S. Optati Milevitani libri VII

Etiam illud praeterire non possum, quod te subtiliter egisse considero, ut ad inducendos uel decipiendos animos auditorum post circumcisionis et diluuii descriptionem et post laudem baptismatis haereticos cum erroribus suis iam mortuos et obliuione sepultos quodammodo resuscitare uoluisti, quorum [*]( 1 caro esset G 2 et dum nemo non habet carnem sicut dixisti P ut nemo non esset G, nemo est qui v sicut dix... RBvb 3 omnis (ut s. 1. m. 2) P 7 probaliter G (corr. in mg. m. 2) dixeris vb 8 baptizari potest PG 9 illins] inius uel eius (corr. in mg. m. 2) G addo RBvb 10 sancto om. P in remissa libri 11 addisti RB 12 diluyio ęţ G mersam P (sicut p. 9, 19) t 18 debebatur] uidebatur B 14 demersus v ut ibi] uibi P (corr. m. 2 ex ubi inserto i et s. 1. posito t) 15 in iordanem G 16 demersa vb ab om. G et edd. 17 santibr R m. 1, purior inuenitur G ut bis pos. G (in exitu fol. III. et fol. IIIb initio) aquam ipsam PGv discensuB, discensu B 18 ipse mandatus G 19 te] tam B 20 considerato (at expunct.) B inducendas uel decipiendas animas v 21 discriptionem RB 22 iam transpos. ante sepultos RBvb 23 quosdam modo B )

per prouincias Africanas non solum uitia sed etiam nomina uidebantur ignota. Marcion Praxeas Sabellius Ualentinus et ceteri usque ad Cataphrygas temporibus suis a Uictorino Petauionensi et Zephyrino Urbico et a Tertulliano Carthaginensi et ab aliis adsertoribus ecclesiae catholicae superati sunt. ut quid bellum cum mortuis geris, qui ad negotium temporis nostri non pertinent? sed quia scismaticus hodie aliquid peccati, quod probare possis in catholicos, non habes. ideo ad prolixitatem scripturae tuae augendam tot haereticos cum erroribus suis commemorare uoluisti.

Nunc alia quaestio est, ut quid a te memorati sunt illi, apud quos non sunt sacramenta, quae nobis et uobis uidentur esse communia. sanitas non flagitat medicinam, de se secura uirtus forinsecus non quaerit auxilia, ueritas non desiderat argumenta. aegroti est remedia quaerere, inertis et inbecillis est auxilia conparare, mendacis est argumenta conquirere. interea dixisti apud haereticos dotes ecclesiae esse non posse et recte dixisti; scimus enim haereticorum ecclesias singulorum prostitutas nullis legalibus sacramentis et sine iure honesti matrimonii esse. quas non necessarias recusat Christus. qui est sponsus unius ecclesiae, sicut in canticis canticorum [*]( 21 cfr. Cant. 6, 8 ) [*]( 2 Ualentianus P 3 usque ad catafregas P, (haec verba, hoc loco omissa in RBGvb, sequuntur infra post Tertulliano cartha- IIo ginensi) uictorino petauionensi P 4 pectauiensi RB, pictauianensi G, peccauionensi (Pitabionen ... sicut ait Hieronymus arIse. in mg.) v, Pictauiensi b zefyrino P, zeferino BE. zeflrino G, Zepherino b a om. v tertuliano G Kartaginensi R; add. in omn. coda.: usque ad catafregas P, u. a. catafrigas RB t u. a. cathaphrigas G, u. a. Cataphrygas vb (sed cfr. supra l. 3) 5 ad seetoribus B m. 2 6 quid (d eaep.) ad G, quod ... pertinet cett. 7 quia schismatis (sçĮsţ schismatis B) h. al. (om. peccati) RBvb 8 possit b 6 « 9 prolexitatem scribturae P scriptura tua B m. 2 11 a te] apte B 13 Naniatas (corr. in mg. Mt. 2) G 14 uistus B forensicus (corr. m. rec.) P 15 inertibus P-Bv inbicilis P 16 mendascisP conquaerere v 18 scimus] scigmus G 21 sponsi?\' (is del. m. 2) B )

