De Ira Dei

lumen autem mentis humanae deus est, quem qui cognouerit et in pectus admiserit, inluminato corde mysterium ueritatis adgnoscet. remoto autem deo caelestique doctrina omnia erroribus plena sunt recteque Socrates, is cum esset omnium philosophorum doctissimus, tamen ut ceterorum argueret inscitiam qui se aliquid tenere arbitrabantur, ait se nihil scire nisi unum, quod nihil sciret.

intellexit enim doctrinam illam nihil habere in se certi, nihil ueri nec, ut putabant quidam, dissimulauit ipse doctrinam, ut alios refelleret, sed uidit ex parte aliqua ueritatem testatusque est etiam in iudicio, sicut traditur a Platone, quod nulla esset humana sapientia: adeo doctrinam qua tum [*](AVCTORES 15. 18] cf. Cic. Acad. pr. II 23, 74; Acad. post. 4, 16. 22. 69, 2] Plat. Apol. 23 A. 21 D. ) [*](BPJ1 tamen (en in 2 lilt. er. m. 3) B adrogentes pac; tam adrogantes codd. rec., Egnatius 3 doctrinam (a in er. e ? m. 2) B reuelata P 4 aestimauerunt (aes in er. ei ? m. 3) B 5 naturam (m in ras. m 1 ?) B coniectura. (m er.) B 7 pers\'pectione B3 8 diuinitas (s in er. te P) P 10 objfusa 2?3 6St B 11 de nostris B 12 post autem 4 uel 5 lice. er., P 13 et inluminato P 14 adgnoscit B. agnoscet P domino Bl, dominoB3 17 inscientiam B1, corr. B3 arbitrarbantnri P 19 creti B1, corr. B2 20 aeri (add. m. 1) nec ut (add. m. 2) in marg. P ipsam P 21 aliquam B 22 quo P 23 ee (i. e. esse) P adeoque Fasitelius quãllltum C m. 2) B philofi, P )

si ergo nulla est sapientia humana, ut Socrates docuit, ut Plato tradidit, apparet esse diuinam nec ulli alii quam deo ueritatis notitiam subiacere.

deus igitur noscendus est. in quo solo ueritas est, ille mundi parens et conor rerum qui oculis non uidetur, mente uix cernitur: cuius religio multis modis inpugnari solet ab iis qui neque ueram sapientiam tenere potuerunt neque magni et caelestis arcani conprehendere rationem.

Nam cum sint gradus multi per quos ad domicilium ueritatis ascenditur, non est facile cuilibet euehi ad summum. caligantibus enim ueritatis fulgore luminibus qui stabilem gressum tenere non possunt, reuoluuntur in planum.

primus autem gradus est intellegere falsas religiones et abicere inpios cultus humana manu fabricatorum, secundus uero, perspicere animo quod unus sit deus summus, cuius potestas ac prouidentia effecerit a principio mundum et gubernet in posterum, tertius, cognoscere ministrum eius ac nuntium quem legauit in terram, quo docente liberati ab errore quo inplicati tenebamur formatique ad ueri dei cultum iustitiam disceremus.

ex quibus omnibus gradibus, ut dixi, pronus est lapsus et facilis ad ruinam, nisi pedes inconcussa stabilitate figantur.

de primo gradu eos excuti uidemus qui cum falsa intellegant, tamen uerum non inueniunt contemptisque terrenis fragilibusque [*](BPJ 2 rf sunTma P2 4 es//sel (post es punctum er.,.m. 2) P diuina m B3 5 notitia r m. 3 ?) B 7 quia B relegio (alt. e ex i m. 2, sic! saepe) P 8 impugnare P1, -ri P2 sole.t fn ? er.) B iisJ edd., his BP 13 stabile B 14 reuolbuntur B1, corr. B2 15 inpios (n ex m) B3 16 post cultus add. deorum Egnatius, fort. recte, Buenemannus confert Inst. VII 22, 12 ad inpios cultus manu factorum deorum. sed cf. VII, 26, 6 qui manu facta coluerunt; II 3, 14 fragilium cultores 18 effecerit (ei add. m. 3) B 19 tertio B 20 inpliciti P, ud cf. Inst. I 1, 21 errore ... inplicati; V19, 4 inplicati rerum omnium ignorantia 21 dei aeri B 23 fi.gantur (n er.) P 24 ijijtellegant B* 25 fragi»libusque B )

de secundo uero gradu eos dicimus cadere qui cum sentiant unum esse summum deum, idem tamen a philosophis inretiti et falsis argumentationibus capti aliter de unica illa maiestate sentiunt quam ueritas habet: qui aut figuram negant habere ullam deum aut nullo adfectu commoueri putant, quia sit omnis adfectus inbecillitatis, quae in deo nulla est.

de tertio uero ii praecipitantur qui cum sciant legatum dei eundemque diuini et inmortalis templi conditorem, tamen aut non accipiunt eum aut aliter accipiunt quam fides poscit: quos ex parte iam refutauimus in quarto supra dicti operis libro et refutabimus postea diligentius, cum respondere ad omnes sectas coeperimus, quae ueritatem dum dissipant, perdiderunt.

nunc uero contra eos disserimus qui de secundo gradu lapsi praua de summo deo sentiunt. aiunt enim quidam nec gratificari eum cuiquam nec irasci, sed securum et quietum inmortalitatis suae bonis perfrui.

alii uero iram tollunt, gratiam relinquunt deo: naturam enim summa uirtute praestantem ut non maleficam, sic beneficam esse debere. ita omnes philosophi de ira consentiunt, de gratia discrepant.

sed ut ad propositam materiam per ordinem descendat oratio, huiusmodi facienda nobis et [*]( 4 in secundo Diuin. Inst. libro] c. 5, 1-6, 2. 14 in quarto .. libroj Inst. IV 10 ss. AVCTOBES 18-20] cf. ad Epicuri frg. 363 Usener (p. 242, 8). ) [*](BP] 1 se. (d er.) P 2 mars B post solem add. lunam codd. rec., edd. cetera.que (a er.) P 3 riA\' PJ 6 ..et (et er.) B 9 om*nis (h et i er.) B 10 affectus B3 11 ii] edd., hi B, hi* (i er.) P 12 Vut P2 13 fidis JB1, corr. B3 quod B 14 et om. B refutauimus P1, corr. p21 16 nunc] P, num B 17 disseremus edd. gradu . (u ras. ex 0J B 18 aiunt] P, sentiunt B gratificare P 20 post gratiam er. uero, B relinqunt B 21 uirtute* (m er.) B 22 sic beneficam om. P 22—71, 4 locum male distinxerant edd., corr. Hettsingerus, Emendat. p. 132 )

aliud amplius praeter haec nihil potest capere natura, ut necesse sit in uno istorum aliquo uerum quod quaeritur inueniri. consideremus singula, ut nos ad latebras ueritatis et ratio et ordo deducat.

Primum illud nemo de deo dixit umquam, irasci eum tantummodo, gratia non moueri: est enim inconueniens deo ut huiusmodi potestate sit praeditus qua noceat et obsit, prodesse uero ac bene facere nequeat.

quae igitur ratio, quae spes salutis hominibus proposita est, si malorum tantummodo auctor est deus? quod si fit, iam maiestas illa uenerabilis non ad iudicis potestatem, cui licet seruare ac liberare, sed ad tortoris et carnificis officium deducetur.

cum autem uideamus non modo mala esse in rebus humanis, sed etiam bona, utique si deus est auctor malorum, esse alterum necesse est qui contraria deo faciat et det nobis bona.