S. Optati Milevitani libri VII

Optatus, Saint, Bishop of Mileve

Optatus. S Optati Milevitani libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 26). Ziwsa, Karl, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag.

Isdem temporibus Felix quidam diaconus, qui per famosam nescio quam de tyranno imperatore tunc factam epistulam reus appellatus est, periculum timens apud Mensurium episcopum delituisse dicitur. quem cum postulatum Mensurius publice denegaret, relatio missa est. rescriptum uenit, ut, si Mensurius Felicem diaconum non reddidisset, ad palatium dirigeretur. conuentus non leues patiebatur angustias; erant enim ecclesiae ex auro et argento [quam] plurima ornamenta, quae nec defodere terrae nec secum portare poterat quae quasi fidelibus senioribus commendauit commemoratorio facto, quod cuidam aniculae dedisse dicitur ita, ut, si ipse non rediret, reddita pace christianis anicula illa illi daret, quem in episcopali cathedra sedentem inueniret. profectus causam dixit: iussus est reuerti, ad CartLaginem peruenire non potuit.

Tempestas persecutionis peracta et definita est. iubente deo indulgentiam mittente Maxentio christianis libertas est restituta. Botrus et Celestius, ut dicitur, apud Carthaginem ordinari cupientes operam dederunt, ut absentibus [*](1 discessit irata G 2 succurrit PG in nata B, in....-n.ata (lig. m. 2) G, » enata edd. 3 hisdem PGv quidem B m. 2 per] propter d m 4 faQOsam B 5 epistulam] epistolarins (epistularius G) appellatus libri, a epistolam rens app. scripsi 6 poatolatom B (n a. I. m. 2) 8 reddisset (corr. tn mg. m. 2) G palacium dir. conu.] supra haec uerba multa per af compendia scr. m. 1 (?) uenit ut mens. — reddidisset ad B fol. 6* 2 10 eo clesia B quam om. PG 11 quae post poterat om. PRBvb 12 commen- U d dant (ta s. l. m. rec.) P 13 non (s. l.m. 1} B 14 redita R ",.1 illa om. G ia daret] redderet G 15 inepiscopali B ueniret (in s. I. m. 2) B 16 reuesti B castaginem (sic) B (Cocht. ita mterpae. reuerti ad Carth., peruenire itemque Bald. omisso ad) 18 indulgentia G maxencio B libestas B 19 caelestius P, celestiua G (cfr. August. pi. sbsceà. IX r p. 26 A Mtgne), celemus MBvb castaginem B ) [*]( 2* )

Numidis soli uicini episcopi peterentur, qui ordinationem apud Carthaginem celebrarent. tunc suffragio totius populi Caecilianus eligitur et manum inponente Felice Autumnitano episcopus ordinatur. Botrus et Celestius de spe sua deiecti sunt. breuis auri et argenti sedenti Caeciliano, sicuti delegatum a Mensurio fuerat, traditur adhibitis testibus. conuocantur supra memorati seniores, qui faucibus auaritiae commendatam ebiberant praedam. cum reddere cogerentur, subduxerunt communioni pedem, non minus et ambitores, quibus et ordinari non contigit, necnon et Lucilla. quae iamdudum ferre non potuit disciplinam, cum omnibus suis potens et factiosa femina communioni misceri noluit. sic tribus conuenientibus causis et personis factum est, ut malignitas haberet effectum.

Scisma igitur illo tempore confusae mulieris iracundia peperit, ambitus nutriuit, auaritia roborauit. ab his tribus personis contra Caecilianum causae confictae sunt, ut uitiosa eius ordinatio diceretur. ad Secundum Tigisitanum missum est, ut Carthaginem ueniretur . proficiscuntur omnes supra memorati traditores, suscepti hospitio ab auaris, ab ambitoribus, ab iratis, non a catholicis, quorum petitione Caecilianus fuerat ordinatus. interea ad basilicam, ubi cum Caeciliano tota ciuica frequentia fuerat, nullus de supradictis accessit. tunc a Caeciliano mandatum eat: \'si est, quod in me probetur, exeat accusator et probet\'. illo tempore a tot inimicis nihil in illum potuit confingi, sed de ordinatore suo, quod ab his falso [*]( 1 Numidis] mundis v 3 cecilian1 (n m ras.) B manu RB, manu ei imp ... G, manus vb foelice aptungitano b 4 Celestius cfr. p. 19, 19 5 tunc breuis G sicut v 6 amensurio B 8 ebiberunt v 9 pedem] plebem b et post quibus om. P 16 ambitio G nutriijt P, interiuit v (Cochl. corr. m mg. nutriuit) roborauerit P ab iis b 17 missum] scriptum G 18 est (B. I. m. 2) B, om. v ad Garth ... G, kataginem (sic)B 19 autemab ambitoribus B 20 non] nona d (lin. dist. m. 2) G acatholicis B 21 a (d 8. I. m. 1) R 22 tota ł ciuitas infrequentia BBvb supradicfcqts P 23 mandatum est] est om. (». mg. adscr. m. 2) G 24 nihil in illo RBv (adscr. Cochl. in mg. eum), in eum G 25 ab iis edd. praeter v )

