De Opificio Dei

quod erat plane futurum, si unum ac simplex foramen pateret: at id uelut pariete per medium ducto intersaepsit atque diuisit fecitque ipsa duplicitate pulcherrimum.

ex quo intellegimus quantum dualis numerus una et simplici conpage solidatus ad rerum ualeat perfectionem. nam cum sit corpus unum, tamen totum ex simplicibus membris constare non poterat, nisi ut essent partes uel dexterae uel sinistrae.

itaque ut pedes duo et item manus non tantum ad utilitatem aliquam usumque uel gradiendi uel faciendi ualent, sed et habitum decoremque admirabilem conferunt, sic in\' capite. quod totius diuini operis quasi culmen est, et auditus in duas aures et uisus in duas acies et odoratio in duas nares a summo artifice diuisa est, quia cerebrum, in quo sentiendi ratio est. quamuis sit unum, tamen in duas partes membrana interueniente discretum est.

sed et cor, quod sapientiae domicilium uidetur, licet sit unum, duos tamen intrinsecus sinus habet, quibus fontes uiui sanguinis continentur saepto intercedente diuisi, ut sicut in ipso mundo summa rerum uel de simplici duplex uel de duplici simplex et gubernat et continet totum, ita in corpore de duobus uniuersa conpacta [*](BPV] 2 LUjt Pl narsi.oris (r exp. et punct. post i tn. 3) B 3 rnrsi B3 si unum om. V ac refecit F3, sed subest fort. at 4 at] edd., ad BPV parietem BIPac, m del. B3, exp. P1 6 intellegimu <squa - ntum (litt. squa foramine perierunt), s quantum s. 1. et ira marg. m. 3 B duales B numeru<sunaeat (foramen). s una et s. I. et in marg. m. 3 B cOnPlaJge F1? 9 potera*t (n ? er.) V nisi] F. om. BP; \'locus mendosus\' Heumannus; fort. inter poterat et nisi talia interciderunt: et ad utilitatem et ad pulchritudinem conparatum uelut B dexterae] F, dextrae BP, sed cf. c. 12, 5. 13. 14 sinixtrae B\'. corr. B3 11 aliquam usumque] V, atque fadque B) usum BP ua- let B, ualerent P 14 odoratus P 15 diuisus P cVerebrurn (sic) B 17 ..discretum (in er.) V cor om. V 18 sitios Bl, corr. B3 19 continetur Bl (corr. B2) PFttC malim continentur, s. i. diuisos 21 duplici simplex] simplici duplex B1. corr. B2 )

oris quoque species et rictus ei transuerso patefactus quam utilis, quam decens sit, enarrari non potest: cuius usus in duobus constat officiis, sumendi uictus et eloquendi.

lingua intus inclusa, quae uocem motibus suis in uerba discernit, et est interpres animi nec tamen sola per se potest loquendi munus inplere, nisi acumen suum palato inliserit, nisi adiuta uel offensione dentium uel conpressione labrorum. dentes tamen plus conferunt ad loquendum:

nam et infantes non ante incipiunt fari quam dentes habuerint et senes amissis dentibus ita balbuttiunt, ut ad infantiam denuo reuoluti esse uideantur.

sed haec ad hominem solum pertinent aut aues, in quibus acuminata et uibrata certis motibus lingua innumerabiles cantuum flexiones et uarios sonorum modos exprimit.

habet praeterea et aliud officium, quo in omnibus, non tamen solo in mutis utitur, quod contritos et permolitos dentibus cibos colligit et conglobatos ui sua deprimit et transmittit ad uentrem. itaque Varro a ligando cibo putat linguae nomen inpositum. bestias etiam <in> potu adiuuat:

protenta enim cauataque [*](A VOTORES õ interpres animi] Lucr. VI 1149. § 16] cf. Cic. de nat. deor. II 54, 134 (etiam Nemes. p. 238 M. jisYtanfjv jàp- TOJ otoftayou). EXPILATOBES 4-8. 18] Isidor. de diff. rer. XVII 58; orig. XI 1. 51. ) [*](BPVJ 1 praetendereriTt Plf speciem P rectus Va U 2 aduerso B transuersum Fx, transuerso* F1; sit om. BV 4 loquendi P malim lingua <nero) uel <autem> clausa F an fort. inclusa <est) : quae... discernitet..animi,nec...? 8 labiorum edd. 9 fari om. V 10 igsenes V balburtntiunt V 11 radn V denuo (n add. et uo in ras.) V 12 aut] B, &.t (u ? er.) sic P. aut radn F in om. B 13 bibrata 2?*c.> i : : corr. m. 1 uel. 2 14 sonorps et in marg. ros (corr. m. 1 ?) P exprimet Bcorr. B3 15 quod P in omnibusj BP, hominib; V non] V (sc. fi), sed BP 16 contritos et permolitos] B, per contritos P, contritos et comolitos V, recte? cib:rosn P2 18 a*ligando (1 er.) BP 19 in add. Heumannus pottt (p et t ex aliis litt. ? tn. 3, - m. 2) B adiubat Bx, corr. m. 1 uel 2 ) [*]( 3* )

dentes autem ipsos, ne nudi ac restricti magis horrori quam ornamento essent, gingiuis mollibus, quae a gignendis dentibus nominantur, ac deinde labrorum tegminibus honestauit: quorum durities sicut in molari lapide maior est et asperior quam in ceteris ossibus, ut ad conterendos cibos pabulumque sufficerent.