ipse testatur. qui cum unam laudat, ceteras damnat, quia praeter unam, quae est uere catholica, ceterae apud haereticos putantur esse, sed non sunt; secundum quod indicat, ut supra diximus, in canticis canticorum unam esse columbam suam, eandem sponsam electam, eundem hortum conclusum et fontem signatum, ut haeretici omnes neque claues habeant, quas solus Petrus accepit, nec anulum, quo legitur fons esse signatus, nec aliquem illorum esse, ad quem hortus ille pertineat, in quo deus arbusculas plantat. de quibus haereticis, quamuis ad praesentem non pertineat causam, quod diu locutus es, et suffecerat et abundabat. sed miror, quid tibi uisum est etiam uos ipsos eis adiungere, quos esse scismaticos constat, dum ecclesiae dotes et haereticis ipsis et uobis scismaticis denegasti. dixisti enim inter cetera scismaticos a uite uelut sarmenta esse concisos, destinatos poenis tamquam ligna arida gehennae ignibus reseruari. sed uideo te adhuc ignorare scisma apud Carthaginem a uestris principibus factum. quaere harum originem rerum et inuenies te hanc in uos dixisse sententiam, cum scismaticis haereticos sociasti. non enim Caecilianus exiuit a Maiorino auo tuo sed Maiorinus a Caeciliano; nec Caecilianus recessit a cathedra Petri uel Cypriani sed Maiorinus, cuius tu cathedram sedes, quae ante ipsum Maiorinum [*]( 4 cfr. Cant. 6, 8 et 4, 12 ) [*]( e 1 dampnat R (sic fere seviper) quia] qui RB 2 uera Gvb cetera B 3 supra] primo P 5 dęleetam (adscr. i. mg. i) G, dilictam (corr. m. rec.) P eundem hortum (ortum B) RBv, eandem h. PGb 8 nec aliquem] ne apud aliquem G r B aliquem] ne apud aliquem G adquosPurtusB10pestineatB locus B m. 2 11 sufficerat P, (adscr. in tllg. e 111. 2) G habundabat RB 12 uosj uos G (adscr. in mg. u ?n. 2) 14 auite B e 15 distinatos P, destinatis G 16 ignis v ignorasse G schisma (sic) a uestr. princ. factum aput chartaginem P 17 a uestris] auris (sic) B factum om. B, factam R quererę (re fin. exp.) G, quare B 18 et om. P hanc te vb 19 schismati (JM. 2 s. I.) R 20 amaiorino exiuit B (a plerumque ligatur cum seq. sicut infra aceciliano) 21 cie priani B 22 ą,ąţę sedes qua B ) originem non habet. et cum haec ita gesta esse manifestissime constet, et uos heredes traditorum et scismaticorum esse euidenter adpareat, satis te miror, frater Parmeniane, cum scismaticus sis, scismaticos haereticis iungere uoluisse. aut si sic tibi uidetur et ita placet, cumula illa, quae a te paulo ante sunt dicta. dixisti enim fieri non posse, ut [in] falso baptismate inquinatus abluat, inmundus emundet. subplantator erigat, perditus liberet, reus ueniam tribuat, damnatus absoluat. bene haec omnia potuerunt ad solos haereticos pertinere, quia falsauerunt symbolum, dum alter dixit duos deos, cum deus unus sit, alter patrem uult in persona filii cognosci, alter carnem subducens filio dei, per quam deo recanciliatus est mundus, et ceteri huiusmodi, qui a sacramentis catholicis alieni esse noscuntur. quare paeniteat te talibus hominibus etiam scismaticos adiunxisse; in te enim conuertisti sententiae gladium, dum aestimas, quia alteros adpetebas et non adtendisti, inter scismaticos et haereticos quam sit magna distantia. inde est, quod ignoras, et quae sit sancta ecclesia; et sic omnia miscuisti.

Catholicam facit simplex et uerus intellectus intellegere, singulare ac uerissimum sacramentum et unitas animorum. [*]( 6 1 habet PG, habebat cett. hac B haec a echismaticis ita gesta v 2 constent RB esse trad. et schis. RB et edd., et scism. om. v 4 te haereticis adiungere v et (omisso te) b 5 uidetur tibi B cumula illa] cum illa 222to (Cochl. scripsit contra illa, quem aecuius est Bald.) e qu» etate paulo B 6 in om. G (sed cfr. p. 14, 16) 7 sub plantator G m e (ligat. m. 2, sed cfr. p. 14, 17) 8 dapnatus B m. 2 9 hac B omnia om. G poterunt v 10 quia] qui G dixerit RBvb 11 in personam RB 12 cognoscere G 13 reconsiliatus G huiusmodi homines quia (adscr. in mg. m. 2 qui a) G, idem corr. Cochl. 14 nas- * r. cuntur v pMniteut P 15 iuniisse G 16 conuestisti (corr. m. 2) B e gladium sententie G sentencia B m. 2 17 ad petebus B non om. G 18 inde] iste P et om. P qua B 20 intellegere R, intelligere Bvb, in lege PGd (Casaub. uel exptmgendum censet intellegere uel coniungendum cum praecedenti facit = declarat, indicat) 21 et singulare G, singularem RB )