traditor diceretur, meruit infamari. iterum a Caeciliano mandatum est, ut, si Felix in se, sicut illi arbitrabantur, nihil contulisset, ipsi tamquam adhuc diaconum ordinarent Caecilianum. tunc Purpurius solita malitia fretus, quasi et Caecilianus filius sororis eius esset, sic ait: \'exeat huc\', quasi inponatur illi manus in episcopatu et quassetur illi caput de paenitentia. his rebus conpertis tota ecclesia Caecilianum retinuit, ne se latronibus tradidisset. illo tempore aut reus de sede debebat expelli, aut communicari debuit innocenti. conferta erat ecclesia populis, plena erat cathedra episcopalis, erat altare loco suo, in quo pacifici episcopi retro temporis obtulerant, Cyprianus, [Carpophorius], Lucianus et ceteri. sic exitum est foras et altare contra altare erectum est et ordinatio inlicite celebrata est et Maiorinus, qui lector in diaconio Caeciliani fuerat, domesticus Lucillae, ipsa suffragante episcopus ordinatus est a traditoribus, qui in concilio Numidiae, ut superius diximus, crimina sua sibi confessi sunt et indulgentiam sibi inuicem tribuerunt. manifestum est ergo exisse de ecclesia et ordinatores, qui tradiderunt, et Maiorinum, qui ordinatus est.

Interea de suorum criminum fonte, qui apud eos multorum flagitiorum uenis exuberauerat, unum traditionis conuicium in ordinatorem Caeciliani deriuandum esse putauerunt prouidentes, quod fama duas res similes uno tempore [*]( •i 1 diceceretnr B 2 ut Felix P 4 quaai] tamquam P 5 sic om. P hoc v (corr. Cochl. hnc) quasi ut G 7 comr d pestis B m. 2 8 retinuit] tenuit PO tradidieret (didi exjnenct.) P de 9 sede om. P, de se (de 8. l. m. 2) R, desede B, om. vb debebaijt B, r debuit G 10 confesta B (Cochl. sic mterpx.: ecclesia populis plena: erat) 11 retto (t ? eocp. m. 2) B temporibus G 12 obtulerunt RBvb cyprianus carpoforius lucilianus et ceteri P, cypr. carpoforius lucianus e. cet. G criprianus R, oripianus B carpophorius om. BBvbd 14 inlicita PG 17 sua. om. D 18 ergo] autem G 21 eos est et multorum G 22 uenis om. B 23 diriuandum Bv )

loqui non posset. ut crimina in silentium mitterent sua, uitam infamare conati sunt alienam; et cum possent ipsi ab innocentibus argui. innocentes arguere studuerunt mittentes ubique litteras liuore dictante conscriptas, quas inter ceteros actus habemus in posterum. adhuc Carthagine positi praecesserunt se epistulis suis, ut rumoribus falsis cunctorum aures insererent. mendacium sparsit fama per populos, et dum de uno celebrata sunt falsa, supra dictorum uerissima crimina sub silentio latuerunt. frequenter solet erubesci de crimine, Sed illo tempore non fuit, cui erubesceretur, quia praeter paucos catholicos peccauerant uniuersi et quasi imago fuerat innocentiae inter multos nefas admissum. parum erat traditionis facinus, quod per Donatum Masculitanum et ceteros supradictos constabat admissum; etiam ingens flagitium scismatis traditioni iunxerunt.

