Divinarum Institutionum

innooentiam semper et abique custodiat. quod praeceptum non ad hoc tantum ualet, ut ipse iniuriam non inferat, sed ut inlatam sibi non uindicet. sedet enim maximus et aequissimus iudex, speculator : ac testis omnium. hunc homini praeferat, hunc malit de [*](EPITOME 10 ».] e. 59, 4. 11-13] e. 59,1. 18—32] e 60, S. ) [*](B(G)RHPVJ 1 accipiet Heumonnus et om. RH incohukt sit V incola B\', incolume B* et quod B 2 necessitati (8 s. 1 flr. fmod add. m. 2) B porsns B 3 contemptus Bx, eorr. B1, eauuncas P alias — raciat om. B 5 dederis RH insidiabitor H quodadmando B1, corr. B\\ qaodmodo R 6 at] a.t (u er.) H 7 praetermittit B qui minas PV faciwt R1 8 inqainaait Bl, corr. B* quaeetas BI, quaestu\'∗ (\' est digtinctio) B* 9 ipsat B1, corr. B* nominetar H 11 quod H, quo edt. gratum B maledioenxi, F1 respondet H 12 maledicebat R 13 ex] de B ∗ore (h er.) P 14 diligentem B1, corr. B* et om. B 15 proterbas B, propteruos V 17 iudicii B, iudici. (o er.) P deo BRV semper et] suam speret B\', corr. B* a S(eimper et incipit codicis G pag. 147 (73), cuius ita uerss. 1-10 pltraque legebantw 18 non - tantum om. R iuajet B* 19 uiuriam (in er.) tic B 20 sedet] sed BG ret\' B* index B\', eorr. B* 21 ae testis] actis H hominem B praefert H )

ita nt ut homo iustus contemptui sit omnibus, et quia putabitur se ipsum non posse defendere, habebitur pro segni et inerte. qui autem fuerit ultus inimicum, hic fortis, hic strenuus iudicatur, hunc omnes uerentur, hunc colunt.

bonus uero ille tametsi prodesse pluribus possit, illum tamen suspiciunt qui nocere quam qui prodesse possit. sed iustum prauitas hominum deprauare non poterit, quominus deo studeat obtemperare malitque contemni, dummodo semper boni fungatur officio, mali numquam.

Cicero in isdem illis officialibus at uero si quis uoluerit inquit animi sui conplicatam notionem euoluere, iam se ipse doceat eum uirum bonum esse qui prosit quibus possit, noceat nemini, nisi lacessitus iniuria.

o quam simplicem ueramque sententiam duorum uerborum adiectione corrupit! quid enim opus fuerat adiungere nisi lacessitus iniuria, ut uitium bono uiro quasi caudam turpissimam adponeret patientiaeque, quae omnium uirtutum maxima est, faceret expertem?

nociturum esse dixit bonum uirum, si fuerit lacessitus: iam ex hoc ipso boni uiri nomen amittat necesse est, si nocebit. non minus enim mali est referre [*](EPITOME 20-551, 13] c. 57, 1 (- patientiamque teneamus). 20-550, 1] c. 60, 3. ) [*](AUCTORES 11] de off. m 19, 76. ) [*](B(G)RHPVJ 1 c\'alusa pI 2 defensione* (m er.) B \'ital Bł 3 seu met H 4 habetur B* fhabewtur B2) B inert) (extrema litt. cum marg. abscisa, ti m. poster.) R, cf. pag. 552,9 5 tfuerif B9 6 tamsi B prodeesse B 7 posset B suscipiunt BR 8 prodeesse B 9 *deo (a er.) P contem*ni (p er.) B 11 isdem B\', Irisdem Bs, hisdem RHPY at uero] adero B1, pari. raa. corr. B3 qui codd. Cic. 14 quibus possit om. B nemii V 15 sententiam] iustitiam Bl, corr. B3 aiectione Bl, affectione B3 16 corrup*it (n er.) B 17 ut] aut Y ante uitium eras. in B bontOs uiriOj B2 a [Qu](a.si} incipit codicis G pag. 148 (74) paene tota lecta candam] quodam BPl (quo\'d\'dam P3) V turpissimum (ex -am) B2p3 18 patientiaeque que HP, patientiaequae*** (que er.) B, patientiae et quae R, sapientiaeque. quae V 19 nocitur*um (n er.) B, nocitum R post dixit s. I. cicero V1 20 iam] immo Heumannus [am]ittant G 21 noceuit Bl, corr. B1 non] nos G iniuria r m. 2) B )

nam unde certamina inter homines, unde pugnae contentionesque nascuntur, nisi quod inprobitati opposita inpatientia magnas saepe concitat tempestates?

quodsi patientiam, qua uirtute nihil uerius, nihil homine dignius inueniri potest, inprobitati opposueris, extinguetur protinus, tamquam igni aquam superfuderis. sin autem prouocatrix illa inprobitas inpatientiam sibi comparem nacta est, tamquam perfusa oleo tantum excitabit incendium, ut id non flumen aliquod, sed effusio cruoris extinguat.

magna itaque patientiae ratio est, quam sapiens homo ademit bono uiro. ut enim nihil malorum fiat, haec sola efficit: quae si detur omnibus, nullum scelus, nulla fraus in rebus humanis erit.

