De Opificio Dei

Mentis quoque rationem inconprehensibilem esse quis nesciat nisi qui omnino illam non habet, cum ipsa mens quo loco sit aut cuiusmodi nesciatur? uaria ergo a philosophis de natura eius ac loco disputata sunt.

at ego non dissimulabo quid ipse sentiam, non quia sic esse adfirmem, quod est insipientis in re dubia facere, sed ut exposita rei [*](AVCTOBES 16] cf. Cic. de nat. deor. II 59, 147. 17 s. (uariadisputata sunt): p. 52, 2 (quidam). 7 (alii). p. 53, 24 ss. (a Xenocrate). 6 88. (Aristoxenus)] cf. Cic. Tusc. I 9, 19 s.; \' Veb. die Qttellen\' p. 281. ) [*](BPVj reuolutus cicutam descendentem (i. e. a summo ad imum paulatim dilatatam) occursu suo radit; Lactantium uerba auctoris sui aut minus accurate transcripsisse aut iam obscurata accepisse ostendi uidetur loco Cassiodorii De musica 5, uol. II 587a Garet (ex quo Isidor. Orig. III 21, 1): inflatilia sunt quae spiritu reflante conpleta in sonum uocis animantur, ut sunt tubae calami fistulae 1 nitens] PV, tendens B 3 uideri P pectore om. P 4 ex] in ras. V2, et BP 5 quo. (d er.) V anrlrelamus F2 6 laeui B coarctato P quoţ-iens uol..umus V 7 quomodo euanid. refecit V3, 8. I. <5 ut uid. er. 8 post sit I extra uers. add. uox V3 achademiae B. tacad.,emiae F5 9 pnteA V 10 ut] P, et B, ut (a er.) V eLnjm Vll 14 quod] P, quo BP, sed cf. Inst. VII 27, 1 decursis ... spatiis 15 quis] BV, qui P 17 loco] edd., loci BPV raP V2 18 eis P ac] BV, de P dissimilabo P1, disimulabo (sic, u part. ras. ex o m. 2) V ) [*]( 4* )

quidam sedem mentis in pectore esse uoluerunt. quod si ita est, quanto tandem miraculo dignum est rem in obscuro ac tenebroso habitaculo sitam in tanta rationis atque intellegentiae luce uersari, tum quod ad eam sensus ex omni corporis parte conueniunt, ut in qualibet regione membrorum praesens esse uideatur!

alii sedem eius in cerebro esse diierunt. et sane argumentis probabilibus usi sunt, oportuisse scilicet quod totius corporis regimen haberet, potius in summo tamquam in arce corporis habitare nec quicquam esse sublimius quam id quod uniuersum ratione moderetur, sicut ipse mundi dominus et rector in summo est;

deinde quod sensus omnis id est audiendi et uidendi et odorandi ministra membra in capite sint locata, quorum omnium uiae non ad pectus, sed ad cerebrum ferant; alioquin necesse nos esset tardius sentire, donec sentiendi facultas longo itinere per collum ad pectus usque descenderet.

hi uero aut non multum aut fortasse non errant. uidetur enim mens, quae dominatum corporis tenet, in summo capite constituta tamquam in caelo deus, sed cum in aliqua sit cogitatione, commeare ad pectus et quasi ad secretum aliquod penetrale secedere, ut consilium tamquam ex thensauro recondito eliciat ac proferat;

ideoque cum intenti ad cogitandum sumus et cum mens occupata in altum se abdiderit, neque audire quae circumsonant neque uidere quae obstant solemus.

id uero siue ita est, [*](AVCTORES 18—25] cf. Tbeophrast. de sens. 42 (Duemmler, Academica p. 114). ) [*](BPVJ 2 sedrê\' V 3 quantoj PV, quo B 5 Iuce. V tum quod] V. tunc quod P, tunc I cum (alt. c postea add. m. 1 ?) B ad om. V 8 probabilius B 9 quo P haberet] BV, deberet P 10 arc.e (a er.) B nCc1 V 11 ratio P 12 dS P 13 omnes P ordoTandi Ps 14 collocata B 15 nos] B2P2, non BiPi, fi, - euanid. refecit m. 3, in marg. nos esset iam m. 1 uel 2 acripsisse uid., euanid. refecit m. 3, V esse.t (n er.) B, esset nos (quamquam. iam ante nos ex non correctum habet) P, est V 17 hi* (i er.) P, hii V 22 tensauro B, tbe.sauro (n er.) P, thesauro V reconditQ B eliceat J51, corr. B3 24 an abdidit ? )

an potest aliquis non admirari quod sensus ille uiuus atque caelestis qui mens uel animus nuncupatur, tantae mobilitatis est, ut ne tum quidem, cum sopitus est, conquiescat, tantae celeritatis, ut uno temporis puncto caelum omne conlustret, si uelit, maria peruolet, terras et urbes peragret, omnia denique quae libuerit, quamuis longe lateque submota sint, in conspectu sibi ipse constituat?