Uides ergo, frater Parmeniane, haec duo crimina tam mala, tam grauia, traditionis et scismatis, ad tuos principes pertinere. agnosce uel sero incurrisse te in tuos, dum insectaris alienos; et cum priores tuos constet operatos esse hoc alterum nefas, etiam uos eos sceleratis uestigiis sequi laboratis, ut, quod illi priores in titulo scismatis fecerant, et [*]( 1 possit P, possent MBv, Casaub. scr. quod fama duas diuersas res simul et uno temp. 1. n. posset, cuius rationem secutus malim: quod f. duas res dissimiles uno tempore sq. (cfr. VII, 4 non potest idem operanus : duas res repugnantes et contrarias simul facere) incilencium B m. m. 1 suaş uitam infauore B (corr. m. 2) uita ... aliena G 2 ad innocentibus P 3 innocenter a 4 liuore] liliore RB, liliorum b (Cochl. coni. suo ore) accus (alterum c obscurum) B 5 cartaginem G 6 auribus BBvb 7 sparsa edd. (sic interpuruci: insererent. mendacium, alii: inserent mendacnun) 10 erubescerepf B 11 quasi] quod Rb quod (d delet. et uirgula add. m. 2) B 12 parum] Cochl. acr. paruum, idem edd. 13 faci, (w mg. facinus m. 2) G 16 uide b frater om. RBvb, s. I. m. 1 G Permeniane (sic saepius) B criminal tam B (lin. m. 2 àistitts.) 18 tenere partinere B (corr. m. 2) 19 p\' ores B (inter p et ores charta perforata est) tuos om. vb 20 et uos iam eos vb, eos om. d 21 priores (s add. m. 2) B in titulos RBv (corr. OOckl.) fecerant] fuerant B )

uos iamdudum fecisse et nunc facere uideamini. illi ruperunt suis temporibus pacem, uos exterminatis unitatem. de parentibus uestris et de uobis merito dici potest: caecus caecum si duxerit, utrique in foueam cadunt. oculos patrum uestrorum furiosus excaecauerat liuor, aemulatio uestros orbauit. scisma summum malum esse et uos negare minime poteritis. et tamen Dathan et Abiron et Core, perditos magistros uestros, sine trepidatione estis imitati nec ponere ante oculos uoluistis hoc malum et uerbis dei esse prohibitum et admissum grauiter uindicatum. deinde esse distantiam delictorum aut remissio testatur aut poena. denique inter cetera praecepta etiam haec tria iussio diuina prohibuit: non occides, non ibis post deos alienos. et in capitibus mandatorum: non facies scisma. uideamus de his tribus, quid oportuerit puniri et quid meruerit relaxari. parricidium principale delictum est; et tamen Cain nec reus a deo percutitur sed occisus insuper uindicatur. in Niniue ciuitate hominum milia centum uiginti sacrilega, quae deos alienos sequi uidebantur . post iracundiam dei et nuntium Ionae prophetae ieiunium parui temporis et oratio indulgentiam meruit. uideamus, an aliquid tale consecuti sunt hi, qui populos dei primitus ausi sunt scindere. tot milibus filiorum Israhel. quorum a [*](3 Matth. 15, 14. Luc. 6, 39 12 Exod. 20, 13 et 3. Denter. 6, 14 13 cfr. I. Cor. 1, 10 17 cfr. Genes. 4. 15 19 cfr. Ion. 3 ) [*](1 mperant B m. 2 2 extermifaastifi PG 3 dictum est uel dici potest G 4 si dnxerit.. ] ducens uterque ... cadunt P uterque .. cadit G 5 et aemulatio Bvb, et emulacio ne (sic) B 7 datan P abyron GfJb chore* (b eras. uidetur) B, chore BGvb 10 distantia G 11 denique] deinde B 12 iussi ojdiuina (lin. inter o et d m 2) B, diuina iussio G 13 et in cap. mand. om. P 14 de iis b trebus P (ric plerumque) oportuit RBG edd. 15 meruit BB edd. 17 insuper om. v nineue Pv (corr. Cochl.) hom. numero cent. uiginti millia sacrilega Bb, (omisso milia) B 18 quae] qui G deos (s add. m. 2) B 19 profeta (sic) P ieiunio p. temp. celebrato indulgentiam PG 20 meruerunt G an] si BBvb 21 hii Po, ii b populum v 22 uirorum israhel e acer uicibus B )

