De Opificio Dei

nihil enim [*](AVCTOEES 6] Verg. Aen. VI 893 ss. ) [*](TESTES 10 ss.] cf. Hieronym. c. Rufin. II 8 (II 497AVall.): (dicit enim sc. Rufinus:) \'legi quosdam dicentes quod pariter cum corpore per humani seminis traducem etiam animae diffundantur, et haec quibus poterant adsertionibus confirmabant. quod puto inter Latinos Tertullianum sensisse uel Lactantium, fortassis et nonnullos alios\' ... c. 10 (p. 499 C): nec de hoc nunc quaestio est, utrum deus an alius eas (sc. animas) fecerit, sed e tribus quas posuit, qua6 sit illarum sententia uera nescire se dicit (sc. Rufinus). uide ne statim tibi obiciatur idcirco te trium ignorantiam confiteri, ne unum damnare cogaris, et Tertulliano et Lactantio ideo parcere, ne Origenem cum illis iugules. quantum memoria suggeat, nisi tamen fallor, nescio me legisse Lactantium 3uoit £ tpo(jivT|V animam dicere. ceterum qui legisse te scribis, dic in quo. libro legeris, ne ut me dormientem, sic illum mortuum calumniatus esse uidearis. sed et in hoc cunctabundus incedis et cautos. dicis enim: \'puto inter Latinos Tertullianum sensisse uel Lactantium, fortassis et alios nonnullos\'... lib. III c. 30 (p. 558 E): scribis apud ecclesiasticos tractatores tres de animabus esse sententias, unam quam sequitur Origenes, alteram quam Tertullianus et Lactantius (licet de Lactantio apertissime mentiaris), tertiam ... ) [*](BPV, a 10 HMSJ 1 causaret P, causa. (m er.) daret V reliquiLtj P* 2 futuram P istoriae Bl (corr. B2) V 8 extetisse Vac, corr. m. 1 ? rs"omnia P1 praese\'"n\'s V 5 LsjOmniis B3, somnii P 6 uirgilio (lie) V partes V" uoluit esse B 8 iLmjminens V 9 "Vac B, Lgc ,.ae 10 ab Dlud quoque inctpiunt HMS. quorum de inscrtptionibus cf. p. 3 quaestions (\' m. 2) P ..utruIJUle M 12 id] in B id meo] idem eo M incipiti S )

itaque serendarum animarum ratio uni ac soli deo subiacet:

1. denique caelesti sumus omnes semine oriundi,
2. omnibus ille idem pater est,

ex quo apparet non a parentibus dari animas, sed ab uno eodemque omnium deo patre, qui legem rationemque nascendi tenet solus, siquidem solus efficit. nam terreni parentis nihil est nisi ut umorem corporis in quo est materia nascendi, cum sensu uoluptatis emittat uel recipiat: citra hoc opus homo resistit nec amplius quicquam potest, et ideo nasci sibi filios optant, quia non ipsi faciunt.

cetera iam dei [*](AVCTORES 7 s.] Lucr. II 991 s. ) [*](BPVHMS] 1 tribus his B ex utroque] extroque M, item 3, ex utrque S 2 Lex_, V a..Uerutro p21, alteraltero S sereivtur Bl, rorr. B2 . animae] anima et corpus HJI, anima corporis S enim om. S 3 conferatQr V de-non potest om. r 4 rre1 V tenue HM conpraehensibili P1 T\'ac (s. I. corr. V1), riri,c56pr*ehensibili P2, inconprehensibil<?\' (extrema litt.foramineperiit)H, infphensibile M 5 dec1.edeJrePJ. decere M 6 subiacet (acet. extra uers. in ras. add. m. 1) V 7 &;denique e (& extra tiers. add. m. 1, e inseruit m. 2) V sUjinuB V semini S 8 ille idem] HMS cum codd. Lucr., idem ille BPV 9 nam om. B rpot\'est P2 10 nec putari om. HMS rpaf r 11 se add. Heumannus spirasse V suo BHMS edd., sed cf. 3 de animis anima 12 si om. M tamen om. HMS habeat P 13 quo om. M a parentibus] apparentibus prar, pr. p er. 14 patre, deo Heumannus patri 2?1, corr. B\'J 15 effecit B 16 parentes Bae, corr. m. 1 uel 2, patris V ut om. HMS umorem fh er.) B, "irumoreru V est om. S 17 respiciat H ci.trJBLP2, et citra F, utra M 18 homo resistit] umoris istius P quicquam amplius 1"8 et om. P 19 op*tant (i er.) V )

nam praeter quod ipsius beneficio incolumes sumus corpore et quod uictum nobis ei uariis rebus subministrat, sapientiam quoque homini tribuit, quam terrenus pater dare nullo modo potest. ideoque et de sapientibus stulti et de stultis sapientes saepe nascuntur: quod quidam fato ac sideribus adsignant.

sed non est nunc locus de fato disserendi, hoc dicere satis est, [quod etiamsi astra efficientiam rerum continent, nihilo minus a deo fieri omnia, qui astra ipsa et fecit et ordinauit. inepti ergo qui hanc potentiam deo detrahunt et operibus eius attribuunt.

