Divinarum Institutionum

quod Hermes quoque tradit, qui non tantum hominem ad imaginem dei factum esse dixit a deo, sed etiam illut explanare temptauit, quam subtili ratione singula quaeque in corpore hominis membra. formauerit, cum eorum nihil sit quod non tantundem ad usus necessitatem quantum ad pulchritudinem ualeat..

id uero etiam Stoici cum de prouidentia disserunt, facere cona.ntur et secutus eos Tullius pluribus quidem locis, sed tamen materiam tam copiosam et uberem strictim contingit. quam [*]( 4 dixeram] 111, 17—36; 19, 5. EPITOME 3-12] c. 20, 12 s. ) [*](AUCTORES 14s.] Poemaud.c. 1,12 (pag.6, 3Parth.). 15-18] ibid. c. 5, 6 s. (pag. 44, 10 ss.). 20] eos locos esse iu IV. de re publica libro, in I. de legg. (c.9), in 11. de nat. deor. (c.54 ss.) Lact. dicit de opif. dei c. 1,12 s. ) [*](. EXPILATORES 6-8] Isidor. orig. VIII 11,8. ) [*](B(G)Rp HPV] 1 merueritj uoluerit B generis V seruarij saluari V 3 opMicio] opificio idem B 4 poetas (as add. m.2) P dixerant P, dixenHj V2 6 primo omnium prometheo H 7 simulacrũ homiuist V2 formasse s; ft. e. sed) de .H 8 statua⌜s⌝ P3 et] sed P 9 a [F]uit quibus incipit codtCM C pag. 36 (75) paene tota lecta et primum H constituit P 10 uc<u>ltus (u s. l. m. 3) B fugata PF 11 et OMt. B 13 eli / modr ex eiusmodi B3 est in mg. V2 14 quodque H tradidit RH imaginem dei **t (est er.), sequuntur uerba quod hermes usque ad imaginem repetita, sect del. m.2, tum ∗∗ (dι̃ er.) fictum e⌊p⌋ (e in ras. M. 2) dixit V 15 factus J, corr. P2, fictum V 16 quoque PV 19 stoici (stoi m r<M. e< ci <. l. Nt. J ?) P disserunt] disputant disserunt R 20 plurimis H 21 contigit. HP quam] qua C )

illut hoc loco praeterire non possum quod errantes quidam philosophi aiunt, homines ceteraque animalia sine ullo artifice orta. esse de terra,. unde illud est Vergilianum

1. uirumque
2. terrea progenies duris caput extulit aruis.

Aristoteles autem labore se ac molestia liberauit dicens semper fuisse mundum: itaque et humanum genus et cetera quae in eo sunt initium non habere, sed fuisse semper ac semper fore.

sed cum uideamus singula quaeque animalia quae ante non fuerint esse incipere et esse desinere, necesse est totum genus aliquando esse coepisse et aliquando desiturum esse, quia coepit.

omnia enim tribus temporibus contmen necesse est, praeterito praesenti futuro. praeteriti est origo, praesentis substantia, futuri dissolutio.

quae omnia in singulis hominibus apparent : et incipimus enim, cum nascimur, et sumus, cum uiuimus, et desinimus, cum interimus. unde etiam tres Parcas esse uoluerunt, unam quae uitam hominis ordiatur, alteram quae contexat, tertiam quae rumpat ac finiat. [*](AUCTORES 6 s.] Georg II 340 s. 10 s.] cf. de caelo I 10 (Cic. Acad. II 38, 119; Tusc. I 28, 70). ) [*](EXPILATORES § 20] Isidor. orig. VIII 11, 93. ) [*](B(G)RpHPV] 2 a⌜d⌝ P2 weum B2 3 filosofi quidam BG 4 arti- 6c[i] C 5 de terra om. G illades Bt, illudest\' B3 uirgilianum est V uerginiauum R 6 uirumque otM. F 7 terrea F, terrae P, cf. orta esse de terra 4; ferrea BjRH, [fe]rrea G; ferrea codd. Verg. et Seruius, terrea in Medic. correct., Bentleius 8 ii edd., hi BRH, [hiij C, hii P scatententia C prouidentia G 10 aristotiles R, arestoteles P, hae scripturae frequentes in codd. excepto B se labore BG 11 infuisse desinit codicis G pag. 36 (75) pr. et ont. B 13 sed cum] ac B\', del. et sed cum 8. l. corr. B3 uidemus B 14 fuerunt (-r̃ R) BR ⌜de⌝sinere B2? 15 aliquando esse — quia in ras. P desiturum] desinit utrumque P 16 coeperit e(M. 19 et (ante incipimus) oMt. BP 21 parcas s. JL in partes corr. w. 2, tum parcas s. J. restituit w. 2 F unamqu∗e (a er.) F uita ( m. 2 r 22 contex∗at (s er.) B)

in toto autem genere hominum quia solum praesens tempus apparet, ex eo tamen et praeteritum id est origo colligitur et futurum id est dissolutio.

nam quoniam est, apparet aliquando coepisse — esse enim nulla res sine exordio potest - et quia coepit, apparet quandoque desiturum; nec enim potest id totum esse inmortale quod ex mortalibus constat.