ceruicibus diuina prouidentia iugum seruile deiecerat, Aaron sanctum unum praefecerat sacerdotem. sed cum ministri eius sacerdotium non sibi debitum concupiscentes seducta parte populi inlicite inuaderent, ritum imitati sacrorum ducentos et quod excurrit ministros secum perituros cum turibulis in fronte seducti populi posuerunt. deus, cui displicet scisma, hoc libenter uidere non potuit. indixerant quodammodo deo bellum, quasi esset alter deus. qui alterum acciperet sacrificium. igitur deus pro facto scismate iratus est ira magna. et quod in sacrilegos et parricidam non fecerat, in scismaticos fecit. stabat ministrorum acies et multitudo sacrile\'ga cum interdictis sacrificiis suis ilico peritura; negatum et subductum est paenitentiae tempus. quia non talis erat culpa, quae ueniam mereretur. mandata est terrae fames : statim fauces suas in populi diuisores aperuit et contemptores mandatorum dei auido hiatu absorbuit. intra momenti spatium ad transglutiendos praedictos terra patuit, rapuit, clausa est. et ne beneficium de mortis conpendio consequi uiderentur, dum non essent digni uiuere, his nec mori concessum est: tartareo carcere subito clausi ante sunt sepulti quam mortui. et miramini in uos aliquid tale aspere factum, qui scisma aut facitis aut colitis, cum uideatis, quid magistri primitiui scismatis [*](2 sq. cfr. Num. 16 ) [*]( 1 deicerat (e s. I. m. 2) R aharon P sanctum] tum v 2 sacerr dotê (e ultimo corr. ex u m. 2) B ministri? B 3 pagte B 4 ritu G ritum cunctorum im. sacr. v (Cochl. pro cunctorum scr. sanctorum) et quot BB 5 ezcurrunt G secum i 81 om. G turabulis (i s. I. m. 2) R, turabilis G, turibilis B 8 qua (si s. I. m. 1) B 9 deus pro neglectis mandatis suis iratus RB, (omisso suis) vb 10 parricidas G 12 et (s. I. m. 1 ?) B 13 paenit ..] omne v 14 famis P suas in necem populi diuisoris G 16 auido ore RB edd. 11r et intra G 17 et ne] t R m. 2, ut B ne om P 18 demogtis B r r m. 2 19 iis edd. praeter v tagtareo B 20 mogtui B 21 in uos] nobis RB edd. factam esse G qui sc. aut colitis aut facitia P, qui sc. usurpato ecclesie nomine (cfr. eadem verba p. 25, 5 sq.) aut facitis aut colligitis G 22 magistri uestri primitiuis G, mag. primi RBv )

pati meruerunt. an quia cessat talis modo uindicta, ideo tibi cum tuis uindicas innocentiam? deus in singulis rebus exemplorum posuit formam, ut sit, quod inputet imitantibus . prima peccata ad exemplum praesens poena conpressit, secunda iudicio reseruabit. quid ad haec dicturi estis, qui scisma usurpato ecclesiae nomine et occulte nutritis et inpudenter defenditis ?

Sed quia audio aliquos de societate tua litigandi studio chartas habere nescio quas, quaerendum est, quibus sit adcommodanda fides, quae cum ratione concordent, quae cum ueritate confibulent. uestrae si sunt aliquae, mendaciis forte uideantur adspersae. nostras chartas probant et conflictus causarum et contentiones partium et exitus iudiciorum et epistulae Constantini. nam quod de nobis dicitis, quid christianis cum regibus? aut quid episcopis cum palatio? si nota est nosse reges, uos tota perfundit inuidia. nam maiores uestri: Lucianus. Dignus, Nasutius, Capito. Fidentius et ceteri imperatorem Constantinum harum rerum adhuc ignarum his precibus rogauerunt, quarum exemplum infra scriptum est: rogamus te, Constantine optime imperator — quoniam de genere iusto es, cuius pater inter ceteros imperatores persecutionem non exercuit et ab hoc [*]( 20 cfr. Aug. ep. 53, 5 ; 76, 2 ) [*]( 3 formas P inputet et BBvb (Cochl. sic inútp.: inp. et imitantibus prima peccata, ad) 4 peccata] praecepta G exemplum ponens praesens G 5 reseruaoit P ad haec] adhuc B 6 o.cculteJ stulte G r 7 defendit (corr. m. 2) G 8 litigandip P, litigantes G 9 captas B (sic saepim) 10 cum ante ueritate om. G 11 confabulent BBG, confabulentur vb (confibulentur coni. Oasaub.) 12 probent G cau- /s sarum et" epistole (i. mg. add. et contentio partium et exitus iudicii m S) G; praeterea m. 3 adnot.: \'desunt in ms.\' 13 contentio PG t pagti#um B 14 de nos G (adscr. i. mg. m. 3 constantinus sed nihil corr.) 16 uos nota ista perfundit P inuidia om. PG 17 nassutius vb (sic et infm) fidencius B 18 ignarum adhuc G to 20 te o vb constantinysptume (corr. m. 1 F) B quoniam] quo B 22 imperator es (ligat. m. 2) B ob hoc BB )

