De Ira Dei

si est, quo nomine appellandus est? aut cur nobis qui male facit notior est quam ille qui bene? si autem nihil potest esse praeter deum, ab-, surdum est et uanum putare diuinam potestatem, qua nihil est maius, nihil melius, nocere posse, prodesse non posse, et ideo nemo extitit qui auderet id dicere, quia nec rationem habet nec ullo modo potest credi.

quod quia conuenit, transeamus et ueritatem alibi requiramus. [*](BPJ 1 partfaro PJ 2 retrahenda B 4 utrũrq. P 5 natura ( er.) P _nt] P, quod B 6 rinstorum (i 8. I. m. 1 uel 2) B 9 illud codd. rtc., edd., alint B, aliud P 10 et gratia P, sed cf. 5, 1 gratiam-non esse disconueniens P, sed cf. Inst. I 11, 42; Epit. 45 (50), 1 11 ut] B, et P eiusmodi P 12 prodesVe B niro Bl, corr. B* 13 »spes (i er.) B malim sit cum codd. rec. et edd. 16 tortores Bl, corr. B3 carnifices Bl, corr. B2 18 auctor malorum] B, auctorem P 20 aut om. P cur-notior est in mg. P1 22 in qua B 23 maius] P, malum B prodesse non posse om. P 24 id in er. et ? BJ )

Quod sequitur, de schola Epicuri est: sicut iram in deo non esse, ita ne gratiam quidem. nam cum putaret Epicurus alienum esse a deo male facere ac nocere, quod ex adfectu iracundiae plerumque nascitur, ademit ei etiam beneficentiam, quoniam uidebat consequens esse ut si habeat iram deus, habeat et gratiam.

itaque ne llli uitium concederet, etiam uirtutis fecit expertem. \'ex hoc\' inquit \'beatus est et incorruptus, quia nihil curat neque ipse habet negotium neque alteri exhibet\'.

deus igitur non est, si nec mouetur, quod est proprium uiuentis, nec facit aliquid inpossibile homini, quod est proprium dei, si omnino nullam habet uoluntatem, nullum actum, nullam denique administrationem quae deo digna sit.

et quae maior, quae dignior admimstratio deo adsignari potest quam mundi gubernatio, quam cura uiuentium maximeque generis humani, cui omnia terrena subiecta sunt?

quae igitur in deo potest esse beatitudo, si semper quietus et inmobilis torpet, si precantibus surdus est, si colentibus caecus? quid tam dignum, tam proprium deo quam prouidentia?

sed si nihil curat, nihil prouidet, amisit omnem diuinitatem. qui ergo totam uim, totam substantiam deo tollit, quid aliud dicit nisi deum omnino non esse?

denique Marcus Tullius a Posidonio dictum refert id Epicurum sensisse, nullos deos esse, sed ea quae de dis [*](AVCTORES 1—9] Epicuri frg. Usener (p. 243, 33); cf. Cic. de nat. deor. I 17, 45. 22—73, 2] Cic. de nat. deor. 144.123. cf. I 30, 85. ) [*](BPJ 1 scola B 2 ee ( ̃et alt. e in 2 uel 3 litt. er. m. 2) P nec B 3 ac nocere om. P 4 adimit Bl, corr. B3 ei om. B etiam.. (ei ? er.) B 5 rsi\' P2 7 uirtutes Bl, corr. B3 et (t part. in ras. tn. 2, fuerat est) incorruptus est P 10 proprium (opri in 3 litt. er. m. 3) B iubentis ex uiuentis (sic) B2 11 dei om. P habet uoluntatem nullum om. P1, haberet (sic) uoluntatem nullum in marg. add. P2 13 dei signari Bl, deo rad",signari B1 14 quam cura uiuentium om. B, 8.I. et add. B2 15 inaiime B subtecta Bac. corr. m. 1 uel 2 17 est om. P 19 rsi\' P2 curat nihil om. P prouidej: amJisit P2 22 a. (d er.) B posidonium Bl, corr. B3 23 esse sed] P, essed B eas B rde"1 P2 diis P )

quod si ita est, quid eo fallacius? quod a sapienti et graui uiro esse debet alienum. hic uero si aliud sensit et aliud locutus est, quid aliud appellandus est quam deceptor bilinguis malus et propterea stultus?

sed non erat tam uersutus Epicurus, ut fallendi studio ista loqueretur, cum haec etiam scriptis ad aeternam memoriam consignaret, sed ignorantia ueritatis errauit. inductus enim a principio ueri similitudine unius sententiae, necessario in ea quae sequebantur incurrit.

prima autem sententia fuit iram in deum non conuenire. quod cum illi uerum et inexpugnabile uideretur, non poterat consequentia resecare, quia uno adfectu amputato etiam ceteros adfectus adimere deo necessitas ipsa cogebat.

ita qui non irascitur, utique nec gratia mouetur, quod est irae contrarium; iam si nec ira in eo nec gratia est, utique nec metus nec laetitia nec maeror nec misericordia.

una est enim ratio cunctis adfectibus, una commotio, quae in deum cadere non potest. quod si nullus adfectus in deo est, quia quidquid adficitur inbecillum est, ergo nec cura ullius rei nec prouidentia est in eo.

hucusque peruenit sapientis hominis disputatio, cetera quae secuntur obticuit, scilicet quia nec cura sit in eo nec prouidentia, ergo nec cogitationem aliquam nec sensum in eo [*](AVCTOBES 16-29] Epicuri frg. 366 Usener (p. 244. 7). ) [*](BPJ 1 dcpellendam (sic, sed causa) B; detestandae Cic. 2 re om. B autem ipsa (ordinem uerbor. mutauit m. 2) B tollere (er.) P 4 LeOj P2 sapienti scr., deo sapientie (alt. i etiam linea del. m. 1. e eras. et i restituit m. alia?) B, sapienteP edd. debet esse P 10 similitudin s B2 11 sequebatur B 12 domino Bdeum B3 14 recusare P, recte? 16 irare"" B3 rianT B3 se Bl, corr. B2 17 est post ira add. m. 2, post gratia om. B post utique nec er. ira et (in fine ueraus a m. 3 additum) nec B metus (et in er. ut ? m. 3) B 19 deo B 20 qurra P2 rquid""quid B2 agitur B1. afficitur B3P 21 cura. (e er.) B 23 sequntur B, sequuntur P )

sed quid prodest reticuisse ac periculum dissimulasse? necessitas illum uel inuitum cadere coegit: dixit enim quod noluit, quia argumentum sic ordinauit, ut ad illud quod deuitabat necessario deueniret. uides igitur quo perueniat, ira sublata et deo adempta.

denique aut nullus id credit aut admodum pauci et quidem scelerati ac mali, qui sperant peccatis suis inpunitatem. quod si et hoc falsum esse inuenitur, nec iram in deo esse nec gratiam, ueniamus ad illud quod tertio loco positum est.