scisma uero sparso coagulo pacis dissipatis sensibus generatur, liuore nutritur, aemulatione et litibus roboratur, ut deserta matre catholica inpii filii, dum foras exeunt et se separant, ut uos fecistis, a radice matris ecclesiae inuidiae falcibus amputati errando rebelles abscedunt; nec possunt nouum aliquid aut aliud agere, nisi quod iamdudum apud suam didicerant matrem.

Haeretici uero ueritatis exules, sani et uerissimi symboli desertores, de sinu sanctae ecclesiae inpiis sensibus deprauati, contempto, quod bene fuerant geniti, ut ignorantes et rudes deciperent, de se nasci uoluerunt. et qui iamdudum uitalibus pasti fuerant cibis, corruptela malae digestionis in perniciem miserorum disputationibus inpiis uenena mortifera uomuerunt. uides ergo, frater Parmeniane, haereticos a domo ueritatis satis extorres solos habere uaria et falsa baptismata, quibus inquinatus non possit abluere, inmundus emundare, subplantator erigere, perditus liberare, reus ueniam tribuere, damnatus absoluere. bene clausisti hortum haereticis, bene reuocasti claues ad Petrum, bene abstulisti colendi potestatem, ne arbusculas colerent ii, quos ab hortulo et a paradiso dei constat alienos; bene subduxisti anulum iis, quibus aperire non licet ad fontem. uobis uero scismaticis, quamuis in catholica non sitis, haec negari non possunt, quia nobiscum uera [*]( n 1 dissipati (s s. I. m. 2) B 2 aemulatorum et litibus v et (pro ut) r« deserta Casaub. desesta B 3 foras excurrunt v 4 fecisti (s 8. I. m. 1 *» 2) B facibuB (1 s. I. m. f) R 6 ab sceijdunt B 6 ut (a 8. I. m. 1) B didicerunt BBvb 8 sani et ueri symb. P, facti et ueri r simb. G (cfr. p. 13, 21: singulare ac uerissimum s.) 9 de sestores B m. 2 e e ecclesiae sanctae b ecclesiajB 11 deciperant B nasci] nati nasti uel nasci B 12 uitalibus] in talibus v cibus (sic) B maltae digeBsionis P 13 pernicie vb impiis disput... G, disputatione impii v 16 satis om. Gh et uaria G 16 qbz (expunct.) quibus G posset b 17 sub plantator B (sed cfr. p. 18, 7) 19 ab stulisti B 20 hii Pv, hi BBG 21 iis] his codd. v 22 ad om. P (pro licet ad Casaub. licebat propos. sed cfr. indicem) quamuis — non sitis om. v e 23 hac B uobiscum P )

et communia sacramenta traiistis. quare cum haec omnia haereticis bene negentur, quid tibi uisum est haec et uobis negare uoluisse, quos scismaticos esse manifestum est? uos enim foras existis. quantum in nobis est, uolebamus, ut soli damnarentur haeretici; quantum in te est, etiam uos ipsos cum eis una sententia ferire uoluisti.

Sed iam ut ad propositum singularum rerum ordinem redeamus, primo loco audi qui fuerint traditores, et plenius auctores scismatis disce. in Africa duo mala et pessima admissa esse constat, unum in traditione, alterum in scismate, sed utraque mala et uno tempore et iisdem auctoribus uidentur esse commissa. debes ergo, frater Parmeniane, discere. quod intellegeris ignorare. nam ferme ante annos sexaginta et quod excurrit per totam Africam persecutionis est diuagata tempestas, quae alios fecerit martyres, alios confessores, nonnullos funestam prostrauit in mortem, latentes dimisit inlaesos. quid commemorem laicos, qui tunc in ecclesia nulla fuerant dignitate suffulti ? quid ministros plurimos ? quid diaconos in tertio, quid presbyteros in secundo sacerdotio constitutos? ipsi apices et principes omnium, aliqui episcopi illius temporis, ut damno aeternae uitae istius incertae lucis moras breuissimas conpararent, instrumenta diuinae legis inpie tradiderunt. ex [*](k\'«tleli M 1 omnia benegentar B (corr. m.\'2) 3 raanifestisBimmn G 4 eiistis. quantum in nobis est. Uolebam b et (om. est) v nobis an nobis difficile distinetu in B uolebam RBv 5 inte est et iam B, iam om. v 6 una sententiae P, unam sententiam ferre noloisti v e 8 redamuB B m. 2 primo in loco G 11 hisdem codd. v 12 quod] quos B 14. denagata RBvb, diu ac tuta (adscr. in mg. iactata et infra scr. m. recentiss. diuagata) G 16 mastires B m. 2 16 funesta .. in morte RBvb 17 commemoram B m. 2 18 suffulti om. G diftcos in t\'uo (adscr. in mg. diaconos in tertio r, m. 2) G testio B 19 presbiteros BB (sic ubique) 20 omnium om. P e « r illis temporibus BBvb 21 aetema nit; B an. 2 inceste B m.. 2 moras om. G 22 impiae B )