facinore inmunis est Gallia, nam in Africa inter nos et ceteros episcopos contentiones sunt — petimus, ut de Gallia nobis iudices dari praecipiat pietas tua. datae a Luciano, Digno, Nasutio, Capitone, Fidentio et ceteris episcopis partis Donati.

Quibus lectis Constantinus pleno liuore respondit. in qua responsione et eorum preces prodidit, dum ait: petitis a me in saeculo iudicium, cum ego ipse Christi iudicium expectem. et tamen dati sunt iudices Maternus ex Agrippina ciuitate. Reticius ab Augustoduno ciuitate, Marinus Arelatensis. ad urbem Romam uentum est ab his tribus Gallis et ab aliis quindecim Italis. conuenerunt in domum Faustae in Laterano Constantino quater et Licinio ter consulibus sexto Nonas Octobris die, sexta feria, cum consedissent Miltiades episcopus urbis Romae et Reticius et Maternus et Marinus episcopi Gallicani et Merocles a Mediolano, Florianus a Sinna, Zoticus a Quintiano, Stennius ab Arimino. Felix a Florentia Tuscorum, Gaudentius a Pisis, Constantius a Fauentia. Proterius a Capua, Theophilus a Beneuento, Sabinus [*]( 7 cfr. epist. Constantini ad episc. conc. Arelat. (Harduin I 268) et huius editionis append. V (C fol. 32b) ) [*]( 11« 1 inmanis P 3 de gallias (sic) G, degalilea (corr. m. 2) B 4 alur ciano B fidencio B 5 pastis B donati (s. I. m. 1) P 6 constantin\'is (corr. m. 2) B plenus b liuore] libro P, libello G 7 praeces (a eras.) B 8 in saeculo] episcopi PG et ego P iuditium Christi G 9 iudices] principes G 10 et 16 reticus RBv ab agustoduno B. abagustinoduno B, augustuduno G 11 arillatensis P, a relat.. G urb. romanam P ab iis b trebus P 12 ab om. G italicis G 13 in laterani libri quarto G III cons (i. mg. adp. m. 2) G 14 sextum n. octobres P (Cochl. sic inrery. octobris. die s.) 15 multiadest G (cfr. p. 27, 10), melchiades Cochl. i. mg. urbis om. v 16 merodes amediolano B 17 asinna B, caesena b (Cochl. corr. a Siena) zoticus] zonais P, zoncus G stena nuis (sic) B m. 2, stemnus v, Stemnius b ab arimini P 18 gaud. apicis (ric) B, caudentius v constancius afauencia B, constantinus v 19 theofilius G, theopholas v sauinus Rb. suinus B m. 2 )

a Terracina. Secundus a Praeneste. Felix a tribus Tabernis, Maximus ab Ostia, Euandrus ab Ursino, Donatianus a Foro Claudii.

His decem et nouem consedentibus episcopis causa Donati et Caeciliani in medium missa est. a singulis in Donatum sunt hae sententiae latae: quod confessus sit se rebaptizasse et episcopis lapsis manum inposuisse, quod ab ecclesia alienum est. testes inducti a Donato confessi sunt se non habere. quod in Caecilianum dicerent. Caecilianus omnium supra memoratorum sententiis innocens est pronuntiatus, etiam Miltiadis sententia. qua iudicium clausum est his uerbis: cum constiterit Caecilianum ab his, qui cum Donato uenerunt, iuxta professionem suam npn accusari nec a Donato conuictum esse in aliqua parte constiterit, suae communioni ecclesiasticae integro statu retinendum merito esse censeo.