Divinarum Institutionum

qui euulsis adfectibus quibus omnis constat humanitas, ad immobilem stuporem mentis perducere uolunt, dum student animum perturbationibus liberare et, ut ipsi dicunt, quietum tranquillumque reddere.

quod fieri non tantum non potest, quia uis et ratio eius in motu est, sed ne oportet quidem, quia sicut aqua semper iacens et quieta insalubris et magis turbida est, sic animus inmotus ac torpens inutilis est etiam sibi, nec uitam ipsam tueri poterit, quia nec faciet quicquam nec cogitabit, cum cogitatio ipsa nihil aliut sit quam mentis agitatio.

denique qui hanc immobilitatem animi adsernnt, priuare animum uita uolunt, quia uita actuosa est, mors quieta.

quaedam etiam recte pro uirtutibus habent, sed earum modum non tenent. uirtus est constantia, non ut inferentibus iniuriam resistamus — his enim cedendum est; quod . cur fieri debeat mox docebo —, sed ut iubentibus facere nos contra legem dei contraque iustitiam nullis minis aut suppliciis terreamur, quominus dei iussionem iussioni hominis praeferamus.

item uirtus est mortem contemnere, non ut adpetamus eamque nobis ultro inferamus, sicut philosophorum plurimi et [*]( 21 mox docebo] c. 18, 12 ss. ) [*](EPITOME 5 s.] cf. c. 29. 2. 21-546, 9] cf. c. 61, 1-5. ) [*](BRHPV] 1 illa B et] ac B guilae R thesauros H 3 si] sic R fesf B3 4 ut hominis — reparari otn. PV 5 uitium] utiquelll (e ex i m. 2) B 6 mite ( m. 2) B 7 ebulsis B\', corr. B2, (eum) euulsis Heumannus omnibus P 9 et om. H 10 quietum om. H pr. non om. H 11 immotu PV 13 magnis P1 fn del. P3) V animo P1 (corr. P3) V 14 potest R 15 cogitauit BI, corr. B* 16 immobilem B 17 animo ex animum B7, quod restituit B* uitam (ante uolunt) BI, m del. B3 actuosw B* 18 recta Bl, corr. B* 19 eorum H 20 intfaerentibus P, inherentibus V 21 docebo mox (corr. m. 3) B nos ex non B3 22 supplmns Ps 23 iussionem iussioni RH, iussioni B1, iussionerm iussionil B3, iussionem PV 25 ultro nobis H adferamus B1, corr. B3 ) [*]( XVIIII. Lkct. 1. ) [*]( 36 )

sic ea quae alii timent, excelsa et insuperabili mente dolorem mortemque calcabimus. haec est uirtus, haec uera constantia, in hoc tuenda et conseruanda solo, ut nullus nos terror, nulla uis a deo possit auertere.

uera igitur Ciceronis illa sententia est: nemo inquit iustus potest esse qui mortem, qui dolorem, qui exsilium, qui egestatem timet;

item Senecae m libus moralis philosophiae dicentis: hic est ille homo honestus, non apice purpuraue, non lictorum insignis ministerio, sed nulla re minor, qui cum mortem in uicinia uidit, non sic perturbatur tamquam rem nonam uiderit, qui siue toto corpore tormenta patienda sunt siue flamma ore rapienda est siue extendendae per patibulum manus, non quaerit quid patiatur, sed quam bene.

qui autem deum colit, haec patitur nec timet: ergo iustus est. his rebus efficitur ut neque uirtutes neque uirtutum exactissimos limites nosse ant tenere possit omnino quisquis est a religione dei singularis alienus. [*](AUCTORES 9] de off. n 11, 38. 12] frg. 124. ) [*](BRHPVJ 2 et fidem B 3 malimus ex malitis P aduersum B 4 uaecordem (om. -que) PV omnis V 5 fortitudinem BH alitf B* 6 dolorem mortemque eicit Hcumannus, scd ad positionem uerborum. cf. c. 18,36 innocentiam patientiamque; III 9, 18 ad quae — solem calcanimus Bl, corr. B3, calcamus PV, recte? 7 haec est uera H constantia in ex constantiam Plt 8 noster error Bl, ras. et s. I. corr. B7 possit a deo B euertere B 9 ciceronisi B est habet post aera, om. post sententia H scientia P1, corr. P3 10 potest iustus B esse potest codd. Cic. ante mortem eras. in B exsilium B, exilium cett. 11 seneca H moralib. (ex -lis) B* 12 homo ille B homo om. B 14 rem H uicina H uidet (sed e ex i B1) BPV 15 perturbatus est H noa uem B 16 pr. siue] sibi H sunt] s** (8 in ras. tR. 1, post se ? er.) P 17 extendendwe B* patibulum (pr. u ex 0) B 18 quam sed, sed traiectionis signa add. P 19 iustus*** (est er.) B, iustus, om. est B, qui iustus est H 20 ut] . Nam H ne\'q\' Bl uirtutes neque om. H 22 alienis B\', corr. B2, et alienus H )

