De Opificio Dei

\'Superest de anima dicere, quamquam percipi ratio eius et natura non possit. nec ideo tamen inmortalem esse animam non intellegimus, quoniam quidquid uiget moueturque per se semper nec uideri aut tangi potest, aeternum sit necesse est.

quid autem sit anima nondum inter philosophos conuenit nec umquam fortasse conueniet. alii sanguinem esse dixerunt, alii ignem, alii uentum, unde anima uel animus nomen accepit, quod graece uentus #vs[j.o<; dicitur: nec illorum tamen quisquam dixisse aliquid uidetur.

non enim si anima sanguine aut per uulnus effuso aut febrium calore consumpto uidetur extingui, continuo in materia sanguinis animae ratio ponenda est, ueluti si ueniat in quaestionem lumen quo utimur, quid sit, et respondeatur oleum esse, quoniam consumpto illo lumen extinguitur, cum sint utique diuersa, sed alterum sit alterius alimentum. uidetur ergo anima similis esse lumini, quae non ipsa sit sanguis, sed umore sanguinis [*](AVCTORES 9-11] cf. Cic. de re p. VI 25, 27. § 2] cf. Cic. Tusc. I 9, 20; \' Ueb. die Quellen\' p. 282 s. 15-18] cf. Nemes. p. 72 s. M- Hnjt όέ — xootpoXofia fap tb towmov. EXPILA TOBES 11 ss.] cf. Isidor. de diff. rer. XXX 100 s. 13 s. 62, 23 s. 33 s.] Isidor. orig. XI 1, 7 s. ) [*](BPV] 2 armoniae Y simile. (m er.), B 3 ictum F*°, m del. m 1 ? erteraos VU, s del. m. 1 nerr""ai pi tractatu] B (sed r in ras. m. 1 f), tractu PV 4 inerteV P2 6 conpactaa., V3 9 intellegamus B, intellegemus P 10 uiderij BP, moneri V aut] BVif ex . ac fort., ac P 11 philofos P 12 aliij BV, et alii P; etenim alii edd. 13 pr. alii om. P 14 graece (alt. e statim ex i) B anemos B, aneMOC P, anemoc Y dicitur] s. I. B2 (certe simUe aliquid intercidit), om. BlPV 18 ueluti] PV, ueluti ponendft (t ex ae m. 3) B quaestione (que- B) BV quod B 19 si V 20 eistingitur B diuersa* * (e uel 8 er.) & alterum V 22 q. V *umore (h er.) B, humore V )

qui autem ignem putauerunt, hoc usi sunt argumento, quod praesente anima corpus caleat, recedente frigescat. sed ignis et sensu indiget et uidetur et tactu conburit, anima uero et sensu aucta est et uideri non potest et non adurit. unde apparet animam nescio quid esse deo simile.

at illi qui uentum putant, hoc falluntur, quod ex aere spiritum ducentes uiuere uidemur. Varro ita definit: anima est aer conceptus ore, deferuefactus in pulmone, temperatus in corde, diffusus in corpus.

haec apertissime falsa sunt. neque enim tam obscuram nobis huiusmodi rerum dico esse rationem, ut ne hoc quidem intellegamus, quid uerum esse non possit. an si mihi quispiam dixerit aeneum esse caelum aut uitreum aut, ut Empedocles ait, aerem glaciatum, statimne adsentiar, quia caelum ex qua materia sit ignorem? sicut enim hoc nescio, ita illud scio.

anima ergo non est aer ore conceptus, quia multo prius gignitur anima quam concipi aer ore possit. non enim post partum insinuatur in corpus, ut quibusdam philosophis uidetur, sed post conceptum protinus; cum fetum in utero necessitas diuina formauit, quia adeo uiuit intra. uiscera genetricis, ut et incremento augeatur et crebris pulsibus gestiat emicare. denique abortum fieri necesse est, si fuerit animal intus extinctum.

ceterae definitionis partes eo spectant, ut illis [*](AVCTORES 13 s.] ad Varronis Tuberonem (cf. Varron. ap. Prob. ad Verg. Ecl. VI 31) refert Diels, Doiogr. gr. p. 198 adn. 1. 12-14] cf. Arnob. III 17 (p. 123, 25 ss.). ) [*](BPVj 1 alatur (h er.) B putauerunt (pr. u ras. ex 0) Y 2 reci-\' dente V1, corr. V21 3 pr. et] BV, a P alt. et P2 8. I. ex ut 4 conburit] (comb- B) B3PyPc, conburet (comb- B) J5JFIC acuta V et uideri—non adu in ras., rit unde in marg. V 5 ref B2 animfc ( m. 3) B 6 similem V putant] PY, putant esse B 7 areTe P* uideremur B; uideamur edd. 11 rerum om. P 12 possunt B1, ras. • • corr. B21 quispiam] BV, quis P 13 heneum P1, l;1ęneum P2, eneum V aut ante ut om. P 16 ore ex re V 17 concipiVaer1 (s. l. m. 1) ore (or in ras. m. 1 ?) V 18 parturnr B3 19 cum] PV. eum B 20 quia] P, qui BV genetricis] PV, matricis B 21 gestiat emicare pulsibus B 23 definitiones p1y\'c, corr. m. 1 ? eo om. B )

nec tamen in tantum falsos esse dicendum est qui haec senserunt, ut omnino nihil dixerint: nam et sanguine simul et calore et spiritu uiuimus. sed cum constet anima in corpore his omnibus adunatis, non expresserunt proprie quid esset, quia tam non potest exprimi quam uideri.