labra ipsa quae quasi antea cohaerebant. quam decenter interscidit! quorum superius sub ipsa medietate narium lacuna quadam leui quasi ualle signauit. inferius honestatis gratia foras molliter explicauit.

nam quod attinet ad saporem capiendum, fallitur quisquis hunc sensum palato inesse arbitratur, lingua est enim qua sapores sentiuntur, nec tamen tota: nam partes eius quae sunt ab utroque latere teneriores. saporem subtilissimis sensibus trahunt. et cum neque ex cibo quicquam neque ex potione minuatur. tamen inenarrabili modo penetrat ad sensum sapor eadem ratione qua nihil de quaque materia odoris capio decerpit.

cetera quam decora sint uix exprimi potest: deductum clementer a genis mentum et ita inferius conclusum, ut acumen eius extremum signare [*](EXPILATORES 4—7] Isidor. orig. XI 1. 54: de diff. rer. XVII 60. ) [*](BPVJ 1 hauriunt F3. auriunt subesse uid. sinum (m exp. m. 3) B a a sinu ne-horrori (5) omnia euanida refecit V3 2 morefluat B1, a re moreiiuat JBJ, mora//, effluat (1 uel 2 lilt. er.) P. mora effluat in ras. F3 Lad palatum, F3 3 palati (i ex o) P teritur Bl, corr. B3 »»Ld ,3 P2! 5 post ipsos hoc hd. et in marg. inf. haec mirabili modo per ordinem h fixos. hs. add. B3 (hd. et hs. ut p. 6. 10) orrori F1, refecit F3 6 (.oenta Vtt 7 horum B 8 duriti*es (a er.) P im Bl, corr. B3 lapide. (rn er.) B quam (am in er. od vi. 2) B 11 rint\'scidit P. intercidit codd. rec-, edd. 12 lacunar (r exp. m. 3) B laeui B 13 foris B 14 quisque Y, recte? 15 enim om. P sapo resentitur Bl, saporlresentitur B3 saporeV P 19 sapor* P. saporS F ratione. r 20 quarciVque, add. cfl m. 1 ?, euanid. refecit m. 3 V, quacumque codd. rec., edd. )

quid dicam de manibus rationis ac sapientiae ministris? quas sollertissimus artifex plano ac modice concauo sinu fictas, ut si quid tenendum sit, apte possit insidere, in digitos terminauit: in quibus difficile est expedire utrumne species an utilitas maior sit.

nam et numerus perfectus ac plenus et ordo ac gradus decentissimus et articulorum parium curuatura flexibilis et forma unguium rotunda concauis tegminibus digitorum fastigia conprehendens atque firmans. ne mollitudo carnis in tenendo cederet, magnum praebet ornatum.

illud uero ad usum miris modis habile, quod unus a ceteris separatus cum ipsa manu oritur et in diuersum maturius funditur, qui se uelut obuium ceteris praebens omnem tenendi faciendique rationem uel solus uel praecipue possidet tamquam rector omnium atque moderator; unde etiam pollicis nomen accepit, quod ui et potestate inter ceteros polleat. duos quidem articulos extantes habet.

non ut alii ternos, sed unus ad manum carne conectitur pulchritudinis gratia: si enim fuisset tribus articulis et ipse discretus, foeda et indecora species ademisset manibus honestatem.

iam pectoris [*](EXPILATORES 1 rigidum—collumj Isidor. orig. XI 1, 61 9 s. 18 s.] Isidor. orig. XI 1. 70; de diff. rer. XVII 63. ) [*](BPVj 1 inpress.a (i ? er.) P 2 dimissae P ualida* (e ? er.) P 3 braVchia B3 4 ingens codd. rec., edd. 5 rationis (r in ras. et c 8. I., hoc quoque in ras., m. 3) B 6 plano artifex V 7 situ V finctas ut uid. Bl, finLxitj B3 possit] BV, sit P in (antc digitos) er.. B 8 terminabit Bae, corr. m. 1 uel 2 9 perfectusj PV, pectus (sed ct minus cert.) Bl, pTexus B1 Lac plenus eJt P 13 concederet V 15 diuerso V 16 finditur codd. rec., edd.; malim diffunditur \'tenLendiJ P 17 et tamquam P 18 <nwnnnt (tetibr fort. er.) omnium rector B moderator (or ex ur) B 20 ut s. 1. Vx, refecit V3 21 ad mantl carne conectiturj V, ad manus conectitur B, ad manus carne conectitur P 23 spicies P1 nam PF )

papillae quoque leuiter eminentes et fuscioribus ac paruis orbibus coronatae non nihil addunt uenustatis, feminis ad alendos fetus datae, maribus ad solum decus, ne informe pectus et quasi mutilum uideretur. huic subdita est planities uentris, quam mediam fere umbilicus non indecenti nota signat ad hoc factus, ut per eum fetus dum est in utero nutriatur.