hoc igitur dei munere caelesti atque praeclaro an utamur in nostra esse uoluit potestate: hoc enim concesso ipsum hominem uirtutis sacramento religauit, quo uitam posset adipisci. [*](A VCTOBES § 6-8] ex eodem fonte Nemes. cap. 35. 36. 39—41. ) [*](BPVt HJIS — 16 adipisci] 1 ipsa om. B conformatio B 4 nam (mut. m. 2) V praeter quod] BHMS, qugd (mut. m. 2) praeter Y. praeterquam quod P edd.; cf. Inst. III 8, 13 praeter quod 5 beneficid (tL part. ras. ex o m. 2, sic) V incolomis P1 corpore om. V 6 quoque in ras., ho extra uers. in fine. mi ante ni initium proximi uers. V 8 pr. et om. B sapientes. (alt. e ex i et alt. s in ras. m. 2) P 9 quidem S ac] et B 10 ntt Bl nunc B2 hocdicere satis est quod etiamsi PVHMS, hoc dicere satis est etiam quod si (— et = m. 2) B; quod eiecit Heumannus, quo seruato post fieri omnia add. certum est Egnatim; quod etiamsi male retinet Wichertus. Latein. Stillehre p. 404 12 quae in astra HM et fecit] PV, effecit B, efficit HMS ornauit V 13 quia M potestatem B operibus eius] B V, operi eius P (recte ?), operibus HMS 14 hoc igitur-poteur nr state in marg. S an utamur] VHMS, ut utamur B, an utarm\' (m add. m. 1) inutamur P, an utamur an non utamur codd. rec., edd. 15 uoluit esse 8 hominem (mi et nS extra uers. add.) V 16 relegauit B quod Y possit BV post adipisci in codd. P g (Gothano) h (Glasgouiensi Hunteriano) aliis rec. haec inserta sunt: (1) Dedit ei et constituit aduersarium nequissimum et fallacissimum spiritum (splb P1, spjri/tu1 P2), cum quo in hac terrestri uita sine ulla securi-)

magna est enim uis hominis, magna ratio, magnum sacramentum: a quo si quis non defecerit nec fidem suam deuotionemque prodiderit, hic beatus est, hic denique, ut breuiter finiam, similis deo sit necesse est. errat enim quisquis hominem carne metitur: nam hoc corpusculum quo induti [*](tatis requie dimicaret. cur autem deus hunc uexatorem generi hominum constituerit breviter exponam. (2) ante omnia diuersitatem noluit esse ideoque uulgo non aperuit ueritatem, sed eam paucissimis reuelauit: quae diuersitas omne arcanum mundi continet. haec est enim quae facit esse (esse om. h) uirtutem, quae (quae om. h) scilicet (sine ipsa add. edd.) non modo esse, sed ne apparere quidem <posset add. edd.>. quia uirtus esse non (eLsse fi.,* P2) poterit, nisi fuerit compar aliquis, in quo superando uim suam uel exerceat uel ostendat. (3) nam ut (et pac, corr. m. 1) uictoria constare sine certamine non potest. sic ne (nec Pg) uirtus quidem (quidem om. h) ipsa sine hoste. itaque quoniam uirtutem dedit homini, statuit illi ex (e h) contrario inimicum, ne (ut h) uirtus otio torpRns naturam suam perderet. cuius omnis ratio in eo est, ut concussa et labefacta (labefactata edd.) firmetur nec aliter ad summum fastigium possit uenire nisi prudenti manu (prudentius maius P) semper agitata (agitarta\', er. s. P1) se ad salutem suam dimicandi tenore fundauerit. noluit enim deus hominem ad immortalem illam beatitudinem delicato itinere peraenire (puenire ex uenire P). (4) daturus ergo (igitur g) uirtutem dedit hostem prius qui animis hominum cupiditates et uitia immitteret, qui esset auctor errorum malorumque omnium machinator (machinatorll g), ut quoniam deus hominem (bomines deus g, hominem deus h) ad uitam (uitå* P) uocat, ille contra, ut rapiat et traducat ad mortem. (5) hic est qui aut inducit aut decipit eos qui ueritati (uirtuti, in marg. al. ueritati h) student, aut si dolo et astutiis (sic scripsi, studiis codd.; cf. Sallust. Cat. 26, 2 dolus et astutiae; Lact. Inst. III 29, 15 dolis et astu) non quiuerit (quierit h), uirilem gerit animam qua (animum quo edd.) sublimium (malim sublimem) uigorem labefactare conetur, infanda dictu et execrabilia moliens: uexat interficit, et tamen ut prosternit multos, sic a multis uictus prostratusque discedit (recedit h). De hoc loco, quem iam editio princeps Lactantii (1465) habet, cf. part. I Prolegom. p. LXVI ss., maxime autem disputationem editoris . Die dualistischen Zusatze bei Lactantius\'. in Relationibus Academiae Yindobonensis uol. CXVIII part. VIII (1889) editam ) [*](BPVj 1 magna est-Haec ad te p. 63, 9 om. HMS 2 deuotionem P 3 prodegerit B est om. P 4 sit om. P err\'at Ps V1 5 corpursculum hoc P2 quo* (d er.) P )

qui si delicatus ac tener in hac uita fuerit quam ratio eius exposcit, si uirtute contempta desideriis se carnis addixerit. cadet et premetur in terram, si autem ut debet statum suum quem rectum sortitus est, prompte constanterque defenderit, si terrae quam calcare debet ac uincere non seruierit, uitam merebitur sempiternam.