid est Ap. G in quem] cui G 3 in om. B 4 iam om. vb 5 primam v tripertitam BG 6 et operantis temp. MB uero om. RBvb temporalem G 10 cum (8. I. m. 1) R, om. v 11 uenerat.... rogabat v 12 promisit] lIiuslsit (p ex p correct. uidetwr) B 13 per matris credulitatem G filias (s del. I m. 2) G 14 uistus filius B 15 interrogata G 16 & 18 redit (i 8. I. m. 1) R 17 remiserat G 18 properauit Bvb rediit B gratias a ageret saluatori G 19 uacgisse (sic, a s. I. m. f) R, uaculsse B uacasse om. G (A adpos., cui respondet m. 2 i. mg. iuxta mulieris)! uacuisse v 20 esse operatam (a alter. delet. et i. mg. adp. u m. 2) G ti sic ait uade inquit G 21 dicis (ti s. I. m. 1) R, dixiati B, dicis edd. 22 et om. G cuius om. v )
138
repelleret. iam Christus pereuntem ueniebat ad puerum; sic eum centurio tenuit, ut indignitatem tecti sui confessus, quod filius dei totus non deberet intrare, sed suam uirtutem mittere, qua puer fugata morte reuiuiscere potuisset. non fortitudo centurionis, non sapientia laudata est, sed fides: et curatus est puer in illa hora. certe \'dantis est, non accipientis\' multa sunt huiusmodi in euangelio de fide perfecta, sed uel tria conplenda sunt fidei testimonia. quid uobis uidetur et illa mulier, quae de secreto causae feminarum, cum per annos duodecim laboraret et omnem substantiam suam in medicos erogasset, cum uideret a filio dei tantas celebrari uirtutes, processit in turbam, uidet medicum, uidet et populum. cogebat illam dolor, ut medicinam peteret, pudor inpediebat, ne causam suam coram masculis indicaret. inuenit consilium tacita tides. mittam, inquit, manum meam et tangam fimbriam uestimenti huius, et sanafiam. nemine uidente inter turbas manum misit, tetigit et sanata est; nec ausa est indicare, quod ausa non fuerat petere. sed ne fructus fidei apud ignorantes latere uideretur, sic saluator ait: quis me tetigit? mirati sunt discipuli eius dicentes: turbae te conprimunt; tu dicis: quis me tetigit? et Christus: quis me, inquam, tetigit? sensi a me exisse uirtutem. sic mulier confessa est se tetigisse et sanam esse. iamdudum pro filia mater petiit, pro puero centurio postulauit; hoc loco nec mulier petiit, nec Christus promisit, sed fides quantum praesumpsit, exegit: certe \'dantis est, non accipientis.\'
[*](5 Matth. 8,13 9-23 Luc. 8,43- 46; Matth. 9,20—22; Marc. 5, 2õ-U ) [*]( 2 tenuit centurio in dignitatem (om. ut) Gb dignitatem (in 8. i m. 2) R quo G 3 uirtutem suam mitteret G 4 et non fort. 2\'tRv 5 et non sap. RBvb 11 uiderat B 13 s6d pudor G 15 et om. G 16 uest. eius Gb fiet v (corr. Cochl.) 17 tetigit om. RBv nec causa B, (corr. m m. 2 deleto c) G 20 conprimunt (m 8. I. m. 2) R 22 inquit G sentio enim G 23 Fe] sic B sanatam Gb 24 & 25 petit G 25 sed om. G tantum quantum sibi presumpsit exigit (sic) G, tantum quantum b 26 accipientis] quae excipiunt in G Et ht uel sero-non oportuit mori hoc loco non probabilia in finem libri V transposuit Dup., om. RBvb ) 139
Nam quod ad amplificandos tractatus tuos, frater Parmeniane, Naaman Syrum quasi inmaturam quandam durissimorum nascentium uulnerum massam diu describere uoluisti, quid hoc ad praesentem pertinet causam? bene hoc diceres et longa oratione recte uti potuisses, si inuenires aliquem catechumenum scabrosissimis moribus, qui gereret durissimam mentem, qui lenissimam gratiam aquae salutaris accipere detrectaret. bene hominis innouationem uerbis a te dictis ostenderes, bene ueternosam naturalem duritiam in infantilem carnem inmutari ac molliri posse monstrares. in hoc uero negotio, quod inter partes tempore praesenti tractatur, ut quid a te talis commemorata est lectio? in qua non legitur aliquis illum leprosum Syrum ante dictum uel iussione Helisaei lauisse, ut merito denuo melius lauaretur. quod et si fieret, nec sic nobis occurreret, quod recte imitari possetis. non enim legitur ille prius lauisse in fluminibus Syriae aut ab aliquo lotus esse et nihil profecisse. nam et si hoc legeretur non ad Helisaei laudem, qui non lauit, sed consilium dedit, sed ad Iordanis gloriam pertineret, illi homini in eo flumine primitiuam gratiam prouenisse, in quo postea sub Iohanne per confessionem in paenitentiam populorum peccata fuerant moritura. [*]( 13 cfr. IV Reg.