Divinarum Institutionum

quid enim, si, ut Furius dicebat, rapiatur uexetur exterminetur egeat, auferantur ei manus, effodiantur oculi, damnetur uinciatur [*](EPITOME 16—460, 20. 461, 8-12] c. 52, 7-9. ) [*](AUCTORES 19 ss.] cf. supra c. 12, 5. ) [*](EXPILATORES 15 s.] Lucifer pag. 303,8 s. 20-460,1] idem pag. 303, 9-11. ) [*](B(—12)RHSV] 2 accipiat S, accepit V 3 posse om. V 4 uirtute RH 6 qijis V 7 te om. R laelii sapientem R sapientissimum B cum om. H 8 quaE H 9 labentemque (sed pr. e ex a ut uid. m. 3 B) BH sententiam] faciam R quod V adiunges H 10 ingrati] ignorant BI, corr.B3 11 a***ut (Tii er.) B inimi\'ci\' B2 12 quam.. (ante inanem) B a quam * * codex B in eadem pagina transilit ad pag. 460, 23 catur et si filius, partem quae intercidit in mg. super. et inf. add. man. 3; cuius partis scripturae discrepantes ut nullius momenti in conlatione non descriptae sunt si spoliari] ispoliari H 14 aiebat R existere] ezi S 15 uirtute H iis R, his HSV Lucifer pag. 303, 9 16 rseJ V inquit] quidem H 17 sustentat* S 18 quo] que S 19 poenam] poenam saepe R 20 neietur rapiatur supra pag. 437,17, sed cf. Zwt/er. pag. 303,9 rapis nos, uexas (sic pro negas scnbendum) exterminetur uexetur R. )

quae si tollas, nihil potest in uita hominum tam inutile. tam stultum uideri esse quam uirtus: cuius naturalis bonitas et honestas docere nos potest animam non esse mortalem diuinumque illi a deo praemium constitutum.

sed idcirco uirtutem ipsam deus sub persona stultitiae uoluit esse celatam, ut mysterium ueritatis ac religionis suae esset arcanum, ut has religiones sapientiamque terrenam extollentem se altius sibique multum placentem uanitatis errorisque damnaret, ut proposita denique difficultate angustissimus trames ad immortalitatis praemium sublime perduceret.

Docui, ut opinor, cur populus noster aput stultos stultus habeatur. nam cruciari atque interfici malle quam tura tribus digitis conprehensa in focum iacere tam ineptum uidetur quam in periculo uitae alterius animam magis curare quam suam.

nesciunt enim quantum sit nefas adorare aliud praeterquam deum, qui condidit caelum atque terram, qui humanum genus finxit inspirauit luce donauit.

quodsi seruorum nequissimus habetur qui dominum suum fuga deseruit isque uerberibus et uinculis et ergastulo et cruce et omni malo dignissimus iudicatur, et si filius eodem modo perditus atque inpius existimatur qui patrem suum dereliquit ne illi obsequatur, ob eamque [*](EPITOME 20—461,12] c. 51,1 (quam deum — obtemperare); 54,4. ) [*](EXPILATORES 11-13] Lucifer pag. 303, 14 s. ) [*](. B(a 23)RHSV] 2 aut C, an edd. 4 potest] potest esse R (tuncm esse post uideri repetit) 6 animam] omia S 10 altus S 11 damnaret — denique om. R damnare H 12 angustissimos tramites H; per angustissimos (nos add. Heumanntis) tramites edd., sed angustissimus trames etiam Lucifer pag. 303,14 ad id mortalitatis II 13 sublimiter duceret fort. Lueifer pag. 303, 15 legit 14 dor-ui* (t er.) H opin*or (i er.) V apud HSV 15 habebatur H malM 11, om. S 16 iactare H 19 qui (ante humanum) ras. ex qua S 20 fiiit S lucem H 21 deseruit R, \' deserit HSV 22 et omni HS, omni R, omnique V 23 a catur et si filius contintuúur BI, cf. ad pag. 459, 12 si om. H 24 dereliquit V, derelinquit H, derelinquit f-id S) RS )

nam ille qui seruum pretio conparat, quid in eum beneficii confert praeter alimenta, quae illi utilitatis suae gratia subministrat? et qui filium generat, non habet in potestate ut concipiatur, ut nascatur, ut uiuat: unde apparet non esse illum patrem, sed tantummodo generandi ministrum.

quibus ergo suppliciis dignus est desertor eius qui et dominus uerus et pater est, nisi quae deus ipse constituit, qui spiritibus iniustis aeternum parauit ignem, quod ipse per uates suos inpiis ac rebellibus comminatur?.