quid igitur bono uiro potest esse tam calamitosum tamque contrarium quam irae frena permittere, quae illum non modo boni, sed etiam hominis appellatione despoliet, siquidem nocere alteri, ut ipse uerissime ait, non est secundum hominis naturam? nam

et pecudes si lacessas, aut calce aut cornu repugnant, et serpentes ac ferae, nisi persequare ut occidas, negotium non exhibent, et ut ad hominum exempla redeamus, inperiti quoque et insipientes si quando accipiunt iniuriam, caeco et inrationabili furore ducuntur et iis qui sibi nocent, uicem retribuere conantur.

in quo igitur sapiens ac bonus uir a malis et [*](AUCTOBES 15] de off. III 5,25; cf. pag. 519, 7. ) [*](B(G)RHPVJ 1 referre Bl, corr. B1 certamen B, certa[men] G 2 ni P 3 saepe] sae sic B 4 hominem B, homini H dig[nus] G, digninis Y inuenire Bl, corr: B* 5 extinguitur B 6 sin] si G 11 probitas B 7 inpatientia r m. 2) B co I parem B nancta PVaT 8 excitauit Bl, corr. B2, [excitauit] G incendio B 11 efFecit R 12 quid igitur] [qui](di)[gn]us G 13 tamque] tamquam V 14 permittere quae illum] permittere quwe (a m. 2) illum non modo bono uiro potest esse tam calamitosum tamquae contrarium quam ire frena permittere (ilium — permittere omnia ex 12 ss. repctita expvnxit m. 2) qulteilLum (eill m ras. U; 2 ucl 3 litt. m. 3) B 15 dispoliet Cdi ex de ? B3) BH necere BI, corr. B1 16 in hominis na dcsinit codicis G pag. 148 (74) 17 et pecudes si] si (del. P1) pecudes si (si eras. V) PV 18 persequarirsl ex persequare V2 19 exliibent B2 21 iis 12, his BPV, in his H 22 aut igitur V )

sed uidelicet haec illum res fefellit, quod cum de uirtute loqueretur, in quacumque contentione uincere putauit esse uirtutis nec uidere ullo modo potuit hominem dolori et irae succumbentem et iis adfectibus indulgentem quibus debet potius reluctari, et ruentem quacumque inprobitas prouocarit, uirtutis officium non tenere.

qui emm referre iniuriam nititur, eum ipsum a quo laesus est gestit imitari. ita qui malum imitatur, bonus esse nullo pacto potest.

duobus igitur uerbis duas uirtutes maximas bono et sapienti uiro, innocentiam patientiamque, detraxit. sed quia ipse caninam illam facundiam, sicut Sallustius ab Appio dictum refert, exercuit, uoluit hominem canino modo uiuere, ut remordeat lacessitus.

quae retributio contumeliae quam perniciosa sit et quas edere soleat strages, unde oportunius petetur exemplum quam ei ipsius praeceptoris tristissimo casu, qui dum his philosophorum praeceptis obtemperare gestit, ipse se perdidit?

quodsi lacessitus I iniuria patientiam tenuisset, si dissimulare, si ferre contumeliam boni uiri esse didicisset nec illas nobiles orationes alieno titulo inscriptas inpatientia et leuitas et insania profudisset, numquam capite suo rostra, in quibus ante floruerat, [*](EPITOME 12 innocentiam] cf. c. 55, 4. ) [*](AUCTOBES 13] Hist. II 37 Dietsch. ) [*](BRHPVJ 1 differet R habe*t (n er.) B quam Bx (m del. B3) R, quasi (exp. m. 3) P 2 se om. H ante iram eras. in ut uid. B 3 uirtutem BI, m del. B3 post uirtute eras. non H 4 quod] quia R loqueretur] quaeritur P, quaeretur V 5 inte\'nt\'io\'ne\' (nt m. 3, ne m. 2) B 6 uideri B metere ut uid. m. 1, metire m. 2, *etirwe m. 3 B 7 his BPV 8 quemcumque B\', corr. B3 prouocauerit BH uirtutis bis Pl (pr. del. P3) V 9 nititur iniuriam P 11 pacto] modo P duals) B3 12 bono (alt. o in ras. ex i ? m. 2) B uoro R* 14 satlustius V oppio B dictu B refert (s. I. i er., quod add. m. 2) B uoluit] uoluit quoque V 15 uidere BI, corr. B2 16 paernitiosa (ae ex a m. 2) R 17 opportunius R, oportu*nius P 19 perdidit] petit BI, corr. B3 20 iniuria* (m er.) B si ferre] si (exp. m. 3) forte P, si forre sic V contumelia B1 (-liã B2) H 21 didixisset R 22 scriptas R 23 capiti Bl, corr. B1 )

sapientis ergo ac boni uiri non est uelle certare ac se periculo committere, quoniam et uincere non est in nostra potestate et est anceps omne certamen, sed est sapientis atque optimi uiri non aduersarium uelle tollere, quod fieri sine scelere ac periculo non potest, sed certamen ipsum, quod fieri et utiliter et iuste potest.

summa lgitur uirtus habenda patientia est, quam ut caperet homo iustus, uoluit illum deus, ut supra dictum est, pro inerte contemni. nisi enim contumeliis fuerit adfectus, quantum habeat fortitudinis in se ipso cohibendo ignorabitur.

si autem lacessitus iniuna laedentem perseqm coeperit, uictus est: qui uero motum illum ratione conpresserit, hic plane imperat sibi, hic regere se potest.