\'5-) [*]( 1 nam quod applicandos (om. ad) G amplificandum v 2 naman B Namansyrum G quando duriss. B 4 ad ante praesentem om. MB ad pertinet (ad s. l; m. 1) R, pertinet ad B dicere RBv 5 sed longa RBv si] ut BBv 6 caticumenum BB, caticuminum G scabrosis G 7 aquae om.. RBv 8 detractaret (e s. l. m. 2) B, detractaret vb nouationemJJa® a te] ante v 9 ueterosamB infantili carne (om. in)i2jBv 10 hoc uerfoo (sic) R, h. uerbo B 11 partes est RB 12 aliquem G 13 syrum om. G iussionem G (quod iam Casaub. proposuit) 18 & 18 helisei libri (helisey B u. 13) 14 t (n 8. l. m. 2) R, et B denuo om. G nec si nobis B 16 lotum G 17 esset RB 18 ad ipsius iordanis gratiam pertinere (sic) G (cfr. p. 136, 20 ubi gratia in G commutatwr uerbo gloria) 21 professione (om. per) penitentie populi G in penitentia BBb )
140
Postremo qualis est illa pars tractatus tui de caelestibus nuptiis, ubi spem amputans futurorum totum in praesenti tempore posuisti dicendo a societate uestra proiectum esse eum, qui ianitores et ministros fefellerit uestros, ut a communione fidelium foras cum iniuria mitteretur. si ita est, nihil est, quod speret fides, nihil, quod resurrectio repraesentet, nihil, quod in caelis amplius expectetur, nihil, quod rex ille [caelestis] et pater familias deus in suo conuiuio agnoscat, cum praesentia multorum gaudeat et de aliquorum absentia contristetur. et multos dicat uocatos, paucos uero electos; nihil erit, quod irascatur uestem nuptialem non habenti, cum filius dei ipse Christus sit sponsus et uestis et tunica natans in aqua, quae multos uestiat et infinitos expectet nec uestiendo deficiat. sed ne quis dicat temere a me filium dei uestem esse dictum, legat apostolum dicentem: quotquot in nomine Christi baptizati estis, Christum induistis. o tunica semper una et inmutabilis, quae decenter uestiat et omnes aetates et formas nec in jnfantibus rugatur nec in iuuenibus tenditur nec in feminis inmutatur! aderit profecto ille dies, ut caelestes nuptiae incipiant celebrari; illic qui baptisma singulare seruauerint, securi discumbent. nam. quicumque a uobis se rebaptizari consenserit, huiusmodi homini non denegatur resurrectio, quia credidit in resurrectionem carnis; resurget quidem, sed nudus. sed quia nuptiali ueste a uobis se expoliari permisit, hanc patris familias auditurus est uocem [*]( 10 cfr. Matth. 22, 14 15 Gal. 3, 27 ) [*]( 1 qualis-para (in ras.) B est et illa G 4 fefellerat v uestrum RB 5 nihil] non RB 7 nihil in cael. BBv ille rex G 8 caelestis om. BBvb, (quod cum sequatur deus, uncinaui Stlperfluvm) 9 cum ad presentiam G 10 et] ut G et paucos (om. uero) BBb. 11 erat v, idem propoa. Casaub. 14 ne qui G 16 induistis] uos uestistis G 17 innumerabilis quae BBvb 18 rugat libri 21 nam om. b 22 se om. R baptizari v consenserunt RBv (corr. Cochl.) e homini om. B 23 in resurrectione Gb 24 resurgit (e s. l. m. 2) R, resurgit B sed quia] et quia G 25 se spoliari G )
141
\'amice — hoc est diccre: agnosco te — aliquando renuntiaueras diabolo et ad me conuersus fueras et dederam tibi uestem nuptialem; ut quid sic uenisti non habens, quod tibi dedi?\' hoc est dicere: quare non habes, quod tibi dedi? nemo enim potest irasci non habenti rem, quae data non sit. uestem nuptialem inter istos acceperas et solus non habes? quare nudus et lugubris uenisti? quis tibi detraxit spolia? quas fraudulentas adisti fauces? quos incurristi latrones? quotquot tales uenturi sunt, locum in illo conuiuio non habebunt.-