quibus erant Donatus Masculitanus, Uictor Rusiccadensis. Marinus ab aquis Tibilitanis, Donatus Calamensis et homicida Purpurius Limatensis, qui interrogatus de filiis sororis suae, quod eos in carcere Milei necasse diceretur, confessus est dicens: \'et occidi et occido non eos solos sed et quicumque contra me fecerit.\' et Menalius. qui ne turificasse a suis ciuibus probaretur. oculorum dolorem fingens ad consessum suorum procedere trepidauit.

Hi et ceteri, quos principes tuos fuisse paulo post docebimus, post persecutionem apud Cirtam ciuitatem, quia basilicae necdum fuerant restitutae, in domum Urbani Carisi consederunt die III. Iduum Maiarum, sicut scripta Nundinarii tunc diaconi testantur et uetustas membranarum testimonium perhibet, quas dubitantibus proferre poterimus. harum namque plenitudinem rerum in nouissima parte istorum libellorum ad inplendam fidem adiunximus. hi episcopi interrogante Secundo Tigisitano se tradidisse confessi sunt. et cum ipse Secundus a Purpurio increparetur, quod et ipse diu apud stationarios fuerit et non fugerit sed dimissus sit, non sine causa dimissum fuisse, nisi quia tradiderat, iam omnes erecti [*](12 sq. cfr. Aug. c. Cresc. 8, 20; breu. colI. 3, 17 ) [*]( 1 erat P rnsiccadiensis RBvb marinus] manus G 2 homicidia (i expwnct 1Il. 2) G 3 liniatensis coda., liniacensis v, limatensis scr. Bald. (cfr. Aug. c. Cresc. I. I.) 4 carcerem RBG miliae v necas-se (lineol. m. 2 ducta) B 5 et ante occidi om. P sed/tet (d add. et t exp. m. 2) B 6 menalus vb ine|turificasse (corr. m. 2) B turificatus P 7 ad consensum RBGv (corr. i. mg. m. 2 G) 10 apud chirtam P, apud circum cirtam Il, apud circum circam B qui abalice §basilice (balice a punctis et lin. del. m. 2) B 11 in .........e domo PG garisi R B 12 considerunt B die om. B, die Iduum b n III] VI v idum R m. 1, idus mayas G 13 diacones P 15 rerum r e om. G paste B 16 implandam uitam fidem B (corr. m. 2) hii P interrogante? G (s del.) 17 tigistano G se tra*didisse (dielisse post O ras. m. 2) P, tradidisse se G, se om. RBvb 19 statinarios B m. 2 stationarum (in mg. adscr. stationarius (sic) G dimsus (supra m posit. est punctum et s suprascr.; sed vide lin. seq.) B 20 sic dimiss. P ■ • dimsum (sic) B tradiderat (se a. I. m. rec.) P erecti] heretici TBvb)

coeperant murmurare. quorum spiritum Secundus metuens consilium accepit a filio fratris sui Secundo minore, ut talem causam deo seruaret. consulti sunt, qui remanserant, id est Uictor Garbensis, Felix a Rotario et Nabor a Centurionis. hi dixerunt talem causam deo debere reseruari. et dixit Secundus: sedete omnes\'; tunc dictum est ab omnibus: deo gratias\'. et sederunt. habes ergo, frater Parmeniane, qui manifesto fuerint traditores.