Discant igitur et suarum et alienarum interfectores animarum quam inexpiabile facinus admittant, primum quod se. ipsos iugulant perditissimis daemonibus seruiendo, quos deus in aeterna supplicia damnauit, deinde quod nec ab aliis deum coli patiuntur, sed auertere homines ad mortifera sacra contendunt nitunturque summa diligentia ne qua sit anima incolumis in terra quae saluo statu suo spectet in caelum.

quid aliut dicam quam miseros qui praedonum suorum instigationibus parent, quos deos esse opinantur? quorum neque condicionem neque originem neque nomina neque rationem sciunt, sed inhaerente persuasione uulgari libenter errant et stultitiae suae fauent.

a quibus si persuasionis eius rationem requiras, [*](EPITOME c. 19, 1-24] c. 48. 24—462, 10] c. 50, 1 s. ) [*](EXPILATOEES §2] Lucifer 303, 31 — 304,2. ) [*](BBHSVj 5 beneficium ut uid. B1, corr. B3 6 sumrainistrat R an num — uiuat? scribendum ? 10 quae om. B1, detis ipse \'quae\' corr. B3, t que (- m. 2) S spiriHlibus (ta cr., t add. m.2) V 11 uatos V 16 aeterna* (m er.) H subplicia H damnabit H 17 aduertere jR 18 nituuturqu*e (a er.) B incolomis HV 19 quae (ae in ras. ex 1 litt. m. 3) B, q (i. e. qui) S salua V 21 un pareant ? cf. Lucifer. pag. 303, 31 quid aliud dicam quam miserum qui — pareas deosese (tert. e ex i ?) sopinantur sic V opinatur H 22 rationes B herente B, sed inhaerente cordi tuo persuasione tua sacrilega Lucifer pag. 304, 1 23 errent B 24 a**quibus (li er.) B si] qui si H, om. S nulla B )

sic inpiicati rerum omnium ignorantia nec se nec deos suos norunt. atque utinam soli errare, soli desipere uellent ! alios etiam in consortium mali sui rapiunt quasi habituri solacium de perditione multorum.

sed haec ipsa ignoratio efficit ut in persequendis sapientibus tam mali sint fingantque se illis consulere, illos ad bonam mentem uelle reuocare.

num igitur hoc sermone aut aliqua ratione reddita facere nituntur? minime, sed ui atque tormentis. o mira et caeca dementia! in iis putatur mala mens esse qui fidem seruare conantur, in carnificibus autem bona!

in iisne mala mens est qui contra ius humanitatis, contra fas omne lacerantur, an potius in iis qui ea faciunt in corporibus innocentium, quae nec saeuissimi latrones nec iratissimi hostes nec immanissimi barbari aliquando fecerunt? adeone etiam sibi mentiuntur, ut uicissim boni ac mali nomina transferant et inmutent?

quid ergo non diem noctem uocant, solem tenebras? alioquin eadem inpudentia est bonis malorum nomen imponere, sapientibus stultorum, iustis inpiorum: quin immo si qua illis [*](EPITOME 10 s.] c. 48, 6. 12-20] c. 48,7; 49,6 s. (et (dum) hanc aduersu» eqs.); 52,1. 13-21] c. 50, 4. ) [*](EXPLLATOBES 5 s. (atque — rapiunt)] Lucifer pag. 304, 3—5. ) [*](BRHSV] 1 possunt H malorum B3 (maiorum Bx) S confugiunt Hype, alt. u ex a V1 3 ratione addicant S 4 implicanti S 6 desipere (i ras. ex u) H supra etiam uox erasa, V consortio SVac nos etiam in consortium malorum tuorum rapere conarisLuciferpag.304,4 8 ignorantia V edd. conl. 4 9 fingantque S, finguntque cett. setfllis B2 10 na S 11 sed ui] sedi V 12 iis edd., his C; an iisne ? 13 in (ante carnificibus) om. B in (ante iisDe) om. B iisne edd., hisne C 14 contra ius] contrarius Y alt. contra] qui contra R 15 an** (ti? er.) V iis edd., his C 16 nec (ante immanissimi) om. R 17 adeone] odio nec B, adone* fc ? er.) V 18 uicissim] licessint B1, in ras. corr. B3 ac] aut B transferat B 19 uiderediemnon Bt, iion B7, \'q\'uidergro non1 diemiion B3 tenebras] tenebras noctem Bx, post noctem 8. I. diem add. B2, noctem expunx. et diem eras. B3 20 alioquin eadem om. R noimen B2 21 inpiorum] inferiorum Bx, corr. B1 )

decet eos suscipere defensionem deorum suorum, ne si nostra inualuerint, ut cottidie inualescunt, cum delubris ac ludibriis suis deserantur. et quoniam ui nihil possunt — augetur enim religio dei quanto magis premitur —, oratione potius et hortamentis agant.

procedant in medium pontifices seu minores seu maximi, flamines augures, item reges sacrificuli quique sunt sacerdotes et antistites religionum, conuocent nos ad contionem, cohortentur ad suscipiendos cultus deorum, persuadeant multos esse quorum numine ac prouidentia regantur omnia, ostendant origines et initia sacrorum ac deorum quomodo sint mortalibus tradita, qui fons, quae ratio sit explicent, proferant quae merces in cultu, quae poena in contemptu maneat, quare ab hominibus coli se uelint, quid illis, si beati sunt, humana pietas conferat: quae omnia non adseueratione propria — nec enim ualet quicquam mortalis hominis auctoritas — sed diuinis aliquibus testimoniis confirment, sicuti nos facimus.