et miratur aliquis si diuina mens dei per uniuersas mundi partes intenta discurrit et omnia regit, omnia moderatur, ubique praesens, ubique diffusa, cum tanta sit uis ac potestas mentis humanae intra mortale corpus inclusae, ut ne saeptis quidem grauis huius ac pigri corporis, cum quo inligata est, coerceri ullo modo possit quominus sibi liberam uagandi facultatem quietis inpatiens largiatur?

siue igitur in capite mens habitat siue in pectore, potestne aliquis conprehendere quae uis rationis efficiat ut sensus ille inconprehensibilis aut in medulla cerebri haereat aut in illo sanguine bipertito qui est conclusus in corde, ac non ex eo ipso colligat quanta sit dei potestas, quod animus se ipsum non uidet aut qualis aut ubi sit nec si uideat, tamen perspicere possit quo pacto rei corporali res incorporalis adiuncta sit?

siue etiam mentis locus nullus est, sed per totum corpus sparsa discurrit — quod et fieri [*]( OJ: BPVJ 1 id om. P a] BP, et (eorr. m. 1 ?) V 2 si. (n ? er.) B nihiI»ominus (h er.) V 4 aliquis om. P non om. B 6 ante P1, tantg part. a. I. p21 ruf P2 8 si uolet maria peruolit Vac, pernolet m. 1 ? 9 qua P 10 conspectum B 14 inclusae (ae ex a m. 1 ?) V 15 huius om. B cum quo inligata scripsi, cum inligata B, quo inligata P, coinligata Vao, curi"inligata corr. m. 1 ut ułà.; cui codd. rec., edd., sed cf. Inst. VII 2, 8 mens hominis cum fragili corpore inligata coercerePI, coherceri V ullo] V (sed 0 ex V, nulloB" (n er.)P 16 uacandi V quie-tis (s ? er.) P 20 uipertito JB1, corr. B1 inclusus P 21 colligat (i in ras. ex e ? m. 1 ?) V; malim colligit quae tanta B 23 si om. P 25 etfieri (t ras. ex f) B, fieri (om. et) V )

illud autem caue ne umquam simile ueri putaueris quod Aristoxenus dicit, mentem omnino nullam esse, sed quasi harmoniam in fidibus ex constructione corporis et conpagibus uiscerum uim sentiendi existere. musici enim intentionem concentumque neruorum in integros modos sine ulla offensione consonantium harmoniam appellant.

uolunt igitur animum simili ratione constare in homine qua concors modulatio constat in fidibus, scilicet ut singularum corporis partium firma coniunctio membrorumque omnium consentiens in unum uigor motum illum sensibilem faciat animumque concinnet sicut nerui bene intenti conspirantem sonum:

et sicut in fidibus cum aliquid aut interruptum aut relaxatum est, omnis canendi ratio turbatur et soluitur, ita in corpore cum pars aliqua membrorum duxerit uitium, destrui uniuersa corruptisque omnibus atque turbatis occidere sensum eamque mortem uocari.

uerum ille si quicquam mentis habuisset, numquam harmoniam de fidibus ad hominem transtulisset. non enim canere sua sponte fides possunt, ut sit ulla in his conparatio [*](AVCTORES 7 Aristoxenus — esse] cf. Cic. Tusc. I 22, 51. ) [*]( ,BPVJ 1 a om. P xe*nocrate (cr in ras. m. 2) V 2 partem (m del. m. 3) B 3 possit B 4 calidis B 5 ardenti P 6 cau*e (a ? er.) B similem B uero B 7 aristo*:xenes (c er.) sic B 8 armoniam BV, armonian P extructione (om. cons) V 9 exsistere* fs er.) P musici] BV, sic P intention6 (- m. 2) P 10 contentumque B\', corr. B3, conceptumque P 11 armoniam BV2, harmonian P. armonian V1 18 singula corporis spatia V 14 membrumque P1 15 motum (0 in ras. ex u ? m. 2) V 16 ad conspirantem P 17 aliqui..d.Į F2 18 turbatur et soluitur] PV, turbatur uexatur et soluitur B 19 distrui Bae (corr. m. 1 uel 2) Vac (corr. m. 1 ?) 20 atqu..e.J V 21 rsi\' V21 numquam] BV, non P 22 harmonian B, armoniam PV3 armonian V1 23 fidis Bae, corr. m. 1 uel 2 )

quod si quid in nobis esset harmoniae simile, ictu moueretur externo sicut nerui manibus, qui sine tractatu artificis pulsuque digitorum muti atque inertes iacent.

sed nimirum pulsandus ille manu fuit, ut aliquando sentiret, quia mens eius ex membris male conpacta torpebat.