nam sicut uniuersi per singulos interimus, fieri potest ut aliquo casu omnes simul, uel sterilitate terrarum, quae accidere particulatim solet, uel pestilentia, ubique diffusa, quae singulas urbes aut regiones plerumque populatur, uel incendio in orbem inmisso, quale iam fuisse sub Phaethonte dicitur, uel diluuio aquarum, quale sub Deucalione traditur, cum praeter unum hominem genus omne deletum est.

quod diluuium si casu accidit, profecto potuit accidere ut et ille unus qui superfuit interiret. si autem diuinae prouidentiae nutu, quod negari non potest, ad reparandos homines reseruatus est, apparet in dei potestate esse uel uitam uel interitum generis humani. quod si potest occidere in totum, quia per partes occidit, apparet aliquando esse ortum, et fragilitas ut initium, sic declarat et terminum.

quae si uera sunt, non poterit defendere Aristoteles quominus habuerit et mundus ipse principium. quod si Aristoteli Plato et Epicurus extorquent, et Platoni et Aristoteli qui semper fore mundum putauerunt, licet sint eloquentes, ingratis tamen idem Epicurus eripiet quia sequitur ut habeat et finem.

sed haec in ultimo libro pluribus: nunc ad hominis originem recurramus. [*]( 25 in ultimo libro] c. 14, 5 ss. ) [*](AUCTORES 17-24 (22 Epicurus)] cf. ad frg. 304 (p. 214, 26). ) [*](BRpHPV] 1 totu V, r<M. et a.!. corr. V2 quia] quamquam coMt. Thilo 3 nam] quam R 5 desiturum] esse desituram R 8 stcrelitate BV1 uel particulatim P 9 uel ei B qua B aut] ac RH, fort. recte 10 orbe H 11 qualem H iam in orbe (exp. M<. 3) B sub ex iu B3 factonte B, fetonte R 14 ∗u⌊n⌋us ex iustus ut Mtd. B3 15 nutu] datur B 16 potestatem P 18 accidere H accidit H aiiquando V 19 ut] et B* (corr. B3) H declararet H 20 potest R 21 post si eras. & V 23 iugrates (e M: i) B3 24 epicurus idem H eripiet] docet B, eripuit et B ad quia cf. indcem gramm. ut] et P 25 pluribus] pluribus eisequemur B percurramus P )

Aiunt certis conuersionibus caeli et astrorum motibus maturitatem quandam extitisse animalium serendorum, itaque terram nouam semen genitale retinentem folliculos ex se quosdam in uterorum similitudinem protulisse — de quibus Lucretius:

1. crescebant uteri terram radicibus apti —

deinde terram ipsam umore quodam qui esset lacti similis exuberasse eoque alimento animantes esse nutritas. quomodo igitur uim frigoris uel caloris ferre aut uitare potuerunt aut omnino nasci, cum sol exureret, frigus adstringeret? \'non erant\' inquiunt \'in principio mundi nec hiemps nec aestas, sed perpetua temperies et uer aequabile.

cur ergo nihil horum fieri etiamnunc uidemus? \'quia semel fieri necessarium fuit ut animalia nascerentur; postquam uero esse coeperunt, concessa. his facultate generandi et terra parere desiit et temporis condicio mutata est.

o quam facile est redarguere mendacia! primum, quod nihil potest esse in hoc mundo, quod non sic permaneat ut coepit. nec enim sol et luna et astra. tunc non erant aut cum essent, meatus non habeba-ut ac non diuina moderatio, quae cursus eorum temperat et gubernat, cum ipsis simul coeperat.

demue, quod si ita sit ut dicunt, esse prouidentiam necesse est, et in id ipsum incidunt quod maxime fugiunt.

nondum enim natis animalibus aliquis utique prouidit ut nascerentur, ne orbis terrae desertus atque incultus horreret. ut autem de terra sine officio parentum [*](AUCTORES 1 s.] Aiunt — serendorum] cf. Cic. de legg. I 8, 24. 2-8; 25—153, 4] cf. Lucr. V 783-820. 5] ibid. 808. 11 s.] cf. ibid. 806. 818 s. 13-16] cf. ibid. 793-796. 826-836. ) [*](BRpHPV] 1 ceteris conuersatioaibus B 4 similitudine V 5 terram V cum codd. ZMCf., terrae (t in r(M. B2) BH, terre R, terra P 6 maturassent R, ma.turisseut H temera H .8 lacte H 9 caloris uel frigoris R uel] aut H uel caloris oMt. P ferr∗e (a er.) JB 11 eramH, fort. recte im principio V nec (ante hiemps) otn. ZfV, fort. recte. hiems H aec] aut H 12 sed oMt. P uir P 13 semel] semel aiunt B 15 is H, hiis P 21 coeperat P, coeperit cett. 22 est] esse B 23 l fugifaciunt (corr. m.2) V enim om. B 24 tQCj V2 )

sed putemus id quoque casu accidisse, illa certe quae secuntur fortuita. esse non possunt, ut terra continuo lacte manaret, ut aeris temperies esset aequalis.