Deinde non post longum tempus iidem ipsi, tot et tales ad Carthaginem profecti traditores, turati, homicidae Maiorinum, cuius tu cathedram sedes, post ordinationem Caeciliani ordinauerunt scisma facientes. et quoniam traditionis reos principes uestros fuisse monstratum est. consequens erit eosdem fuisse auctores scismatis. quae res ut clara et manifesta esse omnibus possit, ostendendum est, ex qua radice sese usque in hodiernum erroris protenderint rami et ex quo fonte riuulus iste maligni liquoris occulte serpens usque in tempora nostra manauerit. dicendum est, unde et ubi et a quibus ortum constet hoc alterum malum, quae conuenerint causae, quae fuerint operatae personae. qui auctores huius mali, qui nutritores, a quibus sint inter partes ab imperatore postulata iudicia, qui sederint iudices, ubi sit actum concilium, quae sint prolatae sententiae. de diuisione agitur: et in [*]( 1 ceperant BG, coeperunt v 3 seruarent P, seruiret B m. 2, seruare (in mg. corr. seruaret) G remanserunt BBvb 4 gardensis RB, gabrensis G, garbiensis b, gradiensis v; lectionem quam P exhibet garbensis habent RBG libr. II. 4 (cfr. coll. Carth. 1, 209; nom. episc. Num. 102) ratorio RB naboria centurionis B et Nabor a om. b a centuriones P hii PRBv, ii edd. 5 deo] domino RBvb seruari G (ut supra l. 3.) 6 sede te G ab hominibus (sic) B 7 Parm. frater b 9 idem B 10 chartaginem P, castaginem B turati] esurati v (Cochl. in mg. coni. et coniurati, quod habet b) 12 facientes] fecere v 14 eodem B m. 2 et auctores G 16 se P, se-se B (— add. m. 2) et om. v 17 fonteri uulus B (te ri lineola dist. m. 2) maligni] malim B 1 r 19 conuenerunt P 21 pastes B ab] de G 22 postolata 11 (sed nihil corr.) 23 probate (corr. in mg. m. 2 prolatse) G ) [*]( XXVI. ) [*]( 2 )

Africa sicut et in ceteris prouinciis una erat ecclesia, antequam diuideretur ab ordinatoribus Maiorini, cuius tu hereditariam cathedram sedes. uidendum est, quis in radice cum toto orbe manserit, quis foras exierit, quis cathedram sederit alteram, quae ante non fuerat, quis contra altare altare erexerit, quis ordinationem fecerit saluo altero ordinato, quis iaceat sub sententia Iohannis apostoli, qui dixit multos antichristos foras exituros: quia non erant, inquit, nostri, nam si nostri essent, mansissent nobiscum. ergo qui in uno cum fratribus manere noluit, haereticos secutus quasi antichristus foras exiuit.

Hoc apud Carthaginem post ordinationem Caeciliani factum esse nemo [est] qui nesciat, per Lucillam scilicet, nescio quam feminam factiosam, quae ante concussam persecutionis turbinibus pacem, dum adhuc in tranquillo esset ecclesia, cum correptionem archidiaconi Caeciliani [Lucilla] ferre non posset; quae ante spiritalem cibum et potum os nescio cuius martyris, si tamen martyris, libare dicebatur, et cum praeponeret calici salutari os nescio cuius hominis mortui, et si martyris sed toecdum uindicati, correpta cum confusione [*](8 Ioh. ep. I, 2, 19 ) [*](2 maioriani G 3 inradicem B 4 qui foras (s s. I. m. 2) R 5 altare contra altare vb (tit p. 21,13), alterwm altare om. G (in mg. adpos. m. 2) O 6 salua R (corr. m. 2) iaeet B, iacerat G (m. 2 r expunx.) 7 senmulto.. tentiam RB nnlos B (s. I. m. 2) 8 inquid B 9 qui in uno] quinuno 11 r m. 2 10 manere cum fratribus G 12 castaginem B 13 nemo qui nesciat PBv, nemo est qui* (s eras. uidetwr) nesciat Rb, quis nesciat (om. 1 nemo est) G 14 persecutione pacem v 15 intranquillo B 16 archa?diaconi P lucilla om. bd, wncinaw glossam existimans 17 999 ferre non (exp. non m. 2) B possit (i mutat. m e) P os] omnes (corr. m. 2) B 18 dicebatur libare B lauare d. v 19 calicis salutaris G 09 P omnes B (cfr. I. 17) 20 mastiris B m. 2 uindicati (adscr. in mg. uel indicati m. 2) G, uindicagti B confusio_ne G (ligat. m. 2))

irata discessit. irascenti et dolenti, ne disciplinae succumberet, occurrit subito persecutionis innata tempestas.