Sed omittamus philosophos, qui aut nihil omnino sciunt idque ipsum pro summa scientia praeferunt aut qui non per-. spiciunt etiam quae sciunt aut qui quoniam se putant scire quae nesciunt, inepte adroganterque desipiunt.

nos ergo, ut ad propositum reuertamur, quibus solis a deo ueritas reuelata et caelitus missa sapientia est, faciamus quae iubet inluminator noster deus. sustineamus inuicem et labores huius uitae mutuis adiumentis perferamus nec tamen, si quid boni operis fecerimus, gloriam captemus ei eo.

monet enim deus operatorem iustitiae non oportere esse iactantem, ne non tam mandatis caelestibus obsequendi quam studio placendi humanitatis officio functus esse uideatur habeatque iam pretium gloriae, quod captauit, nec praemium caelestis illius ac diuinae mercedis accipiat.

cetera quae obseruare cultor dei debet facilia sunt illis uirtutibus conprehensis. non mentiatur umquam decipiendi aut nocendi causa.

est enim nefas eum qui ueritati studeat in aliqua re esse fallacem atque ab ipsa quam sequitur ueritate discedere: in hac iustitiae uirtutumque omnium uia nullus mendacio locus est.

itaque uiator ille uerus ac iustus non dicet illud Lucilianum: homini amico et familiari non est mentiri meum, sed etiam inimico atque ignoto existimabit non esse mentiri suum nec aliquando committet ut lingua interpres animi a sensu et cogitatione discordet.

pecuniam si quam crediderit, [*](EPITOME 15-24] c. 59, 7. 24-548, 9] c. 59, 2. ) [*](AUCTORES 21] ex libr. inc. frg. CXL. 23 lingua interpres animi] Lucr. VI 1149. ) [*](BRHPV] 1 qui aut] quia B 2 percipiunt P1 (persipiunt P3) V 3 etiam quae sciunt om. R 4 despiciunt H, \'d\'e\'si\'piunt P 5 prositum P W B3 7 deus om. PV 8 afcMumentis B3 9 & captemus R 10 oportere] debere H iactantem (1 ras. ex 1) B 12 pretium .om. PV 13 illius (11 in ras. ex a m. 2) P 14 cultores H debent H 15 illi R non] . Si non H mentiaturu quam H 16 aut nocendi om. R . Non est enim fas H ueritatem B 18 decedere B 19 uerus ac om. R uetus (e ex ic ? m. 2 ?) P 20 illum lucianum B 21 meum\' (\' est distinctio) B 22 eiistimauit BRH 23 suam BI, corr. B2 a* (n er.) B 24 et om. B quam] cui Dauisius ad Epit. LXIV adn. 8 (pag. 197) ) [*]( 36* )

in hoc enim genere officii debet suo esse contentus, quem oporteat alias ne proprio quidem parcere. ut bonum faciat: plus autem accipere quam dederit iniustum est. quod qui facit, insidiatur quodammodo, ut ei alterius necessitate praedetur.

at iustus numquam praetermittet quominus aliquid misericorditer faciat, nec inquinabit se huiusmodi quaestu, sed efficiet ut sine ullo suo damno id ipsum quod commodat inter bona opera numeretur.

munus non accipiat a paupere, ut si quid ipse praestiterit, eo bonum sit, quod fuerit gratuitum. maledicenti benedicto respondeat, numquam ipse maledicat, ne uerbum malum procedat ex ore hominis qui colit uerbum bonum.

quin etiam caueat diligenter ne quando inimicum sua culpa faciat, et si quis extiterit tam proteruus, qui bono et iusto faciat iniuriam, clementer ac moderate ferat et ultionem suam non sibi adsumat, sed iudicio dei reseruet.