Sequitur alia et ipsa inextricabilis quaestio, idemne sit anima et animus an uero aliud sit illud quo uiuimus. aliud autem quo sentimus et sapimus. non desunt argumenta in utramque partem. qui unum esse dicunt. hanc .

rationem secuntur, quod neque uiui sine sensu possit nec sentiri sine uita, ideoque non posse esse diuersum id quod separari non potest, sed quidquid est illud, et uiuendi officium et sentiendi habere rationem. idcirco animum et animam indifferenter appellant duo Epicurei poetae.

qui autem dicunt esse diuersa, sic argumentantur: ex eo posse intellegi aliud esse mentem, aliud animam, quia incolumi anima mens possit extingui, quod accidere soleat insanis, item quod anima morte [*](AYCTORES 16 duo Epicurei poetae] unus Lucretius (cf. III 421 ss.), alter fort. Horatius (cf. Epist. I 4, 16); cf. tamen lLact. fl. I,ucr.\' p. 241 s. ) [*](EXpILATORES 8-10. 17—58,1] Isidor. de diff. rer. XXIX 94 s.: inter animum et animam Lactantius distinguere philosophos quosdam ita existimat: quidam inquit aiunt aliud esse animam qua uiuimus, aliud esse animum quo sentimus et sapimus, quia ualente in corpore anima nonnumquam animus perit, sicut accidere dementibus solet. (95) addunt quoque animam morte sopiri, animum somno; cf. Isidor. orig. XI 1, 11. ) [*](BPVJ 2 ex] BP, in V 3 falsos] BP, eos falsos r hoc V 4 sanguini P1 5 in om. P 6 essLcJt PI 9. 10 utroque loco quo. (d er.) V, quod BP; cf. Inst. VII 12, 9 aliud est enim quo uiuimus, aliud quo cogitamus 11 qui reninT unum VII 12 sequun- turPF pr. sijie.,» V 13 uitam (m del. m. 3) B id om. T" TT (m. 2) potest separari P 14 quid B uidendi P 16 appellarn"t B2 Ld.uo P1 18 posset B 19 solet B anima (alt. a in er. i Y m. 3) B morti P )

quod ipsum quomodo fiat non potest peruideri, cur fiat potest. nam requiescere nullo pacto possumus, nisi mens uisionum imaginibus occupata teneatur. latet autem mens oppressa somno tamquam ignis obducto cinere sopitus: quem si paululum commoueris, rursus ardescit et quasi euigilat.

auocatur ergo simulacris, donec membra sopore inrigata uegetetur: corpus enim uigilante sensu, licet iaceat inmobile, tamen non est quietum, quia flagrat in eo sensus et uibrat ut flamma et artus omnes ad se adstrictos tenet.

sed postquam mens ad contemplandas imagines ab intentione traducta est, tunc demum corpus omne resoluitur in quietem.

traducitur autem mens cogitatione caeca, cum cogentibus tenebris secum tantummodo esse coeperit. dum intenta est in ea de quibus cogitat, repente somnus obrepit et in species proximas sensim cogitatio ipsa declinat: sic ea quae sibi ante oculos posuerat, uidere quoque incipit.

deinde procedit ulterius et sibi auocamenta inuenit, ne saluberrimam quietem corporis interrumpat. nam sicut mens per diem ueris uisionibus auocatur, ne obdormiat, ita <per noctem; falsis, ne excitetur: nam si nullas imagines cernat, aut uigilare illam necesse erit aut perpetua morte sopiri.

dormiendi eigo causa tributa est a deo ratio somniandi et quidem in commune uniuersis animantibus, sed illud homini praecipue, quod cum [*](BPVJ 1 quod V 2 falsarum om. P 3 faUat,ur P1 4 possimus Bl, corr. B3 6 lateret B, latet (alt. t in 2 litt. er. m. 2) P ojpjpressa B3 7 cineri P1 quam V paululum] V (sed alt. u part. ras. ex 0), c paulum BP 8 euigilet B auocatur (r in er. m \'I) B 9 uegLeta.,ntuin (etiam t s. I. m. 2) P2, uegitentur V licett (a er.) V 10 ftagLr;Lt..* B2 11 bibrat Bl, cotr. B2 omnis V1, corr. V1 strictos P, aastrictos (pr. e in er. d m. 2) V 12 Lsed.. P2 mens] PF, res B 13 tum B omne. (m er.) B 15 coeperifit (n exp. et del. Mt. 2) P 17 sicca P1 18 rquae1 B1, quf (t m. 2 ?) V, om. BlP 20 ut P 21 abdormiat P per noctem addidi, nocte Egnatius 22 nam] quae coni. Halmius illi (\' m. 3) B 24 est om. B, )